ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta Durandi.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus praelibatis. Et Ad primum siquidem, dicitur primo, quod probationem conclusionis de 2. Senteni, assumptam non oportet necessario hic sustinere; quia correcta est in Summa. Si quis tamen vellet eam sustinere, posset dicere ad argumentum istud primum, quod major est falsa. Nam tam justitia commutativa quam distributiva, utraque respicit habitudinem rei ad rem, vel actionis ad actionem vel passionem; sed diversimode. Quia justitia distributiva respicit habitudinem duarum actionum a diversis suppositis procedentium : ita quod aliquando non respicit supposita ut supposita sunt, sed ut sunt agentia; et consequenter secundum proportionem actionis ad actionem constituit proportionem passionis ad passionem, ut majori actioni reddatur major passio in bono vel in malo. Justitia vero commutativa non respicit habitudinem duarum actionum a duobus suppositis procedentium ; sed respicit habitudinem unius actionis ad passionem sibi correspondentem, vel rei acceptae ad rem reddendam. Et hoc videtur dicere sanctus Thomas, 2 2 , q. 61, art. 3, ubi sic dicit : " Justitia est circa quasdam operationes exteriores, scilicet distributionem et commutationem, quae quidem sunt usus quorumdam exteriorum, vel rerum, vel personarum, vel etiam operum : rerum quidem, sicut cum quis aufert vel restituit alteri rem suam; personarum autem, sicut cum aliquis in ipsam personam hominis injuriam facit, puta conviciando, vel percutiendo, aut etiam cum reverentiam exhibet; operum autem, sicut cum quis juste ab alio exigit, vel alteri (a) reddit aliquod opus. Si igitur accipiamus ut materiam utriusque justitioe ea quorum operationes sunt usus, eadem est materia com-mutativae et distributiva; justitia;: nam et res distribui possunt a communi in singulos, et commutari de uno in alium ; est etiam qiucdam distributio laboriosorum operum, et recompensatio. Si autem accipiamus ut materiam utriusque justitioe actiones ipsas principales, quibus utimur personis, rebus, et operationibus, sic invenitur utrobique alia materia : nam justitia distributiva est directiva distributionis; commutativa vero justitia est directiva commutationum quae attendi possunt inter duas personas. "

Haec ille. Ex quibus patet quod utraque justitia considerat habitudinem rei ad rem aliquo modo. Et sic in redditione premiorum et poenarum potest attendi justitia distributiva, inquantum primo considerat actiones duorum suppositorum, et postea recompensat eis duas passiones similem proportionem habentes qualem habebant ad invicem actiones. Verumtamen in tali redditione potest habere locum justitia commutativa, inquantum adaequat unam passionem uni actioni. Et hoc intendebat sanctus Thomas, 2 2 , ubi supra, art. 4, ubi sic dicit, in fine principalis solutionis : a Contrapassum est commutativum justum. In distributiva autem justitia locum non habet : quia in distributiva justitia non attenditur aequalitas secundum proportionem rei ad rem , vel passionis ad actionem, unde dicitur contrapassum ; sed secundum proportionabilitatem rerum ad personas. " Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : " Illa forma divini judicii attenditur secundum rationem commutativae justitia;, prout scilicet recompensat proemia meritis et supplicia peccatis. it - Haec ille.

Et intelligit non quod sit ibi proprie (6) justitia commutativa, sed solum quidam (y) modus vel similitudo, si loquamur de actibus quantum ad eorum substantiam; secus est si consideretur actus meritorius prout est a Spiritu Sancto, ut dicetur postea. Item , in solutione secundi, sic dicit : " Si alicui qui communitati servisset retribueretur aliquid pro servitio impenso, non esset hoc distributiva; justitiae, sed commutativae. In distributiva enim justitia non attenditur aequalitas ejus quod aliquis accipit, ad illud quod ipse impendit, sed ad illud"quod alius accipit, secundum modum utriusque personae. "

Haec ille.

Et intelligit quod in tali retributione, si fiat secundum aequalitatem quantitatis absolutae, non habet locum justitia distributiva, sed potius commutativa; secus est si solum fiat secundum aequalitatem proportionis. Item, 4. Sententiarum, dist. 46, q. 1, art. 1, q 1, ostendit diffusius quomodo Deus in retributione praemiorum vel suppliciorum potius servat modum justitiae distributiva; quam commutativae. Dicit enim sic : " Justitia proprie dicta constituit aequalitatem in acceptionibus et donationibus, ut patet per Philosophum, 5. Ethicorum (cap. 3). Hoc autem contingit dupliciter. Uno modo, secundum quod constituitur aequalitas inter dantem et accipientem, ut scilicet accipiens tantum accipiat a dante quantum accipere debet; et in hoc consistit justitia commutativa, utpote quae medium ponit in emptionibus et venditionibus et omnibus retributionibus. Alio modo, secundum quod constituitur aequalitas inter duos recipientes : quod contingit ex hoc quod uterque aequaliter recipit pro meritis; et in hoc consistit justitia distributiva. In prima ergo justitia, scilicet commutativa, requiritur aequalitas quantitatis, ut scilicet tantum quisque accipiat quantum dedit secundum valorem. Et ideo inter illos in quibus non potest esse aequalitas quantitatis, non potest proprie esse commutativa justitia, sicut est in illis quorum unus non potest recompensare aliquid aequivalens beneficiis acceptis ab alio. Sicut filius non potest recompensare aliquid aequivalens beneficiis patris, a quo esse et nutrimentum et disciplinam accepit; et ideo quantumcumque retribuat patri in obsequiis, non fit perfecta aequalitas : unde nec ibi salvatur proprie ratio justitiae commutativae; quidam tamen modus justitiae commutativae ibi salvari potest, inquantum filius retribuit secundum modum suum, sicut pater dedit secundum modum suum. Sed justitia distributiva non requirit aequalitatem quantitatis, sed proportionis tantum. Nec enim oportet ut distribuens omnibus aequaliter distribuat, sed unicuique proportionabiliter secundum modum suum. Sic ergo ratio distributiva; justitiae Deo proprie convenire potest, inquantum scilicet aequalitatem proportionis servat in communicatione bonorum suorum, dans unicuique proportionabiliter secundum modum suum; unde Dionysius dicit in 8. cap. de Divinis Nominibus, quod justitia laudatur in Deo inquantum omnibus secundum dignitatem distribuit. Sed justitia commutativa, per quam aequalitas constituitur inter Deum dantem et creaturam accipientem, Deo competere non potest secundum propriam acceptionem; quia beneficia Dei semper excedunt meritum creatura . Sed tamen servatur ibi quaedam proportionis aequalitas inter Deum dantem et creaturam recipientem, inquantum scilicet ita se habet Deus ad suam superabundantiam, sicut creatura ad id quod competit ei secundum suam parvitatem; et sic etiam quidam modus justitiae commutativae in Deo invenitur respectu creaturae, sicut invenitur inter patrem et I. - QUAESTIO i 2n

filium. Et secundum hoc assignantur duo modi divinae justitiae. Unus, inquantum reddit promeritis; hoc enim ad justitiam distributivam pertinet, cujus est distribuere omnibus proportionaliter (a) secundum suam dignitatem. Alius modus, secundum quod facit id quod decet suam bonitatem : sicut est justus in eo quod peccatoribus parcit, quia decet eum; et (6) hoc pertinet ad modum commutativae justitiae : non quidem secundum aequalitatem quantitatis servatae, quod requiritur in commutativa justitia proprie dicta; sed servatae secundum aequa-litatem proportionis, quia scilicet ita (y) se habet Deus ad id quod superabundanter facit, sicut creatura ad id in quo deficit. Et secundum (3) hoc superabundare in beneficiis dicitur ei Injustum, inquantum est ei proportionatum. "

Haec ille. Ex quibus apparet

primo, quod justitia distributiva quandoque respicit habitudinem actionis ad actionem, et rei ad rem, et non solum habitudinem personae ad personam; nec semper prius respicit habitudinem duarum personarum quam habitudinem duarum actionum. Conceditur tamen quod justitia distributiva non principaliter respicit habitudinem unius actionis ad passionem ei correspondentem, nec rei acceptae ad rem reddendam.

Secundo patet ex dictis, quod justitia commutativa non semper habet proprie locum, ubi attenditur habitudo actionis ad actionem, vel rei ad rem; sed solum tunc cum duae res eidem personae attribuuntur, utputa quia unam illarum accepit et aliam reddidit. Si enim duae res attribuantur diversis personis, vel duae passiones in recompensationem duarum actionum ab eis procedentium, ibi habet locum potius distributiva quam commutativa.

Tertio apparet quod ad commutativam proprie dictam non sufficit qualiscumque redditio rei pro re, vel passionis pro actione, nisi inter talia sit aequalitas secundum quantitatem (?), et non solum secundum proportionem.

Quarto apparet quod Deus in redditione praemiorum et poenarum, magis servat modum justitiae distributivae quam commutativae. Et hoc intellige, si consideremus actus meritorio secundum eorum substantiam solum; quia forte, si actus meritorius consideretur prout procedit ex gratia et motione Dei, sic (t)) in ejus praemiatione servatur justitia commutativa, quia ut sic redditur aequale pro aequali.

Quinto apparet quod argumentum non valet, cum tam major, quam minor, si directe sumatur sub majore, sint falsae. Nam, si major sit talis : ubicumque attenditur principaliter (a) proportionaliter. - aequaliter Tr. (t)) sic. - scilicet Pr habitudo rei ad rem, vel actionis ad actionem, ibi habet locum commutativa, et non distributiva; et sub tali majore sumatur directe minor, scilicet quod sic est in retributione qua Deus reddit poenas et praemia,

tunc major est falsa, et minor vera. Si autem arguitur sic : ubicumque attenditur proportio actionis ad passionem, et non personae ad personam, ibi habet locum commutativa et non distributiva; sed sic est in retributione Dei, etc,

tunc major est vera, et minor falsa. Si autem arguitur sic : ubicumque attenditur proportio actionis ad passionem, ibi habet locum commutativa; sed in retributione Dei attenditur proportio unius actionis ad aliam actionem; igitur, etc,

tunc argumentum est ex quatuor terminis, et minor non sumitur sub majore. Et iste defectus est in argumento Durandi. Ex quo patet quod nihil penitus valet ad infringendum conclusionem , nec ejus probationem sumptam de 2. Scatent.; licet non sit necesse sustinere illam probationem , quia alia sumpta de l 2 melior est et efficacior. Sciendum enim quod beatus Thomas in 2. Sentent., et similiter in 4, consideravit actus meritorios, quantum ad eorum valorem quem liabent ex substantia sui; et ideo, cum illa non sit aequalis praemio secundum quantitatem absolutam, dixit quod in retributione et praemiatione actus meritorii servatur proprie justitia distributiva, non autem proprie commutativa, nisi secundum quid. In Summa vero, puta in 1" 2 et 2" 2 , consideravit actum meritorium prout est ex motione Spiritus Sancti et ex gratia: et videtur velle quod valor actus, ex illa parte, aequatur praemio, etiam secundum aequalilatem quantitatis absolutae; ideo dicit quod in praemiatione actus meritorii servatur justitia commutativa, non solum secundum quid, sed simpliciter. Et secundum hoc solvitur illa repugnantia, quae videtur esse in dictis ejus in scriptis, et in Summa; et hoc videtur mihi salis notandum ad evadendum repugnantiam. De peccatis autem videtur mihi quod in eorum punitione magis proprie servatur justitia distributiva quam commutativa. Ad secundum argumentum dicitur primo, quod aequalitas proportionis quae pertinet ad justitiam distributivam, non attenditur principaliter inter dantem et accipientem, nec attenditur proportio rerum secundum proportionem dantis et accipientis, ut bene probat argumentum. Secundo dicitur quod talis justitia non semper attendit proportionem actionis unius ad actionem alterius, ut secundum proportionem actionum sit proportio passionum. Tertio dicitur quod in retributione qua Deus reddit poenas et praemia, est proprie justitia distributiva, si actus considerentur quantum ad substantiam absolute, ut dictum est; et ideo attenditur illi proportio actionis ad actionem, et aequalitas proportionis, ut scilicet quae est proportio actionum, sit proportio passionum. Est autem ibi quidam modus justitiae commutativae, licet non proprie justitia commutativa, ut supra dictum est. Et ideo servatur ibi aequalitas proportionis, non solum quae dicta est, sed etiam alia de qua procedit argumentum, scilicet ut talis sit proportio rei ad rem, qualis est dantis ad accipientem. Et ideo quia utraque justitia aliquo modo concurrit ibi, sanctus Thomas loquitur de utraque proportione. Non tamen intendit quod secunda aequalitas proportionis sufficiat ad justitiam distributivam; et hoc manifeste patet per dicta ejus, allegata de 4. Sentent. Est ergo mens ejus, quod in tali retributione non est aequalitas quantitatis meriti ad praemium, sed aequalitas proportionis inter duo merita et duo praemia. Ideo potius servatur ibi modus et forma justitiae distributivae quam commutativae; et licet ibi sit proportio meriti ad praemium , similis proportioni Dei ad creaturam , illa tamen (a) aequalitas proportionis non sufficit ad propriam justitiam commutativam, sed ad quemdam modum ejus, et quodammodo declinat in distributivam . Ad tertium dicitur primo quod, si actus voluntatis nullo modo immediate esset a Spiritu Sancto productus, seda sola voluntate creata, antecedens ibidem assumptum haberet qualemcumque colorem. Sed oppositum hujus est verum; quia actus meritorius non solum est a voluntate creata, immo immediate a Spiritu Sancto : nam Spiritus Sanctus non solum movet voluntatem ad actum primum , immo immediate producit omnes ejus actus secundos. Et ideo antecedens illud est falsum, si loquamur de motore immediate causante motum mobilis; nam talis motus non solum habet valorem ratione mobilis, immo ratione motoris, ut in proposito : nam actus meritorius procedit ex infinita charitate et bonitate Dei. Secundo dicitur quod Spiritus Sanctus non solum movet voluntatem, immo imprimit gratiam in essentia animae, et charitatem in voluntate quae elicit actum meritorium, vel saltem imperat illum. Tertio dicitur quod, licet Spiritus Sanctus moveat ad actus non meritorios, tamen hoc est aliter quam ad actus meritorios : tum quia, dum movet ad non meritorios, non ordinat eos sicut in finem ad beatitudinem creatam pro eis reddendam ; tum quia non imprimit aliquid gratificans animam vel potentias elicitivas talium actuum : ideo tales actus non sunt digni vita aeterna; secus est de actibus meritoriis. Ad quartum dicitur quod ista propositio, Gratia est seminarium gloriae, non est metaphorica ex toto, sic quod nullam proprietatem habeat. Aliquid enim potest dici seminarium alterius dupliciter : primo, quia est illius causa materialis, vel effectiva conjuncta; secundo modo, quia est ejus quaedam inchoatio, sicut est forma remissa formae intensae : et hoc modo gratia est seminarium gloriae, cum gloria uno modo accepta, nihil aliud sit quam gratia consummata, ut dictum fuit in praecedenti quaestione. Ad quintum dicitur quod opus virtutis elicitum ex gratia et ex speciali motione Spiritus Sancti ordinantis illum in finem beatitudinis, est meritorium gloriae de condigno, non solum large accipiendo condignum, immo stricte et proprie. Et ad hujus improbationem, negatur minor, scilicet quod gloria, vel beatitudo, nullo modo ex debito operis reddatur; quia sic oportet quod intelligatur major, scilicet quod illud non cadit sub merito de condigno stricte sumpto, quod nullo modo redditur ex debito operis. Sic ergo intellecta majore, negatur minor; quia opus meritorium prout elicitur ex gratia et ex speciali influxu Spiritus Sancti, et cum tali ordinatione ejus ad vitam aeternam, habet sufficientem dignitatem, ut sibi debeatur vita aeterna; licet non ita sit, considerando actum, secundum substantiam suam, et secundum quod refertur ad voluntatem creatam ipsum elicientem. Et ad probationem minoris, dicitur quod ille qui meretur non proprie constituit Deum sibi debitorem; sed Deus, movens voluntatem ad opus meritorium gratiae et charitate informatum (a), et volens quod tali actui reddatur vita aeterna, debitor est sibimet, ut scilicet compleat opere et executione, quod sua justa voluntas voluit et adhuc vult, et faciat quod decet suam bonitatem. Et similiter dico quod, si stante voluntate et ordinatione Dei de actu sic recompensando, Deus per impossibile non redderet praemium, Deus non faceret injustum creaturae, sed suae voluntati et bonitati, denegando sibi quod decet eam. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 21, art. 1, in solutione tertii : " Unicuique, inquit (6), debetur quod suum est. Dicitur autem esse suum alicujus, quod ad ipsum ordinatur : sicut servus est domini; et non econtra : nam liberum est, quod sui causa est. In nomine (y) ergo debiti importatur quidam ordo exigentiae vel necessitatis alicujus ad quod ordinatur. Est autem duplex ordo considerandus in rebus : unus, quo aliquid creatum ordinatur ad aliud creatum, sicut partes ordinantur ad totum, et unaquaeque res ad suum finem; alius ordo, quo omnia creata ordinantur in Deum. Sic igitur debitum dupliciter potest attendi in operatione divina : aut secundum quod aliquid debetur Deo; aut secundum quod aliquid debetur rei creatae. Et utroque modo Deus reddit debitum. Est enim Deo debitum, ut impleatur in rebus illud (8) quod ejus sapientia et voluntas habet et (a) quod suam bonitatem manifestat; et secundum hoc justitia Dei respicit decentiam ejus, secundum quam reddit sibi quod debetur sibi. Debitum etiam est alicujus rei creatae, quod habeat illud quod ad ipsam (6) ordinatur, sicut homini quod habeat manus et quod ei alia animalia serviant; et sic Deus justitiam operatur, quando dat unicuique quod ei debetur secundum rationem suae naturae et conditionis. Sed hoc debitum dependet ex primo; quia unicuique hoc debetur, quod est ordinatum ad ipsum secundum ordinem divinae sapientia?. Licet autem Deus hoc modo debitum alicui det, non tamen ipse est debitor; quia ipse ad alia non ordinatur, sed potius alia ad ipsum. "

Haec ille.

Item, 2. Sentent., dist. 27, q. 1, art. 3, in solutione quarti, sic dicit : " Deus non efficitur nobis debitor, nisi forte ex promisso, quia ipse bonum operantibus praemium promisit; et ideo non est inconveniens, si ab ipso quis mereri possit, ex quo aliquo modo debitor est. Vel dicendum quod in justitia commutativa, ille apud quem quis meretur, efficitur debitor ei qui meretur, ut patet in illis qui operas suas locant in servitium aliorum; sed in justitia distributiva, non requiritur ratio debiti ex parte ejus qui distribuit : potest enim ex liberalitate aliqua distribuere; in quorum tamen distributione justitia exigitur, secundum quod diversis, prout eorum gradus exigit, proportionabiliter distribuit, j - Haec ille. Item, 1" 2"", q. 114, art. 1, in solutione tertii, sic dicit : a Actio nostra non habet rationem meriti, nisi ex suppositione divinae ordinationis ; et ideo non sequitur quod Deus efficiatur simpliciter debitor nobis, sed sibiipsi, inquantum debitum est ut sua ordinatio impleatur. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod bene stat quod opus creaturae sit meritorium de condigno gloriae; et tamen quod Deus non constituitur debitor creaturae, sed sibiipsi; nec potest facere injustum creaturae, dato quod eam non praemiet. Ad sextum patet ex praecedenti solutione : quia solum concludit quod Deus non obligatur nobis, nec efficitur nobis proprie debitor; quod conceditur. Sed cum hoc stat, quod opus nostrum potest esse meritorium de condigno; quia nos vocamus illud meritorium de condigno, cui debetur merces ex justitia, sic quod, si non redderetur, stante ordina tione quae nunc est, ille ad quem pertinet reddere, faceret contra justitiam, et injustum, non quidem creaturae, sed sibi, ut saepe dictum est : faceret enim contra voluntatem suam et sapientiam, quae est lex justitiae. De hoc sanctus Thomas, 1 p., ubi supra (q. 21, art. 1), in solutione secundi, sic dicit : " Cum bonum intellectum sit objectum voluntatis, impossibile est Deum velle, nisi secundi et. - Om. Pr. dum quod ratio suae sapientiai habet. Quae quidem est sicut lex justitiae, secundum quam ejus voluntas recta et justa est. Unde quod secundum suam voluntatem facit, juste facit, sicut et nos, quod secundum legem facimus, juste facimus. Sed nos quidem secundum legem alicujus superioris; Deus autem sibiipsi est lex. )) - Haec ille. Ad septimum dicitur quod, si per impossibile istud antecedens esset verum, scilicet Deus dedit gratiam gratum facientem ipsi Socrati, et ordinavit quod actui virtuose) Socratis elicito ex gratia et influxu speciali Spiritus Sancti, et continuato usque in finem, reddatur gloria, et Socrates ex gratia et influxu Spiritus Sancti elicuit et continuavit actus virtuosos usque in finem, et in gratia decessit, et tamen Deus non reddidit, nec reddet, nec reddit sibi gloriam,-si, inquam, hoc antecedens esset possibile, conceditur quod istud consequens esset possibile : Deus facit contra justitiam, et facit injustum, non Socrati, sed Deo; quia non implet justam ejus voluntatem et ordinationem. Verumtamen, si non supponatur talis ordinatio divinae voluntatis, conceditur quod, si decedenti in gratia non daretur gloria, Deus nullum injustum faceret, nec sibi, nec creaturae; sed supposita tali ordinatione injustum faceret. Sicut enim dicit sancius Thomas, 1" 2 , q. 114, art. 1 : " Meritum hominis apud Deum non potest esse nisi secundum suppositionem divinas ordinationis, etc. "

Unde ita imaginor: quia, sicut actus exterior sine actu interiori non est meritorius, ita nec aliquis actus interior est meritorius, nisi pro quanto procedit a divina volitione, qua scilicet Deus vult illum actum praemiari vita aeterna. Ad octavum patet ex praedictis. Nam procedit ex falso intellectu meriti de condigno, scilicet quod illud dicatur meritum de condigno, cui redditur gloria vel praemium ex justitia, taliter quod, si non redderetur, fieret injustitia creaturae quae actum illum operatur, et quod per talem actum Deus efficitur nobis debitor, et obligatur nobis. Talis enim descriptio falsa est. Nam meritum de condigno proprie sumptum non requirit talia; sed sufficit quod tali operi reddatur merces secundum aliquam legem justam, quam illicitum sit violare vel transgredi ; et quod actus, secundum valorem quem habet ab intrinseco, vel ab aliquo extrinseco, aequetur praemio secundum quantitatem absolutam aliquo modo, et non solum secundum proportionem, vel proportionalitatem. Ad nonum dicitur primo, quod Deus non efficitur nobis proprie debitor, nec ex promissione sua, nec ex opere nostro ; et similiter, non obligatur nobis ullo modo. Secundo dicitur quod, si praemium nullo inodo redderetur ex valore operis, nec ex debito praecedentis operis, sed ex sola promissione Dei, tunc tale opus nullo modo esset meritorium praemii quod redditur de condigno. Nunc autem non sic est in proposito; quia praemium aeternum redditur ex debito et valore praecedentis operis, valore et debito dico quae habet opus tum ex substantia sua, tum ex circumstantiis, tum ex gratia et charitate quibus informatur, tum (a) ex motione et volitione Spiritus Sancti, quia divina volitio, licet non sit meritoria, est tamen quasi ratio et forma merendi omnibus operibus meritoriis quae ab ipsa in beatitudinem ordinantur et ab ipsa producuntur; ad quod etiam facit illa generalis lex, et ordinatio Dei, qua ordinavit actus virtuosos ex gratia et charitate elicitos esse meritorios. Tertio dicitur quod, ad hoc quod opus humanum sit meritorium de condigno, non requiruntur illa omnia quae arguens dicit; sed sufficiunt ea quae dicta sunt in solutione octavi. Ad decimum dicitur quod meritum proprie de condigno non est homini simpliciter impossibile; quia non requirit illa quae arguens dicit. Cum autem distinguit de duplici condigno, patet, ex praedictis, quod distinctio non valet. Quia veraciter, proprie, et stricte sumendo condignum, sic dignum et justum est divinam ordinationem generalem et specialem impleri, et legem divinae justitiae observari, et voluntatem divinam executioni mandari. Constat autem meritis nostris reddi praemium ex divina ordinatione generali et speciali, et ex lege divinae justitiae de qua dictum est, et ex divina voluntate; nec aliqua redditio vel recompensatio hominis ab homine justior esse potest, nec dignior quam sit recompensatio hominis a Deo; et oppositum dicere est temerarium. De hoc vide beatum Thomam, 4. Sententiarum, dist. 46, q. 1, art. 2. Nam in solutione primae quaestiunculae, dicit quod totus ordo justitiae originaliter ad divinam voluntatem reducitur : ;c quia ex hoc aliquid est justum, quia est debitum alicui rei creatae secundum ordinem creatura: ad creaturam; nihil enim (6) potest esse debitum alicui rei, nisi ratione suae naturae, vel conditionis: naturae autem et proprietatum causa est divina voluntas. " Item, in solutione secundi, sic dicit : " Luto non est magis debitum, quod ex eo formentur vasa nobilia quam ignobilia; sed, si ex luto formatum est vas nobile, nobilitati illius vasis est debitum, ut ad usus convenientes deputetur. Similiter, quod Deus talem creaturam producat qualem voluerit, indifferens est ad rationem justitiae; sed quod producta aliqua natura, ei (y) attribuatur quod illi naturae competit, hoc ad ejusjustitiani pertinet, et (a) contrarium ejus justitiae repugnaret. Et similiter, indifferens est quantum ad ejusjustitiani, ut det gratiam vel non det, cum donum gratiae non sit naturae debitum; sed postquam gratiam contulit, (a) In hac propositione, pro tum Pr. habet tam. (S) enim. - autem Pr. (f) ei. - rei Pr. (6) et. - etiam Pr quae est merendi principium, ad justitiam ejus pertinet, ut pro meritis praemia reddat; et sic ex suppositione voluntatis justitia causatur. "

Haec ille.

Item, in solutione quaestiuncula: quartae, probat diffuse quod Deus non agit justius cum uno quam cum alio, sed cum quolibet agit justissime.

Ex quibus apparet : primo, quod solutiones datae, sunt juxta mentem sancti Tbomae ; secundo, quod multa assumpta in argumentis Durandi continent manifestam improbabilitatem, potissime cum saepe replicat istud medium, scilicet quod ex dono gratuito nullus obligatur ad dandum amplius, etc. : apparet enim quod, licet Deus per sua dona gratuita non efficiatur nobis debitor, nec obligetur, tamen per dona Dei gratuita aliquid nobis efficitur debitum et justum baberi a nobis, quod prius non erat debitum, nec erat justum baberi a nobis. Ad undecimum dicitur quod ex dictis beati Thomae non aliud habetur, nisi quod actus humanus non potest esse meritorius apud Deum, si secundum suam solam et nudam substantiam accipiatur; sed utique potest esse meritorius, si accipitur ut stans sub divina ordinatione speciali vel generali. Unde sanctus Thomas, l 2 , q. 114, art. 1, sic dicit : " Meritum et merces dicitur, quod alicui recompensatur pro retributione operis vel laboris, quasi quoddam pretium illius. Unde, sicut reddere justum pretium pro re accepta ab aliquo, est actus justitia?: ita etiam recompensare mercedem operis vel laboris, est justitiee actus. Justitia autem aequalitas quasdam est, ut patet, 5. Ethicorum (cap. 3). Et ideo simpliciter est justitia inter eos quorum est simpliciter aequalitas. Eorum vero quorum non est simpliciter aequalitas, non est simpliciter justitia ; sed quidam justitiae modus potest esse : sicut dicitur jus paternum vel dominativum, sicut in eodem libro (cap. 6) dicit Aristoteles. Et propter hoc, in his in quibus est simpliciter justum , est etiam simpliciter ratio meriti et mercedis. In quibus autem est secundum quid justum, non simpliciter est mereri, sed secundum quid, inquantum salvatur ibi ratio justitiae : sic (et) enim filius meretur aliquid a patre, et servus a domino. Manifestum est autem quod inter Deum et hominem est maxima inaequalitas; in infinitum enim distant, et totum quod est hominis bonum, est a Deo. Unde non potest esse hominis ad Deum justitia secundum absolutam aequalitatem, sed secundum proportionem, inquantum scilicet uterque operatur secundum modum suum. Modus autem et mensura humanae virtutis bomini (6) esta Deo. Et ideo meritum hominis apud Deum esse non potest, nisi secundum praesuppositionem divinae ordinationis ; ita scilicet ut homo id consequatur a Deo per suam operationem quasi mercedem, ad quod Deus ei virtutem operandi deputavit : sicut etiam res naturales hoc consequuntur per proprios motus et operationes, ad quod sunt a Deo ordinatas; differenter tamen : quia creatura rationalis seipsam movet ad agendum per liberum arbitrium ; unde sua actio habet rationem meriti; quod non est in aliis creaturis. "

Haec ille in forma. -- In quo patet quod non contradicit aliis dictis suis in sequenti articulo tertio, ubi ponit quod homo in gratia constilutus potest mereri de condigno vitam aeternam, inquantum opus suum procedit ex gralia et motione Spiritus Sancti. Item, articulo ultimo illius quaestionis, sic dicit : :t Vita aeterna est simpliciter praemium operum justitiae, per relationem ad motionem divinam, " Item, articulo sexto, sic dicit : " Opus nostrum habet rationem meriti ex duobus. Primo quidem, ex vi divinae motionis; et sic meretur aliquis ex condigno. Alio modo habet rationem meriti, secundum quod procedit ex libero arbitrio, inquantum voluntarie aliquid facimus; ei ex hac parte est meritum congruum : quia congruum est ut dum homo bene utitur sua virtute, Deus secundum superexcellentem virtutem excellentius operetur, etc. " Ad duodecimum dicitur quod sanctus Thomas adducit illas duas rationes, 2. Sentent., dist. 27, q. 1, art. 3. Et sunt satis probabiles. Nec valet solutio data ad illas. Non quidem solutio primae : quia, licet homo non possit Deum constituere sibi debitorem, potest tamen facere quod aliquid quod sibi prius non debebatur, modo noviter sibi debeatur. Item, falsum est quod ad meritum de condigno requiratur illud quod ibi assumitur. Sufficit enim ad tale meritum, quod actio sit aequalis vitae aeternae quantum ad valorem quem habet ab extrinseco, scilicet a causa sua efficiente primaria, scilicet Deo, et quod secundum suam substantiam et secundum gratiam et charitatem sit proportionata vitae aeternae. Et hoc modo intelligo sanctum Thomam ubicumque in hac materia (i) dicit quod actio meritoria de condigno est illa quae est proportionata vitae aeternae. Unde sanctus Thomas, 3. Senteni., dist. 18, q. 1, art. 2, sic dicit : a In justitia duae personae requiruntur, scilicet faciens justitiam et patiens justitiam. Facientis autem justitiam propria actio est reddere unicuique quod suum est; patientis autem justitiam actio propria est facere sibi debitum quod est ei per justitiam reddendum : et hoc proprie est mereri; unde et id quod secundum justitiam redditur, merces dicitur. Sed quia justitia reddit unicuique quod sibi debetur, et in bonis et in malis, bona autem simpliciter sunt ea quae ad vitam aeternam pertinent, et mala simpliciter ea quae ad miseriam aeternam, inde est quod, secundum Theologos, meritum dicitur proprie respe- (a) quando. Ad. Pr. TENTURUM ctu horum : quamvis magis proprie respectu bonorum dicatur meritum; demeritum vero, respectu malorum. Ad hoc igitur quod aliquis mereatur, tria sunt necessaria, scilicet agens qui meretur, actio per quam meretur, et merces quam meretur. Et ideo ad meritum tria requiruntur. Primum est, secundum merentis comparationem ad mercedem, ut scilicet ille qui meretur, sit in statu acquirendi mercedem ; et propter hoc illi qui sunt omnino in termino, nihil merentur: quia nihil possunt acquirere. Secundum est, ex comparatione agentis ad actionem, ut scilicet sit dominus actionis suae, alias per actionem suam non dignificatur ad aliquid habendum, nec laudatur; et ideo qui agunt per necessitatem natura, vel etiam per violentiam, non merentur. Tertium est, secundum comparationem actionis (a) merentis ad mercedem, ut scilicet aequiparetur mercedi, non quidem secundum aequalitatem quantitatis, quia hoc requiritur in justitia commutativa, quae consistit in emptionibus et venditionibus; sed secundum aequalitatem proportionis, quae requiritur in justitia distributiva, secundum quam Deus aeterna praemia partitur. Actio autem proportionata ad vitam aeternam est actio ex charitate facta; et ideo per illam ex condigno meretur quis vitam aeternam. Opera autem bona quae non sunt ex charitate facta, deficiunt ab ista proportione; et ideo per ea non meretur quis ex condigno vitam aeternam ; sed improprie his dicitur aliquis mereri, secundum quod habent aliquam similitudinem cum operatione informata charitale. Et si quidem sit similitudo in substantia actus et intentione, ut cum aliquis in peccato mortali exsistens dat eleemosynam propter Deum, dicitur meritum congrui. Si vero sit similitudo in substantia actus, et non in intentione, sic dicitur meritum interpretatum; sicut cum quis dat pauperi propter inanem gloriam. J

Haec sanctus Thomas.

Ex quibus apparet quod solutio Durandi ad primam rationem non valet : quia male recipit rationem meriti de condigno. Dicitur secundo quod evasio quam dat ad secundam rationem sancii Thomae non valet; quia false glossat Paulum. Non enim Paulus dicit quod corona gloriae reddatur a justo judice per accidens, immo per se, inquantum scilicet justus. Quod patet, quia dicit : Reposita est mihi corona justitiae. Unde Glossa super illo verbo 2. Timoth., 4 cap., dicit sic : " Ipse Deus est justus judex retribuendo bona pro bonis, quia piius misericors retribuendo bona pro malis. Et ipsa tamen justitia, qua. retribuuntur bona pro bonis, non est sine misericordia. Et nota quod ait, reddet. Si enim fides gratia est, et vita aeterna, quae est merces fidei, videtur quidem Deus vitam aeternam tanquam debitam reddere. Cui debita? Fideli qui promeruit illam per fidem. Sed quia fides gratia est, et vita aeterna est pro gratia, etc. "

Haec Glossa.

Et accipit gratiam pro dono gratuito, non stricte pro gratia gratum faciente, quia illa nec est fides, nec vita aeterna formaliter, sed causaliter. Sic igitur patet ad argumenta Durandi. Ad argumentum in oppositum quaestionis, respondit sanctus Thomas, 1" 2", q. 114, art. 3, in solutione primi, dicens quod " Apostolus loquitur de passionibus Sanctorum secundum earum substantiam j). Sed, 2. Sententiarum, ubi supra (dist. 27, q. 1, art. 3, ad 1""), dicit quod " Apostolus per dictum suum intendit excludere aequalitatem quantitatis ; quia non est tanta acerbitas praesentium passionum, quantum est gaudium futurae gloriae ".

Haec ille. Et haec de quaestione. Benedictus Deus. Amen.