ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES I. Ad argumenta Durandi.

Quantum ad tertium articulum, reslat praedictis obiectionibus respondere. Et ideo Ad prima tria ar(jumenta Durandi, dicitur quod verum concludunt, sed non contra nos. Nam primum concludit istud verum, quod animae humanae in sua origine sunt inaequales quoad perfectiones gratuitas supernaturaliter eis collatas. Secundum concludit istud verum, quod animae humanae ab origine sunt inaequales quoad proprietates et potentias naturales communes toti composito. Tertium concludit hoc verum, quod potentia? immateriales et abstractae subjective solam essentiam animae informantes, cujusmodi sunt intellectus et voluntas, non possunt naturaliter esse in diversis animabus inaequales, nisi animae a quibus tales potentia: fluunt, sint quoad suas essentias aliqualiter inaequales. Et totum hoc conceditur, tam antecedens, quam consequentia, quam consequens. Ad quartum et sequentia, dicitur quod duas animas aut duas formas substantiales unius et ejusdem rationis vel speciei specialissimae esse inaequales quoad suas essentias, potest intelligi tripliciter. Primo modo, quia una illarum habet plures partes diversarum rationum ejus essentiam constituentes quam habeat alia : utputa aliud genus, vel aliam differentiam, vel aliam formam aut formale, aut aliam materiam vel materiale alterius rationis quam habeat alia; et iste intellectus falsus est. Secundo mo.do, quia una illarum constituta est ex pluribus partibus ejusdem rationis quam alia : per quem modum Occaniistae et Scotistae, et multi alii ponunt intensionem et remissionem in formis accidentalibus, dicentes illam albedinem esse intensiorem, quae habet plures partes unius rationis in eodem subjecto et situ adaequato constituentes eam ; et similiter hic intellectus falsus est. Tertio modo, quia una illarum habet et dat perfectius esse substantiale quam alia, et plus actuat subjectum quam alia, et magis participatur a subjecto quam alia : talis autem participatio major vel minor formae a sua materia, vel subjeclo, non est aliud nisi esse quod dat forma subjecto suo; et isto modo conceditur quod duae animae sunt inaequales quantum ad suas essentias, id est, quantum ad aliquid adhaerens essentiae, et quantum ad illud quod est actus essentiae. Et hunc credo fuisse intellectum beati Thomae in hac materia. Tunc Ad formam quarti argumenti negatur major. Nam ad hoc quod secundum aliquam formam sit dare, proprie loquendo, magis et minus, non sufficit quod in specie talis formae sit reperire perfectius et imperfectius, nobilius et ignobilius; sed ultra hoc, requiritur quod talis forma eadem numero possit subjectum suum perficere, nunc plus, nunc minus, et dare diversa esse subjecto suo successive, quorum unum sit alio perfectius; quod non contingit de aliqua forma substantiali, sed solum de accidentali. Et de hoc heatus Thomas, 1" 2", q. 52, ari. 1 : " Augmentum, inquit, sicut et alia ad quantitatem pertinentia (a), a quantitatibus corporalibus ad res spirituales intelligibiles transferuntur, propter connaturalitatem intellectus nostri ad res corporeas, quae sub imaginatione cadunt. Dicitur autem in quantitatibus corporeis aliquid magnum , secundum quod ad debitam perfectionem quantitatis perducitur. Unde aliqua quantitas reputatur magna in homine, quae non reputatur magna in elephante. Unde et in formis aliquid dicitur magnum, ex hoc quod est perfectum. Et quia bonum habet rationem perfecti, propter hoc, in his quae non mole magna sunt, idem est esse majus, quod melius, ut Augustinus dicit, 6. de Trinitate (cap. 8). Perfectio autem formae dupliciter potest considerari : uno modo, secundum ipsam formam; alio modo, secundum quod subjectum participat formam. Inquantum igitur attenditur perfectio formae secundum ipsam formam, sic dicitur ipsa esse parva vel magna, puta parva vel magna sanitas, vel scientia. Inquantum vero attenditur perfectio formae secundum participationem subjecti, dicitur magis et minus, puta magis aut minus album vel sanum. Non autem ista distinctio procedit secundum hoc quod forma habeat esse praeter materiam aut subjectum ; sed quia alia est consideratio ejus secundum rationem suae speciei, et alia secundum quod participatur in subjecto. Secundum hoc igitur, circa intensionem et remissionem habituum et formarum, fuerunt quatuor opiniones apud philosophos, ut Simplicius narrat in Commento Praedicamentorum (cap. de Quali). Plotinus enim et alii Platonici ponebant ipsas qualitates et habitus suscipere (a) pertinentia.

participantia Pr. magis et minus, propter hoc quod materiales erant, I et ex hoc habebant inileterminalionem quamdam propter materiae infinitatem. Alii vero in contrarium ponebant quod ipsae qualitates et habitus secundum se non recipiebant magis et minus; sed qualia dicuntur magis et minus secundum diversam participationem : puta quod justitia non dicatur magis et minus, sed justum; et hanc opinionem tangit Aristoteles in Praedicamentis (cap. 6). Tertia fuit opinio Stoicorum, media inter has. Posuerunt enim quod aliqui habitus secundum se recipiunt magis et minus, sicuti artes; quidam autem non, sicut virtutes. Quarta autem opinio fuit quorumdam dicentium quod formae et qualitates immateriales non recipiunt magis et minus, materiales autem recipiunt. Ut igitur hujus rei veritas manifestetur, considerandum est quod illud secundum quod aliquid speciem sortitur, oportet esse fixum et stans, et quasi indivisibile : quaecumque enim ad illud attingunt, sub specie continentur; quaecumque autem recedunt ab illo in plus vel in minus, pertinent ad aliam speciem perfectiorem vel imperfectiorem; unde Philosophus dicit, 8. Metaphysicae (t. c. 10), quod species rerum sunt sicut numeri, in quibus additio vel diminutio variat speciem. Si igitur aliqua forma, vel quaecumque res secundum seipsam speciem sortiatur, vel secundum aliquid sui, necesse est quod secundum se considerata habeat determinatam rationem, quae neque in plus excedere, neque in minus deficere possit : et hujusmodi sunt color et albedo, et hujusmodi aliae qualitates, quae non dicuntur in ordine ad aliud ; etiam multo magis substantia, quae est per se ens. Illa vero quae recipiunt species ex aliquo ad quod ordinantur, possunt secundum seipsa (a) diversificari in plus vel minus; et nihilominus sunt eadem specie propter unitatem ejus ad quod ordinantur, ex quo recipiunt speciem : sicut motus secundum se est intensior et remissior, et tamen manet eadem species propter unitatem termini , ex quo specificatur. Et idem considerari potest in sanitate. Nam corpus pertingit ad rationem sanitatis, secundum quod habet dispositionem convenientem naturae animalis, cui possunt diversae dispositiones esse convenientes; unde potest variari dispositio in plus vel in minus, et tamen semper remanet ratio sanitatis. Unde Philosophus dicit, 10. Ethicorum (cap. 3), quod sanitas ipsa recipit magis et minus. Non enim eadem est commensuratio in omnibus, nec in uno et eodem (6) semper, sed remissa permanet sanitas usque. ad aliquid. Hujusmodi autem diversae dispositiones vel commensurationes sanitatis se habent secundum excedens et excessum. Unde, si nomen sanitatis esset impositum soli perfectissimae commensurationi, tunc ipsa sanitas non diceretur major vel minor. Sic igitur patet qualiter aliqua forma vel qualitas possit secundum seipsam augeri vel minui, et qualiter non. Si vero consideremus qualitatem vel formam secundum participationem subjecti, sic etiam inveniuntur quaedam qualitates vel formae recipere magis et minus, et quaedam non. Hujusmodi autem diversitatis causam assignat Simplicius ex hoc quod substantia secundum seipsam non potest recipere magis et minus, quia est ens per se. Et ideo omnis forma quae substantialiter participatur in subjecto, caret intensione et remissione; unde in genere substantia nihil dicitur secundum magis et minus. Et quia quantitas propinqua est substantiae, et figura etiam consequitur quantitatem, inde est quod neque in istis dicitur aliquid secundum magis aut minus. Unde Philosophus dicit, 7. Physicorum (t. c. 15 et 16), quod, cum aliquid recipit formam aut figuram, non dicitur alterari, sed magis fieri. Aliae vero qualitates quae sunt magis distantes a substantia, et conjunguntur actionibus et passionibus, recipiunt magis et minus secundum participationem subjecti. Potest autem magis explicari hujus diversitatis ratio. Ut enim dictum est, id a quo aliquid habet speciem, oportet manere fixum, et stans, et indivisibile. Duobus igitur modis potest contingere quod forma non participatur secundum magis et minus. Uno modo, quia participans habet speciem secundum ipsam ; et inde est quod nulla forma substantialis participatur secundum magis et minus. Et propter hoc Philosophus dicit, 8. Metaphysicae (t. c. 10), quod, sicut numerus non habet magis et minus, sic nec substantia quae est secundum speciem, id est, quantum ad participationem formae specificae, sed si quidem quae (a) cum materia, id est, secundum materiales dispositiones invenitur magis et minus in substantia. Alio modo potest contingere ex hoc quod ipsa indivisibilitas est de ratione formae; unde oportet quod si aliquid participat formam, quod participet illam secundum rationem indivisibilitatis. Et inde est quod species numeri non dicuntur secundum magis et minus; quia unaquae-que species in eis constituitur per indivisibilem unitatem. Et eadem ratio est de speciebus quantitatis continuae, quae secundum numeros accipiuntur, ut bicubitum, tricubitum; et de relationibus, ut duplum, triplum; et de figuris, ut trigonum et tetragonum ; et hanc rationem ponit Philosophus in Praedicamentis (cap. 7 et 8), etc. "

Haec ille. Similia dicit in de Virtutibus, q. 1, art. 11, ubi sic : " Quia perfectio uniuscujusque rei est ejus bonitas, ideo Augustinus (6. de Trinitate, cap. 8) dicit quod in his quae non mole magna sunt, idem est esse majus, quod melius. Moveri autem de forma imperfecta ad perfectam, nihil est aliud quam :)6u subjectum magis reduci in actum : nam forma actus est; unde subjectum magis participare formam, nihil aliud est quam ipsum reduci magis in actum illius formae. Et sicut ab agente reducitur aliquid de pura potentia in actum formae, ita etiam per actionem agentis reducitur de actu imperfecto in actum perfectum. Sed hoc non contingit (a) in omnibus formis, propter duo. Primo quidem, ex ipsa ratione formae, eo scilicet quod illud quod perficit rationem formae est aliquid indivisibile; puta in numeris : nam unitas addita constituit speciem; unde binarius, aut trinarius , non dicitur secundum magis aut minus : et per consequens non invenitur magis et minus in quantitatibus, quae denominantur a numeris, puta bicubitum, tricubitum; neque in figuris, puta triangulare et quadratum ; neque in proportionabilibus, puta duplum, triplum. Alio modo, ex comparatione formae ad subjectum : quia inhaeret ei modo indivisibili. Et propter hoc forma substantialis non recipit intensionem nec remissionem ; quia dat esse substantiale, quod est uno modo. Ubi enim est aliud esse substantiale, alia res est. Et propter hoc Philosophus, 8. Metaphysica; (t. clO), assimilat diffinitiones numeris. Et inde est etiam quod nihil praedicatur substantialiter de aliquo cum magis et minus, etiamsi sit in genere accidentis. Non enim dicitur albedo magis et minus color. Et propter hoc etiam qualitates in abstracto significata:, quia significantur per modum substantiae, non intenduntur, nec remittuntur (6). Non enim dicitur albedo magis vel minus, sed album. "

Haec ille. Ex quibus patet quod nulla forma recipit magis aut minus, nisi inhaereat suo subjecto divisibiliter, et possit dare illi diversa esse. Item, quod nulla forma suscipit magis et minus, nisi subjectum participans eam sortiatur speciem aliunde quam per eam, et ante adventum ejus habeat suam speciem. Et propter hoc nulla forma substantialis suscipit magis et minus, proprie loquendo de suscipere magis et minus. Hoc enim non est aliud quam formam posse intendi et remitti eamdem in numero, et posse induci per motum in subjecto. Si quis autem lai-ge accipiat magis et minus, pro perfectius et imperfectius participari formam in subjecto, tunc conceditur quod forma substantialis eadem in specie suscipit magis et minus; non autem eadem in numero. Et hoc concedit Scotus in quaestionibus super Metaphysicam, q. 1 octavi. Ubi ponit talem distinctionem, quod formam substantialem suscipere magis et minus potest intelligi : aut de forma secundum speciem, et hoc vel pro intentione logicali, vel pro esse quidditativo et specifico; aut de forma, ut cum materia, id est, cum gradu individuali cum materia reali et sensibili, et hoc dupliciter, quia vel magis et minus feruntur ad idem numero, vel ad diversa numero, et hoc ejusdem speciei. Et postea ponit tres conclusiones : quarum prima est, quod forma substantialis sive substantia, quantum ad esse specificum, sive logicale, sive quidditativum, non suscipit magis et minus ; secunda est, quod forma substantialis ut in materia hac suscipit magis et minus, inferendo magis et minus ad diversa numero; tertia est, quod ex magis et minus in substantia non sequitur esse motum in ipsa. Vide illam quaestionem, quia multa bona ibidem dicit pro nostra conclusione.

Cum autem arguens ex hoc infert quod tunc unus homo diceretur magis homo quam alius,

negatur consequentia. Cujus causa est, quia (i) talia nomina substantiva de genere substantiae important naturam specificam in esse quidditativo et specifico; et quantum ad tale esse, forma non suscipit magis et minus. Possent tamen fingi aliqua nomina in genere substantioe quae praedicarentur cum magis et minus, quia significarent participationem formae a subjecto, et non formam in se, ut forte talia, animatus, humanatus, vel similia. Ad quintum conceditur tertium membrum divisionis ibidem positae. Et ad ejus improbationem, dicitur negando consequentiam ibidem factam. Cujus ratio est, quia esse substantiale invariabile est, licet unum esse substantiale sit perfectius alio ejusdem speciei. Et ideo non oportet quod, si secundum diversitatem dispositionum praecedentium formam in materia, vel simul cum forma incipientium, sit inaequalitas formarum substantialium, quod a simili secundum diversitatem dispositionum sequentium forma intendatur vel remittatur : quia dispositiones praecedentes, vel simul incipientes cum forma, aliquem modum causalitatis habent respectu formae substantialis; non autem dispositiones sequentes; ideo posteriores non variant formam sicut priores. Ad sextum negatur antecedens. Dispositiones enim materiae redundant non solum in formam eductam de potentia materiae, immo in formam unibilem materiae et proportionatam materiae, cujusmodi est anima humana. II. Ad argumentum Henrici.

Ad primum Henrici, dicitur primo, quod auctoritas Philosophi false et varie ibidem exponitur. Nam Philosophus non loquitur specialior ibi de substantiis separatis, sed generaliter de omni forma, potissime de substantiali, ad hunc sensum quod nulla forma, quantum ad id quod est de ratione formae, aut quantum ad esse quidditativum, recipit magis aut minus, ut dictum est in distinctione facta in solutione quarti Durandi (6). Sed tamen forma substantialis potest suscipere magis et minus quantum ad esse quod dat materia; vel subjecto. Et de hoc allecatum est dictum sancti Thomae, 1" 2 . Item, in scripto super 8. Metaphysicas (lect. 3) sic dicit : " Sicut numerus non suscipit magis et minus, ita nec substantia quae dicitur secundum speciem; sed forte illa quae dicitur secundum materiam. Sicut enim ratio numeri in aliquo determinato consistit, cui non est addere nec subtrahere; ita nec formai. Sed magis et minus contingit ex hoc quod materia magis vel minus perfecte participat formam. Unde etiam albedo non suscipit magis et minus, sed album. " Dicitur secundo, quod illud quod ibi dicitur de pluribus suppositis angelorum sub una specie, est nobis tantum inconveniens sicut fuit Philosopho. Dicitur tertio, quod non est simile de animabus rationalibus et angelis : quia animae rationales babent naturalem habitudinem ad corpora; et ideo possunt esse plures animae in eadem specie : non sic de angelis, qui nullam naturalem habent habitudinem ad materiam; ideo non possunt esse plures in eadem specie, solo numero differentes. Dicitur quarto, quod indivi-dualio animarum rationalium fit per aliquid accidentale quod est extra rationem anima;, quia seilicet per quantitatem, ut per principium primum distinctionis, cum ipsa de natura sua sit divisibilis in partes ejusdem rationis, et omnes aliae formae hoc habent ex quantitate materiam dividente. Unde aniane quae crearentur extra corpora, haberent habitudinem ad corpora individuanda per quantitatem; quod de angelis fingi non potest. Ista solutio, praeter primum dictum, habetur a Bernardo de Gan-nato in impugnatione 3. QuodlibHi Godofridi, q. 5. III. Ad argumenta Bernardi.

Ad primum dicitur quod una anima est perfectior alia in substantialibus pertinentibus ad individuum, non autem in substantialibus pertinentibus ad speciem. Nec improbatio hujus ibidem facta, valet; quia male et insufficienter accipit hujusmodi excessum animae ad animam. Non enim est propter alietatem partium alterius rationis, aut ejusdem rationis; sed tantummodo propter excessum esse unius ad esse alterius, ut dictum est in solutione quarti Durandi (a). Et hoc intendit sanctus Thomas, 2. Sentent., in prasenti distinctione, ubi sic dicit, articulo ultimo, in solutione primi : " Diversitas formalis duplex est. Quaedam quae est formae per se, secundum illud quod ad rationem formae pertinet; et talis diversitas formae diversitatem speciei inducit. Est autem quaedam diversitas formae non per se, sed per accidens, ex diversitate materiae resultans, secundum quod in materia melius disposita dignius forma participatur; ot talis formae diversitas speciem non diversificat. Et haec est diversitas animarum. "

Haec ille. Ad secundum dicitur quod non solum anima Christi excedit alias animas, immo aliorum hominum una excedit aliam modis supradictis. Ad rationem in oppositum, quasi respondit sanctus Thomas, 2. Sentent., modo quo statim dictum est in solutione primi Bernardi. Et haec de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Amen.