ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod voluntas movetur vel moveri potest ab Intellectu. Hanc ponit sanctus Thomas, 1" 2 , q. 9, art. 1 : n Intantum, inquit, aliquid indiget moveri ab aliquo, inquantum est in potentia ad plura : oportet enim ut id quod est in potentia, reducatur ad actum; et hoc est movere. Dupliciter autem aliqua vis animae invenitur esse in potentia ad diversa : uno modo, quantum ad agere et non agere; alio modo, quantum ad agere hoc vel illud : sicut visus quandoque videt actu et quandoque non videt, et quandoque videt album et quandoque nigrum. Indiget igitur (a) movente quantum ad duo, scilicet : quantum ad exercitium actus, vel usum; et quantum ad determinationem actus : quorum primum est ex parte subjecti, quod quandoque invenitur agens, quandoque non agens; aliud autem est ex parte objecti, secundum quod specificatur actus. Motio autem ipsius subjecti est ex aliquo agente. Et cum omne agens agat propter linem, principium hujus motionis est ex fine. Et inde est quod ars ad quam pertinet finis, movet suo imperio artem ad quam pertinet id quod est ad finem : sicut ars gubernatoria imperat navifactivae (6), ut dicitur, 2. Physicorum (t. c. 25). Bonum autem in communi, quod habet rationem finis, est objectum voluntatis. Et ideo, ex hac parte, voluntas movet alias potentias animae ad suos actus; utimur enim aliis potentiis cum volumus : nam fines et perfectiones aliarum perfectionum comprehenduntur sub objecto voluntatis sicut quaedam particularia bona; semper autem ars vel potentia ad quam pertinet finis universalis, movet ad agendum artem vel potentiam ad quam pertinet finis particularis sub illo universali comprehensus : sicut dux exercitus, qui intendit bonum commune, scilicet ordinem totius, movet suo imperio aliquem ex tribunis, qui intendit ordinem unius aciei. Sed objectum movet determinando actum per modum principii formalis, a quo in rebus naturalibus actio specificatur, sicut calefactio a calore. Primum autem principium formale est ens et verum universale, quod est objectum intellectus. Et ideo isto modo motionis intellectus movet voluntatem, sicut praesentans ei suum objectum. "

Haec ille. Ex quo potest formari talis ratio. Quidquid reducit aliquid de potentia ip actum, movet illud aliqualiter. Sed intellectus reducit voluntatem de potentia in actum. Igitur movet voluntatem. Major nota est. Sed minor probatur : quia voluntas de se indifferens est, et in potentia ad tendendum in opposita et disparata objecta; sed ab hac potentia et indifferentia reducitur per intellectum ad aliquod determinatum ; igitur, etc. Secunda conclusio est quod voluntas potest moveri ab aliquo exteriori. Hanc ponit sanctus Thomas, l 2", q. 9, art. 4, ubi sic : " Voluntas, secundum quod movetur ab objecto, manifestum est quod potest moveri ab aliquo exteriori. Sed eo modo quo movetur quantum ad exercitium actus, adhuc (a) necesse est ponere voluntatem ab aliquo principio exteriori moveri. Omne enim quod quandoque est agens in actu, et quandoque in potentia, indiget moveri ab aliquo movente. Manifestum est autem quod voluntas incipit velle aliquid, cum hoc (8) prius non vellet. Necesse est ergo quod ab aliquo moveatur ad volen-diim. Et quidem, sicut dictum est supra, ipsa movet seipsam, inquantum per hoc quod vult finem deducit seipsam ad volendum ea quaesunt ad finem. Hoc autem non potest facere nisi consilio mediante. Cum enim aliquis vult sanari, incipit cogitare quomodo hoc consequi possit, et per talem cogitationem pervenit ad hoc, quod potest sanari per medicinam, et hoc vult; sed quia non semper sanitatem actu voluit, necesse estquod inciperet velle sanari aliquo movente. Et si quidem ipsa se moveret ad volendum, oportuisset quod, mediante consilio, hoc ageret ex aliqua voluntate praesupposita. Hoc autem non est procedere in infinitum. Unde necesse est ponere quod in ipsum primum motum voluntatis, voluntas prodeat ex instinctu alicujus exterioris moventis, ut Aristoteles concludit in quodam capitulo Etliicae Eude-niicae. "

Haec ille. Exquibus potest formari duplex ratio. Prima talis est : Objectum voluntatis movet voluntatem ; sed aliqua res exterior potest esse objectum voluntatis; igitur, etc. Major patet : quia illud quod se habet per modum formalis principii determinantis et spe-cificantis actum alicujus potentiae indifferentis ad multa, movet quodammodo illam potentiam et determinat eam ; sed objectum voluntatis est hujusmodi; igitur. Secunda talis est : Quidquid facit de voluntate non actu volente actu volentem, movet eam ad exercitium et usum sui actus; sed aliquid exterius est hujusmodi, scilicet Deus; igitur. Major nota est. Minor probatur : quia nulla potentia receptiva alicujus actus formaliter, potest tanquam causa totalis reducere se in illum actum, sed oportet quod ab aliquo exteriori moveatur, saltem quoad actum primum, mediante quo exercet actum secundum; voluntas est hujusmodi ; igitur, etc. Tertia conclusio : Quod solus Deus potest movere voluntalem ad exercitium sui actus, sicut principium exterius. Hanc ponit sanctus Thomas, ubi supra, art. 6, dicens : " Motus voluntatis est ab intrinseco, sicut et motus naturalis. Quamvis autem rem naturalem possit aliquid movere, quod non est causa naturae rei motae, tamen motum naturalem causare non potest, nisi quod est aliqualiter causa naturae : movetur enim lapis sursum ab homine, qui naturam lapidis non causat, sed hic motus non est naturalis lapidi; naturalis autem motus ejus non causatur, nisi ab eo quod causat naturam : unde dicitur in 8. Physicorum (t. c. 33) quod generans movet secundum locum gravia et levia. Sic ergo hominem voluntatem habentem contingit moveri ab aliquo quod non est causa ejus; sed quod motus voluntarius ejus sit ab aliquo principio extrinseco quod non est causa voluntatis, est impossibile. Voluntatis autem causa nihil aliud esse potest nisi Deus. "

Haec ille. Similiter dicit, q. 80, art. 1. Item, 1 p , q. HI, art. 2. Item, de Veritate, q. 22, art. 9, ubi sic : a Voluntas potest immutari ab aliquo dupliciter. Uno modo, sicut ab objecto suo; sicut voluntas immutatur ab appetibili. Et sic non quaerimus hic de immutante voluntatem : hoc enim supra ostensum est, quod aliquod bonum de necessitate movet voluntatem per modum objecti, quamvis voluntas non cogatur. Alio modo potest intelligi voluntas moveri vel immutari ab aliquo, per modum causae efficientis. Et sic dicimus quod non solum nulla creatura potest cogere voluntatem, agendo in ipsam, quia nec Deus hoc potest; sed nec etiam potest directe agere in voluntatem , ut eam immutet necessario vel qualitercumque inclinet; quod Deus potest. Sed indirecte potest aliqualiter inclinare voluntatem aliqua creatura; non tamen necessario immutare. Cujus ratio est : quia, cum actus voluntatis sit medius inter potentiam et objectum, immutatio actus voluntatis, potest considerari vel ex parte ipsius voluntatis vel ex parte ipsius objecti. Ex parte quidem voluntatis immutare actum voluntatis non potest, nisi quod operatur intra voluntatem, et hoc est ipsa voluntas, et id quod est causa voluntatis, quod, secundum fidem, est solus Deus; unde solus Deus potest inclinationem voluntatis, quam ei dedit, transferre de uno in aliud secundum quod vult. Sed secundum illos qui ponunt animam creatam ab intelligentiis, quod tamen fidei contrarium est, ipse angelus vel intelligentia habet effectum intrinsecum voluntati, inquantum causat esse quod est intrinsecum voluntati : et secundum hoc Avicenna dicit quod, sicut corpora nostra immutantur a corporibus coelestibus, ita voluntates nostrae immutantur a voluntate animarum coelestium; quod tamen omnino haereticum est. Sed, si consideretur actus voluntatis ex parte objecti, sic voluntatis invenitur duplex objectum. Unum, ad quod de necessitate naturalis inclinatio determinatur. Et hoc quidem objectum est voluntati inditum et propositum a Creatore, qui ei naturalem inclinationem dedit in illud ; unde nullus potest necessario per tale objectum immutare voluntatem, nisi solus Deus. Aliud vero est objectum voluntatis, quod quidem natum est inclinare voluntatem inquantum est in eo aliqua similitudo vel ordo respectu ultimi finis naturaliter desiderati; non tamen ex hoc objecto voluntas de necessitate necessario immutatur, ut prius dictum est, quia non in eo singulariter invenitur ordo ad ultimum finem naturaliter desideratum. Et mediante hoc objecto potest aliqua creatura inclinare aliquatenus voluntatem , non tamen necessario immutare : sicut patet cum aliquis proponit alicui aliquid faciendum, proponendo ei ejus utilitatem et honestatem ; tamen in potestate voluntatis est ut illud acceptet vel non acceptet, eo quod non est naturaliter determinata ad illud. Sic igitur patet quod nulla creatura potest directe immutare voluntatem, quasi agendo intra ipsam voluntatem. Potest autem extrinsecus aliquid proponendo voluntati eam aliqualiter inducere; non tamen immutare necessario, s - Haec ille (a). Item, de Malo, q. 3, art 3 : " Causa, inquit, aliquid movens, multipliciter dicitur. Quandoque enim dicitur causa, illud quod est disponens, vel quod est consilians, vel quod est praecipiens. Quandoque autem (S) dicitur causa, illud quod est perficiens; et hoc proprie et vere causa dicitur : quia causa dicitur ad quam sequitur effectus; ad actionem autem perficientis statim sequitur effectus; non autem ad actionem disponentis, vel consulentis, vel imperantis : Suaiio enim non cogit invitum, ut Augustinus dicit, Octoginta trium quaestionum (q. 4). Sic igitur dicendum est quod diabolus humani peccati causa esse potest per modum disponentis vel persuadentis interius aut exterius, aut etiam per modum praecipientis, ut apparet in his qui se manifeste diabolo subdiderunt; sed per modum perficientis, causa peccati esse non potest. Sicut enim in formis producendis causa perficiens est ex cujus actione directe consequitur forma, ita in actibus eliciendis causa perficiens est ex cujus actione agens directe inclinaturad agendum. Peccatum autem non est forma, sed actus. Illud ergo per se potest esse causa peccati, quod potest directe movere voluntatem ad actum peccati. Est autem considerandum quod voluntas ad aliquid inclinari dicitur dupliciter : uno modo, ab exteriori ; alio modo, ab interiori. Ab exteriori quidem, sicut ab objecto apprehenso : nam bonum apprehensum movere dicitur voluntatem ; et per hunc modum dicitur movere, consilians vel suadens, inquantum facit apparere aliquod esse bonum. Ab interiori autem movetur voluntas, sicut ab eo quod producit ipsum actum voluntatis. Objectum autem propositum voluntati non ex necessitate movet voluntatem, licet intellectus ex necessitate assentiat interdum proposita; veritati. Cujus diversitatis ratio est: quia tam intellectus quam voluntas ex necessitate tendit in illud ad quod naturaliter ordinatur; naturale enim est determinari ad unum : unde intellectus ex necessitate assentit primis principis naturaliter notis, nec potest eorum contrariis assentire; et similiter voluntas naturaliter vult et ex necessitate beatitudinem, nec potest aliquis velle miseriam. Unde in intellectu contingit quod ea quae necessariam cohaerentiam habent cum primis principiis naturaliter cognitis, ex necessitate movent intellectum, sicut conclusiones demonstrata;, quando apparet quod, si negantur, oportet negari prima principia ex quibus de necessitate consequuntur; si vero sint aliquae conclusiones quae non necessariam cohaerentiam habeant cum primis principiis naturaliter cognitis, sicut contingentia et opinabilia, non cogitur his intellectus assentire; similiter etiam neque necessariis quae necessario connectuntur primis principiis, ex necessitate assentit antequam hujusmodi necessariam connexionem cognoscat. Sic igitur videtur esse circa voluntatem, quod voluntas ad nihil ex necessitate movetur, quod non appareat habere necessariam connexionem cum beatitudine, quae est naturaliter volita (a). Manifestum est autem quod hujusmodi particularia bona non habent necessariam connexionem cum beatitudine, quia sine quolibet eorum potest homo esse beatus. Unde, quantumcumque homini proponatur aliquod eorum ut bonum, voluntas non ex necessitate in illud tendit ut in bonum perfectum. Bonum autem quod est Deus, necessariam quidem connexionem habet cum beatitudine hominis, quia sine eo non potest homo esse beatus. Verumtamen necessitas hujus connexionis non manifeste apparet homini in hac vita, quia Deum per essentiam non videt; et ideo etiam voluntas hominis in hac vita non necessario adhaeret Deo. Sed voluntas eorum qui Deum per essentiam vident et manifeste cognoscunt ipsum esse essentiam bonitatis et beatitudinem, non potest (6) Deo non inhaerere; sicut nec voluntas nostra potest nunc beatitudinem non velle. Patet ergo quod objectum non ex necessitate movet voluntatem. Et ideo nulla persuasio ex necessitate movet hominem ad agendum. Relinquitur ergo quod causa perficiens et propria voluntarii actus sit solum illud quod operatur interius. Hoc autem nihil aliud esse potest quam ipsa voluntas, sicut causa secunda, et Deus sicut causa prima. Cujus ratio est, quia actus voluntatis nihil aliud est quam inclinatio quaedam voluntatis in rem volitam, sicut appetitus naturalis nihil aliud est quam inclinatio quaedam naturae in aliquid. Inclinatio autem naturae et est a forma naturali, et ab eo quod dedit formam. Unde dicitur quod motus ignis sursum est a levitate et a generante quod talem formam causavit. Sic igitur motus voluntatis directe procedit a voluntate et a Deo qui est voluntatis causa, qui solus in voluntate operatur et voluntatem inclinare potest in quodcumque (a) voluerit. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : aeqiie ab intrinseco est actus voluntarius, sicut motus naturalis corporis secundum locum. Sed motus naturalis corporis secundum locum, solum producitur a forma intrinseca corporis moti et a generante. Ergo actus voluntatis solum producitur ab ipsa forma voluntatis et a causa productrice voluntatis. Et in hoc primus articulus terminatur.