ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta cujusdam. - Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem Ad primum dicit Gregorius de Arimino (dist. 38, q. 1, art. 2), quod, a sicut declarat alia auctoritas Augustini, in libro Contra mendacium (cap. 7), illud dictum intelligendum est de his voluntatibus quarum objecta non sunt per se peccata; ideo non est contra nos (a). " Illa autem auctoritas recitatur a Magistro in (6) distinctione 40, quae sic habet : Interest, inquit, multum, qua causa, quo fine, qua intentione quid fiat; sed ea qu:e co72stat esse peccata, nullo causae bonae obtentu, nullo quasi bono fine, nulla velut bona intentione facienda sunt, etc. Ad secundum dicit quod, " si detur talis casus, ille nequaquam tenetur blasphemare, nec odire Deum; immo tenetur non blasphemare et non odire, quia nullus tenetur se conformare erroneae conscientiae. " Unde circa hoc ponit quinque propositiones. Prima est, quod nullo casu quis erronee judicans aliquid esse a se agendum vel non agendum, debet se tali judicio conformare. Secunda est, quod nullus debet agere contra talem conscientiam erroneam, seu contra suum dictamen rationis. Tertia est, quod quilibet debet non agere contra rationem seu conscientiam suam erroneam. Quarta est, quod quilibet debet non agere secundum conscientiam suam seu rationem erroneam. Quinta est, quod talis conscientia est deponenda, et, stante ea, non debet aliquid fieri secundum eam, nec contra eam. Tunc ad probationem in oppositum, cum dicitur quod secundum communem animi conceptionem, etc,

dicit quod (c ista propositio, qua dicitur quod de duobus malis, etc, si sumatur in sua proprietate, non solum ipsa non est communis animi conceptio, sed est simpliciter falsa, loquendo semper de malo culpae : quoniam de talibus duobus malis neutrum est eligendum ; quia utrumque est malum, et per consequens nec plus nec minus eligendum. Sed bene verum est quod de duobus malis minus malum est minus fugiendum, et majus est magis fugiendum. Et in hoc sensu, seu loco hujus, utuntur prima qui recte intelligunt, improprie scilicet, illud quod est minus fugiendum, dicentes esse eligendum in comparatione pejoris magis fugiendi; sicut et frequenter, quod minus malum est, dicitur esse bonum et melius, respectu majoris mali; quod non est dubium falsum dictum esse, si sermo in sua proprietate capiatur. Sic respondendum esse (a) docet Augustinus, in libro de Mendacio, cap. 9, ubi, praemisso casu quod aliquis esset in tali necessitate constitutus, quod oporteret eum sacrificare idolo vel stuprum perpeti, quaerit (6) sic : Debuitne igitur quispiam stuprum jwpeti potius quam thuri ficare? Et respondet: Si quieris quid debuit, neutrum debuit. Si enim dixero aliquid horum debuisse, aliquid horum approbabo, cum improbem utrumque. Sed si quxritur quid eorum polius debuit evitare, qui utrumque non potuit, sed alterutrum potuit; respondebo, suum peccalum f"olius quam alienum , et levius potius suum, quam gravius alienum.

Probatio autem, seu redditio causae, quam adducit arguens, qua dicitur quod in bonis est econtrario, scilicet quod majus bonum est magis eligendum,

nulla est. Quia non sequitur : Majus bonum est magis eligendum, igitur minus malum est magis eligendum ; sed bene sequitur : Igitur minus bonum est minus (y) eligendum. Et consimiliter, sequitur : Majus malum est magis fugiendum, igitur minus malum est minus (o) fugiendum.

Si dicatur contra : Iste debet non blasphemare, ut tu concedis; igitur debet agere contra suam conscientiam. Hoc autem est falsum, et repugnans secundae propositioni supra positae. Probatur consequentia. Quia sequitur : Iste non blasphemat, igitur agit contra conscientiam.

Respondetur, negando primam consequentiam; quia ex illo (e) concesso non sequitur quod debeat agere contra suam conscientiam, quia ipse non debet habere talem conscientiam. Si autem deberet habere illam, ipse utique deberet agere contra conscientiam. Neque valet probatio : quia illa consequentia non est simplex; sed, ut nunc tantum, et de talibus (5), non est universaliter verum quod qui debet antecedens, debeat consequens. Verbi gratia : si praelatus praecipiat subdito suo ut furetur, aut aliud peccatum committat, adhuc ipse praelatus tenetur non furari; et sequitur : Iste praelatus non furatur, igitur agit contra illud quod praecipit alteri; et tamen non vere diceretur quod ipse debet agere contra illud quod precipit alteri, quia non debet tale praeceptum facere alteri; quamvis verum sit quod oppositum ejus quod ipse praecipit, oportet facere. Et ita dicendum est in proposito : quod oppositum ejus quod isti homini dictat sua conscientia, debet ipse facere; non tamen sequitur (r,) neque verum est quod debet facere contra suam conscientiam.

Ad auctoritatem Gregorii, dicitur quod, sicut cuilibet bene consideranti apparet, ipsa concludit oppositum illius quod arguens intendit concludere. Quod patet ex eo quod dicit: Ita plerosque (a) peccare faciunt, quatenus, si fortasse peccatum fugere appetant, hoc sine edio peccati laqueo non evadant, et culpam faciant, dum vitant. Ex quo patet quod (6) ita perplexus, si blasphemabit, peccabit. Nec consilium quod ipse dat, est contra hoc. Quia non solum utiliter consulitur homini quod agat bonum et vitet malum, sed etiam quod, si non possit vitare, et de duobus peccatis in alterum oporteat eum labi, vitet quod est majus malum; et (y) hoc quodammodo dicitur eligere minus malum. Et hoc facit ipse. Quod patet, quia ait : Si omnino nullus sine peccato evadendi palet aditus, semper minora eligantur. Ex quo etiam confirmatur propositum : quia, si, illo casu posito, ille non peccaret, jam sine peccato vitaret peccatum ; cujus oppositum supponitur.

Et similiter dicendum est de concilio supra allegato.

Ad aliud quod allegatur de dispensatione juris naturalis, dicendum quod illud dictum, quod utique est Gratiani, propter illam exceptionem, falsum est. Nec ipse in hoc est sequendus, sed reprehendendus; sicut ibidem reprehendit eum glossator suus, et bene, dicens eum male casum perplexitatis excepisse.

Cum ulterius probatur quod blasphemans in tali casu non peccat, quia facit quod debet;

dicendum est quod falsum est; immo facit illud quod non tantummodo non debet facere, immo quod etiam debet non facere, ut ex dictis patet.

Cum autem additur quod nullus faciendo secundum judicium rectissimum Sanctorum et canonum et concilii peccat;

dicitur hoc verum esse de judicio quo absolute judicant hoc esse faciendum. Non est autem universaliter verum de judicio conditionaliter judicante : nam certum est quod omnes Sancti, et generaliter omnes prudentes viri, judicarent et consulerent quod, si quis non posset vel nollet vitare utrumque duorum inaequalium peccatorum, sed, maljtia vel infirmitate, in alterum sit casurus, cadat in id quod minus peccatum est; et tamen constat quod talis faciendo illud, peccaret, licet minus. Nunc autem certum est quod tali homini sic perplexo, nullus sanctus, nec aliquis, nisi nequam et impius aut stultus, consuleret quod Deum blasphemaret vel odiret; sed consuleret quod talem conscientiam erroneam deponeret et abjiceret; quod si ille nollet, aut non posset, tunc judicaret minus malum esse illi ut ageret peccatum minus, quam ut ageret majus. Praeterea, esto quod daretur arguenti, quod in tali casu perplexionis debeat quis agere quod minus malum est, et sic faciendo non peccet, non apparet I (a) plerosque. - plerique Pr. I (6) quod. - Om. Pr. i (y) et. - e.T. Pr. quo pacto sequatur quod ipse debeat Deum blasphemare : non enim sequitur hoc, nisi Deum blasphemare sit minus peccatum quam contra conscientiam Deum non blasphemare; quod nec ego vellem dicere, nec ipse probavit, et tamen debuisset, cum sui propositi sit probare quod Deum blasphemare vel odire non sit per se malum, et quod aliquando possit bene fieri. Secundo, dicitur quod casus positus assumit unum falsum, ut videtur, videlicet (a) quod in talem errorem, quo aestimatur Deum esse blasphemandum vel odiendum, quis habens usum liberi arbitrii et potens peccare, qualis esset taliter perplexus, incideret sine culpa; cum ipsemet error de quo agitur, esset utique quaedam culpa. Si enim non esset culpa, quis alius error diceretur culpa? Item, ille error esset actus infidelitatis; quem constat esse peccatum. Item, talis error saltem esset poena peccati originalis; et sic non excusaret omnino a peccato.

Ad auctoritatem Augustini allegatam, dicendum quod illa verba non scribit Augustinus ut propriam sententiam et opinionem promens, sed tanquam unam opinionem aliorum, quam ibi retulit, disputative tantummodo prosequens. Quod patet : quia tractaturus hanc quaestionem, Utrum videlicet aliquando sit mentiendum mendacio officioso, in principio libri (de Mendacio), ea proposita, statim inquit : Quam quaestionem tam sollicite (6)pertractabimus, ut quaeramus cum quaerentibus. Utrum autem aliquid inveniamus, nihil nobis temere affirmantibus, lectori bene attendenti salis indicabit (y) ipsa pertractatio, etc. (o). Ad extremum, tamen (e) sententiam nostram velut certior indago comprehendet (t,). Item, quia in extrema parte libri, scilicet capitulo penultimo, ex disputatione praemissa expresse concludit quod non est mentiendum pro vitanda impudicitia corporali, quae de his est quae commissa in hominem faciunt eum immundum ; cujus oppositum continent verba per arguentem allegata, ut patet. Et generaliter, nunquam in aliquo casu esse aliquo genere mendacii mentiendum, statim concludit, dicens (cap. ult.) : Elucet itaque, omnibus discussis, nihil aliud (tj) illa testimonia Scripturarum monere, nisi nunquam omnino esse mentiendum. Et consequenter, recapitulando causas praetactas in disputando discur-rendoque per omnia genera mendaciorum, determinat conclusive nullo unquam genere mendacii esse mentiendum. Ex quo patet quod in illis verbis allegatis non prodit suam intentionem vel sententiam; unde nec sunt tanquam illius auctoritas alleganda. (S) tam sollicite.

cum sollicitate. Pr.

Ad dictum Bedae, dicendum est quod in nullo est contra, eo quod, non observando illud super quo datum est tale juramentum, non committit perjurium ; sicut dicit Glossa Decreti, in distinctione allegata, et sanctus Thomas, 2" 2 , q. 98, art. 2. Immo, secundum eum (ibid, art. 1, ad l ), perjurium fuit quando incaute juratum est.

Ad probationem quae ultimo adducitur, quod quicumque eligit minus malum, etc,

hic dico, primo, quod si haec deductio esset rata, oporteret concedere neminem peccare, quidquid ipse faceret propter majus malum vitandum; quod nullatenus est dicendum. Immo, ut dicit Augustinus, libro Contra mendacium, cap. 7, talis opinio universam vitae probitatem subvertit. Oportet etiam concedere quod aliquando sint facienda mala ut eveniant bona; nam non minus videtur esse bona intentio ejus qui intendit proventum boni, quam qui intendit fugam mali; et tamen (a) istud est contra sententiam Apostoli, Roman., 3 (v. 8), et Augustini, Contra mendacium, cap. 7 et 15.

Dicitur ulterius, quod, cum dicitur quod talis non vult facere minus malum, si ly vult capiatur in sua generali significatione, secundum quod universaliter motus virtutis volitivae, qui (6) non est nolitio, dicitur volitio, patet quod istud dictum implicat contradictionem. Si autem accipiatur pro tali motu, non quolibet, sed eo quo appetitur aliquid ut finis et propter se, qui etiam appropriate, secundum usum inultorum doctorum, et Anselmi, ubi allegatur, vocatur voluntas, is vero quo quid propter aliud appetitur, magis solet dici electio, potest illud dictum concedi; sed nunquam juvat arguentem ; quia, esto quod talis non velit facere minus malum, ad sensum praedictum, quia scilicet non finaliter et propter se, eligit tamen facere minus malum, quae electio prava est, ac per hoc etiam ipse incurrit peccatum : non enim solum agit contra rectam rationem, qui finaliter malum intendit, sed etiam qui bonum intendens, malum eligit vel operatur, seu quod debet non operari et non eligere; nam ad bonitatem operationis non sufficit operari propter quod est operandum, sed etiam requiritur ut fiat quod fiendum est. "

Haec Gregorius, et bene, et conformiter dictis sancti Thomae, in multis locis. Unde, de Malo, q. 2, art. 4, in solutione secundi, sic dicit : " Id quod consequitur speciem alicujus, semper inest ei. Cum ergo actus hominis speciem consequatur ex ratione objecti, secundum quam est bonus vel malus, actus sic specificatus in bono, nunquam potest esse malus, nec specificatus in malo, unquam potest esse bonus. Convenit tamen actui secundum se bono adjungi aliquem alium actum malum secundum aliquem ordinem ; et secundum illum actum malum, bonus aliquando dicitur male fieri, non quod in seipso sit malus : sicut dare elemosynam pauperi, vel diligere Deum, est actus secundum se bonus; sed referre actum hujusmodi ad aliquem linem inordinatum, scilicet cupiditatis, aut inanis gloriae, est quidam alius actus malus; qui tamen duo actus quodam ordine in unum rediguntur. Bonum autem, ut dicit Dionysius (cap. 4, de Dic. Noni.), est ex tota et integra causa; malum autem ex singulis defectibus. Et ideo, quidquid horum sit malum, sive actus, sive ordinatio actus in finem, totum judicatur malum ; non autem totum judicatur bonum, nisi utrumque fuerit bonum : sicut nec judicatur homo pulcher, nisi fuerint omnia membra ejus decora ; turpis autem judicatur, etiam si unum ejus membrum erit deforme. Et inde est quod actus malus non potest bene fieri; ex quo enim actus malus est, non potest esse integrum bonum. Sed actus bonus potest male fieri; quia non requiritur quod sit integrum malum, sed sufficit quod sit particulariter malum. "

Haec ille.

Item, 1" 2 , q. 18, art. 4 : " In actione humana, quadruplex bonitas potest considerari. Una quidem, secundum genus, prout scilicet est actio ; quia quantum habet de entitate et actione, tantum habet de bonitate. Alia vero, secundum speciem, quae accipitur secundum objectum conveniens. Tertia, secundum circumstantias, quae sunt accidentia quaedam. Quarta autem, secundum finem, quasi secundum habitudinem ad causam bonitatis. " Et post, in solutione tertii, dicit sic : " Nihil prohibet actioni habenti unam predictarum bonitatum, deesse aliam; et secundum hoc, contingit actionem quae est bona secundum suam speciem, vel secundum circumstantias, ordinati ad finem malum, et econtra. Non tamen est actio bona simpliciter, nisi omnes bonitates concurrant; quia quisquis singularis defectus causat malum, bonum autem causatur ex causa integra, ut dicit Dionysius, 4 cap. de Bicinix Nominibus. " - Haec ille.

Item, 2 2 , q. 110, art. 3, ubi quaerit utrum omne mendacium sit peccatum, sic dicit : " Illud quod est secundum se malum ex genere, nullo modo potest esse bonum et licitum : quia ad hoc quod aliquid sit bonum, requiritur quod omnia recte concurrant; bonum enim est ex integra causa, etc. " Et in multis aliis locis similia dicit. De perplexitate autem, utrum sit aliquid vel nihil, sanctus Thomas, 1" 2 , q. 19, art. 6, in solutione tertii, sic dicit : " Sicut in syllogismis, uno inconvenienti dato, necesse est alia sequi; ita in moralibus, uno inconvenienti posito, alia ex necessitate sequuntur : sicut, supposito quod aliquis quaerat inanem gloriam, sive propter inanem gloriam faciat quod facere tenetur, sive dimittat, peccabit; nec tamen est perplexus, quia potest intentionem malam dimittere. Et similiter, supposito errore rationis vel conscientia?, qui procedit ex ignorantia non excusante, necesse est quod sequatur malum in voluntate; nec tamen est homo perplexus, quia potest ab errore recedere, cum ignorantia sit vincibilis et voluntaria. "

Haec ille.

Item, 2. Sententiarum, dist. 39, q. 3, art. 3, in solutione quinti, sic dicit : " Simpliciter nullus est perplexus, absolute loquendo. Sed quodammodo posito, non est inconveniens, illo stante, aliquem perplexum fore : sicut, intentione mala stante, sive fiat actus qui est in praecepto, sive non fiat, peccatum incurritur; similiter etiam, stante erronea conscientia, quidquid fiat, peccatum non vitatur. Sed potest homo conscientiam erroneam sicut et intentionem pravam deponere; et ideo non est simpliciter perplexus. "

Haec ille.

Idem omnino dicit, de Veritate, q. 17, art. 4, in solutione octavi. Ibidem etiam ponit quomodo error conscientia: non excusat a peccato, immo quandoque est peccatum. Unde, in solutione quinti: (c Hic error non est peccatum, cum contingit ex ignorantia facti. Si autem ex ignorantia juris, peccatum est, sicut et ipsa ignorantia peccatum est. " Et de his dicetur in sequenti quaestione. Ad argumentum in principio quaestionis, dicitur quod (c terminus actus voluntatis est suum objectum. In ipsum enim tendit voluntas, nec in finem tendit nisi ut cadit sub ratione objecti ".

Haec est responsio Durandi (dist. 38, q. 1), et bona. Et haec de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Amen.