ARTICULUS 11.

PONUNTUR OBJECTIONES g 1.

Contra primam conclusionem I. Argumentum Scoti.

Quantum ad secundum articulum , arguitur contra praedicta. Et quidem contra primam conclusionem arguit Scotus (dist. 41, q. 1). Quia, secundum Philosophum, 2. Ethicorum (cap. 1), habitus justitias generatur ex operibus justis, non tamen juste factis. Ille autem actus non est bonus moraliter, quia non est ex virtute; neque etiam malus moraliter.

Similiter potest argui de actibus elicitis post virtutem : quia non videtur necessitas quod voluntas habens virtutem, semper utatur ea necessario; sed solum quando occurrit passio ita vehemens, quod subverteret rationem , nisi uteretur virtute. II. Argumentum Durandi.

Secundo arguit Durandus (dist. 40, q. 1) contra illud quod ponitur in probatione illius conclusionis, de actibus ex sola^ imaginatione procedentibus. Quia ubi invenitur dominium rationis vel voluntatis, ibi invenitur genus moris. Sed dominium rationis et voluntatis invenitur non solum in actibus qui sequuntur rationem deliberantem, sed etiam in eis qui praecedunt, inquantum a ratione praeveniri potuerunt; alioquin in sensualitate nullum posset esse peccatum. Ergo actus procedentes a sola imaginatione, pertinent ad genus moris: quia subsunt imperio rationis, inquantum ab eo possunt praeveniri; et sic, per consequens, sunt susceptivi bonitatis et malitiae moralis; cujus oppositum assumit probatio pro fundamento. g 2.

Contra secundam conclusionem I. Argumentum Scoti.

Contra secundam conclusionem arguit sic Scotus (dist. 41, q. i). Quia, supposita bonitate morali, meritum est ex relatione ad finem debitum ; quae relatio fit a charitate ibi exsistente. Potest autem a charitate referri in debitum finem tripliciter. Uno modo, actualiter, sicut cogitans actualiter de fine, diligit illum, et vult aliquid propter illum. Alio modo, virtualiter : sicut cum ex cogitatione et dilectione finis, deventum est ad volitionem hujus entis propter finem, vel ad finem; puta, cum ex cognitione et dilectione Dei pertinente ad portionem superiorem, portio inferior considerat talem actum, puta orationem, esse assumendum ("), et postea illum exequitur volendo, non tamen tunc referendo in finem, quia nec tunc - QUAESTIO 1. actualiter cognoscitur (a), nec diligitur. Tertio modo, habitualiter : puta, si omnis actus referibilis in finem, manens cum charitate, quae (G) est principium referendi, dicatur referri habitualiter. Triplici etiam modo potest dici actus non referri. Uno modo, negative absolute, quia non refertur actualiter, nec virtualiter, nec habitualiter. Alio modo, privative, quia non est natus (y) referri : sicut peccatum veniale; quia, licet stet cum charitate, non tamen natum est a charitate referri in finem. Tertio modo, contrarie, quia scilicet corrumpit principium referendi in finem, scilicet charitatem, ut peccatum mortale. De illis duobus modis ultimis, certum est quod illi actus sunt mali, scilicet peccatum veniale et mortale. De primis duobus, certum est quod primus actus est meritorius; et satis probabile est quod etiam secundus. Sed de duobus mediis, scilicet de actu qui tantum refertur habitualiter, et de illo qui non refertur negative, nec actualiter, nec virtualiter, nec habitualiter, dubium est: utrum talis actus sit meritorius; vel, si non, utrum sit peccatum veniale, quia mortale poni non potest; aut sit talis indifferens. Si ponatur alterum duorum primorum membrorum, videtur quod homo exsistens in gratia, continue meretur, vel peccat mortaliter aut venialiter; quia multos tales actus elicit continue, qui non referuntur continue actualiter, nec virtualiter. Secundum dictum modum, probabile videtur ponere tales actus indifferentes. Quia non habent sufficientem rationem malitiae pertinentem ad peccatum veniale; quia possibile est nullam deordinationem esse in eis, quae sufficiat ad rationem peccati : non enim tenetur homo tentione necessitatis, contra quam fit peccatum mortale, nec tentione minori, contra quam fit peccatum veniale, semper referre omnem actum suum in Deum actualiter, vel virtualiter; quia Deus non obligavit nos adhoc. Nec videtur esse in istis actibus sufficiens ratio bonitatis ut sint meritorii; quia non videtur minor relatio (o) sufficere ad meritum quam virtualis, quae etiam non est hic. Ergo multi sunt actus indifferentes, non tantum secundum esse quod habent in se, vel in specie naturae, sed etiam secundum esse quod habent in esse morali. Et sunt indifferentes ad bonum meritorium et malum demeritorium, non solum secundum speciem, quia unum individuum potest esse tale, et aliud tale ; immo multi singulares actus libere eliciti, sunt indifferentes.

Haec ille in forma. II. Argumenta Durandi.

Contra eamdem et ad idem (e) arguit Durandus (dist. 40, q. 2). Primo. Quia subjectum quod non est susceptivum habitus, non est susceptivum privationis; aeque enim impossibile est lapidem esse caecum, sicut esse videntem. Sed in non habente gratiam, actus non est susceptivus efficaciae merendi, ut tu dicis. Ergo non est susceptivus demeriti. Hoc autem est falsum; carens enim gratia, demeretu r maechando, pejerando, et hujusmodi faciendo. Ergo : aut proprium subjectum meriti non est actus hominis habentis gratiam ; aut meritum et demeritum non opponuntur privative, in quo fundatur vis probationis sancti Thomae, 2. Senteni., in hac materia. Secundo. Quia ratio adducta de 2. Sentent., non probat sufficienter quod, in habente gratiam, omnis actus bonus moraliter sit meritorius. Licet enim charitas possit imperare omnibus virtutibus, et earum actus ad finem charitatis ordinare, non oportet tamen quod semper ordinet; sed contingit habentem gratiam, facere opus virtutis moralis, puta dare elemosynam pauperi ex naturali pietate, honorare parentes ex naturali aequitate, absque hoc quod ista referat in finem charitatis. Actus autem non est meritorius ex hoc quod ordinari potest in finem charitatis, sed ex eo quod ordinatur; quod non semper fit, ut statim dictum est. Ergo contingit habentem charitatem, facere opus bonum moraliter, quod tamen non est meritorium. Constat autem quod non demeritorium, ex quo est bonum. Ergo non est necesse omnem actum hominis habentis charitatem, esse meritorium vel demeritorium. Quare, etc. lertio. Quia illa circumstantia quae est concomitans actum, et non informans, nullam bonitatem vel malitiam ponit circa ipsum ; sicut patet tam in bonis quam in malis. In malis quidem : quia infidelitas non ponit aliquam malitiam circa actum moralem hominis infidelis, nisi quando actus aliquo modo ex infidelitate procedit; tunc enim est conditio informans, et non solum concomitans. Similiter, hoc idem patet in bonis, fortiori ratione : quia facilius contrahit actus deformitatem quam rectitudinem , et facilius est deficere quam recte agere ; propter quod, si mala circumstantia concomitans non addit deformitatem, nec bona (i) addet novam bonitatem. Nunc est ita, quod, in habente gratiam et faciente opus bonum moraliter, contingit quod gratia est circumstantia solum concomitans, et nullo modo actum informans; sicut cum aliquis, solo dictamine rationis naturalis ductus, reddit alteri quod suum est. Ergo gratia nullam novam bonitatem dat actui. Non est ergo meritorius. Item, nec demeritorius, cum sit bonus. Ergo est indifferens. Quarto. Quia, si non est dare, in habente gratiam, actum indifferentem, hoc maxime videtur quia actus virtutis moralis, cum possit ordinari in finem charitatis, si ordinatur, est meritorius, si vero non ordinatur et natus est ordinari, otiosus est, et per consequens demeritorius. Sed hoc non valet. Quia non omnis actus qui potest ordinari in aliquem finem, si non ordinetur, est otiosus; sed solum ille qui dehet ordinari. Sic enim diffinitur otiosum, quod natum, id est, debitum est includere finem, et non includit : ex quo enim omne otiosum est malum, malum autem est carentia non cujuslibet boni possibilis, sed possibilis et debiti, oportet quod solum ille actus dicatur otiosus, qui non ordinatur ad finem ad quem debet ordinari. Quod autem, in habente gratiam, omnis actus virtutis moralis debeat semper ordinari ad finem charitatis, non apparet, propter duo :

Primo, quia, licet quilibet teneatur vitare omne malum, tamen nullus tenetur facere omne bonum, etiam sibi possibile; alioquin quilibet teneretur ad opera supererogationis ; quod non est verum. Tenetur ergo quilibet solum ad bonum cujus omissio est mala et meretur poenam ; et illud est bonum mere debitum, nihil habens supererogationis. Nunc ila est, quod ordinare omnem actum virtutis ad finem charitatis (oc), in habente charitatem, videtur esse supererogationis. Ergo ad hoc nullus tenetur. Major patet ex dictis. Minor declaratur. Quia ordinatio cujuslibet actus ad finem charitatis, in eo qui habet charitatem, perquam jam est sibi debita vita aeterna, pertinet directe ad multiplicationem meritorum, et augmentum praemii essentialis vel accidentalis. Hoc autem non est necessitatis, cum sine hoc sit sibi debitum praemium ; sed hoc est supererogationis. Igitur, etc.

Secundo, quia ad omne illud ad quod tenetur fidelis exsistens in gratia, tenetur fidelis qui est sine gratia; alioquin peccator, ex culpa sua, per quam amisit gratiam, reportaret commodum de peccato suo, scilicet deobligationem ab eo ad quod erat obligatus dum esset in gratia. Sed fidelis exsistens sine gratia, non tenetur omnem actum bonum moraliter ordinare ad finem charitatis; alioquin peccaret honorans parentes, nisi hoc faceret propter vitam aeternam ; quod nullus dicit. Ergo nec ad hoc tenetur fidelis exsistens in gratia.

Confirmatur. Quia, sicut se habet incontinens et temperatus ad finem temperantia;, sic fidelis peccator et fidelis exsistens in charitate ad finem charitatis : sicut enim incontinens et temperatus conveniunt in recta ratione ostendente finem virtutis moralis, differunt autem in habitu inclinante, quem habet temperatus, et non incontinens; sic fidelis peccator et ille qui est in gratia conveniunt in fide ostendente finem ultimum, differunt autem in habitu inclinante, quem habet unus, scilicet exsistens in charitate, et non alius, scilicet peccator. Sed incontinens et temperatus aequaliter tenentur actus suos dirigere et ordinare ad finem (a) charitatis. - virtutis IV. virtutis moralis. Ergo fidelis sine gratia, et cum gratia, aequaliter tenentur actus suos dirigere et ordinare ad finem ultimum ; propter quod, si ad hoc non tenetur ille qui est sine gratia, sicut tu videris concedere, nec ad idem tenetur alius qui est in gratia ; et ideo, si non semper referat, non peccat. g 3.

Contra tertiam conclusionem Argumentum Durandi.

Contra tertiam conclusionem, arguit Durandus (dist. 40, q. 3), probando quod idem actus in genere naturae et in genere moris potest successive esse bonus et malus : puta, una et eadem volitio numero. Quia, sicut se habet intellectus ad verum et falsum, sic se habet voluntas ad bonum et malum. Sed idem actus intellectus, licet sit simplex et indivisibilis, potest tamen successive esse verus et falsus : ut cum aliquis credit Socratem sedere, qui in veritate sedet; et in eadem actuali credulitate (a) perseverat, Socrate surgente, falsum credit. Ergo idem actus voluntatis simplex et indivisibilis, potest successive esse bonus et malus.

Nec valet si dicatur quod actus interior non habet successionem. Quia idem secundum idem potest successive opposita recipere, non per successionem sui, sed per successionem oppositorum circa ipsum, dummodo ipsum sit tale quod contingat ipsum pluries sumere : sicut idem corpus, secundum eamdem partem potest successive esse calidum et frigidum. Actus autem voluntatis, quamvis sit simplex et indivisibilis, potest tamen pluries sumi; quia non solum habet esse per instans temporis, sed potest pluribus partibus temporis coexsistere. Et ideo idem actus voluntatis potest successive esse bonus et malus. Et hoc potest de facto contingere : sicut cum aliquis vult bona voluntate dicere missam, et, ipso perseverante in eodem actu volendi, interdicitur ecclesia, ipso ignorante ignorantia quae eum non excusat, quia non adhibet diligentiam quae in talibus adhiberi debet; in illo casu, ille idem actus volendi qui prius fuit bonus, postea est malus. Secus autem esset, si interdictum innotesceret ei; tunc enim, sicut mutaretur cognitio, mutaretur volitio.

Haec ille, in forma. Et in hoc secundus articulus terminatur.