ARTICULUS III.

RESPONDETUR AD RATIONES ADVERSARIORUM 5 "1. - Ad argumenta contra primam conclusionem I. Ad argumenta Scoti. - Quantum ad lertium articulum, respondendum est objectionibus supra tactis. Et quidem Ad primum Scoti contra primam conclusionem, dicitur quod nec in sententia sancti Thomae, nec in dictis ibidem, est quaecumque contradictio.

Et ad probationem, dico quod, cum sanctus Thomas concludit Dei praesentiam in rebus ex hoc quod operatur in omnibus, non concludit idem per idem. Nec arguit a posteriori, sed a priori. Prius enim, secundum eum, est Deum operari in re, quam esse praesentem rei; quia habitudo praesentiae consequitur operationem Dei, sicut effectus suam causam. Et a simili, in proposito, prius natura vel intellectu angelus operatur in loco, quam sit in loco, vel loco praesens. Unde sanctus Thomas, in 1. Quodlibeto, art. 4., quo quaerit, An angelus sit in loco per operationem tantum , sic arguit: " Prius est esse quam operari. Igitur prius est esse in loco quam operari in loco. Sed posterius non est causa prioris. Igitur operari in loco, non est causa quod angelus sit in loco. " Ecce argumentum. Postea respondet (ad l" ): i Dicendum, inquit, quod nihil prohibet aliquod esse prius simpliciter, quod non est prius quantum ad hoc : sicut corpus subjectum, vel corpus substantia?, est prius simpliciter superficie, sed non quantum ad hoc quod est colorari; et prius est simpliciter corpus quam tactus, tamen corpus est in loco per contactum quantitatis dimensivae; et similiter angelus, per contactum virtutis. "

Haec ille. -Ex quo apparet quod sicut prius est corpus esse quam tangere, tamen posterius est corpus esse in loco quam corpus tangere locum ; ita in proposito, prius est angelum esse quam operari, tamen posterius est angelum esse in loco quam operari in loco. Concedo tamen quod prior est immensitas Dei quam quaecumque ejus operatio ad extra. Sed illa immensitas non dicit actualem Dei praesentiam priorem operatione, sed virtutem assistendi et implendi omnem creaturam. Et ideo non oportet quod Deus prius adsit, et praesens sit creatura?, quam operetur in ea. Immo, hoc implicat contradictionem : quia antequam operetur Deus ad extra, nihil est extra; et si nihil est extra Deum, Deus nulli assistit; prius est ergo creaturam a Deo produci et conservari, quam Deum esse illi praesentem. Et per hoc patet responsio ad primam confirmationem, quae fundatur in hoc, quod prius naturaliter Deus est praesens rei, quam operetur in ea. Hoc enim penitus falsum est. Immo, est posterius, sicut quilibet effectus est natura posterior sua causa. Ad secundam confirmationem, dico quod illa actio quae procedit a virtute angeli in corpus, est immediata illi virtuti immediatione causali; quia immediate procedit ab ea. Et similiter, concedo quod virtus et essentia angeli sunt illo modo immediatae corpori circa quod operatur angelus. Non tamen est ibi immediatio secundum situm. Quia, secundum quod dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 52, art. 1, (( non oportet quod angelus commensuretur loco vel quod habeat situm in continuo ; haec enim conveniunt rei locatae, prout est quanta quantitate dimensiva ".

Haec ille.

- Item, 1. Sentent., dist. 37, q. 3, art. i, ad l : " Locus est nomen mensurae; unde esse in loco, proprie significatur esse ut in mensura (a); et sic nulli incorporeo convenit esse in loco. Sed tamen alicui rei incorporeae convenit esse in loco, non ut in loco, sed ut operans in operato, vel sicut forma in materia. Unde etiam angelus non dicitur localis, nisi secundum quid, in quantum scilicet habet aliquid simile rei locali, ut scilicet determinetur ad hunc locum potius quam ad alium. "

Haec ille.

Et ibidem, ad 2 , dicit : " Esse in loco ut in loco, non convenit angelo, nisi per accidens, in quantum scilicet corpus assumptum, vel corpus cui per operationem applicatur, in loco est. Sed esse in loco ut operans in operato, convenit angelo per se, quia per se in loco operatur : sicut materia prima est per se in loco vel locato, ut pars; et similiter punctus est in loco, sicut terminus in terminato, d

- Haec ille.

Ex quibus palet quod immediatio actionis angelicae, quam circa corpus exercet, intelligenda est non per modum situs, sed causalitatis; quia scilicet illa operatio exii ab angelo non per aliam causam mediam. Et consimilem immediationem habet corpus motum ab angelo ad essentiam et virtutem angeli, sicut contenti ad continens, vel mobilis ad movens, vel uniti ad uniens, vel quocumque alio modo. Unde etiam sanctus Thomas, eadem quaestione, art. 2, ad 3" , dicit quod " operatio media est inter operans vel operatum. Unde (fi) potest considerari, vel secundum quod exit ab operante, vel secundum quod terminatur ad operatum. Operationi autem angeli non debetur locus, secundum quod exit ab essentia ejus, quae secundum se a loco absoluta est; sed secundum objectum ad quod terminatur, quod est aliquid operatum. Et ideo operationi contemplativae angeli non debetur aliquis locus corporeus, cum objectum contemplationis spirituale sit ".

Haec ille.

Cum igitur immediatio praedicta intelligenda sit dicto modo, non sequitur quod prius natura angelus sit praesens loco quam operetur circa locum. Item, ut dicit Durandus (1. Sentent., dist. 37, q. 3), dato quod angelus esset praesens loco vel locato, non sequitur quod sit praesens ei localiter: sed est fallacia consequentis. Quia multiplex modus est presentiae praeter localem : forma enim est praesens suae materiae, et econtra; et accidens suo subjecto, et econtra ; et Deus creaturae; nec tamen aliqua harum praesentiarum est proprie localis. Et hoc potissime patet, si Deus creasset unum angelum ante creaturam quamlibet corporalem ; constat enim quod accidentia illius angeli essent et fuissent praesentia substantia? illius, et tamen non secundum locum.

Sic etiam ponit Durandus quod, ad hoc quod angelus moveat corpus, non requiritur praesentia localis, sed sufficit quod sit ei immediate praesens, non situ, sed ordine natura?, quo est proportio inter ipsum et corpus, sicut motoris ad mobile. Tamen, utrum verum dicat in hoc, pro nunc non euro. Sciendum etiam quod Henricus, 2. Quodlibeto, q. 9, et 4. Quodlibeto, q. 17, fatetur se non intelligere quomodo angelus sit in loco, si nihil agat aut patiatur in loco. Et consimile ponit Godofrjdus, Quodlibeto 9, q. 4.

Ad secundum respondet sanctus Thomas in forma, ubi supra (1. Sentent., dist. 37, q. 3), art. i, ad4 . Unde arguit sic : " Si per operationem conveniat angelo esse in loco, non erit in loco nisi in quantum operatur circa aliquod corpus. Sed angeli aliquando non operantur circa corporalia. Igitur aliquando non alicubi essent. Nec ubique sunt; quia solius Dei est proprium. Igitur nusquam sunt; quod videtur absurdum. " Ecce argumentum. Cui respondet : " Dicendum, inquit, quod hoc non reputo inconveniens, quod angelus sine loco possit esse, et non in loco, quando nullam operationem circa locum habet. Nec est inconveniens ut tunc nusquam vel in nullo loco esse dicatur, sicut etiam non est inconveniens quod nullo colore coloratus dicatur. Sed tamen hoc non est imaginabile; quia imaginatio continuum non transcendit. "

Haec ille.

Et puto quod, secundum eum, non est inconveniens quod angelus quandoque nusquam sit in actu, licet semper sit alicubi in proxima potentia. Et ideo non est repugnantia inter eum et articulos parisienses, qui videntur oppositum sonare. In illis enim condemnatur opinio quorumdam artistarum, qui, innixi positionibus philosophorum , asserebant de angelis sicut philosophi de intelligentiis, quod nusquam erant actu, nec potentia, nec circumscriptive, nec diffinitive, sed habebant universalem influentiam in corporibus omnibus ; a qua positione longe est sanctus Thomas.

Quomodo autem angelus sit in coslo empyreo, et quomodo ibidem operetur, et quid, dicetur inferius, in responsione ad septimum argumentum. Ad tertium dicitur, sicut ibidem dicebatur; quia illam responsionem ponit sanctus Thomas, ut dictum est in quarta conclusione (1 p., q. 52, art. 2). Et ad probationem hujus, dicitur quod verisimile est apud philosophos, quod in coelo sit aliqua pars magis capax motus quam aliae, ut cor in animali, vel pare dextera; et hoc potissime in orbe cujus non omnes partes sunt similes. Si autem loquamur de orbe totaliter uniformi in partibus, adhuc angelus motor ejus potest, ex divina ordinatione, sibi determinare unam partem quam primo moveat, et alias mediante illa; illa autem pare quam primo movet, habet rationem dextrae, vel orientis. Ad confirmationem ibidem factam, dicitur quod angelus potest concipi per modum cujusdam motoris, ad similitudinem nautae, qui movetur per accidens ad motum navis; non per modum figuli vel fabri rotantis rotam, et nunc moventis unam partem rotae, nunc aliam. Unde sanctus Thomas, 1. Senteni, dist. 37, q. 4, art. 1, dicit : Triplex motus angeli traditur a sanctis. Primus motus, est secuudum illuminationes a Deo in mentem angeli descendentes; qui quidem metaphorice dicitur motus; et hunc tradit Dionysius (de Div. Noni., cap. 4). Secundus, est motus per tempus, quem assignat Augustinus (de Gen. ad litt., libr. 8, cap. 20, 22). Tertius, est motus secundum locum, quem assignat Ambrosius (de Trinitate), et Beda (Sup. Luc. i). " Et quia, inquit sanctus Thomas, moveri in loco sequitur ad esse in loco, ideo eodem modo convenit angelo in loco moveri, sicut esse in loco. Et utrumque est aequivoce respectu corporalium. Dicitur enim angelus esse in loco, in quantum applicatur loco per operationem ; et quia non simul est in diversis locis, ideo successio talium operationum, per quas in diversis locis esse dicitur, motus ejus vocatur. "

Haec ille.

Et postea, ad 4 "", ibidem : " Proedicto modo, inquit, angelus movetur per se secundum locum, secundum quod etiam per se est in loco operando. Sed si accipiatur motus ejus per modum corporalis motus, sic non movetur in loco nisi per accidens, ad motum corporis assumpti vel in quo operatur. Nec tamen oportet quod Deus operans moveatur per accidens : quia nihil movetur per accidens, moto (a) eo in quo est, nisi diffinitive sit in eo, ita quod non sit in alio; sicut anima movetur per accidens, moto toto corpore, et non mota manu tantum. Unde motus localis, secundum quod est corporum, non convenit angelo nisi metaphorice; sed aequivoce loquendo de motu, convenit ei proprie. "

Haec ille.

Ex quo patet quod non est inconveniens, angelum qui movet coelum rotari per accidens et metaphorice, ad motum orbis in quo est diffinitive; inconveniens esset autem illum per se sic rotari. Et quod hoc non sit inconveniens, patet; quia hujus mentis videtur fuisse Hieronymus, exponens illud Eccle., 1 (v. 6), Lustrans universa per circuitum pergit spiritus, etc, ubi videtur velle quod spiritus motor solis circuit sicut sol. Verumtamen iste modus dicendi non placet Bernardo de Gannato. Unde, in impugnationibus 17 quaest. 4. Quodlibeti Henrici, sic dicit : " Angelus dupliciter potest movere corpus. Uno modo, de loco ad locum. Et hoc dupliciter : quia vel projiciendo sicut lapis projicitur, vel etiam unam partem movendo (6) per aliam, sicut tenens baculum in uno capite baculi potest movere baculum ; et hoc duplici modo potest angelus movere corpus, sine hoc quod localiter moveatur, quia et hoc potest homo; vel motu vectionis, porrigendo corpus de uno loco ad alium, sicut movet corpus assumptum ; et sic angelus, in movendo, necessario movetur, quia necesse est illum esse ubi vehit corpus assumptum. Secundo modo, potest movere corpus circa locum, sicut movent orbes; et sic non oportet quod angelus in movendo moveatur, sicut nec figulus, in movendo rotam, circulariter movetur. Et lvaec fuit intentio philosophorum, qui posuerunt quod intelligentiae, sicut sunt immateriales, ita et immobiles, quia totaliter abstrahunt a motu. " - Haec Bernardus.

Tenendo igitur hanc viam, scilicet quod angelus movens orbem, non moveretur, nec rotaretur per se, nec per accidens, dicendum esset quod ille angelus in nulla parte coeli proprie quiescit, nec in aliqua proprie movetur localiter, tanquam subjectum motus, vel quietis, aut ubi. Sed conceditur quod aliquo modo quiescit in toto coelo; quia in illo et non in alio corpore operatur, sed circa illud continuat motum et eamdem operationem. Et similiter conceditur quod aliquo modo movetur in partibus, quia nunc unam movet immediate et primo, nunc autem aliam. Tales autem motiones aut operationes angeli circa diversa loca, vel diversas partes unius loci successive, possunt dici motus angeli, aequivoce tamen.

Ideo finaliter dico quod angelus movens orbem, nec movetur, nec quiescit localiter proprie, nec per se, sicut corpus, nec per. accidens, sicut anima movetur moto corpore; sed tamen movetur localiter aequivoce, quia diversa loca, vel partes loci aut locati, sua virtute contingit successive; et hoc est motus angeli. Ad quartum dicitur quod, si angelus esset formaliter in loco per modum locati et situati per se, non solum per accidens, tunc oporteret quod illud quo formaliter est in loco, esset formaliter in angelo. Sed, ut patet per praedicta, angelus non est illo modo in loco. Dico tamen quod actio transiens, cujusmodi est motus, dicit duo, scilicet actum illum qui est perfectio et (a) passio mobilis, et relationem originis a motore vel operante; et illa est in angelo, sive sit respectus realis, sive rationis tantum, maxime secundum arguentem, qui ponit quod omnis actio est in agente. Ad quintum, negatur consequentia; quia multas habet instantias. Non enim sequitur : Anima est in loco per accidens, ratione corporis; sed corpus est in loco circumscriptive; igitur et anima. Similiter, non sequitur : Substantia est in loco per suam quantitatem ; sed quantitas de se commensuratur loco; igitur et substantia. Similiter, non sequitur : Lapis videtur per colorem; sed color est per se visibilis; igitur et lapis. Sic, in proposito, non sequitur : (a) ei. - Om. Pr. Angelus est in loco per operationem ; sed illa est in loco commensurative per accidens; igitur et angelus; potissime quia aequivoce operatio et angelus sunt in loco. Quia, ut dicit sanctus Thomas, ubi supra (i.Sentent., dist. 37, q. 3, art. 1): " Angelus est in loco, ut operans in operato; operatio vero angeli, qua dicitur esse in loco, est in loco, non ut locata, sed ut perfectio loci, et ut accidens in subjecto. " Ad sextum negatur antecedens. Dico enim quod Damascenus facit pro ista opinione, et similiter Gregorius Nazianzenus.

Nec valet prima probatio : quia, licet aliud sit formaliter, angelum esse in loco, quam (a) operari in loco, cum hoc tamen (?) stat quod angelum esse in loco, praesupponit angelum in loco operari, sicut effectus supponit suam causam; relatio enim haec (y) primo consequitur operationem angeli circa locum.

Nec valet secunda : quia solum probat quod angelus non ideo dicitur esse in loco, quia intelligit locum illum; nec nos dicimus oppositum, nisi forte esset talis intellectio practica, quae, juncta cum volitione, esset causa proxima motus exterioris corporis. Sed de hoc alias videbitur. II. Ad argumentum Aureoli. - Ad argumentum Aureoli, dicitur quod contactus virtutis, quo angelus contingit locum, potest dicere omne illud quod se habet per modum operationis transeuntis in locum aut corpus extrinsecum, et exeuntis ab angelo, sive illud sit motus localis, sive ministratio angeli, sive praesidentia ejus super corpus locatum, sive continentia qua continet corpus, sive unitio ejus ad corpus, sive influxus in corpus, eo modo quo ponunt Henricus et Bernardus de Gannato, sive fortificatio virtutis corporis, sive quodcumque aliud, per modum actus secundi et operationis transeuntis in rem localem corpoream designatum. Nam, secundum quod dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 45, q. 1, art. 1, q 1, ad l" , exponens illud Boetii, de Hebdomadibus, dicentis quod communis conceptio animi est apud sapientes incorporalia (a) non esse in loco : " Incorporalia, inquit, non sunt in loco aliquo, modo noto nobis et consueto, secundum quod dicimus corpora proprie esse in loco ; sunt tamen in loco, modo substantiis spiritualibus congruenti, qui nobis plene manifestus esse non potest. "

Haec ille. Tunc, cum arguens dicit quod angeli in coelo empyreo non habent operationem transeuntem ;

Concedo, sumendo operationem transeuntem pro motu reali. Habent tamen ibi operationem transeuntem, prout dicit praesidentiam, vel unitionem ad coelum empyreum. Tunc, cum secundo inquit de illa praesidentia,

dico quod illa non est influxus alicujus qualitatis aut virtutis in coelum empyreum; sed dicit quamdam nobilitationern, et exornationem, et actuationem corporis per spiritum. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 48, q. 2, art. 4, ad 3 : " In loco inferni non erit terra glorificata per claritatem ; sed, loco hujus gloriae, habebit illa pars terrae spiritus rationales hominum et daemonum, qui, quamvis ratione culpae sint infimi, tamen ex dignitate naturae sunt qualibet corporali qualitate superiores. "

Haec ille.

Ex quibus verbis, cum toto praecedente articulo, patet eum velle quod ille locus inferni exornatur propter spiritus hominum et daemonum qui ibi sunt; immo, quod, loco gloriae et ornamenti, habet illos spiritus. Cum autem dicit tertio, quod applicatio virtutis dicit angelum posse, etc.;

dico quod virtus angeli est accidens spirituale; et illud applicatur corpori, in quantum movetur realiter et actu ab angelo, vel in quantum angelus praesidet corpori modo praedicto.

Quod si quaeritur quid est illa nobilitatio vel ornatus,

dicitur quod est quaedam relatio inter angelum et corpus, significata per modum operationis transeuntis, et ordo quidam congruentiae unius ad alium, vel superioritatis, vel deputationis unius ad alium. - Si autem quaeritur quid sit continentia,

dicitur quod, sicut (a) dicit sanctus Thomas, de Veritate, q. 9, art. 1, superiora in entibus se habent quasi actus respectu inferiorum. Omnis autem potentia vigoratur ex conjunctione ad suum actum; sicut videmus quod corpora superiora locant inferiora et conservant ea, secundum eum, ibidem. Unde corpus, ex conjunctione ejus ad substantiam separatam, percipit aliquid de illa virtute; non quod illa virtus sit in corpore per modum realis qualitatis, sed per modum intentionis, eo modo quo(6) color est in aere. Et ideo ex hoc corpus talem fluxum percipiens, est vigorosius et activius. Cum autem ultimo quaerit qualis est illa unitio angeli ad corpus;

dicitur quod illa unitio dicit habitudinem quamdam corporis ad angelum, sicut mobilis ad motorem, vel sicut potentialis ad actualem, vel ornati ad suum exornans, aut confortati ad suum confortans, vel hujusmodi. Talis enim unitio nobis plene nota non est, pro statu viae, sicut et arguens confitetur de se; quia, aliorum opinionibus reprobatis, nullam rationalem viam quomodo angelus sit in loco, dicit se videre; nisi dicatur esse in loco per operationem praedictam; quod (y) opinor fuisse mentem sancti Thomae; quae, si alicui non placet, quaerat melius in verbis ejus. III. Ad argumenta Gregorii.

Ad primum (a) sicut. - Om. Pr. Gregorii, dico quod mens articuli est quod opinio ponens substantiam separatam non esse in loco nisi per operationem quae est exterior motio localis, vel alteratio realis, est error. Et quod illa sit mens articuli, patet. Quia articulus 77 sic dicit, quasi declarando istum : Dicere quod si esset aliqua substantia separata, quae non moveret aliquod corpus in hoc mundo, illa non clauderetur in universo, - Error. Ecce quod, sicut in articulo quem tangit arguens, dicit errorem esse, angelum solum esse in loco properationem; ita, in isto, dicit errorem esse, dicere quod substantia separata non clauditur in hoc universo nisi per motum corporis. Unde videtur idem intelligere per operationem in articulo 204, quod per motum in articulo 77. Non autem intendit condemnare ponentes angelum esse in loco per operationem, sumendo large operationem pro omni motu, vel influxu, vel relatione significata per modum operationis transeuntis in corpus et exeuntis ab angelo, vel econtra. Quod confirmatur. Quia articulus 218 dicit quod, si intelligatur quod substantia angeli non est ei ratio essendi in loco, verum est dicere quod nusquam est secundum substantiam. Cum igitur substantia angeli non sit ei ratio essendi in loco, ut dicit articulus, constat quod nec virtus angeli erit, aut aliquod accidens mere spirituale quod sit in angelo per modum actus primi vel secundi. Restat igitur (a) quod ratio essendi eum in loco, erit aliquid se habens per modum actus secundi in corpus transeuntis, quidquid sit illud. Nec valet dicere quod limitatio essentia? angeli est causa quod sit in loco. Hoc siquidem non valet: quia limitatio substantia; per quantitatem dimensivam, est causa essendi in loco ; non autem limitatio essentia; per differentiam ad speciem vel genus, quia illa, in quantum hujusmodi, abstrahit a loco. Illa enim limitatio determinat rem ad certum genus, non autem ad locum; quod patet evidentissime, si augelus esset creatus ante corporalem creaturam, sicut fuit possibile. Item, dico quod, secundum Godofridum, Quodlibeto 8, q. 5, isti articuli indigent magna correctione; quia nonnulli sunt falsi, nonnulli sibi ad invicem contradicunt, nonnulli derogant verae doctrina;, potissime sancti Thomae, qui, secundum eumdem Godofridum, est sal terne. Et nota totum articulum, quomodo commendat ejus doctrinam.

Item, dico quod Henricus fatetur se noivintelligere illos articulos, etc. aegidius vero, et multi alii, dicunt quod illi articuli fuerunt facti, non convocatis omnibus doctoribus parisiensibus, sed ad requestam quorumdam capitularium (6). - Item, dico quod sententia excommunicationis lata contra tenentes damnata in illis articulis, revocata fuit per Domite) igitur. - Om. IV. num Stephanum episcopum parisiensem, quantum dicti articuli tangunt doctrinam sancti Thomae; et hoc, anno Domini 1324.

Item, dico quod Ecclesia Romana fecit examinari doctrinam sancti Thomae, ante ejus canonizationem; et quia repertum fuit quod illa nihil continebat contra fidem aut bonos mores, fuit solemniter approbata per multos Summos Pontifices, puta Joannem XXII, Urbanum V, et multos alios. Ei ideo de illis articulis non est multum timendum. Ad secuudum dicitur quod tam substantia, quam virtus, quam operatio angeli, est in loco; sed diversimode. Quia operatio illa est in loco, ut accidens in subjecto. Unde Reatus Thomas, 1. Sentent., dist. 37, q. 3, art. 1, ad 3 : " Operatio, inquit, angeli non est in loco ut locata, sed ut perfectio locati; quia operatio agentis, semper (ex) est perfectio patientis (6), in quantum hujusmodi. "

Haec ille.

Substantia autem angeli est in loco, alio inodo, scilicet ut operans in operato, ut supra dictum est. Tamen nec substantia angeli, nec virtus, nec operatio est in loco per modum locati, ut ipse dicit, ibidem, nisi per accidens, et satis aequivoce. Omnes autem probationes quae adducuntur contra primum membrum divisionis, non aliud concludunt, nisi quod angelus est in loco diffinitive, non quidem ut locatum in loco, sed ut operans, diffinitum ad sic operandum hic, quod non alibi. Illa vero quae adducuntur contra secundum membrum divisionis praedictae, ad probandum quod non ideo angelus est praesens loco, quia in loco operatur, sed econtra, soluta sunt respondendo ad argumenta Scoti.

Ad confirmationem ibi factam, dico quod, loquendo de agente libero cujus substantia certis dimensionibus clauditur, verum est quod tale non ideo quia vult et potest operari, immo nec quia operatur, est praesens loco; sed quia est praesens, et potest, et vult operari, ideo operatur. Secus est de agente cujus essentia est extra totum genus quantitatis, et nihil illius habens. Hoc enim non habet quamcumque praesentiam ad locum, nisi per contactum virtutis, ut superius saepe dictum fuit, nisi forte illa praesentia dicatur ordo motoris ad proprium mobile, ut ponit Durandus. IV. Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi, conceditur major, ad bonum sensum, scilicet quod sicut corpus per quantitatem dimensivam est in loco circumscriptive, ita angelus per operationem est in loco diffinitive, accipiendo ly sicut et ly ita valde aequivoce; quia esse in loco diffinitive solum, non est esse in loco ut locatum, nec sicut in locante.

Et cum dicitur in minori, quod corpus non est in loco per quantitatem subjecto distinctam et sepate) semper.

Om. Pr. (8) patientis. - passibilitatis IV. ratam a se; igitur nec angelus erit in loco per operationem sibi non inhaerentem, immo subjecto distinctam ;

dicitur quod consequentia non valet. Quia, ad hoc quod angelus operetur in corpus, non requitur quod operatio illa sit subiective in angelo, sed solum in passo et corpore subjecto. Et cum idem sit angelum operari in loco, et esse simul cum loco, sicut operans cum operato; vel saltem unum istorum inferat aliud; ideo hoc sufficit, ad hoc quod angelus sit diffinitive in loco; quod est aequivoce esse in loco, et metaphorice. Esse autem in loco circumscriptive, est commensurari loco. Nihil autem potest commensurari corpori vel loco, nisi habeat dimensiones sibi formaliter inhaerentes. Ideo per dimensiones sibi non inhaerentes, nulla substantia est in loco circumscriptive; qui solus modus esl proprie modus essendi in loco ut in loco.

Dicitur tamen quod corpus non est in loco immediate per quantitatem, sed per contactum quantitatis, sicut angelus per contactum virtutis. Ad secundum potest dici quod non esset magnum inconveniens, dicere idem corpus esse in duobus locis, in uno proprie et circumscriptive, per proprias dimensiones, et in alio improprie et metaphorice, quia operatur in aliquod corpus sibi proximum, et ideo est in illo corpore per suum effectum; sicut dicimus quod sol penetrat viscera terrae. Tamen non est simile de corpore et de angelo operantibus; quia alio modo conjunguntur suis passis et operatis; sicut tangit sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 56 : " Agunt, inquit, substantiae spirituales et intellectuales in corpora, et movent ea, cum sint imma-teriales et magis in actu exsistentes. Hic autem tactus non est quantitatis, sed virtutis. Unde differt hic tactus a tactu corporeo, in tribus :

Primo, quia, hoc tactu, hoc quod est indivisibile, potest tangere divisibile. Quod in tactu corporeo non potest accidere; nam puncto non potest tangi nisi aliquid indivisibile. Substantia autem intellectualis, quamvis sit indivisibilis, potest tangere quantitatem divisibilem, in quantum agit in ipsam. Alio enim modo est indivisibilis substantia intellectualis, quam punctum : punctum quidem, sicut quantitatis terminus, et ideo habet determinatum situm in continuo, ultra quem porrigi non potest; substantia autem intellectualis, est indivisibilis, quasi extra genus quantitatis exsistens.

Secundo, quia tactus quantitatis est solum secundum ultima ; tactus autem virtutis est ad totum quod tangitur: sic enim tangitur secundum quod patitur et movetur ; hoc autem fit secundum quod est in potentia; potentia autem est secundum totum, et non secundum ultima totius; unde totum tangitur.

Ex quo patet tertia differentia. Quia, in tactu quantitatis, qui sit secundum ultima vel extrema, oportet tangens esse extrinsecum ei quod tangitur; et non potest incedere per ipsum, sed impeditur ab eo. Tactus autem virtutis, qui competit substantiis intellectualibus, cum sit ad intima, facit substantiam tangentem esse intra illud quod tangitur, et incedentem per ipsum absque impedimento. "

Haec ille.

Ex quo patet quod non sequitur : A corpus agit in B corpus; igitur A est in B diffinitive, proprie loquendo. Et tamen, si angelus movet B corpus, ipse est in B diffinitive. S 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gregorii. - Ad primum contra secundam conclusionem, dicitur quod est aliqua magnitudo, quaenon habetactualiquod punctum, puta linea circularis. Aliqua autem est, quae habet actu duo puncta, puta linea recta. Sed quaelibet magnitudo habet infinita puncta in potentia. Et tunc, cum arguitur contra istud secundum membrum,

dico quod in linea est aliqua entitas, quae nec est punctum, nec includit punctum tamquam partem integralem sui, puta ipsa linea, et partes ejus, quarum nulla est punctum, nec includit illo modo punctum. Tamen in linea nihil est quin sit punctum, vel includens punctum, sicut terminatum includit suum terminativum, et omne continuum suum continuativum. Et ideo prima consequentia ibidem facta non valet, qua scilicet infertur quod est aliqua magnitudo sine puncto, vel carens puncto. Nec sequitur quod linea constet praecise ex punctis sicut ex partibus integralibus. Ad confirmationem, dicitur quod, sicut Deus non posset destruere animam rationalem quamlibet remanente homine, cum anima sit de ratione hominis, ita nec puncta omnia remanente aliqua magnitudine ; quia punctum est de ratione linece, linea de ratione superficiei, et superficies de ratione corporis; continua enim sunt, quorum ultima sunt unum, 5. Physicorum (t. c. 26). Ubi Commentator, cornui. 26 : " In naturalibus, inquit, dicimus quod continua sunt, quorum ultima sunt unum naturaliter, ut in membris continuis; et in artificialibus, quando ultima illorum sunt unum per artificium ; in mathematicis vero, quando ultimum unum imaginatur esse commune cum eis ut punctum quod est commune duabus lineis, et linea duabus superficiebus. "

Haec ille.

Et ideo, 6. Physicorum, comm. 2, dicit Commentator: " Puncta impossibile est ut separentur a linea. Et hoc manifestum est, ex hoc quod puncta sunt ultima lineae. "

Haec ille.

Et 4. Physicorum , comm. 105, sic ait : " Punctus continuat lineam, cum intelligitur differentia communis; et dividit illam, cum intelligitur principium unius et finis alterius lineae. "

Haec ille. Ad secundum dico similiter, quod casus est impossibilis; quia supponit magnitudinem esse sine illo quod est de ratione continui et magnitudinis, scilicet sine punctis, ut dictum est. Ad tertium, negatur antecedens. Et ad probationem, dico quod, licet non experiamur puncta, experimur tamen aliquid esse continuum in rebus; quod non potest esse sine punctis. Unde, sicut materia prima nullo sensu aut imaginatione experiri potest, tamen non ideo neganda est, quia experimur composita, et per rationem compellimur resolvere illa in duo, scilicet materiam et formam; ita in proposito. - Auctoritas etiam est Aristotelis, ad hoc, in locis praedictis; et similiter Commentatoris, ubi supra. UndeetiamCommentator, 5. Physicorum, comm. 29: " Haec, inquit, est vera differentia inter puncta et unitates : quoniam inter unitatem et unitatem non est aliquid, et inter punctum et punctum est linea. Et dicitur quod differentia inter unitatem et punctum, licet utrumque sit aliquid indivisibile, est quod unitas non habet situm, et punctus habet; quia est in aliquo loco demonstrato lineae, aut extremo, aut medio. "

Cum etiam dicit arguens, quod nulla ratio cogit ad ponendum puncta,

- dico quod falsum est : quia, negato puncto, negatur linea, et superficies, et corpus; ac per hoc remotus (a) erit motus localis, et omnis continuitas. Secundum enim Philosophum, in Praedicamentis, partes corporis terminantur ad superficiem, et partes superficiei ad lineam, et partes lineae ad punctum, tamquam ad communem terminum; immo, ista opinio totam geometriam et physicam et logicam destruit, ut patet manifeste consideranti. Tunc ad probationem ibidem factam, dico quod punctum ponendum est propter continuationem et finitionem lineae. Nec valet improbatio secundae partis, scilicet quod non propter Unitatem lineae.

Et ad argumentum pro illa parte, dico quod linea isto modo intelligitur terminari per punctum, quod (6) si non haberet punctum in actu, ipsa non esset certo protensionis, nec habens ultimam partem in actu; immo, si non haberet punctum in actu, nec in potentia, ipsa non esset actu in rerum natura. Sicut forma non potest tolli a materia, nisi succedente alia forma in materia, aut annihilata ipsa materia; ita dico de linea et puncto. Non tamen imaginamur quod, si punctus actu terminans rectam lineam auferretur, quod linea deveniret protensa in infinitum, ita quod protenderetur per totum mundum aut spatium inlinitum; sed sic, quod ipsa non haberet aliquid in se, quo diceretur formaliter finita et terminata, sed solum negative; sicut punctus non est finitus, ut dicit Aristoteles, 3. Physicorum (t. c. 24). Dico tamen quod implicat quod sit linea recta carens puncto terminante, quin sit in infinitum protensa. Punctum enim terminans lineam, auferri non potest nisi per continuationem illius lineae ad aliam lineam, vel ad seipsam ; ex qua conjunctione perduntur duo puncta in actu exsistentia, et habetur unum continuans duas lineas, vel duo extrema ejusdem lineae prius actu exsistentia. Et ideo, si nullus punctus est ibi actu terminans, linea est infinita; quia post omnem finitam longitudinem, est ibi ulterior longitudo. Similiter responsio ibidem data per arguentem, modicum valet. Tamen, quantum ad propositum pertinet, dico ad improbationem illius, quod, licet punctus sit res distincta a linea, nec sit ejus pars integralis, tamen est quodammodo forma lineae, in quantum omnis pars diffinitionis alicujus potest dici forma ejus, 2. Physicorum (t. c. 28); et ideo linea non plus potest esse sine puncto, quam sine sua diffinitione. Rationes insuper ibi facta ,, ad probandum quod punctum non continuat (a) lineam, non concludunt.

Non quidem prima. Quoniam aliter se habet punctum ad duas lineas, quam una linea ad aliam. Nam punctum se habet ad utramque partem lineae, sicut terminus ad terminatum , et actus ad potentiam; non autem una pars lineae ad aliam. Et ideo non oportet quod duae partes lineae possint unum facere seipsis, sicut punctus cum linea.

Similiter, secunda probatio non valet. Dico enim quod punctum continuans duas aquas prius discretas et separatas, non est subjective in aliqua substantia indivisibili, nec in aliquo accidente indivisibili; sed est in utraque linea, sicut terminus in terminato. Est autem subjective in eodem subjecto in quo est linea. Nam punctus non habet subjectum adaequatum ; sed illud quod est primo subjectum lineae, est secundario subjectum puncti. Et idem dico de linea et superficie. Talia enim non (6) habent subjecta adaequata, ita quod superficies habeat subjectum indivisibile secundum profundum, et linea subjectum indivisibile secundum latum et profundum, et punctum habeat subjectum omnino indivisibile.

Tertia denique ratio non procedit. Dico enim quod, dum linea dividitur, punctum prius continuans partes ejus desinit esse, ut ponit sanctus Thomas, super 3. Metaphysicae (lect. 13), ubi sic dicit : " Contingit corpora prius divisa copulari, aut prius copulata dividi. Quando autem corpora prius divisa copulantur, fit una superficies duorum corporum ; quia partes continui copulantur ad unum communem terminum, quae est superficies una. Quando vero unum corpus dividitur in duo, efficiuntur duae superficies. Quare non potest dici quod, dum ipsa duo corpora componuntur, quod duae superficies eorum maneant; sed utraque corrumpitur, id est, desinit esse. Similiter, quando corpora dividuntur, - QUAESTIO I. incipiunt esse de novo duae superficies prius non exsistentes. Non enim potest dici, quando corpus dividitur, quod superficies, quae est indivisibilis secundum profundum, dividatur in duas superficies secundum profunditatem; aut linea, quae est indivisibilis secundum latitudinem, dividatur in duas secundum latitudinem; aut punctum, quod est omnino indivisibile, quocumque modo dividatur. Et sic patet quod ex uno non possunt fieri duo in via divisionis, nec ex duobus predictorum potest fieri unum in via compositionis. "

Haec ille.

Ex quo patet quod, dum linea dividitur, punctus continuans non manet, nec dividitur in duo, sed desinit esse, et de novo incipiunt alia duo, quae scilicet determinant duas lineas.

Cum autem quaeritur de indivisibili quod informabatur prius illo puncto continuante, etc.;

dicitur quod quaestio (a) nulla est. Quia punctus non habet subjectum indivisibile; sed idem est subjectum lineae et cujuslibet puncti sui. Sed illud subjectum, primario subjicitur lineae, et secundario puncto. Vel, ut verius dicatur, subjectum quod est substantia materialis, primo subjicitur quantitati corporeae, et secundario superficiei, et tertio lineae, et quarto ipsi puncto. Nam nec punctum, nec linea, nec superficies habent subjecta sibi commensurata et adaequata; sed solum corpus, id est, dimensio perfecta. Nec oportet omne accidens habere subjectum sibi adaequatum, nisi loquamur de accidente quod est immediate actus substantiae; cujusmodi non est superficies, linea, vel punctus ; nam punctus immediate est actus lineae, sicut terminus sui terminati, et ita dico de linea respectu superficiei, et de superficie respectu corporis. Ad quartum principale, negatur consequentia. Unde responsio quam recitat arguens, bona est. Et est Aristotelis, 6. Physicorum, particula 86, ubi sic dicit : Hoc autem declarato, dicendum est quod impossibile est indivisibile moveri, nisi per accidens; verbi gratia, cum corpus aut magnitudo movetur per illud in quo est, ut illud quod est in navi per cursum navis, aut sicut pars movetur per motum totius. Et dico indivisibile, illud quod noti dividitur in quantitate. Secundum vero hunc modum, possibile est ut imparti-bile moveatur, scilicet secundum quem moventur sedentes in navi, cum navis currit; per se autem impossibile est.

Haec Aristoteles.

Ubi Commentator, comm. 86, sic ait : " Vult Aristoteles declarare quod indivisibile non movetur nisi per accidens. " Tunc ad improbationem hujus responsionis, dicitur quod non est simile de moto per accidens. Quia indivisibile, dum movetur per accidens, non transit sibi aequale in aliqua parte magnitudinis : quia nihil est ibi actu, quod sit aequale puncto; et ex hoc sequitur quod nullo modo mensurat magnitudinem supra quam movetur, nec aliquam ejus partem, cum non sit in loco in actu, nec in potentia, nisi per accidens. Si autem per se moveretur, haberet locum in actu aequalem sibi. Unde Commentator, ibidem, comm. 89, sic ait, formando secundam demonstrationem Aristotelis ad dictum propositum : " Quod autem si indivisibile movetur per aequale, linea erit composita ex punctis, manifestum est; quoniam motum tunc pertransit spatium, quando mensurat illud per se. Si ergo indivisibile mensurat lineam quam pertransit, ergo mensurat illam per puncta contigua, quae sunt partes illius. Et quod est tale, videtur componi ex punctis. "

Haec ille.

Ex quo patet quod mobile tunc mensurat spatium, quando movetur per se, quia tunc scilicet correspondet sibi aliqua pars spatii, sicut locus ejus; non autem quando movetur per accidens, sic quod repugnat sibi, tam in actu quam in potentia, per se moveri, vel esse in loco sibi aequali. Hujusmodi autem est punctus, et linea, et hujusmodi. Unde Commentator, 4. Physicorum, comm. 9, tractans illud argumentum Aristotelis de loco puncti; Aristoteles enim arguit quod si corpus habet locum, similiter linea et superficies et punctum videntur habere locum, quia omnia transmutantur localiter; tunc dicit Commentator : " Deceptio est in hoc sermone famoso; quia accipit illud quod est per se, loco ejus quod est per accidens. Translatio enim superficierum, et universaliter ultimorum, et universaliter successio eorum, semper ubique est per accidens; quod non est ita in corporibus. Et ideo non sequitur, si corpus debet habere locum per suam translationem, quod etiam superficies habeat, nisi in primo aspectu, et secundum famam. "

Haec ille.

Item, comm. 32 : " Id quod movetur per accidens, est duobus modis. Unus est, ut motus attribuatur parti, propter hoc quod attribuitur toti; et illud motum per accidens, potest moveri essentialiter, quando pars dividitur a toto, et fit totum per se. Secundus vero modus est, ut motus attribuatur accidenti rei motae, ut cum attribuitur albedini et nigredini; et tale motum per accidens, impossibile est ut moveatur in aliqua hora per se, cum accidentia, et universaliter omnia quae sunt in subjecto, separari non possint. Et ista est dispositio omnium formarum quae sunt in subjecto : quoniam ista non dicuntur mutare locum et moveri, nisi quia illud in quo sunt mutat locum per se et transfertur; sicut pars transfertur per translationem totius, et albedo per translationem corporis. "

Haec ille.

Idem ponit, lib. 6, comm. 86, dicens : " Motus partium per motum totius, non est per accidens pure, nec per se principaliter. Partes enim non moventur per se, quia moventur in moto; in quo conveniunt cum accidentibus et formis, quae non sunt innata moveri per se; accidentia enim et formae moventur per accidens, ad motum subjecti; et partes sunt tales. " Et postea subdit, ad propositum : n Manifestum est quod motus puncti per motum corporis est hujusmodi, motus autem (a) indivisibilis per se et primo est impossibilis. "

Haec Commentator. Ex quo patet secundam replicam non valere. Quia aliter movetur pars per accidens quam punctus; et ideo non oportet quod, si pars mota peraccidens, mensurat spatium, quod similiter ita sit de puncto moto per accidens. Quia, ut dictum est, pars in toto movetur per accidens actu, sed movetur per se in potentia; punctum autem, nec actu, nec potentia, habet locum aut motum per se. Ad quintum principale, negatur consequentia ibi facta. Dico enim quod mobile, per suum motum continuum, non acquirit per se puncta, nec lineas, nec superficies, nisi forte superficiem locantis; nec solum non per motum, sed nec per mutata esse; quia per motum localem non acquiritur per se nisi locus, aut pars loci, aut forte ipsum Ubi; linea vero aut punctus, non sunt hujusmodi. Ad sextum dicitur quod Aristoteles ibidem loquitur contra ponentes polos esse quaedam puncta indivisibilia de genere substantiae. Unde Aristoteles ostendit puncta, lineas, et superficies, non esse substantias, sed accidentia, in 13. et 14. Metaphysicae) secundum commentationem domini Alberti. Et hoc ostendit ipse modus loquendi Aristotelis. Non enim dicit quod punctum nullam habeat essentiam, sed substantiam. Et ideo arguens false glossat Philosophum. Ad septimum dico quod Augustinus non negat hujusmodi indivisibilia esse extra animam ; sed negat hujusmodi indivisibilia esse aliqua subsistentia extra animam, separata a corporibus; quod ejus stilus indicat. Vel intendebat hujusmodi indivisibilia non esse partes corporum; vel quod hujusmodi non sunt sensibilia, sed intelligibilia. Et per predicta patet responsio ad quaedam argumenta Durandi, quibus intendit probare non esse aliquod indivisibile positivum. Unde, 2. Sententiarum, dist. 2 (q. 4), sic dicit : " Videtur enim prima- facie, quod punctus et linea non sint idem praecise; nullus enim dicit hanc esse veram, Punctus est linea, vel, Linea est punctus.

Nec potest dici quod punctus sit aliquid intrinsece pertinens ad essentiam lineae. Quia illud quod non est linea tota, sed aliquid ejus, oportet quod sit pars; et cum (6) non sit nisi duplex pars pertinens ad essentiam rei, scilicet quantitativa et essentialis, si punctus sit pars lineae, aut erit pars quantitativa, et sic ex punctis componetur linea, quod negat Philosophus, 6. Phy-

I sicorum; et iterum, punctus non erit quid indivisibile, sed potius quantum, quia quantum non componitur nisi ex (a) quantis.

Nec potest dici quod sit pars essentialis. Quia tales partes sunt solum materia et forma; linea autem non est ex talibus composita, cum sit accidens et forma simplex; quare, etc. Et iterum, si esset pars essentialis, esset forma lineae, cum dicatur terminare et finire lineam. Hoc autem esse non potest; quia unius rei una est forma; unius autem lineae dicuntur esse duo puncta; igitur, etc.

Ob hoc putant quidam punctum esse quoddam positivum et indivisibile, realiter terminans lineam, quamvis non sit de essentia lineae. Istud autem non potest esse verum : quia, praeter terminum extrinsecum, oportet ponere lineam esse finitam; quia lineae quae de se esset infinita, terminus extrinsecus non poneret finitatem. Item, excluso puncto, si sit terminus extrinsecus, adhuc linea remanet in se tanta quanta prius erat, et non major nec minor. Quid igitur facit ad finitatem lineae punctus, si sit (6) terminus extrinsecus? Non apparet; immo, omnino latet quare oporteat ponere ad finitatem lineae talem terminum. Fatuum enim esset imaginari quod nisi essent puncta terminantia lineam, linea ex utraque parte flueret in infinitum. Omne enim quod finitur, linitur seipso, vel aliquo sibi intrinseco. Unde Philosophus, 3. Physicorum (t. c. 74), contra illos qui probant infinitum esse in entibus, pro eo quod omne finitum, ut dicebant, finitur ad aliud, et illud ad aliud, et sic semper, etc, dicit quod aliud est finiri, et aliud est tangi : quod enim tangitur, ab alio tangitur; quod autem finitur, non finitur alio, sed seipso. Nullo modo igitur credendum est quod punctus sit aliqua natura positiva indivisibilis terminans lineam. Sed linea terminatur seipsa, in quantum tantum extenditur, et non plus; ita quod terminatio lineae includit privationem ulterioris continuationis. Et quia privatio continui et divisibilis (y) videtur habere rationem indivisibilis, immo ideo (8) imaginamur punctum esse quoddam indivisibile, cum tamen nihil sit indivisibile positivum sic intrinsecum lineae, nec ei adjunctum. Iterum : Sicut punctus dicitur terminus lineae, ita linea dicitur terminus superficiei, et superficies terminus corporis; et tunc in corpore rotundo esset imaginanda superficies indivisibilis quoad profunditatem, differens realiter a corpore, et involvens ipsum tanquam terminus extrinsecus ; quod est absurdum. Tenendum est igitur quod linea non se habet ad punctum sicut divisibile ad indivisibile positivum, sed sicut ad privationem ulterioris continuationis; et sic dicitur actu terminari per puncta, in quantum privatur ulteriori extensione. "

Haec Durandus. Et patet, si bene considerentur praedicta, quod parum faciunt contra nos. Nos enim non ponimus quod linea et punctus sint idem realiter. Secundo, non dicimus quod punctus sit pars integralis ipsius lineae. Tertio, dicimus quod est (a) pars formalis, accipiendo partem formalem pro omni parte diffinitionis, et pro omni principio diffinitivo alterius. Quarto, dicimus quod punctus non est terminus extrinsecus lineae, extra essentiam ejus totaliter exsistens; immo est terminus intrinsecus, sine quo impossibile est lineam rectam esse actu formaliter terminatam intrinsece. Unde arguitur contra Durandum, quod implicet in dictis suis contradictionem : quia ex una parte dicit quod linea terminatur intrinsece seipsa, et non per aliud ab ipsa; et ad hoc adducit dictum Philosophi, 3. Physicorum; et ex alia parte dicit quod linea dicitur terminata per quamdam negationem vel privationem; unde ex hoc sequitur quod linea seipsa formaliter terminatur, et quod non se ipsa formaliter terminatur; item, quod terminus lineae est linea, et quod terminus lineae non est linea, sed negatio quaedam. Item : Si finis vel terminus lineae non est quid positivum, sed privatio ulterioris continuationis, sequitur quod omnis linea circularis, est formaliter infinita et interminata. Probatur consequentia : quia nulla pars talis lineae habet talem privationem; igitur nulla habet terminum, neque finem. Quod autem dicit arguens, quod punctum non potest esse pars essentialis, etc;

dicitur quod aequivocat de parte essentiali et de forma. Non enim ponimus quod punctus sit forma lineae sicut forma quae est altera pars essentia: rei, nec sicut accidens informans subjectum, sed sicut aliquid constitutivum essentiae ejus, et completivum rationis ejus; nec isto modo repugnat formas simplices esse compositas. De hoc dictum fuit satis prius, quantum ad propositum pertinet. Ulterius, dicitur quod inepte Aristolelem allegat : quia non fuit mens Aristotelis, quod corpus finiatur seipso, et non aliquo positivo alio a se, puta superficie; sed mens ejus est quod corpus non dicitur finitum ex contactu superficiei (6) alterius corporis, sed per propriam superficiem. Quod patet per Commentatorem, 3. Physicorum, coram. 74, exponentem dicta Aristotelis quae arguens adducit; ubi sic dicit : " Contactus est aliud a Anitate. Contactus enim dicitur in respectu alterius; finitas autem rei dicitur in repectu suiipsius. Unde dicitur quod corpus finitum, est illud quod continetur ab uno termino aut terminis qui sunt superficies suae, non superficies corporum extraneorum. "

Haec ille. - Ex quo patet quod corpus dicitur finitum, quia continetur propria superficie, et non quia seipso formaliter finitur, aut propter qualemcumque negationem, sicut arguit. Item, cum dicit quod fatuum est imaginari quod remotio punctorum extenderet lineam in infinitum , vel per totum mundum, etc.;

dicitur, ut prius, ad argumenta Gregorii, quod sola remotio punctorum non faceret hoc, immo faceret oppositum ; quia ablatio punctorum tolleret lineam rectam, ita quod non esset finita nec infinita. Sed dicitur quod, si linea recta esset actu, et non haberet punctum actu, causa talis privationis, et non illa privatio, faceret illam actu infinitam (a) : quia talis privatio non inesset lineae, nisi quia una pars lineae continuaretur alteri lineae, et secunda linea tertiae lineae, et sic sine fine; quia, eo facto quo linea privatur tali continuatione, resultat punctus in linea recta; ideo quaecumque causa privaret lineam puncto, redderet eam infinitam; sicut quascumque causa privaret materiam forma, redderet eam infinitam entitative. Unde, 3. Physicorum, comm. 67, dicit Commentator, quod sicut materia sine forma est infinita, ita et dimensio carens termino; et quod sicut forma distinguitur a materia, ita terminus dimensionis ab illa. II. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum eorum quae secundo loco contra eamdem secundam conclusionem inducuntur, dicendum videretur, prima facie, quod Ubi, secundum mentem sancti Thomae, in sua ratione dicit duo : unum, scilicet materiale, et istud est locus, scilicet superficies corporis continentis; aliud dicit quid formale, et in obliquo, scilicet relationem, habitudinem, aut comparationem locati ad locum, eo quod continetur a loco. Et quod haec sit mens sancti Thomae, videtur, quia ipse, in 11. Metaphysicas (lect. 9), dicit : a Sciendum quod praedicamenta diversificantur secundum diversos modos praedicandi. Unde, licet idem sint quae diversimode de diversis praedicantur, ad diversa praedicamenta pertinent. Locus enim, secundum quod praedicatur de locante, ad genus quantitatis pertinet; secundum autem quod praedicatur denominative de locato, constituit praedicamentum Ubi. "

Haeo ille.

Ex quo patet primum, scilicet quod de ratione Ubi sit locus ipse quasi materiale, et quod denominatio locati a loco sit de ratione formali (6) Ubi. Illam autem denominationem intelligit esse quamdam habitudinem locati ad locum. Sed plenius consideranti apparet quod illa non fuerit mens ejus, immo quod nec Ubi, nec Quando, nec Situs, nec Habitus sint quid absolutum precise, nec absolutum simul cum respectu vel sub respectu ; sed potius dicant quosdam puros respectus, seu habitudines, seu comparationes rerum absolutarum ad locum, vel tempus, vel ad res exteito rius adjacentes vel applicatas. Quod mihi apparet pro nunc. Nam, in 3. Physicorum, tractatu de Motu (lect. 5), dicit quod triplex est modus praedicandi. Primus est quando de aliquo praedicatur id quod pertinet ad ejus essentiam ; et secundum hoc accipitur praedicamentum suhstantiae. Secundus est quando aliquid praedicatur de aliquo, et non de ejus substantia, tamen inhaeret ei. Et si sequitur formam, constituit praedicamentum qualitatis; si sequitur materiam, constituit praedicamentum quantitatis; si dicit respectum ad alterum, constituit praedicamentum relationis. Tertius modus praedicandi est quando aliquid extrinsecum praedicatur de subjecto per modum cujusdam denominationis in concreto, non in abstracto. Et si illud extrinsecum solum denominet homines, sic est praedicamentum Habitus, in quo denominatur homo ab aliquo extrinseco, quod non habet rationem causae nec mensurae. Si autem illud extrinsecum conveniat omnibus rebus naturalibus, non solum homini, tunc, aut illud extrinsecum habet rationem causae, vel mensurae. Si causae, tunc denominatio a causa agente constituit praedicamentum passionis; si econtra a causato et patiente (a), constituit praedicamentum actionis. Si habet rationem mensurae extrinsecae, tunc, vel illa est locus, aut est tempus. Secundum igitur quod aliquid denominatur a loco, sumitur praedicamentum Ubi, et praedicamentum Situs, quod addit ad Ubi ordinem partium in loco. Secundum autem quod aliquid denominatur a tempore, est praedicamentum Quando. Et ista est probabilior via, et magis conformis auctori sex principiorum et domino Alberto, qui dicunt quod Ubi non est locus, nec Quando est tempus; sed Ubi est quid derelictum a loco in re locata, et Quando est quaedam intentio (6) derelicta ab ipso tempore in re temporali. Et hoc videtur sentire sanctus Thomas in sua Metaphysica. Unde, 5. Metaphysicae (lect. 17), sic dicit : " Alia, inquit, genera, praeter substantiam, quantitatem, qualitatem, actionem et passionem, magis sequuntur relationem, quam possint causare relationem. Nam Quando consistit in aliqua relatione rei ad tempus, Ubi vero in relatione rei ad locum, Positio vero importat ordinem partium in loco, Habitus vero relationem habentis ad habitum. " - Haec ille.

Ex quo patet quod Ubi est respectus, vel relatio, vel comparatio aut habitudo rei locatae ad suum locum ; Quando vero est habitudo rei temporalis ad tempus, etc; Positio vero, vel Situs, est ordo partium in loco; Habitus vero dicit habitudinem ad quaedam extrinsecus hujusmodi adjacentia, sicut sunt arma, ornamenta, tegumenta. Tunc, Ad primum argumentum principale, negatur antecedens, scilicet quod locus sit Ubi, et multo plus quod sit Situs vel Positio.

Et ad primam probationem illius antecedentis, dicitur quod illud est locus, per quod primo, et non per aliquid prius, res habet determinatum Ubi in universo, et determinatum locum. Hujusmodi autem est superficies continentis, et non Ubi, nec Situs. Ista enim sequuntur ad superficiem continentis; nec sine illa esse possunt, nisi ponerentur dimensiones separatae; et, adhuc illis positis, nec Ubi nec Situs esset locus, sed una pars illius spatii separati. Unde patet quod falsum assumit arguens, in ista prima probatione; quia, circumscripta superficie continentis, non remanet proprie Ubi nec Positio. Sed conceditur quod, variata superficie continentis, dum tamen superficies adveniens habeat similem ordinem ad primum continens, dicitur idem locus. Unde sanctus Thomas, 4. Physicorum (lect. 6): "Isto modo, inquit, debemus accipere quomodo extremitas, puta superficies corporum mobilium naturalium, sit locus per respectum ad totum corpus sphaericum coeli, quod habet fixionem et immobilitatem propter immobilitatem centri et polorum. Sic igitur, licet haec pars aeris quae continere debet, vel haec pars aquae (oc) effluat vel moveatur, in quantum est haec aqua; illud tamen, secundum quod habet rationem loci, semper manet, scilicet situs et ordo ad totum corpus sphaericum coeli; sicut etiam ignis dicitur semper idem manere quantum ad formam, licet secundum materiam varietur, consumptis et additis quibusdam lignis. Et per hoc cessat objectio quae posset fieri contra hoc quod ponimus, locum esse terminum continentis; quia, cum continens sit mobile, et terminus continentis erit (6) mobilis, et sic aliquod quietum exsistens habebit diversa loca. Sed hoc non sequitur; quia terminus continentis non erat locus, in quantum haec superficies hujus corporis mobilis, sed secundum ordinem vel situm quem habet in toto immobili. Ex quo patet quod tota ratio loci, in omnibus locantibus vel continentibus, est ex primo continente et locante, scilicet coelo. "

Haec ille. Ad secundam probationem dicitur quod, circumscripta omni superficie continentis, terra posita juxta interstitium lunae non moveretur ad centrum, si ibi nulla superficies terram circumdaret. Sicutenim dicit sanctus Thomas, ibidem (lect. 8) : " Proximitas naturae quae est inter corpus continens et corpus contentum, est causa quare corpus naturaliter movetur ad suum locum ; quia oportet quod gradus naturalium locorum respondeat gradui naturarum. Ordo enim situs, in partibus universi, attenditur secundum ordinem naturae. Nam corpus coeleste, quod est supremum, est nobilissimum; post quod inter alia corpora est ignis, secundum nobilitatem naturae; et sic deinceps usque ad terram. Unde manifestum est quod corpus inferius, quod se habet consequenter secundum situm ad corpus superius, est proximum sibi in ordine naturae. Et hujusmodi duo corpora se consequentia naturali ordine situs et naturarum, continuantur ad invicem, et fiunt unum, ad quod aptitudinem babent propter propinquitatem naturae. Sed haec ratio non potest assignari, si ponatur locum esse spatium; quia in dimensionibus spatii separatis, nullus ordo naturae potest considerari. "

Haec ille.

Ex quo patet quod causa quare grave tendit ad medium, est quia appetit contineri a tali corpore vel tali, scilicet aere vel aqua, quod circumdat medium, et est corpori gravi proximum secundum naturam, et ejus conservativum; unde, si ibi nullum esset continens, non tenderet ad medium mundi naturaliter. Ad tertiam probationem dicitur quod bene arguit, quod superficies, in quantum hujusmodi, non habet differentias quae competunt loco. Sed cum hoc stat quod superficies, in quantum induit rationem loci, scilicet in quantum est superficies continentis, et habens talem ordinem ad primum conlinens, et sic situata infra universum corporale, situ quidem qui est ordo partium in toto, vel unius vel particularis corporis respectu alterius, et ad primum corpus omnia continens, quod est quoddam (a) totum ad alia corpora, non autem situ qui est ordo partium in loco, qui constituit speciale praedicamentum, ipsa, inquam, superficies sic situata, habet rationem loci, et ei primo competunt differentia illae quae sunt, ante, retro, superius, inferius, etc. Posterius autem et secundario conveniunt ipsi Ubi, sicut differentiae causarum derivantur ad effectus. Ad praedicamentum vero Situs vel Positionis, dictae differentiae nullo modo per se pertinent. Ad quartam probationem dicitur quod locari non est situari, immo est prius naturaliter quam situari, sicut locus prius toti convenit quam partibus. Et hoc patet ex praedictis. Unde prior est locus quam Ubi, et prior est Ubi quam Situs. Ad quintam dicitur quod corpus gloriosum, in coelo potissime, licet non dividat coelum, nec faciat in eo foramen, aut quamcumque novam circumscriptionem, aut figuram vel superficiem circa se, in actu et sensibiliter, aequatur tamen ejus superficies alicui superficiei quae est in coslo in potentia; et illa dicitur locus ejus in potentia; nec est inconveniens, si non sit ita in loco actu sicut corpora inferiora. Tamen, quidquid sit de hoc, quia forte coelum configuratur (6) corpori glorificato, tamen, dato quod corpus gloriosum non ibi circumdaretur aliqua superficie sibi aequali, circumdatur tamen superficie totali convexa totius coeli. Ad sextam dicitur quod coelum alio modo est in loco (a) quam caetera corpora. Unde sanctus Thomas, ubi supra (lect. 7), dicit sic : ei Locus, licet non sit de necessitate corporis, est tamen de necessitate corporis moti secundum locum. Sic igitur alicui corpori moto secundum locum, necesse est assignare locum, secundum quod in illo motu consideratur successio diversorum corporum in eodem loco. In his igitur quae moventur motu recto, manifestum est quod duo corpora succedunt sibi in eodem loco secundum totum : quia totum unum corpus dimittit totum unum locum, et in ipsum totum simul intrat aliud corpus; unde necesse est quod corpus quod movetur motu recto, sit in loco secundum se totum. In motu autem circulari, licet totum fiat in diversis locis ratione, non tamen mutat totum locum subjecto; semper enim remanet idem locus subjecto, sed diversificatur ratione tantum, ut in 6. Physicorum dicitur; sed partes mutant locum, non solum ratione, sed subjecto. Attenditur igitur in motu circulari successio in eodem loco, non totalium corporum, sed partium ejusdem corporis. Non igitur corpori quod movetur localiter circulariter, debetur ex necessitate locus secundum totum, sed secundum partes.

Sed contra hoc videtur esse, quod partes continui corporis non sunt in loco, neque moventur; sed totum movetur, et totum est in loco. Manifestum est autem quod ultima sphaera est corpus continuum. Partes igitur ejus nec sunt in loco, nec moventur secundum locum; et sic non videtur verum quod ultimae sphaerae debeatur locus ratione partium.

Sed ad hoc dicendum quod partes totius continui, licet non sint in loco in actu, sunt tamen in loco in potentia, secundum quod continuum est divisibile; pars enim, si sit divisa, erit in loco in actu ; unde per hunc modum partes continui moventur in loco. Et hoc maxime apparet in continuis humidis, quae sunt facilis divisionis; sicut aqua, cujus partes inveniuntur moveri infra totam aquam. Sic igitur, quia aliquid dicitur de toto ratione partium, in quantum partes ultimae sphaerae sunt in loco in potentia, ultima sphaera est in loco per accidens, ratione partium ; et sic esse in loco, sufficit ad motum circularem. " - Haec ille. - Ex quibus patet quod omne quod est in loco, proprie loquendo, continetur ab aliqua superficie. Nam, si sit per se in loco in actu, oportet quod sit in actu infra aliquam superficiem ; si autem sit in loco per se in potentia, requiritur quod in potentia ambiatur aliqua superficie. Quod autem est in loco solum ratione partium, non oportet quod ambiatur aliqua superficie; sed sufficit quod pars ejus ambiatur illo modo actu vel potentia, praecipue in motu circulari. Ad secundum principale dicitur quod conservare non convenit loco, quantum ad illud quod est ibi mathematicum et de genere quantitatis, scilicet superficiem; sed quantum ad id quod est ibi physicum, in quantum scilicet est superficies corporis physici, quodammodo unigenei cum locato, modo superius exposito, et quantum ad qualitates influxas corpori locanti a primo continente. Et ideo dico quod qualitas non est de ratione loci simpliciter, sed de ratione loci physici et naturalis; et ita dicitur conservare, quia illud cujus dicitur superficies, conservat; sicut superficies aeris dicitur conservare terram, vel superficies aquae, quia scilicet talia conveniunt aeri vel aquae, in quibus est talis superficies quam dicimus locum terrae vel aquae; ita quod verius diceretur quod locans naturale conservat locatum, quam quod locus naturalis conservet locatum. Locus autem innaturalis non conservat locatum per se, nec per accidens, immo destruit. Et mirum est de isto arguente, qui vult quod locus conservet locatum, et tamen ponit locum esse quamdam habitudinem vel comparationem, quam constat nullam posse habere per se nec per accidens activitatem conservativam, cum non sit quid absolutum. Ad tertium principale dicitur quod locus, licet sit accidens reale et absolutum, non tamen oportet quod habeat propriissimam unitatem realem secundum numerum ; sed ad unitatem ejus sufficit unitas locati, et ordinis cujusdam ad continendum unum locatum; sicut in exemplo argumenti, de locato (a) cujus una pars est in aqua, alia in terra, alia in aere. Requiritur etiam unitas ordinis ad primum continens, ut supra dictum est. Tamen istud argumentum aeque militat contra arguentem et contra quamcumque positionem, sive locus sit superficies, sive habitudo, sive comparatio quaedam inter continens et contentum ; quia, si continentia sunt diversa, oportebit esse diversas comparationes, et non unam tantum. Ad quartum dicitur quod superficies non est absolute locus, sed cum habitudine ad primum continens, et nisi ipsa sit continens; non enim quaelibet superficies est locus, sed superficies continens locatum. - Tunc ad primam hujus improbationem, dicitur quod locus, quantum ad suum materiale, est de genere quantitatis, sed non quoad suum formale. - Ad secundam dicitur quod locus mensurat quoad suum materiale, scilicet superficiem quae adaequatur locato vel superficiei ejus; non autem mensurat quoad suum formale. - Ad tertiam dicitur quod locari non dicit aliud quam circumscriptionem et continentiam locati a loco; quod non est proprie nec vere passio, sed relatio, vel comparatio significata per modum passionis. Et similiter, locare idem est quod continere vel circumscribere locatum; quod non est semper et proprie actio, sed quaedam comparatio, vel habitudo, aut relatio per modum actionis significata. Circumscribi enim locatum a loco, et econtra, non est aliud quam unum illorum configurari (a) alteri : sicut patet cum aqua locatur a dolio, quia aqua configuratur dolio; et similiter cum dolium ponitur in aqua. Unde quandoque locus dat figuram locato, quandoque vero econtra. Et in hoc unum mensurat aliud. Et ideo non est inconveniens si locus dicit habitudinem in obliquo, non solum unam, immo plures, scilicet habitudinem mensurae, in quantum aequatur locato, habitudinem continentis ad contentum, inquantum circumdat, habitudinem activi ad passivum, in quantum conservat; cum aliquae harum habitudinum conveniunt ei in (6) primo modo dicendi per se, quasi differentia? constituti vae, quaedam in secundo modo per se, sicut passiones loci. Ad quintum principale dicitur quod, secundum sanctum Thomam, ubi supra (3. Physicorum, lect. 5), Situs qui est praedicamentum, importat ordinem partium in loco; sed situs qui est differentia quantitatis, importat ordinem partium in toto. Unde nec ille, nec iste dicit proprie speciem quantitatis, sed quamdam differentiam, forte extrinsecam, circumloquentem differentiam essentialem specierum quantitatis. Sed, quidquid sit de hoc, dico quod argumentum solum probat quod situs non sit linea, nec superficies, nec corpus; quod concedimus. Quod autem sit species quantitatis, negatur. Et similiter negatur quod sit locus, licet situs qui est ordo partium in toto, sit de ratione loci, ut supradictum est, Situs vero qui est praedicamentum, importans ordinem partium in loco et in toto simul, sit quid sequens ad locum. Unde, sicut dicit sanctus Thomas, in quodam tractatu de Relatione, qui incipit: De praedicamento relationis, etc. : " Genus relativorum continet relativa fundata super res quinque generum absolutas suo modo. Alia vero quatuor genera, super relationes sunt fundata; et ideo quodammodo minus sunt entia quam relativa, quia magis remota sunt ab esse absoluto. Cum igitur temporalia sint in tempore, et locatum sit in eo quod localiter continet sensibili circumscriptione, utrobique esse in respectu quidem est relatio, per quam hoc continet, illud vero continetur. Super hanc autem relationem, per adjacentiam temporis ad temporalia, relinquitur Quando in re temporali. Unde videtur quod Quando super hanc relationem fundetur. Et hoc testatur sua diffinitio, quae est quod Quando est id quod (y) ex adjacentia temporis derelinquitur. Haec enim adjacentia temporis non est nisi aliquid temporale, quod in tempore est. Super consignari

i Pr. illam autem relationem continentiae, per adjacentiam loci ad corporalia, causatur similiter Ubi et Positio, hoc (ac) est, penes continere et contineri. Penes enim adjacentiam loci ad corpus totale, secundum quod illud continet et illud continetur, causatur in corpore contento Ubi. Unde Ubi radicatur super continentiam passivam, testante sua diffinitione, quae est quod Ubi est circumscriptio corporis ex loci circumscriptione procedens. Penes autem adjacentiam loci ad corporis partes, et ordinationem partium ad invicem, et respectu locali, causatur Positio, secundum diffinitionem, quae est quod Positio est quaedam situs partium et generationis ordinatio. Ex quo patet quod Positio radicatur super continentiam passivam partium. Penes autem corporis adjacentiam ad illud quod continet ipsum, vel e converso, secundum quam contentum dicitur habere, et continens haberi, derelinquitur Habitus in habente et contento. Unde, secundum Commentatorem, 5. Metaphysicos (comm. 28), Ubi et Habitus sic differunt, quod respectus ille quo continens dicitur habere contentum, facit Ubi, prout dicitur scyphus habere aquam, et civitas homines, et omnino locus locatum; conversus autem respectus, scilicet prout contentum dicitur habere continens, facit praedicamentum Habitus, ut animal habet cutem, homo vestem. Unde Habitus fundatur super relationem continentiae activae, sicut Ubi super relationem continentiae passivae. Istud testatur diffinitio Habitus, sed obscure, quae talis est, quod Habitus est adjacentia corporis et eorum quae circa corpus sunt, ad ipsum corpus, procedens ex eo quod a corpore habentur. Melius forte diceretur quod Habitus est adjacentia eorum quae circa corpus sunt, ex eo quod a corpore habentur. Ex his patet quomodo haec quatuor genera super relationes fundantur, cum ipsa quaedam relationes sint; et qualiter et quomodo oriuntur ex adjacentia temporis et loci ad corpus quod est in tempore et loco. "

Haec ille.

Ex quibus melius intelliguntur praedicta. Ad sextum (6) dicitur quod immobilitas loci, optime vel saltem sufficienter ostenditur modo praedicto.

Et ad primam (y) improbationem, dicitur quod, dum aer fluit circa turrem quiescentem, ordo superficierum quae successive turrem ambiunt, alius est secundum numerum; nam, variato subjecto, variatur accidens. Sed hoc non praejudicat unitati loci. Sicut enim Sequana dicitur continue manere idem fluvius, propter eumdem ordinem secundum speciem ad unicum fontem, alveum, et hujusmodi, non quod aqua quae est hodie (5) sit illa quae fuit heri, nec quod (a) ordo qui est hodie hujus aquae ad fontem, sit ille ordo idem in numero, quem prior aqua habuit ad illum fontem, sed consimilis in specie, et ad eumdem terminum in numero; ita in proposito, ad unitatem loci sufficit quod idem ordo distantiae secundum speciem sit in omnibus superficiebus aeris vel aquae, succedentibus in ambiendo eamdem turrem, ad primum continens, et ad quamlibet ejus partem. Unitas enim specifica ordinis distantiae ad primum continens, quod manet idem numero immobile, causat unitatem loci.

Credo tamen quod, licet ordo superficierum aeris successive locantium turrem ad primuni continens, sit alius et alius, propter alietalein subjecti et fundamenti ; tamen ordo primi continentis ad hujusmodi diversas superficies, manet idem numero, non solum specie. Nec obstat (6) quod ille ordo continue habet alium et alium terminum, scilicet aliam et aliam superficiem; quia, ut dictum fuit in praecedenti quaestione, ad unitatem relationis sufficit unitas subjecti et suae causae, licet termini sint diversi; sicut Socrates albus, eadem similitudine refertur ad omnes res albas, et non diversis. Ad secundam dicitur quod, sive poli sint puncta, sive non, tamen primum continens est quid reale, manens idem numero, et habens eumdem ordinem ad loca, et ad quod habet ordinem omnis locus. Verumtamen non habeo pro inconvenienti, quod in polis sint in potentia aliqua puncta realia quiescentia in coelo, licet per accidens mota, et non solum imaginata, immo vera; nam omnis orbis circulariter motus, habet centrum et polos immobiles. 5j 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Gregorii.

Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod in illo daemoniaco poterant esse mulli daemones, secundum diversas corporis ejus partes in quas operabantur, vel in quibus eum vexabant; nam angelus potest esse indifferenter in loco parvo vel magno, ut supra dictum est. Ad secundum dicitur quod materia et forma non sunt in loco, nisi per accidens, propter compositum, quod est per se in loco. Secus est de angelis, qui, ut operans in operato, per se sunt in loco per contactum virtutis propriae, qui non potest naturaliter multiplicari circa idem operatum, sicut naturaliter idem totum potest habere multas partes. Et ideo non est simile. Sicut enim dictum fuit, angelus est in loco ut in loco, per accidens, sed angelus est in loco ut in operato, per se; ideo non sequitur, si plura possunt esse in loco per accidens, quod plura possint esse in eodem operato per se. Ad tertium respondet sanctus Thomas, 1 p., q. 52,-art. 3, ad 3 , dicens : " Daemon et anima non comparantur ad corpus secundum eamdem habitudinem causae, cum anima sit forma, non autem daemon. Ideo ratio non sequitur, d

Haec ille. Ad quartum, negatur minor.

Et ad probationem primam, dictum est prius. - Ad secundam, dicitur quod illa evacuatio non valet. Quia, sicut dicit sanetus Thomas, 1 p., q. 52, art. 3 : " Angelus est in loco per modum continentis perfecti. " Et ideo, si duo angeli concurrant ad operandum circa idem corpus, quilibet tamquam insufficiens motor, neuter proprie est in illo corpore vel loco, si eadem pars movetur ab utroque, sed solum secundum quid. Secus, si circa aliam partem operatur unus et alius; quod est verisimile, cum sint diversarum specierum, et diversis specie operationibus operentur. Ad quintum dicitur quod non implicat contradictionem, duas quantitates aequales, esse simul infra eamdem superficiem, sicut implicat contradictionem, esse duas causas proximas et perfectas unius effectus in eodem genere causae. Et ideo non est simile de duobus angelis, et de duobus corporibus, quoad simul essendum in eodem loco. Forte tamen, sicui utrumque est naturaliter impossibile, ita utrumque est per Dei potentiam simile, et aeque possibile unum sicut alterum; nam conclusio sancti Thomae intelligitur de potentia naturali angeli, et non de omnipotentia Dei. S 4.

Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM Ad argumenta Gregorii. - Ad primum contra quartam conclusionem, dicitur quod sanctus Thomas loquitur de potentia naturali ipsius angeli, non autem de potentia Dei, cui est possibile omne (a) non implicans contradictionem. Aliter potest dici, quod implicat contradictionem, unum et idem cor-pus-esse in diversis locis localiter, et secundum proprias dimensiones, licet idem corpus possit esse localiter et circumscriptive in uno loco, et sacramentaliter in alio loco, et non per proprias dimensiones; et hoc propter conversionem alicujus in ipsum, ut patet in exemplo posito de corpore Christi. Similiter implicat in proposito contradictionem, quod ab eadem potentia finita simul egrediantur plures operationes ut plures suht, nisi sint aliquo modo unum ; ac per hoc non est possibile quod simul operetur in plura ut plura sunt, licet operari possit in multa ut unum sunt, puta in totam unam civitatem ; in quo casu, omnia illa in quae operatur angelus, se habent ut unus locus ejus, vel potius ut unum operatum. Et sciendum quod Godofridus, 9. Quodlibeto, q. 4, pro isto argumento et praecedenti contra tertiam conclusionem dicit tria. Primum est, quod impossibile est idem corpus esse in pluribus locis per se et localiter, id est, per proprias dimensiones; licet possit esse in uno loco per proprias dimensiones, et alibi per dimensiones alterius corporis in ipsum conversi; sicut patet de corpore Christi in sacramento. Secundum est, quod impossibile est duo corpora esse in eodem loco localiter, ita quod utrumque utatur quantitate sua occupando locum; sed sic possunt duo corpora, virtute divina, esse in eodem loco, quia alterum ponitur non uti sua dimensione occupando locum. In tali enim casu quo Deus facit duo corpora esse in eodem loco, tollit situm, vel partium in toto, vel partium in loco, per quem resistunt sibi corpora; vel facit miraculose talia non uti situ. Tertium est, quod, si angelus est in loco per se ut subjectum Ubi, non potest esse in pluribus locis simul. Si autem per accidens et per operationem est in loco : si potest simul operari in pluribus locis, potest simul esse in pluribus locis; et si non, non. Tamen quia est essentiae finitae, et per consequens (a) virtutis limitatae, agit per applicationem virtutis ad determinatum locum. Ideo etiam ille qui ponit quod sit in loco per operationem, ponit quod non sit simul in pluribus locis; sed si aliqua substantia, manentibus suis dimensionibus, possit converti (6) in ipsum, poterit esse in pluribus locis per accidens. Utrum autem hoc sit possibile ? Videtur quod non, quia ea quae non communicant in aliquo reali, non possunt converti ad invicem ; licet non sit asserendum, quia non est derogandum divinae potentiae. - Haec Godofridus. Ad secundum patet ex praedictis. Ad tertium negetur antecedens. Nam angelus non ideo negatur posse esse simul in multis locis propter rationem ibidem assignatam, sed propter aliam. Ad argumentum principale, in pede quaestionis factum, patet responsio per praedicta ; quia incorporalia non sunt in loco, modo illo quo corporalia sunt in loco, sed aliter, ut prius dictum fuit. iis