ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES I. Ad argumenta Durandi. - Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem, Ad duo prima dicitur quod efficaciter concludunt verum, sed non contra nos. Nam totum illud quod concluditur, concedit sanctus Thomas, de Malo, q. 16, art. 3, ubi sic : " In nullo quod ad ordinem natura: pertineat, potuit malum angeli consistere. Malum enim non invenitur in his quae sunt semper in actu, sed solum in his in quibus potentia potest separari ab actu, ut dicitur, 9. Metaphijsicae (t. c. 19). Angeli autem omnes sic conditi sunt, ut quidquid pertinet ad naturalem perfectionem eorum statim a principio habuerunt; tamen erant in potentia ad supernaturalia bona, quae per Dei gratiam consequi poterant. Unde relinquitur quod peccatum diaboli non fuit in aliquo quod pertinet ad ordinem naturalem, sed secundum aliquid supernaturale, i

Haec ille.

Item, art. 2, sic dicit : " Appetitus nihil aliud est quam inclinatio quaedam in appetibile; et sicut appetitus naturalis consequitur formam naturalem, ita appetitus sensitivus, vel intellectivus, vel rationalis, sequitur formam apprehensam : non enim est nisi boni apprehensi per sensum vel intellectum. Non ergo potest malum in appetitu accidere ex hoc quod discordet ab apprehensione quam sequitur, sed ex eo quod discordat ab aliqua superiori regula. Et ideo considerandum est utrum illa apprehensio quam sequitur inclinatio hujus appetitus, sit dirigibilis aliqua superiori regula, vel non. Si enim non habeat superiorem regulam qua dirigi debeat, impossibile est quod sit malum in tali appetitu. Et hoc quidem continget in duobus. Apprehensio enim bruti animalis non habet superiorem regulam qua dirigi debeat; et ideo in ejus appetitu non potest esse malum. Bonum enim est quod moveatur hujusmodi animal ad concupiscentiam vel iram secundum formam sensibilem apprehensam. Unde Dionysius dicit, 4 cap. de Divinis nominibus, quod bonum canis est esse furibundum. Similiter etiam intellectus divinus, quia non habet superiorem regulam qua dirigi possit, ideo in ejus appetitu vel voluntate malum esse non potest. In homine autem est duplex apprehensio superiori regula dirigenda. Nam cognitio sensitiva habet dirigi per rationem; et cognitio rationis per sapientiam seu legem divinam. Dupliciter igitur potestesse malum in appetitu hominis. Uno modo, quia apprehensio sensitiva non regulatur secundum rationem. Et secundum hoc dicit Dionysius, 4 cap. de Divinis nominibus, quod malum hominis est praeter rationem esse. Alio modo, quia ratio humana est dirigenda secundum sapientiam et legem divinam. Et secundum hoc Ambrosius (lib. de Paradiso) dicit quod peccatum est transgressio legis divinae. In substantiis autem a corpore separatis est una cognitio tantum, scilicet intellectualis, regulanda vel dirigenda secundum regulam sapientiae divinae. Et ideo in voluntate earum potest esse malum ex hoc quod non sequitur ordinem superioris regulae, scilicet sapientiae divinae. Et per hunc modum daemones facti sunt mali voluntate, j - Haec ille. Ex quibus patet quod mens sancti Thomae est quod aliqua natura rationalis vel intellectualis potuit esse impeccabilis, hoc modo quod non potest transgredi legem naturalem; cum quo stat quod nulla creatura rationalis potest esse impeccabilis per naturam, habito respectu ad legem supernaturalem. Et in hoc bene dicit Durandus (dist. 23, q. 1) : " Ubicumque, inquit, potest esse error vel inconsi-deratio circumstantiarum rei eligibilis, ibi potest esse peccatum et defectus debitae electionis. Sed in omni creatura potest esse error vel inconsideratio circumstantiarum rei eligibilis : circumstantiarum dico quae sumuntur ex lege supernaturali fidei vel disciplinae. Has enim nulla creatura potest secundum se nosce, cum dependeant ex mera Dei voluntate; sed noscuntur ex divina revelatione : et semel revelatae non semper considerantur, quoties illud eligendum occurrit; saltem non hoc habet conditio creaturae, immo contrarium. Nam, sicut intellectus noster, propter sui imperfectionem, discursivus est respectu intelligibilium naturalium, nec simul omnes conditiones intelligibiles (a) apprehendit; sic intellectus angelicus imperfectus est respectu supernaturalium intelligibilium, nec simul omnes conditiones eorum apprehendit. Et ideo circa talia potest habere errorem, vel nescientiam, aut ^considerationem. Patet ergo quod nulla creatura intellectualis potest esse impeccabilis per naturam, quoad eligibilia quae deducuntur ex principiis legis supernaturalis fidei vel disciplinae, licet possit esse impeccabilis modo praedicto. " II. Ad argumenta aliorum.

Ad primum aliorum negatur minor. Patet : quia, si esset aliqua natura rationalis vel intellectualis simpliciter impeccabilis per naturam, hoc non posset contingere, nisi quia non haberet superiorem regulam a qua dirigi deberet, sicut dictum est; et si sic, ipsa esset Deus, et infinitae perfectionis. Ad secundum, negatur consequentia. Cujus rationem assignat sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 23, q. 1, art. 1, in solutione quinti, ubi sic : " Quando alicui naturae convenit aliquod accidens ex influentia superioris tantum, non potest inferior natura illud accidens per se habere, nisi efficeretur natura superioris; sicut si aer illuminatur actu per ignem, non potest esse quod sit de natura sua lucidus in actu, nisi fiat ignis. Dico ergo quod cum (6) confirmatio insit creaturae rationali solum per gratiam, quae est quoddam spirituale lumen et (y) similitudo luminis increati, non potest esse quod aliqua creatura ex natura sua confirmationem hanc habeat vel gratiam, nisi efficeretur divinae naturae; quod est omnino impossibile. "

Haec ille.

Ex quo patet quod, licet lumen gloriae non excedat in infinitum lumen naturale, non tamen sequitur quod possit creari aliquod naturale lumen aequale lumini gloriae : quia illa duo lumina sunt diversarum specierum; sicut non valet consequentia : Homo non in infinitum excedit brutorum genus; ergo potest dari brutum aequale homini. Sed contra solutionem sancti Thomae arguit Durandus, dicens quod " illa maxima quam (a) assumit, scilicet quod quando aliquod accidens inest inferiori naturae tantum ex influentia superioris, non potest inferior natura illud accidens per naturam habere, nisi efficeretur naturae superioris, etc, illa, inquit, habet verum, si illud accidens esset unius rationis utrobique, ut patet in exemplo dato ibidem. Si autem illud accidens non sit unius rationis in eis, non oportet quod, si efficiatur connaturale naturae inferiori, quod propter hoc ipsa efficiatur in gradu superioris naturae; immo oppositum : quia, cum effectus aequivocus nunquam aequetur suae causae aequivocae, si gratia et gloria, quae sunt effectus Dei aequivoci, millesies fierent creaturae connaturales (6), non propter hoc ipsa aequaretur Creatori. Et iterum non ponitur quod gratia vel gloria possint fieri connaturales alicui creaturae, sed quod potest talis creatura fieri a Deo, quae tantum possit per suum lumen naturale, quantum potest nunc beatus per lumen gloriae, sicut posset creare oculum ita luminosum in se, quod (y) videret sine exteriori lumine sicut nos videmus cum adjutorio exterioris luminis. " Ad istud dicitur,

primo, quod illa maxima non solum habet veritatem ubi tale accidens est unius rationis, immo ubi est alterius; quia lumen gloriae, sive sit unius rationis in omnibus videntibus Deum, sive in Deo et creaturis, sive alterius rationis, tamen ipsum est necessaria et sufficiens dispositio ad hoc quod divina essentia uniatur intellectui creato tanquam forma intelligibilis, et quodammodo deifor-met (S) intellectum creatum ad videndum Deum : ita quod et tenet locum virtutis activae, in hoc quod fortificat lumen intellectus creati, et virtutis passivae, in hoc quod disponit intellectum creatum ad hoc quod sit capax formae divinae per modum formae intelligibilis, sine inhaesione tamen et dependentia. Et ideo, sicut est impossibile aliquid habere naturaliter ultimam dispositionem ad formam ignis, et propriam virtutem ignis, vel saltem virtutem inseparabilem a forma ignis, et cum hoc non habere formam substantialem ignis naturaliter sibi unitam; ita impossibile est quod alicui creaturae sit connaturale lumen gloriae, et quod divina essentia non sit sibi connaturalis tanquam naturaliter sibi unita per modum formae intelligibilis.

Dicitur secundo, quod utique verum est quod, dato quod gratia et gloria essent alicui creaturae connaturales, non propter hoc sequeretur quod illa creatura aequaretur Deo simpliciter. Sequeretur tamen quod illa creatura naturaliter esset Deus per participationem ultimatam; quod est impossibile.

Dicitur tertio, quod impossibile est quod aliquod lumen naturale creaturae factae vel factibili sit aeque potens lumini gloriae in quocumque gradu participato; aut quod in tantum elevet aut deiformet (a) intellectum creatum, sicut lumen gloriae facit.

Dicitur quarto, quod lumen corporale potest esse connaturale alicui oculo creato; non autem lumen gloriae alicui creaturae. Cujus ratio est dicta : quia scilicet lumen gloriae est dispositio ultima ad formam infinitam et increatam; non autem quodcumque lumen corporale. Ad tertium patet, per praedicta, quod similitudo non valet. Hic tamen dicit Durandus quod, dato quod aliqua creatura posset ex suis puris naturalibus videre Deum per essentiam, non tamen ex hoc esset inpeccabilis; quia etiam nec in beatis visio divina secundum se et absolute sufficit ad impecca-bilitatem : quia " videntes Deum, ut dicit, non propter hoc vident omnia quae ad eos pertinent, nisi eis revelentur ". Et ulterius dicit quod " absque visione Dei per essentiam, creatura posset esse im-peccabilis, dummodo actu consideraret circumstantias omnium eligibilium ab ipsa d. Sed ista responsio multa falsa implicat, et contraria viae sancti Thomae. Primum est, quod possibile est creaturam clare videntem Deum, peccare et non diligere Deum super omnia. Secundum, quod possibile est creaturam clare videntem Deum per essentiam, ignorare aliqua pertinentia ad ipsam, et necessaria ad vitandum peccatum mortale vel veniale, vel ad bene faciendum moraliter (6). Et de his forte alias, Domino concedente, videbitur. III. Ad argumentum Aureoli. - Ad argumentum Aureoli, dicitur quod, licet anima beata sit de nihilo tam quoad essentiam quam quoad omnia ejus accidentia, tamen gratia consummata, quae est lumen gloriae, est ultimata participatio divinitatis et quaedam deiformatio (y); ita quod anima per tale lumen, si sit inhaerens, non solum per modum passionis cito transeuntis, ut in Paulo et Moyse in raptu, sed per modum habitus fixi, trahit animam ad Deum, qui non est ex nihilo, sed esse subsistens, infinitum, aeternum, inannihilabile(a). Et ideo similitudo non valet, nec instantia. IV. Ad aliud argumentum.

Ad arfjumen-ttim ultimo loco adductum, negatur major. Et, - ad primam probationem, dicitur quod contradictionem implicat aliquid naturaliter subsistens esse visionem Dei et non esse infinitum.

Ad secundam, dicitur quod positio philosophorum (6) et Adae implicat contradictionem. Cujus causam assignat sanctus Thomas, 1 p., q. 54, art. 1, ubi quaerit: Utrum essentia angeli sit suum intelligere. Sed pro confirmatione eorum quae dicta sunt in solutione secundi aliorum contra objectionem et instantiam Durandi, notandum est quod sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 2, art. 6 : " Ad hoc, inquit, quod intellectus Deum per essentiam videat, oportet quod divina essentia uniatur intellectui ut intelligibilis forma quodammodo. Forma autem non conjungitur perfectibili, nisi quando per-fectibile habet dispositiones quibus efficitur susceptivum (v) talis formae; sicut corpus non unitur anima?, nisi quando in corpore sunt dispositiones convenientes ad animam suscipiendam. Unde oportet ad hoc quod intellectus uniatur essentiae divinae modo praedicto, quod sit in eo aliquid per modum dispositionis, praeparans ipsum ad unionem praedictam. Et hoc est lumen quo intellectus perficitur ad videndum Deum per essentiam. Haec autem dispositio non potest esse naturalis alicui intellectui creato. Ultima enim dispositio ad formam,secundum eamdem rationem recipitur in perfectibili et forma ipsa; ita quod si unum est naturale, et aliud : quia perfectibile per ultimam (3) dispositionem ad formam contingit ipsam formam. Forma autem quae est divina essentia, omnem facultatem et capacitatem naturalem excedit. Potentia enim et proprius ejus actus semper accipiuntur in eodem genere; unde potentia et actus dividunt quodlibet genus entis, ut patet, 3. Physicorum (t. c. 3); et ideo facultas sive potentia creaturae non se extendit nisi ad formam sui generis. Et sic essentia divina, quae est extra omne genus, excedit naturalem facultatem cujuslibet intellectus creati. Et ideo dispositio ultima, quae est ad unionem intellectus cum tali essentia, excedit omnem facultatem naturae. Unde non potest esse naturalis, sed supra naturam. Et ista dispositio est lumen gloriae, de quo dicitur in Psalmo (35, v. 10): In lumine tuo videbimus lumen, etc. "

Haec ille.

Ex quibus patet quomodo solutio ibidem data, secundum mentem sancti Thomas procedit. Ad argumenta in principio quaestionis facta, patet solutio per praedicta. Et haec de quaestione. Benedictus Deus. Amen. (i) inannihilabile. - inannihilante Pr. (6) philosophorum. - Philosophi Pr. (y) susceptivum.

susceptibile Pr. (8) ultimam. - unam. Pr.