ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES 5j 1.

Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gregorii.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est praedictis jbjectionibus. Et quidem Ad primum dicitur quod Augustinus per illa verba non intendit quod Adam sine motione Dei sufficeret sibi ad faciendum bonum, sed quod non indigebat alio dono habituali, ultra illud quod habebat a sui creatione, ad bene volendum vel bene agendum, cum fuerit creatus in gratia ; caeteri vero homines, post sui creationem, et praeter illa quae in sui conditione aeceperunt, indigent duplici auxilio, scilicet: speciali motione Dei; et, ultra hoc, gratia habituali. Et rursus : Illi qui pro praesenti statu habent gratiam habitualem gratum facientem, multiplicius et quoad plura indigent divina motione quam Adam, propter multiplicia impedimenta boni et inclinantia ad malum, et propter naturae vulnerationem. Ad secundum dicitur quod nec Adam, nec angelus, nec aliqua creatura servare potuit divina mandata sine speciali adjutorio Dei. Et cum infertur quod tunc non peccavit in non servando mandata,

negatur consequentia. Et ad probationem consequentiae, dicitur quod impotentia est duplex. Quaedam est ex defectu et imperfectione potentia; operativae; et talis impotentia excusata peccato, nisi provenerit ex peccato, et sit poena peccati. Alia vero impotentia est, non ex imperfectione potentia; operativae, sed ex non concursu causae extrinsecae superioris et prioris; nec proprie dicitur impotentia, sed indigentia, vel requisitio concursus et motionis causae superioris et primi motoris ; et talis non excusat a peccato, potissime quando causa secunda praestat impedimentum motioni et concursui causae primae; et ita fecit Adam, et angelus malus. Et ista solutio potest haberi ex dictis sancti Thomae, 3. Contra Gentiles, cap. 159, in simili proposito, ubi sic dicit : (c Cum autem, sicut ex praemissis habetur, in ultimum finem aliquis dirigi non possit nisi auxilio divinae gratiae, sine qua etiam nullo modo potest habere ea quae sunt necessaria ad tendendum in I ultimum finem, sicut sunt fides, spes, dilectio et j perseverantia, potest alicui videri quod non sit I homini imputandum si praedictis careat, praecipue I cum homo auxilium divinae gratiae mereri non pos-sit, nec ad Deum converti, nisi Deus converlat eum; nulli enim imputatur quod ab alio dependet, etc. " Et post, subdit : a Ad hujus dubitationis solutionem, considerandum est quod, licet per liberum arbitrium divina gratia nec advocari nec promereri possit, potest tamen homo seipsum impedire ne eam recipiat. Dicitur enim de quibusdam, Job, 21 (v. 14) : Dixerunt Deo : Recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus; et, Job, 24 (v. 13) : Ipsi fuerunt rebelles lumini. Et cum hoc sit in potestate liberi arbitrii, impedire divinae gratiae receptionem vel non impedire, non immerito in culpam imputatur ei qui impedimentum praestat gratiae receptioni. Deus enim, quantum in se est, paratus est omnibus dare gratiam; vult enim omrxes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire, ut dicitur, 1. Timoth., 2 (v. 4). Sed illi soli gratia privantur, qui in seipsis gratiae impedimentum praestant, sicut: sole mundum illuminante, in culpam imputatur ei qui oculos claudit, si ex hoc aliquod malum sequitur; licet videre non possit, nisi lumine solis praeveniatur.

(cap. 160) Quod autem dictum est, in potestate liberi arbitrii esse ut non praestet impedimentum gratiae, competit eis in quibus naturalis potentia integra fuerit, etc. "

Haec ille.

Et sicut dictum est quod in potestate liberi arbitrii sani et integri est praestare vel non praestare impedimentum receptioni gratiae, ita dico quod in potestate liberi arbitrii est praestare vel non praestare impedimentum divinae motioni; et quia Adam praestitit tale impedimentum, ideo culpandus est in hoc quod non servaverit mandata, quae tamen sine auxilio Dei servare non poterat.

Ad dictum vero Augustini in de Correptione et Gratia, quod arguens adducit, dicitur quod divinum auxilium, sive sit donum habituale, sive specialis motio, nulli deest, nisi praestanti impedimentum; et ideo nec Adam nec malus angelus excusantur, si non permanserunt, quia ipsi fuerunt in causa quod divinum adjutorium necessarium ad perseverandum eis defuit. Ad tertium dicitur quod non discedere a Domino, et non inferri in tentationem, fuit in viribus liberi arbitrii creati in gralia, ante peccatum, quantum ad sufficientiam operativae virtutis, sic quod non erat necesse potentiam operativam perfici per aliquam formam novam superadditam, nec sanari; oportebat tamen eam moveri ab extrinseco motore, sicut nunc. Et hoc intendit Augustinus per ly omnino. Nunc autem non est omnino in ejus potestate quam accipit in sui creatione, dum sine gratia creatur; quia post peccatum indiget nova perfectione, et nova sanatione, et nova motione. IV. - 21 II. Ad argumentum cujusdam cum Gregorio concurrentis. - Ad argumentum quod ponitur secundo loco, negatur utraque pars antecedentis.

Et ad primam probationem primae partis, dicit Gregorius (dist. 29, q. 1, art. 2) in hunc modum : " Homo, inquit, non potest sine speciali Dei auxilio cognoscere Deum esse summe honorandum. Et cum infertur quod tunc habebit ignorantiam invincibilem, etc.; - si intelligatur quod illa ignorantia sit invincibilis, sine speciali adjutorio Dei, concedo illam partem consequentis. Et cum ulterius infertur quod tunc omissio illius actus non imputabitur ei;

nego consequentiam. Et ad probationem, qua dicitur quod secundum omnes doctores, non imputatur homini, etc.;

dico quod illud est intelligendum de ignorantia quae non est peccatum, nec poena peccati, cujus ille sit aut fuerit reus. Nam ignorantia quae provenit homini ex peccato cujus ipse fuit reus, eum nequaquam excusat, saltem a toto : sicut patet de eo qui ex ignorantia contracta ex ebrietate culpabili hominem interfecit; talis enim, secundum communiorem doctrinam, et secundum Philosophum, 3. Ethicorum (cap. 1), non excusat illum ab homicidio, nec quoad culpam, nec quoad poenam. Nunc autem ignorantia ista de hoc quod Deus est summe honorandus, est poena peccati primi hominis, inquo peccato omnes peccaverunt, ut ait Apostolus (ad Romanos, 5, v. 12); nam, si ille non peccasset, et alii etiam illo peccato non peccassent, nullus hanc ignorantiam habuisset. Et ideo neminem excusat a tali omissione. Haec est expressa sententia beati Augustini in Epistola ad Sixtum, super illis verbis allegatis, Ita ut sint inexcusabiles, dicentis sic : Et quamvis se ipsi excusare videantur, non admittit hanc excusationem, qui scit se fecisse hominem rectum eique obedientiae dedisse praeceptum, nec (a) nisi ejus, quo male usus est, libero voluntatis arbitrio, etiam quod transiret (6) in posteros, manasse peccatum. Neque enim damnantur qui non peccaverunt, quandoquidem illud ex uno in omnes pertransiit, in quo, ante propria in singulis quibuscumque peccata, omnes communiter peccaverant. Ac perhoc inexcusabilis est omnis peccator, vel reatu originis, vel additamento etiam propriae voluntatis, sive qui novit, sive qui ignorat, sive qui judicat, sive qui non judicat : quia et ipsa ignorantia in eis qui intelligere noluerunt, sine dubitatione peccatum est; in eis autem qui non potuerunt, paena peccati. Igitur in utrisque non est justa excusatio, sed justa damnatio.

Ulterius, ad aliam probationem falsitatis hujus partis concessa?, dico quod Gentiles non habuerunt talem notitiam sine speciali Dei auxilio. Dico tamen quod illud speciale Dei auxilium potest accipi dupliciter. Uno modo, quod fuerit tale, ad quod non coadjuve-rint nec cooperata? fuerint ipsae creaturae, quae sunt effectus Dei, seu notitia? earum : sicut est auxilium quo cognoscuntur futura, aut alia quae tantummodo per revelationem, seu inspirationem divinam stricte sumptam, cognoverunt alii viri sancti; quo modo cognoscuntur mysteria incarnationis et redemptionis nostrae a nobis. Alio modo, quod ad tale adjutorium concurrerint etiam notitiae creaturarum : quae tamen jiotitiae, simul cum adjutorio generalis influentiae, non sufficiebant illis ad cognoscendum Deum esse summe honorandum ; sed aliud speciale adjutorium et influentia utique necessaria erat : sicut etiam simul cum doctrina vocali exterius prolata, et cum generali Dei influentia, necessarium est nobis aliud speciale Dei auxilium, ut corde intelligamus et assentiamus fidei Christi, quae nobis praedicatur. Modo, ad propositum, dico quod illi Gentiles de quibus loquitur Apostolus, non habuerunt speciale Dei adjutorium primo modo, sed secundo modo. Nec oppositum hujus dicit aliqua glossa; sed propositum utique una glossa, ibidem, videtur dicere expresse. Unde super illo verbo (ad Roman. 1, v. 19), Deus enim manifestavit illis, dicit sic : Hoc dicit, ne sola tiatura sufficere videretur. Igitur, si naturaliter vel naturali ratione dicantur cognovisse, non sequitur quod ex solis naturalibus et sine speciali Dei auxilio.

Et confirmatur illud. Quia, secundum Augustinum, in de Videndo Deo, ad Paulinam, impossibile est cuilibet homini cognoscere sine speciali Dei auxilio aliquid esse tale, quale Philosophi de quibus est sermo cognoverunt Deum esse; et per consequens, etiam impossibile est ut ipse cognoscatur esse summe honorandus, nisi ad hanc notitiam adjuvet specialiter ipse. Assumptum patet. Quia haec sunt verba ejus (cap. 11): Quis enim sine adjutorio Spiritus Sancti cogitare valeat aliquid esse, magisque (a) esse quam omnia quae per corpus sentiuntur, quod nec in (6) loco videatur, nec quaerendum sit oculis, nec audiatur affatu, nec tactu teneatur, nec sentiatur incessu, videatur tamen, sed corde mundo? quasi dicat quod nullus; et tamen aliquid tale esse cognoverunt illi Philosophi. Per adjutorium autem Spiritus Sancti non potest intelligi tantummodo generalis influentia, in proposito : quoniam sine illa non possumus etiam cogitare (y) aliquid esse, quod videatur visu, aut alio sensu sentiatur, ut certum est; et sic non magis de Deo quam de coelo diceret Augustinus, quod non potest cogitari esse sine adjutorio Spiritus Sancti; quod ridiculum est dicere. Item, 2. de Civitate Dei, cap. 7, ait sic : Philosophi utcumque (8) conati

sunt, ingeniis acutissimis prxditi, ratiocinando investigare quid in rerum natura latitaret, quid in moribus appetendum esset atque fugiendum, quid in ipsis ratiocinandi regulis certa connexione traheretur, aut quid non esset consequens, vel etiam repugnaret. Et quidam eorum quaedam magna, quantum divinitus adjuti sunt, invenerunt; quantum autem humanitus impediti sunt, erraverunt. Puto autem quod inter magna illa quae invenerunt, computandum sit illud de quo agitur, scilicet quod Deus sit summe honorandus. Hoc ergo cognoverunt per adjutorium Dei. Nec debet intelligi per adjutorium generalis influentiae tantummodo : quoniam, etiam ad parva invenienda, et etiam in suis erroribus, tale adjutorium habuerunt; ac per hoc aeque (a) similiter bene diceretur, inquantum divinitus adjuti sunt, erraverunt; quod non puto aliquem concessurum. Nec potest hoc exponi de cognitione meritoria vitae aeternae, cum infideles et idolatrae essent. Haymo etiam dicit, ibidem, super illo verbo (ad Rom., 1, v. 21), Obscuratum est insipiens cor illorum, quod "illuminatum est per naturale ingenium, et (6) per Dei gratiam; postquam inceperunt idola adorare, obscuratum est per ignorantiam ". Et subdit, post pauca : " Quod enim contulit illis divina gratia gratis, abstulit dum ingrati essent. it Ecce quod dicit, cor illorum fuisse illuminatum pergratiam; et iterum, quod notitiam quam habuerunt de Deo, contulit illis divina gratia gratis. Puto autem non esse solitum apud Scripturam, immo nullibi reperio, ea quae nos habemus ex nobis, concurrente sola Dei generali influentia, dici (y) nobis conferri a divina gratia gratis : sicut nec usquam dictum est, nec aliquis sapiens diceret, quod ignis calefacit ex gratia Dei, aut quod aliquis homo blasphemat vel odit Deum ex gratia Dei, seu quod gratia Dei conferat ista talibus agentibus; cum tamen nullum horum sine concursu generalis influentiae fiat. "

Haec Gregorius et bene. Ad secundam probationem primae partis ejusdem antecedentis principalis (8) argumenti, respondet sic : " Cum infertur quod homo non habebit ex se unde sit consiliativus, istud videturad proprietatem sermonis esse simpliciter concedendum; quoniam homo non ex se, sed a Deo, habet animam et alia per quae potest consiliari. Sed tamen, magis eundo ad mentem arguentis, qui, ut puto, vult dicere quod tunc non habebit in se unde sit consiliativus,

dico quod illud potest capi dupliciter. Uno modo, simpliciter, ut profertur; et sic nego consequentiam, instantia in simili : nam, secundum mentem (e) omnium catholicorum, homo non potest, cum sola Dei generali influentia, facere actum meritorium, nec etiam beatificari; et tamen ex hoc non sequitur quod homo non habeat in se unde possit mereri, aut beatificari; cum hoc consequens, secundum omnes, sit falsum; nam habet intellectum et voluntatem, cum quibus potest mereri et beatificari. Alio modo, potest accipi consequens cum subintellecta determinatione, sic : in se non habebit unde sit, seu per quae vel per quod sit, sine speciali Dei auxilio, recte consiliativus; et tunc istud consequens concedo. Et ad Scripturam quae in oppositum allegatur, dico quod illa non est ad propositum, cum non loquatur secundum praesentem statum, sed secundum statum in quo creatus est primo. Quod patet evidenter ex eodem loco. Unde sic jacet textus: Dcusab initio constituit hominem, etreliquit eum in manu consilii sui. Patet etiam per Augustinum, in Hypomnesticon, tertia responsione (lib.3,cap.2), evidenter, j

Haec Gregorius, et bene. Tamen auctoritas inducta potest aliter exponi, ut postea dicetur (in responsione ad argumentum in pede quaest.). Ad tertiam probationem dictae partis, sic dicit: " Quod si per Samaritanum intelligamus Christum, sicut ipsemet Christus intellexit, cum illam parabolam posuit, utique potuit cognoscere et cognovit quid et quemadmodum esset agendum erga illum sauciatum, scilicet genus humanum. Sed istud non est ad propositum, quia in nostra disputatione non clauditur Christus. Si vero per Samaritanum intelligatur aliquis homo purus in praesenti statu, et per sauciatum alius, tantum valet ac si dealiquo homine, puta de Petro, quaeratur : an Petrus videns alium, verbi gratia Paulum, sauciatum, possit cognoscere quid sit agendum moraliter circa illum, sine speciali auxilio Dei? Et dico quod, etsi (i) possit cognoscere quid agendum sit moraliter circa illum, utpote quia compati debet illi et auxiliari, non tamen potest scire propter quid, et quemadmodum, secundum omnes circumstantias requisitas ad bonitatem moralem actus, debeat facere actus istos; et ideo non potest sufficienter cognoscere quid agendum moraliter erga illum. Et quod tunc infertur de porcis, patet non valere, nisi arguens velit dicere quod porcus cognoscit quid, et quemadmodum, secundum omnes circumstantias requisitas ad bonitatem moralem actus, agendum est circa porcum alium qui torquetur; quod non videtur. Et cum dicitquod hoc videtur multum favere errori Manichaeorum, qui dixerunt naturam simpliciter malam, etc.;

respondetur quod Manes voluit naturam humanam, in (6) sua prima conditione, ex commixta substantia mali, esse malam; quod ego non dico. Sed dico eam creatam fuisse bonam et puram, sed ex voluntario pecta) etxi. - si Pr. (6) in. - ex Pr. cato, quod utique commisit et vitare potuit primus homo, vitiatam, et cum vitio per propagationem in alios descendentes transfusam. Et qui hujus oppositum pertinaciter asserit, haereticus pelagianus existit. Unde similem invectionem contra se factam Augustinus excludit, in Responsionibus contra Pelagianos, tertia responsione (Hypomnesticon, lih. 3, cap. 4). Loquens enim de Adam, ait : Per velle malum perdidit posse bonum, qui per posse bonum potuit vincere velle malum; quem (a) juste Deus jam delicto captivum, voluntati depravatae, dimisit. Et subdit : Malum itaque velle, non ex naturae suas conditione bona habuit, tanquam excongenito malo, ut Manichaeus credidit; sed ex accidenti desiderio pravo concepit, quod, aradice vitiata, omnis ex illo orta humana propago contraxit, absque solo Christo. "

Haec Gregorius, et bene; dum tamen intelligatur quod nec Adam in primo statu, nec quicumque alius inpraesenti, potuit bene velle vel agere sine speciali motione Dei. Cum autem dicit Augustinus quod Adam per velle malum perdidit posse bonum, intelligendum est quod Adam multa bona poterat, in primo statu, sine gratia habituali, quae nunc sine illa non potest; et similiter, quod per velle malum perdidit posse bonum, non solum naturale, sed etiam posse collatum sibi ex gratia. Non autem intelligendum est quod tunc quidquam boni posset recte velle et agere sine speciali motione Dei.

Et haec sint dicta ad probationes primae partis antecedentis principalis (6) argumenti. Ad primam probationem secundae partis ejusdem, dicit Gregorius, quod, (c habita tali notitia, non potest homo, in praesenti statu, sine speciali adjutorio Dei, Deum diligere super omnia; et per consequens, nec bene moraliter. Et cum infertur quod talis dilectio esset supra facultatem naturae humanae;

- si hujus dicti sit sensus, quod ad sic diligendum non sufficeret facultas humanae naturae ex se, conceditur consequens illud. Et ad auctoritatem Scripturae, quae adducitur,

dico primo, quod, sicut patet ex serie textus, illud verbum non solum accipitur pro mandato dilectionis Dei (y), sed communiter pro omnihus mandatis. Unde ibi praemittitur (Deuteron., 30, v. 10): Si audieris vocem Domini Dei tui, et custodieris praecepla ejus et ceremonias, quae in liac lege scripta sunt, etc.; et statim sequitur (v. 11) : Mandatum quod ego prae-cipio tibi hodie, etc, ut allegatum est. Mirum est autem quod arguens dicit observationem mandatorum Dei, non solum esse possibilem, sed tam facilem esse homini, in s^atu natura corruptae, non adjutae speciali gratia Dei, quam facile est sibi ore (a.) quem.

quod Pr. (6) quarti. - Ad. Pr. (y) Dei. - Ora. Pr. dicere Deum esse super omnia diligendum, cum tamen Propheta dicat (Psalm. 16, v. 4) : Propter verba labiorum tuorum ego custodivi vias duras; et Apostolus (ad Roman., 7, v. 23) : Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati; proptereaque exclamet (v. 24) : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? et respondens, non dicit, liberum arbitrium meum cum influentia generali, sed (v. 25), Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum.

Secundo, dicitur ad auctoritatem illam, sicut respondit Augustinus Coelestio, in de Perfectione justitiae, cap. 10, et etiam Pelagio in de Natura et Gratia, cap. 69, qui illam auctoritatem pro se allegabant, et illam etiam 1. Joann., 5 (v. 3), Mandata ejus gravia non sunt. Et dicitur, juxta sententiam ejus, quod hoc intelligendum est de illo qui ad Deum est toto corde per amorem conversus, sicut ibidem in textu praemittitur; tali enim sic amanti, eo sensu dicuntur mandata Dei facilia, quo dici consuevit quod amanti nihil est difficile. Sed talem amorem dico non posse esse in homine ex propriis viribus, sine gratia Spiritus Sancti. Unde in de Natura et Gratia, cap. 69, dicit Augustinus : Omnia (oc) quippe facilia sunt charitati. Secundum (6) hoc dictum est(i. Joan., 5,v. 3), " Et praecepta ejus gravia non sunt : " ut cui gravia sunt, consideret non potuisse divinitus dici, (( gravia non sunt " nisi quia potest esse cordis affectus cui gravia non sunt, et petat quo destituitur (y), ut impleat quod jubetur. Et quod dicitur ad Israel in Deuteronomio, si pie, si sancte, si spiritualiter intelligatur, hoc idem significat. Et subdit: Conversus ergo quisque, sicut ibi praecipitur, ad Deum suum ex toto corde suo, et ex tota anima sua, mandalum Dei non habebit grave. Quomodo enim grave est, cum sit dilectionis mandatum? Aut enim quisque non diligit, et ideo grave est; aut diligit, et grave esse non potest. Diligit autem, si quod illic admonetur (S) Israel, conversus fuerit ad Dominum, ex toto corde suo, et ex tota anima sua. Et in de Perfectione justitiae, cap. 10 : Debent, inquit (i), utique commoneri^),charitatiDei nonesse grave mandatum Dei (v)); quae nonnisi per Spiritum Sanctum diffunditur in cordibus nostris, non per arbitrium humanae voluntatis. "

Haec Gregorius, et bene. Ad secundam probationem ejusdem secundae partis, dicit quod, " si voluntas eliciat aliquem (y) quo destituitur. - quod destituatur Pr. (I) commoneri. - commoveri Pr. actum dilectionis circa Deum, non adjuta speciali auxilio Dei, eliciet actum malum moraliter et culpabiliter; quia scilicet non diliget eum propter Deum, vel super omnia, sed propter seipsam. Et cum arguitur quod tunc omissio divinae dilectionis, pro illo tempore, erit bona,

patet quod argumentatio est frivola. Nam similiter arguam in alia materia : pro omni tempore quo exercitium alicujus actus est culpabile, omissio est laudabilis; sed quando quis dat eleemosynam indigenti, propter vanam gloriam, exercitium illius actus est culpabile; ergo tunc omissio illius actus erit laudabilis; et sic laudabile est non dare eleemosynam pauperi indigenti. " Ad tertiam dicit quod, " si concedatur quod est indifferens ad eligendum bonum et refutandum malum, non ex hoc praecise habet propositum : quia potest aliquando eligere bonum, non tamen bene; et talis electio non est bona moraliter. Sed, si intelligatur de indifferentia ad actum bonum moraliter, quo scilicet bonum et bene eligitur, et ad malum, quo non bene eligitur;

dico quod, pro prasenti statu, non est indifferens, sic intelligendo quod possit sic, sine speciali auxilio Dei, habere actum bonum. Et cum probatur primo per Scripturam oppositum, -

patet, ex supradictis, quod non est ad propositum; quoniam illa auctoritas est de homine pro statu suae primae conditionis, et ante lapsum, non autem pro statu isto. " - Haec est solutio Gregorii.

Ego autem dico quod, nec ante lapsum naturae, nec post, liberum arbitrium creaturae, sine speciali motione Dei, est sufficiens bene velle aut agere, sicut prius dictum est. Et ideo aliter dico ad auctoritatem Scripturae, quod homo, pro quocumque statu, potest velle et agere bonum et malum; sed aliter et aliter : quia in actum malum potest, sine speciali adjutorio Dei; in bonum autem potest, cum Dei adjutorio speciali, et non aliter.

Ad aliam probationem, dicit Gregorius, quod " voluntas sub intellectu dato, est determinata ad malum actum, scilicet quod, si sine speciali Dei auxilio eliciat actum, utique eliciet actum malum. Et cum dicitur quod hoc est propinquum errori Manichaei;

hic dico quod, salva reverentia, istud in nullo participat errori Manichaei; immo longissime discrepat. Nam Manichaeus voluit quod, pro omni statu suo, postquam condita fuit natura humana, semper fuit determinata ad malum, ita ut non posset vitare peccatum; et hoc quidem inerat sibi, non ex vitio contracto ex aliqua culpa voluntarie commissa, sed ex ipsa natura quadam, et substantia mali (ot), ex qua dicebat naturam humanam essentialiter esse compositam. Nec dicebat nos ignorantiam et difficultatem boni contrahere ex peccato originali, cum illud negaret; sicut patet per Augustinum, 1. Retractationum , cap. 9. Ego autem dico quod natura I humana condita fuit bona, et absque vitio, et talis quod poterat peccare et non peccare; et per pecca-I tum primi hominis, in quo, juxta doctrinam Apo-I stoli, omnes peccavimus, nos cum vitiis nasci; pro-I pter quae, nisi juvemur (a) gratia Dei, non possemus agere virtuose. Hoc dicere non est errare cum Manichaeo, sed est fideliter assentire ecclesiastico concilio, et Manichaeorum ac omnium haereticorum destructori Augustino.

Quod vero ulterius dicitur, quod illa via media incedendum est inter errores Manichaei et Joviniani, ego non approbo; nam illa videtur fuisse Pelagii. Sed alia est (6), qua incedere docet Ecclesia et Augustinus, scilicet : ut fateamur hominem posse peccare, contra Jovinianum; et hominis naturam non malam essentialiter, nec ex natura mali commixtam conditam fuisse, ex qua necessario ad peccatum trahatur, contra Manichaeum; sed tamen peccato primorum parentum, cum prius bona esset, sive (y) vitio voluntarie commisso vitiatam, talemque inter coeteros propagari, nec posse virtuose agere, nisi adjutam ab illo cui quotidie dicimus (Psalm. 78, v. 9) : Adjuva nos Deus salutaris noster; et hoc contra Pelagium. Et iste est (5) modus quem tenet Ecclesia ".

Haec Gregorius, et bene; dum intelligatur in omni statu fuisse necessarium homini, ad bene agendum, auxilium Dei, modo superius dicto. Ad illud quod arguens adducit de sancto Thoma, dicitur quod sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 28, q. 1, art. 1, tenet illud quod nos tenemus, et non oppositum. Quod patet; nam, in solutione tertii argumenti, sic dicit : c Deus non tantum juvat nos ad bene agendum per habitum gratiae, sed etiam interius operando in ipsa voluntate, sicut in qualibet re operatur, et etiam exterius occasiones et auxilia praebendo ad bene agendum. Et sine his omnibus nullus bonum facit nec facere potest. Oportet enim quod sicut motus difformes regulantur a motu uniformi, ita voluntates nostra, quae in bonum et malum possunt flecti, dirigantur ab illa voluntate quae non nisi recta esse potest, i

- Haec ille.

Item,art. 4, insolutione secundi,sic dicit : a Homo non potest se ad gratiam preparare, nec aliquod bonum facere,sine Dei auxilio; et ideo rogandus est ut nos ad se convellat, et etiam alios. Nec tamen oportet quod illud auxilium semper sit per aliquem habitum infusum ; sed potest esse per multa quae I exterius sunt occasio salutis, et per ipsum actum I interiorem quem Deus in nobis causat. " Item, in solutione principali articuli, sic dicit : a Gratia dupliciter potest accipi : vel quodcumque excitativum voluntatis exhibitum homini ab (s) ipsa divina (a) juvemur. - invenitur Tr. providentia, qua (a) omnibus rebus gratis impendit ea quae eis conveniunt; vel aliquod donum habituale in anima receptum, quod gratis a Deo confertur. Si primo modo accipitur gratia, nulli dubium est quod homo, sine gratia Dei, non se potest praeparare ad habendum gratiam gratum facientem. Ut enim in 8. Physicorum (t. c. 20) ostenditur, mutatio voluntatis effici non potest sine aliquo movente per modum excitantis; omne enim motum, necesse est ab aliquo moveri. Nec differt quidquid sit illud quod hujus variationis occasionem praebeat, quasi voluntatem excitando, sive sit aegritudo corporis, vel quidquid hujusmodi; quae omnia constat divinae providentiae (6) esse subjecta, et in bonum electorum ordinata. Unde, quidquid illud fuerit quod hominem excitaverit ad convertendum se, ut gratiam gratum facientem accipiat, gratia gratis data dici potest; et sic, sine gratia gratis data, homo ad gratiam non se praeparat, etiamsi gratia gratis data dicatur ipse actus liberi arbitrii, quem Deus in nobis facit, per quem (y) ad gratiam gratum facientem praeparamur. "

Haec ille.

Nec potest dici quod per tale auxilium intelligit generalem influentiam Dei. Hoc siquidem dici non potest : quia, ut ipse dicit, Deus sic juvat electos, quod omnia eis occurrentia ordinat in salutem eorum; constat autem quod non sic facit cunctis hominibus; item, quosdam excitat ad bonum, et non sic omnes; item, in quibusdam operatur bonum usum liberi arbitrii, et non sic in omnibus; igitur specialius juvat hos quam illos.

Item, dato quod in 2. Senteni, fuisset illius mentis, tamen oppositum tenuit in Summa, sicut patet, 1 p., q. 23, art. 5, ubi dicit sic : " Quidquid est in homine ordinans ipsum in salutem, totum comprehenditur sub effectu praedestinationis, etiam ipsa prima praeparatio ad gratiam : neque enim hoc fit nisi per auxilium divinum, secundum illud, Thren. ultimo (v. 21) : Converte nos, Domine, ad te, et convertemur, etc. j Et multa similia ibidem dicit contra Pelagianos. Item in 1" 2 , q. 9, art. 6, in solutione tertii : a. Deus, inquit, movet voluntatem hominis, sicut universalis motor, ad universale objectum voluntatis, quod est bonum. Et sine hac universali motione homo non potest aliquid velle. Sed homo per rationem determinat se ad volendum hoc vel illud, quod est vere bonum vel apparens bonum. Sed tamen (S) interdum specialiter Deus movet aliquos ad aliquid determinate volendum, quod est bonum; sicut in his quos movet per gratiam, ut infra dicetur. "

Haec ille.

Ubi patet quod tale auxilium vocat specialem motionem voluntatis ad bonum.- Quod autem (g) providentiis.

prudentia: Pr. TENTURUM additur de Quaestionibus disputatis, falsum est: nam, ut supra allegatum est, sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 14, vult quod homo nullum bonum facere potest sine auxilio Dei eum moventis. III. Ad aliud argumentum.

Ad ultimum principale, dicitur quod ad faciendum actum moraliter bonum, non requiritur infinita potentia, nisi (a) in primo movente ad talem actum; sed sufficit potentia finita in causa proxima elicitiva illius actus. Nec tamen sequitur quod illa potentia finita possit elicere talem actum sine motione primae causae : quia nulla causa secunda potest agere nisi mota a prima, potissime quantum ad illud quod est perfectionis et rectitudinis in actu vel effectu causae secundae; quia, quantum ad ea quae sunt imperfectionis, sufficit causa secunda, non autem ad ea quae sunt perfectionis. Ad argumentum in principio, quasi pro parte affirmativa, respondet Gregorius (dist. 29, q. i , in fine), quod " illa auctoritas non debet intelligi sic, quod primus homo (6) sic fuerit relictus in manu consilii sui, vel potestate liberi arbitrii, quasi in solis suis naturalibus viribus fuerit relictus, et quod eis solis mandata implere potuisset; sed intelligendum est eum fuisse relictum cum libero arbitrio tali quale habebat, scilicet informato gratia eidem superaddita, ut per liberum arbitrium suum sic dotatum Dei gratia, stante generali Dei influentia, sine alio speciali auxilio Dei, posset complere mandata ".

Haec ille.

Ista responsio implicat quoddam falsum et saepe negatum, scilicet quod Adam, ante peccatum, non indigeret speciali motione Dei ad bonum. Dicendum est ergo aliter, quod per illam auctoritatem non habetur quod Adam, ante peccatum, non indigeret ad bene et virtuose agendum auxilio divino; sed solum quod non indigebat aliqua nova gratia, vel forma habituali sanante vel fortificante liberum arbitrium; quia liberum arbitrium ejus sanum erat, et gratia et virtutibus informatum. Potest etiam exponi aliter illa auctoritas, ut dicatur quod homo, in primo statu, et etiam in secundo, sic dicitur relictus in manu consilii sui, eo quod non praefixa sit ei virtus operativa determinata ad unum. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 22, art. 2, insolutione quarti, exponens illam auctoritatem, sic dicit : " In hoc quod dicitur Deum hominem sibi reliquisse, non excluditur homo a divina providentia; sed ostenditur (y)quod non praefigitur ei virtus operativa determinata ad unum, sicut in rebus naturalibus, quae aguntur tantum, quasi ab altero directa? in finem, non autem seipsa agunt, quasi dirigentia in finem, ut creaturas rationales per (6) liberum arbitrium, quo consiliantur et eligunt. Unde signanter dicit, in manu consilii sui. Sed quia ipse actus liberi arbitrii reducitur in Deum sicut in causam, necesse est ut eaquae libero arbitrio fiunt, divinae providentiae subdantur : providentia enim hominis continetur sub providentia Dei, sicut causa particularis sub universali. Hominum autem justorum quodam (a) excellentiori modo Deus providentiam habet quam impiorum, inquantum non permittit circa eos evenire aliquid, quod impediat finaliter eorum salutem; nam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, ut dicitur, Boni. 8 (v. 28). Sed ex hoc ipso quod impios non retrahit a malo culpae, dicitur eos dimittere : non tamen ita quod totaliter ab ejus providentia excludantur; alioquin in nihilum deciderent, nisi per ejus providentiam conservarentur. "

Haec ille.

Simile dicit, de Veritate, q. 5, art. 5, in solutione quarti : a Deus, inquit, dimisit hominem in manu consilii sui, inquantum constituit eum propriorum actuum provisorem. Sed tamen providentia hominis de suis actibus, non excludit divinam providentiam de eisdem; sicut nec virtutes activae creaturarum excludunt virtutem activam divinam. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod auctoritas illa non est ad propositum, et quomodo non recte glossatur. Et haec de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Amen.