ARTICULUS III.

PONUNTUR RESPONSIONES I 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scotistarum.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus praedictis. Et quidem Ad primum contra primam conclusionem, respondet Durandus (dist. 34, q. 1), negando majorem. i( Aliqua enim relatio, ut dicit, importat perfectionem, scilicet relatio convenientis et perfecti. Perfectio enim et perfectibile dicunt relationes seu habitudines. Res autem quibus haec fundamentaliter conveniunt, sunt quaedam absoluta. Quod patet. Perfectibile enim non dicit formaliter, nisi habitudinem alicujus rei ad aliam per quam habet perfici; nec perfectio dicit formaliter, nisi habitudinem rei ad aliam quae per ipsam perficitur. Unde perfectio et perfectibile sunt relationes. Sed res quibus tales relationes seu habitudines conveniunt tanquam subjectis vel fundamentis, sunt absolutae. Et idem est de bonitate, et de bono. "

Haec ille.

Mihi apparet quod ista responsio dicit duo falsa, secundum mentem sancti Thomae. Primum est, quod perfectio et perfectibile dicant puros respectus, vel quod sint relativa secundum esse, non solum secundum dici. Nam, secundum rei veritatem, perfectio et perfectibile dicunt principaliter absolutum, scilicet actum et potentiam, et secundario dicunt respectus; et sic sunt relativa secundum dici, et non secundum esse. Aliud falsum est, quod bonum dicat purum respectum, et sit similiter relativum secundum esse. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 21, art. 6, sic dicit : " Sciendum, inquit, quod aliquod nomen potest respectum importare dupliciter. Uno modo, sic quod nomen imponatur ad significandum respectum ipsum ; sicut hoc nomen pater, aut filius, aut paternitas ipsa. Quaedam vero dicuntur importare respectum, quia significant rem alicujus generis quam comitatur respectus, quamvis nomen (S) non sit impositum ad significandum ipsum respectum ; sicut hoc nomen scientia est impositum ad significandum quamdam qualitatem quam sequitur quidam respectus, non autem ad significandum ipsum respectum. Et per hunc modum ratio boni respectum implicat, non quia ipsum nomen boni significet ipsum respectum solum, sed quia significat illud ad quod sequitur respectus cum respectu ipso. Respectus autem importatus in nomine boni, est habitudo perfectivi, secundum quod aliquid natum est perficere, non solum secundum rationem speciei, sed etiam secundum esse quod habet in rebus. Hoc enim modo finis perficit ea quae sunt ad finem. "

Haec ille.

Ideo dico aliter ad argumentum, quod ipsum non aliud concludit nisi hoc solum, scilicet quod bonum non dicit solum et purum respectum; et hoc conceditur. Non autem concludit quod nullo modo includat respectum. Unde, ad majorem argumenti, dicitur quod nulla pura relatio dicit proprie perfectionem; sed absolutum cum respectu, vel absolutum inseparabile a respectu et ad quod sequitur respectus, dicit perfectionem ; sicut patet de scientia; et idem de bono et bonitate, perfectione et (a) perfectibili. Ad secundum dicit Durandus negando minorem : " quia, ut dicit, impossibile est auod aliquod positivum convertatur essentialiter cum ente, nisi sit pure synonymum cum eo. J Ego autem dico quod aliquid converti essentialiter cum alio, potest intelligi dupliciter. Primo modo, sic quod tota essentia unius sit tota essentia alterius, ita quod unum nullam realitatem includat intrinsece quam non includat alterum ; et hoc modo dico quod verum et bonum essentialiter convertuntur cum ente. Secundo modo, sic quod non solum essentia unius sit lota essentia alterius, et econtra, immo quod ultra hoc, nullum ens reale vel rationis sit de ratione unius, in recto vel in obliquo, quod non sit eodem modo de ratione alterius. Et isto modo dico quod nec bonum, nec verum, nec unum convertitur essentialiter cum ente : quia ens reale, de quo loquor pro nunc, nullum respectum rationis, nec aliquam negationem in sua ratione importat; verum autem et bonum dicunt respectus rationis; unum vero negationem importat. Et ideo dicitur aliter, ad argumentum, primo, quod supponit falsum, scilicet quod opinio nostra ponat bonum significare purum respectum. Secundo, dicitur quod illud quod includit absolutum cum respectu, potest converti cum ente reali primo modo, non autem loquendo de conversione essentiali secundo modo dicta. Talis enim conversio primo modo dicta, quandoque potest esse denominativa, ratione respectus qui ultra absolutum importatur, et non est perfecte essentialis, aut quidditativa. Isto modo autem bonum convertitur cum ente, quia includit rationem entis, et ultra hoc respectum, qui omne ens reale circuit. Ad lertium dicit Durandus, et bene, negando minorem : " quia bonum, id quod dicit formaliter, dicit ut alicujus, cum dicat convenientiam unius ad alterum. Et ut dicunt istimet qui arguunt, hoc dicunt in declaratione suae positionis, quia dicunt quod bonum contrahit ens, non ad hoc, sed ad hujus, et quod entitas non est bonitas, nisi ut est perfectio alicujus.

Et cum probatur quod Deus dicitur bonus et justus ad se, secundum beatum Augustinum in pluribus locis, - dicitur quod beatus Augustinus loquitur de illis qui dicuntur absolute vel relative quantum ad intrinseca in divinis. Sic enim paternitas et filiatio et spiratio dicuntur relative in divinis, quia non conveniunt omnibus personis, quae constituuntur relationibus et distinguuntur. Bonum autem et justum aequaliter omnibus personis conveniunt; et ideo non sunt de relationibus intrinsecis. Sed quod non dicant relationem extrinsecam ad creaturam, nunquam intellexit beatus Augustinus. Quod patet. Quia beatus Augustinus ita loquitur de bono sicut de justo. Constat autem quod justum convenit Deo relative ad extra; quia justitia est ad alterum. Non autem ad alterum in persona solum ; quia Pater non utitur justitia ad Filium aut ad Spiritum Sanctum, nec econtra. Ergo ad alterum in natura, hoc est, creatura. Quare, etc. "

Haec Durandus et bene, licet possit dici melius, secundum mentem Augustini, quod scilicet cum dicit Augustinus talia nomina, bonum et justum, dici ad se, etc, vult dicere quod non sunt relativa secundum esse, ita quod dicant puros respectus, sicut pater et filius. Non autem vult dicere quod nullo modo importent respectum, nec sint relativa secundum dici. Ad quartum dicit Durandus negando antecedens : " quia bonum in Deo dicit relationem vel respectum formaliter, non quoad respectum ad intra, sed ad extra, scilicet ad creaturas. "

Et cum dicitur quod Deus non refertur realiter ad creaturas,

dicit Durandus quod " si relatio accipiatur pro respectu per se consequente ad (a) naturam rei, sic Deus non refertur ad creaturas realiter. Si autem accipiatur pro reali denominatione sumpta ex pluribus, sic Deus refertur realiter ad creaturas, cum dicitur creator vel bonus.

Et cum subditur quod sequeretur quod Deus esset bonus ex habitudine ad creaturas, et sic bonitas ejus dependeret a creaturis,

dicendum quod falsum est. Aliud est enim Deum dici bonum in habitudine ad creaturas, et bonitatem ejus dependere a creaturis. Primum enim est verum, sed secundum est falsum, immo potius bonitas creaturae dependet a Deo, et propter hoc Deus dicitur bonus in habitudine ad creaturam, quia tota creatura, et quidquid bonitatis et perfectionis est in creatura, dependet a Deo. "

Haec Durandus.

In quibus apparet mihi multa falsa contineri. Primum est, quod Deus referatur ad creaturas reali relatione, qualitercumque sumatur relatio realis, dum tamen proprie, non abusive. IV. - 25 Quod patet. Quia talis relatio realis Dei ad creaturam, sive realis denominatio, cum non habeat extrema oeterna, oportet quod sit quid temporale. Et sic non potest esse divina essentia. Nec. potest dici quod sit nova substantia, nec novum accidens reale; quia nullum potest sibi assignari subjectum : quia constat quod non Deus. Nec potest dici quod creatura : quia creatura est subjectum et fundamentum respectus oppositi; modo respectus oppositi non insunt subiective eidem, sicut patet de paternitate, et filiatione, et generaliter de quibuscumque respectibus oppositis. Secundum est, quod bonitas Dei vel bonum divinum sit essentialiter, vel principaliter relatio, vel respectus ejus ad creaturas, vel qualiscumque habitudo ad extra, potissime nova et temporalis habitudo ; quia tunc bonum Dei esset creatura, vel aliquid minus creatura, et habens debilius esse quam musca. Tertium est, quia utique si bonitas vel bonum Dei sit essentialiter aut formaliter relatio realis Dei ad creaturam, cum respectus et relatio quaecumque realis inter extrema secundum essentiam differentia, sit posterior fundamento et termino et ab eis dependeat, saltem tanquam a causa sine qua non, infallibiliter sequitur quod bonitas vel bonum divinum dependeat a creatura, et sit quid posterius ea, et multa alia inconvenientia sequuntur ex illa responsione. Dico igitur aliter ad argumentum. Et primo, dico quod nec in Deo nec in creatura bonum dicit solum respectum, sed absolutum cum respectu, ita quod in ratione boni includitur principaliter et in recto absolutum reale positivum, respectus vero rationis concomitanter (a), et minus principaliter, et in obliquo, et non quasi pars boni aut bonitatis. Dico secundo, quod bonum aut bonitas non dicitur univoce, sed analogice, de bono Dei et de bono creaturae : quia scilicet essentia divina dicitur bonitas, et Deus dicitur bonus, non per respectum ad finem ulteriorem ; sed nulla realitas creata dicitur bona, nisi propter respectum ad finem ultimum : sicut nec dicitur effective nisi virtute primi efficientis. Et de hoc beatus Thomas, de Veritate, q. 21, art. 1, in solutione primi, sic dicit : " Cum ens dicatur absolute, bonum autem superaddat habitudinem causae finalis, ipsa essentia rei absolute (6) considerata sufficit ad hoc quod per eam aliquid dicatur ens, non autem ad hoc quod per eam aliquid dicatur bonum. Sicut enim in aliis generibus causarum, habitudo causae secundae dependet ex habitudine causae primae, causae vero primae habitudo non dependet ex aliquo alio ; ita etiam est in causis finalibus, quod secundi fines participant habitudinem causae finalis ex ordine ad ultimum finem, ipse autem ultimus finis habet hanc habitudinem ex seipso. Et inde est quod essentia Dei, quae est ultimus finis rerum, sufficit ad hoc quod per eam Deus dicatur bonus. Sed essentia creaturae posita, nondum dicitur res bona, nisi ex habitudine ad Deum, ex qua habet habitudinem causae finalis. Et pro tanto dicitur quod creatura non est bona per essentiam, sed per participationem : uno modo scilicet, inquantum ipsa essentia, secundum rationem intelligendi, consideratur ut aliud quid quam (a) habitudo ad Deum, qua habet rationem causae finalis, et ad quem ordinatur ut ad finem; sed secundum alium modum potest dici creatura per essentiam bona, inquantum scilicet essentia creaturae non invenitur sine habitudine ad Dei bonitatem. "

Haec ille.

Tertio, dico quod respectus quem importat bonum in sua ratione, non est Creator, nec creatura, nec est aliquid reale, sive loquamur de bono Dei et increato, sive de bono creato. De hoc sanctus Thomas, ibidem, in solutione noni, sic dicit : " Quamvis bonum dicat aliquam habitudinem specialem, scilicet finis ; tamen ista habitudo convenit cuilibet enti, nec ponit aliquid secundum rem in ente. " Quarto, dico quod ista propositio qua dicitur quod Deus est vel dicitur bonus ex habitudine ad creaturas, potest dupliciter intelligi. Primo modo, sic quod habitudo Dei ad creaturas sit divina bonitas, aut pars divinae bonitatis; vel quod talis habitudo sit efficiens, formalis, vel finalis, aut materialis causa divinae bonitatis aut quod Deus sit bonus. Et hic sensus est erroneus. Secundo modo, sic quod talis habitudo est de intellectu et de ratione divinae.bonitatis, ita quod impossibile est intelligere Deum esse bonum vel Deum habere bonitatem, nisi intelligatur perfectio divina cum aliquo respectu : non quod talis respectus sit tota divina bonitas, nec pars divinae bonitatis, nec causa divinae bonitatis efficiens, formalis, aut finalis ; sed quia est pars significati hujus complexi, divina bonitas, vel divinum bonum. Et iste sensus est verus et catholicus. Quinto, dico quod ista consequentia non valet : Deus dicitur bonus ex habitudine ad creaturas, in secundo sensu statim dicto; igitur divina bonitas dependet a creatura. Sed ex illo antecedente sequitur bene hoc consequens, quod intellectio divinae bonitatis coexigit prius tempore vel natura vel intellectu intellectionem creaturarum, vel intellectionem habitudinis Dei ad creaturas, in ratione finis et perfectivi. Et ista sequuntur ex dictis sancti Thomae, ut patet. Ad quintum dicit Durandus, et bene, quod " solus respectus non movet, sed absolutum cum respectu movet tam intellectum practicum quam voluntatem. Simplex enim quidditas, licet possit movere intellectum ad actum simplicem, qui est indivisibilium intelligentia, tamen non potest movere ad actum componentem, nisi accepta in habitudine ad alterum; quia actus intelligendi componens fertur in duo, propter convenientiam unius ad alterum. Et sic intellectus practicus movetur a bono, inquantum apprehendit aliquam naturam absolutam sub ratione convenientis ad alterum ". Ad sextum dicit Durandus quod " illa ratio non valet. Vel, si valet, ipsa militat contra suum factorem; quia, quando dicitur in majore quod ratio boni dicit finem, vel illud quod est ad finem et ut sic : - aut intelligitur de ratione importata formaliter per haec nomina finis et ad finem; aut de ratione rei cui competit esse denominative finem vel ad finem. Si primo modo, contra eos est; quia ratio importata formaliter per haec nomina finis et ad finem est respectiva, sicut ratio causae : nulli enim rei competit esse finem nisi respectu alterius, nec esse ad finem nisi respectu finis; et sic ratio boni esset respectiva sicut ratio finis et ad finem. Si autem intelligatur de ratione rei secundum se cui competit denominative esse finem vel ad finem, nihil est dictu. Quia sanitati competit esse finem respectu medicinae, et homini respectu omnium artificialium et naturalium quae sunt sub ipso, et Deo respectu omnium. Sed numquid propter hoc potest dici quod ratio boni sit esse sanitatem, vel hominem, vel Deum? Certe non, immo esset ridiculum. Nullo ergo modo formalis ratio boni est esse finem vel ad finem, si sic accipiatur; quamvis utrique, scilicet rei quae est finis et rei quae ad finem est, conveniat ratio boni. Sed nullum argumentum est : talibus competit ratio boni; ergo formalis ratio boni consistit in formali ratione talium. Alioquin, cum ens competat omnibus, formalis ratio entis in communi, consisteret in formali ratione cujuslibet entis particularis. Eodem modo, quando dicitur in minore quod finis et id quod est ad finem dicunt perfectionem, si intelligatur de rationibus importatis per haec nomina, falsum est; quia dicunt habitudines respectivas. Si vero de rebus quibus competit denominative esse finem, vel ad finem, verum est quod eis competit esse perfectionem vel esse perfectum. Sed formalis ratio eorum non est esse perfectionem, vel esse perfectum ; quia, licet Deo conveniat esse perfectum, et homini, et multis aliis, tamen formalis ratio hominis non est esse perfectum, sed esse animal rationale : et idem est de aliis; necesse perfectum dicit formalem rationem eorum. Et sic patet quod nec major propositio nec minor habent veritatem in aliquo sensu, ex quo possit concludi quod formalis ratio boni dicat perfectionem vel aliquid ordinatum ad perfectionem ".

Haec Durandus, et bene quoad hoc quod talis modus arguendi minime valet, quia est fallacia aequivocationis, vel amphybologiae, mutando suppositionem materialem in personalem: quia in prima propositione, scilicet majori, qua dicitur, Bonum dicit finem vel id quod est ad finem, haJc nomina I finis et adfinem supponunt personaliter; in minori vero, qua dicitur finis et id quod est ad finem,quodlibet dicit perfectionem, etc, praedicta nomina supponunt materialiter pro ipsismet vocibus, aut eis similibus in voce vel scripto;et sic non eodemmodo stant in majori et in minori, sed aliter et aliter. Et sic (a) argumentum est ex quatuor terminis.

Potest autem breviusdici, quod, si minor intelligatur sic quod finis et adfinem dicunt perfectionem absolute, et cum praecisione omnis respectus, falsa est, quia quodlibet eorum nomen dicit respectum. Si autem intelligatur quod dicunt perfectionem, et cum hoc respectum, ex hoc non habetur quod ratio boni dicat purum absolutum, nec etiam purum respectum, sed absolutum cum respectu. Et hoc concedimus; quia in nullo est contra nos. S 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Scoti.

Ad argumentum Scoti contra secundam conclusionem, conceditur responsio ibidem data, scilicet quod, sicut divina voluntas non potest velle malitiam sub ratione malitiae, ita quod in ipso objecto volito nulla appareat ratio bonitatis, ita nec voluntas humana.

Et ad improbationem hujus responsionis, dicitur quod ille actus qui est odium Dei potest apprehendi a ratione nullo modo errante, sub ratione alicujus boni : quia ille actus habet aliquid de entitate et de perfectione, inquantum est quidam actus secundus, et operatio immanens, et signum, et effectus potentiae vitalis, et creatura Dei; licet habeat malitiam ex objecto, et fine, et circumstantiis. Et sic patet quod argumentum non valet ad propositum. II. Ad argumentum aliorum.

Ad argumentum aliorum contra eamdem , dicitur quod argumentum illud hoc solum concludit, scilicet quod esse appetibile non est formaliter et per se prima ratio boni, sed quaedam passio, vel denominatio, consequens rationem formalem boni, sicut visibilitas consequitur colorem vel lucem. Et hoc potest concedi ; quia, ut dicit prima conclusio, ratio boni consistit in hoc quod est esse perfectivum alterius secundum esse reale. Quod autem dicit sanctus Thomas, et Philosophus, quod appetibilitas est de ratione boni, dicitur quod volunt dicere quod esse appetibile circumloquitur rationem boni; quia talia transcendentia non possunt proprie diffiniri, nisi per tales notificationes a posteriori. Et de hoc dicit sanctus Thomas in scripto super i. Ethicorum (lect. 1), exponens illud Aristotelis, bonum est quod omnia appetunt. Dicit sic : " Bonum numeratur inter prima : adeo quod, secundum Platonicos, lionum est prius ente; sed secundum rei veritatem cum ente convertitur. Prima autem non possunt notificari per aliqua priora, sed notificantur per posteriora, sicut causae per proprios effectus. Cum autem bonum proprie sit motivum appetitus, describitur per motum appetitus, sicut solet manifestari vis motiva per motum. Et ideo dicit quod philosophi bene enuntiaverunt bonum esse illud quod omnia appetunt. Nec est instantia de quibusdam qui appetunt malum, quia non appetunt malum nisi sub ratione boni, inquantum scilicet aestimant illud esse bonum. Et sic intentio eorum per se fertur ad bonum, sed per accidens cadit supra malum. "

Haec ille.

De hoc autem quod dicit Scotus, quod ratione stante recta in universali et particulari, actuet habitu, voluntas potest peccare, secundum quod dicit articulus parisiensis, in quo oppositum condemnatur,

dicitur quod ille articulus indiget bona glossa; et forte falsus est in se, nisi dicatur quod intelligitur sic, quod nulla rectitudo rationis tollit potentiam peccandi in via, licet tollat actum peccandi pro tempore pro quo ipsa rectitudo stat. Godofridus tamen et Durandus et multi antiqui male contentantur de illo articulo, sicut et de multis aliis. I 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi.

Ad primum contra tertiam conclusionem, dicitur quod prima suppositio ibidem facta, dubia est, qua dicitur quod ratio boni est ratio realis, non facta per intellectum, etc. Ubi sciendum quod, licet hoc nomen ratio multipliciter sumatur, tamen in proposito potest sumi septupliciter. Primo modo, pro specie intelligibili, praevia ipsi actuali intellectioni. Secundo modo, pro ipsa actuali intellectione, et actu secundo intellectus per speciem elicito. Tertio modo, pro conceptu formato per actum intellectus, qui se habet ad illum actum ut proximus terminus et proximum intellectum, sicut species se habet ad illum actum ut proximum principium elicitivum simul cum potentia intellectiva. Quarto, pro diffinitione vocali vel scripta explicante dictum conceptum. Quinto, pro realitate vel entitate objecti movente intellectum ad speciem intelligibilem vel ad actum intelligendi vel ad talem conceptum. Sexto, pro realitate vel entitate objecti terminante ad extra intellectionem et conceptum. Septimo, pro objecto relucente in verbo vel conceptu et quantum ad tale esse relucens, vel apparens, vel objectivum, vel perspicuum, aut quocumque alio modo vocetur. Hac distinctione praemissa, dicitur quod, accipiendo rationem primis quatuor modis (ot) et ultimo, scilicet septimo, nulla ratio sic potest dici realis, quin dependeat ab opere intellectus, loquendo de rationibus intellectus nostri. Si autem loquamur de ratione quinto et sexto modis accepta, sic aliqua ratio est totaliter realis, ut puta ratio eorum quorum nominibus importatur pure ens reale in praedicamento collocabile; aliqua vero ratio est totaliter non realis, ut puta ratio eorum quorum nominibus importatur pure ens fictitium, ut ratio chimera; vel pura negatio, ut ratio non entis, vel caecitatis, aut alterius privationis; vel purus respectus rationis, ut ratio generis et speciei : aliqua vero est partim realis et partim non realis, sicut est ratio eorum quorum nominibus importatur aliquid absolutum positivum cum respectu rationis; et tales sunt rationes unius, et veri et boni. Dico igitur quod ratio boni non est pure realis, nec pure non realis, sed medio modo. Et hoc notavit sanctus Thomas, de Veritate, q. 21, art. 1, ut allegatum est in prima conclusione, cum dicit quod verum, unum, et bonum addunt super ens, aliquid quod est ens rationis tantum, et non est aliquid in rerum natura.

Tunc, ad formam argumenti, dicitur quod primus syllogismus concludit quod bonum non differt ab ente, nec realiter, nec ratione pure reali. Et totum hoc conceditur : quod ratio boni non est pure realis, nec pure non realis, sed medio modo. Et hoc sufficit ad dictum Philosophi, 6. Melaphysicae (t. c. 8), dicentis, bonum et malum sunt in rebus. Ad secundum patet, per idem, quod solum concludit quod bonum non differt ab ente reali re, nec ratione totaliter reali; quod conceditur.

- Cum autem dicitur quod ratio boni est totaliter realis,

negatur, ut prius, tanquam falsum, nec probatum uUiter. Ad lertium dicitur quod ratio boni, praeter rationem entis realis, includit aliquid non reale, et de quo nullo modo praedicatur ens reale, licet concomitetur omne ens reale, scilicet respectum rationis, qui omni ente reali adest, ut saepe dictum fuit. Ad quartum dicitur quod illa ratio concludit quod bonum non praedicetur proprie in quid de omnibus de quibus ens praedicatur in quid ; quod conceditur: quia, ad hoc quod sit praedicatio proprie quidditative, requiritur quod praedicatum nihil importet extraneum rei importatae per subjectum; constat autem ex prtedictis quod bonum importat respectum rationis, qui non est intrinsecus alicui enti reali sicut pars essentiae vel tota essentia. Si vero acciperetur large praedicatio quidditativa, pro omni praedicatione in qua praedicatum dicit totam essentiam subjecti, sic (a) dicitur quod bonum praedicatur quidditative de quolibet ente. Et tunc, ad formam argumenti, diceretur quod major est falsa; quia plura praedicata possunt praedicari de eisdem adaequate, et in quid, dato quod non sint synonyma, ut puta quando differunt ratione partim reali et partim non reali, licet talis praedicatio non sit aeque quidditativa ex parte unius praedicati, sicut ex parte alterius. Ex praedictis patet quod propter praedicta argumenta non oportet ponere contra viam sancti Thomae, quod ratio boni sit pure absoluta, ut ponit Scotus; nec quod sit pure respectiva respectu reali, aut quod sit inferior ad rationem entis realis, ut ponit Durandus. Et haec de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Amen.