ARTICULUS III.

DICITUR AD ADVERSARIORUM RATIONES Si 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Quantum ad tertium articulum, restat respondere objectionibus supradictis, cum Dei adjutorio. Et ideo Ad primum contra primam conclusionem, quod est Scoti, dicitur quod voluntas, quoad primum actum volendi, communiter movetur ab extrinseco motore, scilicet a Deo, secundum quod ponit sanctus Thomas, 1" 2", q. 9, art. 4. Item, de Malo, q. 6, art. 1, sic dicit : cc Sicut concludit Aristoteles, in capitulo de Bona fortuna, id quod primo movet intellectum et voluntatem, est aliquid supra intellectum et voluntatem, scilicet Deus. " Item, ibidem, dicit : " Quantum ad exercitium actus, voluntas movetur a seipsa; sicut enim movet alias potentias, ita et seipsam movet. Nec propter hoc sequitur quod voluntas secundum idem sit in actu et (6) in potentia. Sicut enim homo (y), secundum intellectum, in via inventionis, movet seipsum ad scientiam (8), inquantum ex uno noto venit in aliquid ignotum, quod prius erat solum in potentia notum; ita, per hoc quod homo aliquid vult in actu, movet se ad volendum aliquid aliud in actu ; sicut per hoc quod vult sanitatem, movet se ad volendum sumere potionem, etc. " Ex quibus patet quod voluntas non secundum idem movet et movetur : quia ad primum volitum movetur ab extrinseco, scilicet Deo; et ex hoc movet se ad aliud. Sed de hoc alias prolixior erit sermo. Ad secundum patet per idem. Quia nec intellectus movet seipsum primo et per se; sed ab extrinseco habet quod moveat, et ex sua potentialitate habet quod moveatur. Et sic secundum aliud movet, et secundum aliud movetur. Et hoc non repugnat conclusioni. Ad tertium, dicitur quod intellectus agens et possibilis sunt diversae potentiae animae; ideo, si agens movet possibilem, ex hoc nil infertur contra intellectum conclusionis. - QUAESTIO I. Ad quartum dico quod " propria passio non effluit a subjecto per transmutationem proprie dictam, sed per quamdam naturalem consequentiam n , ut dixit sanctus Thomas de fluxu potentiarum ab anima, 1 p., q. 77, art. 6, in solutione ad 3 . Ad quintum dicitur quod movens et motum oportet distingui realiter, quoad principium quo motionis activae, et principium quo motionis passivae; licet idem suppositum possit esse quod movet et quod movetur, si possit dividi in talia duo principia quibus movet et movetur, sive illa duo sint diversae partes quidditativae, sive quantitativae, sive diversae formae accidentales, quarum una sit principium agendi, alia patiendi vel recipiendi. Ad sextum yieitur quod forma non subsistens potest esse principium quo, non autem principium quod; sed principium quod movet, oportet esse quid subsistens, actu vel potentia separatum a suo moto, loco vel subjecto. Ad septimum dicetur latius postea; quia scilicet assumit falsum, quod grave moveat se. Ad octavum conceditur quod animatum movet se motu augmenti, sed non per se primo; quia una pars ejus est movens, et alia mota; vel saltem anima est principium quo, si non sit subsistens, ut in vegetabilibus et brutis. Ad nonum dicitur quod eadem difficultas (a) est de modo quo aqua calefacta reducitur ad frigiditatem sibi connaturalem, et de modo quo grave et leve inanimatum movetur ad locum sibi connaturalem; ideo, soluta una, solvitur alia. Dicitur ergo quod sicut in motu naturali gravium et levium, principium quod est generans, sed principium quo est forma specifica; ita in proposito, in motu quo aqua calefacta frigefit. Et de istis latius dicetur in sequentibus. Et haec sufficiunt pro solutione objectorum primo loco contra primam conclusionem. II. Ad argumenta Gregorii.

Ad argumenta secundo loco contra primam conclusionem inducta, quae sunt ipsius Gregorii, restat nunc dicere. Et ideo Ad primum principale dicitur quod, cum aliquod grave, puta pluvia, vel grando, vel nix, vel ros, aut lapis fulminis, vel simile quid generatur superius, illud idem quod est causa suae gravitatis et suae formae substantialis, puta generans, sive sit coelum, sive aer, illud idem est causa efficiens principalis sui motus deorsum. Et quia credo vel opinor quod coelum sit generans talia, ideo concedo quod talia moventur a coelo, vel ab aliqua parte coeli, puta ab aliquo planeta, scilicet stella aliqua, tanquam a generante primo, et forte ab aere, virtute coelesti infrigidato, tanquam a generante proximo. Et ideo (a) difficultas. - diffinitas Tr. ad utrasque rationes respondendum est : primo, ad eas quae concludunt quod hujusmodi gravia non moventur a coelo; secundo, ad eas quae concludunt quod non moventur a medio. Adprimam igitur probationem, quod non moventur a coelo, qua infertur quod, si sic, tunc grave, quanto magis distaret a caelo, tardius moveretur,

negatur consequentia. Et ad probationem, dicitur quod quando movens non imprimit mobili formale principium motus naturalis, sed solum principium motus violenti, tunc mobile, quanto magis distat a motore, tardius movetur, sicut patet in motu projectionis. Secus autem est in proposito, ubi generator corporis gravis imprimit ei formale principium naturalis motus, scilicet gravitatem, quae est principium motus, non autem est movens. Unde multum refert inter ista duo, scilicet quod aliquid moveat grave per modum efficientis motum, et quod sit principium motus per modum formalis principii. Et hanc differentiam tangit sanctus Thomas, in Scripto super 2. Physicorum, in principio (lect. 1), ubi sic dicit : " In rebus naturalibus, eo modo est principium motus, quo eis contingit motus. Quibus ergo convenit movere, in eis est principium motus activum; quibus autem convenit moveri, est in eis principium passivum, quod est materia. Quod quidem principium, inquantum habet potentiam naturalem ad talem formam et motum, facit motum esse naturalem. Et propter hoc, factiones rerum artificialium non sunt naturales; quia, licet principium materiale sit in eo quod fit, non tamen habet potentiam naturalem ad talem formam. Et sic etiam motus localis corporum coelestium est naturalis, licet sit a motore separato, inquantum in ipso corpore coeli est naturalis potentia ad talem motum. In corporibus ergo gravibus et levibus est principium formale sui motus; quia, sicut alia accidentia consequuntur formam substantialem, ita et locus, et per consequens moveri ad locum : non tamen ita quod forma naturalis sit motor; sed motor est generans, quod dat talem formam, ad quam talis motus consequitur. "

Haec ille.

Item, super 8. Physicorum, exponens illud capitulum, Sed accidit et hoc ab aliquo, etc. Ibidem enim, super illa littera, Potentia autem est leve, etc, sic dicit (lect. 8) : i Ex praemissis ostendit quid moveat gravia et levia. Et dicit quod, cum illud quod est in potentia moveatur ab eo quod est in actu, sicut dictum est, considerandum est quod multipliciter dicitur aliquid esse in potentia, vel leve, vel grave. Uno modo, cum adhuc est aqua, est (a) in potentia ad leve. Alio modo, cum jam ex aqua factus est aer, est tamen in potentia ad actum levis, quod est esse sursum; sicut habens habitum scientiae, et non considerans, adhuc (6) dicitur esse in potentia. TENTURUM Contingit enim quod id quod est leve, impediatur ne sit sursum. Si ergo auferatur impedimentum, statim agit ad hoc quod sit sursum, ascendendo. Sicut etiam dictum est in qualitate, quod quando quale est in actu, statim tendit in suam actionem; sicut ille qui est sciens, statim considerat, nisi aliquid prohibeat. Et similiter in motu quantitatis : ex quo facta est additio quanti ad quantum, statim sequitur extensio in corpore augmentabili, nisi aliquid prohibeat. Sic ergo patet quod illud quod movet, id est, removet hoc quod est prohibens et sustinens, id est, detinens, quodammodo movet, et quodammodo non movet : puta, si columna sustineat aliquod grave, et sic impediat ipsum descendere, ille qui divellit columnam, quodammodo dicitur movere grave superpositum columnae; et similiter, ille qui removet lapidem qui impedit aquam effluere a vase, quodammodo dicitur movere aquam. Dicitur enim movere per accidens, et non per se, sicut si sphaera, id est, pila, repercutiatur a pariete, per accidens quidem mota est a pariete, non autem per se, sed a primo projiciente; paries enim non dedit ei aliquem impetum ad motum, sed projiciens; per accidens autem fuit quod , dum a pariete impediretur ne secundum impetum in rectum ferretur, eodem impetu manente, in contrarium motum resilivit. Et similiter, ille qui divellit columnam, non dat gravi superposito impetum vel inclinationem ad hoc quod sit deorsum; hoc enim fuit a primo generante, quod dedit ei formam quam sequitur talis inclinatio. Sic ergo generans est per se movens gravia et levia, removens autem prohibens per accidens. Concludit ergo manifestum esse ex dictis, quod nihil horum, scilicet gravium et levium, movet seipsum; sed tamen motus eorum est naturalis, quia habent principium motus in seipsis : non quidem principium activum aut motivum, sed principium passivum, quod est potentia ad talem actum. Ex quo patet contra intentionem Philosophi esse, quod in materia sit principium activum, ut quidam dicunt esse necessarium ad hoc quod sit motus naturalis; sufficit enim ad hoc principium passivum, quod est potentia naturalis ad actum. "

Haec ille.

Et similem sententiam ponit Commentator, super eodem loco 8. Physicorum, comm. 32, ubi, in line commenti, sic dicit : ie Declaratum est igitur, quod nullum corporum simplicium naturalium, scilicet terrae, ignis et caeterorum, movet se, propter hoc quod in eo est principium quo moveat se, et hoc essentialiter, non accidentaliter; sed in eo est essentialiter principium receptionis, ut moveatur ab extrinseco, non principium actionis, nisi per accidens. "

Haec ille.

Item, sanctus Thomas, 2. Sentcnt., dist. 14, q. I, art. 3, sicdicit: " Omnis motus est ab aliquo motore. In motu autem corporum simplicium, quamvis forma naturalis sit principium motus, non tamen est motor; sed essentialis motor est generans, quod dedit formam substantialem ; et accidentalis, est removens prohibens, ut probatur in 8. Physicorum (t. c. 33). "

Haec ille.

Ex praedictis patet quod, secundum eum, forma gravis non est motor gravis, sed tamen est principium motus, passivum quidem, non activum. Sed hujus oppositum videtur dicere, de Potentia Dei, q. 5, art. 5, ubi sic dicit : c( Attendendum, inquit, est, quod motus cceli non est hoc modo naturalis corpori coelesti sicut motus corporis elementaris est sibi naturalis; habet enim hujusmodi motus in mobili principium, non solum materiale et receptivum, sed etiam formale et activum. Formam enim ipsius elementaris corporis sequitur talis motus, sicut et aliae proprietates ex essentialibus principiis consequentes; unde in eis generans dicitur esse movens, inquantum dat formam quam consequitur motus. Sic autem in corpore coelesti dici non potest. Cum enim natura semper in unum tendat determinate, non se habens ad multa, impossibile est quod aliqua natura inclinet ad motum secundum seipsum ; eo quod in quolibet motu difformitas quaedam est, inquantum non eodem modo se habet id quod movetur; uniformitas vero mobilis est contra rationem motus. Unde natura nunquam inclinat ad motum propter ipsum movere, sed propter aliquid determinatum, quod ex motu consequitur; sicut natura gravis inclinat ad quietem in medio, et per consequens inclinat ad motum qui est deorsum, secundum quod tali motu in talem locum pervenitur. Coelum autem non pervenit suo motu in aliquod ubi, ad quod per suam naturam inclinetur; quia quodlibet ubi est principium et finis motus; unde non potest suus motus esse naturalis, quasi sequens aliquam inclinationem virtutis inhaerentis, sicut ferri sursum est motus naturalis ignis. Dicitur autem motus circularis (a) esse caelo naturalis, inquantum in (6) sua natura habet aptitudinem ad talem motum, et sic in seipso habet principium talis motus passivum. Activum autem principium est aliqua substantia separata, ut (y) Deus, vel intelligentia, vel anima, ut quidam ponunt. "

Haec ille.

Simile dicit, 2. Sentent., dist. 18, q. 1, art. 2 : " Non eodem modo, inquit, omnes motus dicuntur naturales, ut in 2. Physicorum et in 1. de Caelo Commentator dicit; sed quidam, propter principium activum intus exsistens, ut motus localis gravium et levium; et quidam, propter principium passivum, quod est secundum potentiam ab agente naturali natam in actum educi, ut in generatione et alteratione simplicium corporum ; unde natura dividitur in materiam et formam. "

Haec ille.

Et hanc ultimam viam teneo. Et licet in dictis videatur contrarietas, tamen omnia possunt concordari isto modo, ut dicamus quod talia mobilia non habent in seipsis principium activum quod movet, sed principium activum quo moventur ab aliquo. Item, habent in seipsis movens instrumentale, licet non principale. Sed, si quaeritur : ex quo gravia habent in seipsis principium activum sui motus, cur non dicuntur movere seipsa? respondet sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 47, ubi sic dicit : ". Principium cujuslibet operationis est aliqua forma per quam aliquid est actu, cum omne agens agat inquantum est actu. Oportet igitur quod secundum modum formae sit modus operationis consequentis formam. Forma igitur quae non est ab ipso agente per formam, causat operationem cujus agens non est dominus. Si qua vero fuerit forma quae sit ab eo quod per ipsam operatur, operationis etiam consequentis dominium habebit. Formae autem naturales, ex quibus sequuntur operationes naturales, non sunt ab his quorum sunt formae, sed ab exterioribus agentibus totaliter, cum per formam naturalem unumquodque habeat esse in natura sua, nihil autem potest esse sibi causa essendi. Et ideo quae moventur naturaliter, non movent seipsa : non enim grave movet se ipsum deorsum; sed generans, quod dedit ei formam. In animalibus etiam brutis, formae sensatae vel imaginatae moventes, non sunt adinvento ab ipsis animalibus brutis, sed sunt receptae ab exterioribus et sensibilibus, quae agunt in sensum; unde, licet quodammodo dicantur movere seipsa, inquantum eorum una pars est movens, alia mota, tamen ipsum movere non est eis ex seipsis, sed partim ab exterioribus sensatis, et partim a natura. Inquantum enim appetitus movet membra, dicuntur se ipsa movere; quod habent supra inanimata et plantas (a). Inquantum vero ipsum appetere sequitur de necessitate in eis ex formis acceptis per sensum et judicium naturalis aestimationis, non sibi sunt causa quod moveantur; unde non habent dominium sui actus. Forma autem intellecta, per quam substantia intellectualis operatur, ast ab ipso intellectu, utpote per ipsum concepta et quodammodo excogitata, ut patet de forma artis, quam artifex concipit et excogitat, et per eam operatur. Substantiae igitur intellectuales, seipsas agunt ad operandum, ut habentes suae operationis dominium; habent igitur voluntatem. "

Haec ille.

Similia (6) dicit in 1 p., q. 18, art. 3, ubi ponit quatuor gradus moventium seipsa. Primus est eorum quae movent seipsa solum quantum ad executionem motus, sed forma et finis per quem agunt, praestituitur eis a natura; et hujusmodi sunt plantae. Secundus est animalium, quae movent seipsa quantum ad (a) supra inanimala et plantas. - similiter inanimata et planta: Pr. (6) similia. - alia Pr. executionem motus, et quantum ad formam quae est principium motus, sed non quantum ad prostitutionem finis. Tertius est animalium rationalium, quae movent seipsa quantum ad prostitutionem finis proximi et particularis, licet prostituatur eis a natura finis ultimus. Quartus est Dei, qui naturaliter habet non determinari ab alio; ideo obtinet supremum gradum vitae. Patet igitur, ex praedictis, quod nullum inanimatum movet seipsum, ila quod proprie sit causa principalis sui motus, vel habeat dominium sui motus, vel quod proprie determinet sibi motum hunc vel illum, vel quod essentiis et naturae suae conveniat se movere per se : talia enim non moventur dum sunt in sua propria et naturali dispositione, immo tunc quiescunt in locis suis; moventur autem dum sunt extra loca sua naturalia , quod est eis dispositio violenta et innaturalis et de per accidens; secus est de plantis. Et hanc differentiam assignat sanctus Thomas, 1 p., q. 18, art. 1, insolutione secundi, dicens : o Corporibus gravibus et levibus non convenit moveri, nisi secundum quod sunt extra dispositionem suae naturae, utpote cum sunt (a) extra proprium locum; cum enim sunt in proprio loco naturali, quiescunt. Sed plantae et aliae res viventes moventur motu vitali, secundum hoc quod sunt in sua naturali dispositione, non in accedendo ad eam, vel in recedendo ab ea; immo, secundum quod recedunt a tali motu, recedunt a naturali dispositione, d

Haec ille. Cum praedictis vero bene stat quod corpora gravia et levia habent in seipsis principium formale activum sui motus. Unde inter sanctum Thomam et arguentes magis est contradictio verbalis quam realis. Nam alii omne principium motus activum, vocant motorem; sanctus Thomas vero non, sed solum illud principium motus, quod ex integritate suae naturalis dispositionis causat motum : ita quod prius natura est in se completum quam causet motum , et est quid aliquo modo subsistens; sicut generans, quod movet gravia et levia; et sicut in animalibus una pars movet alias, sicut cor movet alia membra, et anima movet corpus. Constat autem quod nullum corpus simplex, grave vel leve, hoc modo est causa sui motus, ut patet ex jam dictis. Patet igitur quod prima consequentia quam facit arguens, nulla est : grave movetur a coelo, vel ab alio generante; igitur quanto est remotius a coelo, tanto tardius movetur. Hoc enim sequeretur, si generans nihil imprimeret generato, quod esset principium motus naturalis; sed hoc nos non dicimus, sed totum oppositum. Unde, cum grave genitum a coelo descendit, licet continue magis distet a suo motore, non tamen a formali et activo principio sui motus; et ideo non movetur tardius, immo velocius. Cujus causam assignat sanctus Thomas, in (a) sunt. - Om. IV. de Spiritualibus creaturis, q. 5, dicens : ei Si finis alicujus motus non semper eodem modo se habeat, sed moveatur per se vel per accidens, necesse est motum illum non semper uniformiter se habere; unde motus naturalis gravium et levium magis intenditur cum appropinquat ad hoc quod est esse in loco proprio. "

Haec ille.

Et quod praedicta sint ad mentem sancti Thomae, patet. Nam, de Veritate, q. 24, art. 1, sic dicit : " Eorum quorum principium motus et operationis in ipsis est, quae-dam talia sunt quod ipsa seipsa movent, ut animalia, quaedam autem quae non movent seipsa, quamvis in seipsis sui motus aliquod principium habeant, sicut gravia et levia : non enim ipsa seipsa movent, cum non possint distingui in duas partes, quarum una sit movens et alia mota, sicut in animalibus invenitur; quamvis motus eorum consequatur aliquod principium in ipsis, scilicet formam, quam, quia a generante habent, dicuntur a generante moveri per se, secundum Philosophum, 8. Physicorum(t. c.34), sed a removente prohibens per accidens; et haec moventur seipsis, sed non a seipsis. "

Haec ille.

Item, in tractatu de Natura materiae, et dimensionibus interminatis, cap.l, dicit: " Unumquodque mobile proprio motu movetur per qualitatem sibi inhaerentem, quae est sicut principium passivum sui motus; cujusmodi sunt gravitas et levitas in motu locali. His enim qualitatibus inest virtus, sive actus generantis, ad motum localem in istis inferioribus. Inde est quod quandoque hae qualitates dicuntur principia activa motus, inquantum scilicet sunt instrumenta generantis, quod est movens principale gravium et levium; quandoque vero passiva, quia scilicet sunt effectus generantis; effectus enim, inquantum hujusmodi, habet rationem passivi, quia per passionem subjecti efficitur, de quo educitur. Quaedam enim agentia non solum proprios effectus causant, sed simul etiam sua instrumenta; ut generans ignem, non solum causat motum ejus, sed ad motum ejus facit leve in igne; unde leve quandoque activum, quandoque vero passivum principium motus dicitur. "

Haec ille. Ad secundam probationem contra primam partem ibidem factam, negatur similiter consequentia. Nam grave majus et grave minus ab eodem coelo generata, licet se habeant mere passive, in hoc quod neutrum horum movet seipsum, tamen non sic se habent mere passive, quod nullum principium activum motus sui sit eis intrinsecum ; immo, ut sic, active se habent, quia habent in se principium quo moventur, licet non principium quod movet ea : nam principium quod, est generans; principium vero quo, est gravitas vel forma substantialis illis intrinseca; unde potest aliquo modo dici quod moventur ex se, sed non a seipsis. Ad tertiam probationem dicitur negando consequentiam. Nam coelum, vel alius genitor corporum gravium, non movet ea per modum expulsionis vel impulsionis, nec levia per modum tractus vel attractionis : nam de ratione attractionis vel expulsionis est quod mobile accedat vel recedat a suo motore ; et ulterius, quod motus ille sit violentus, sic quod mobile non habeat illius motus principium activum vel passivum intrinsecum sibi, sed sit totaliter innaturale sibi; hujus autem oppositum, est in proposito. Et sic patet quod omnia inconvenientia per arguentem adducta, non tangunt nos. Ad confirmationem factam ex dictis Commentatoris, dicitur, secundum praedicta, quod motor non movet mobile a se distans, non motis corporibus mediis, quando movet motu violento, non imprimendo mobili aliquam formam vel dispositionem sibi connaturalem ; secus est ubi dat sibi motum et principium motus; sicut est in proposito, ubi mobile distat a motore, sed non a principio motus formali et intrinseco. Et sic patet quod omnia argumenta praedicta procedunt ex falso intellectu conclusionis; quia non distinguunt inter motorem et principium motus, nec inter principium quod et principium quo, in motu gravium et levium : nam quod movet, est genitor; principium vero quo movet, est forma quam dedit suo genito. Sicut autem non procedunt praedictae probationes, ad probandum talia gravia vel levia non moveri a coelo, ita nec probationes secundo adductae, ad probandum quod talia non possunt moveri a mediis, posito quod gignantur a mediis, sicut forte pluvia vel nix causatur a media parte aeris, quae, propter sui frigiditatem, convertit vapores in pluviam vel nivem aut grandinem. Unde Ad prunam probationem dicitur quod medium generat gravia et non levia, et consequenter movet gravia et non levia; et sic non sequitur quod idem activum mere naturale moveat ad contraria loca.

Sed quia idem argumentum potest fieri de coelo, si ponatur generare talia gravia et levia, ideo dicitur quod agens mere naturale, si sit activum particulare et non universale, sicut determinatur ad effectus unius rationis, ita et ad motum unius speciei; sicut patet de igne et aqua et caeteris naturalibus particularibus univocis. Sed quia coelum, cum sit activum naturale, non particulare sed universale, non univocum sed aequivocum suo effectui, potest generare et producere effectus specie differentes, ideo nil mirum si potest movere suos effectus motibus specie differentibus. Unde ab eodem motore naturali possunt causari motus specie differentes, sed non ab eodem principio motus proximo. Et haec est secunda solutio ad argumentum : quia scilicet peccat non solum quia non distinguit de motore universali et particulari, nec de univoco et aequivoco; verum etiam peccat quia non distinguit de principio quod et de principio quo, seu, quod idem est, de motore et de principio motus. Ad secundam probationem dicitur quod eadem pars eaeli, vel medii generantis grave, movet ipsum grave a principio motus usque ad finem : non tamen per illum modum qui somniatur in argumento, scilicet quod pars movens grave descendat cum gravi deorsum ; sed per alium, scilicet quia illa pars generans grave imprimit gravi principium sui motus, puta gravitatem, et suam formam substantialem. Et de hoc in simili dicit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 11, in solutione quinti. Quintum enim argumentum tale est : " Quod agit in virtute alterius, agit ut instrumentum alterius. Instrumentum autem non movet nisi motum; movens autem et motum oportet esse simul, ut probatur, 7. Physicorum (t. c. 10 et seq.). Cum igitur virius quae est in semine, non sit conjuncta animae sensibili generantis, videtur quod non possit agere ut instrumentum ejus, aut in virtute illius, (a) Ecce argumentum. Sequitur solutio : " Dicendum, inquit, quod instrumentum intelligitur moveri a principali agente, quamdiu retinet virtutem a principali agente impressam; unde sagitta tamdiu movetur a sagittante vel projiciente, quamdiu manet vis impulsus projicientis; sicut etiam generatum tamdiu movetur a generante, in gravibus et levibus, quamdiu retinet formam sibi traditam a generante; unde et semen tamdiu intelligitur moveri ab anima generantis, quamdiu remanet virtus impressa ab anima, licet corporaliter sit divisum. Oportet autem movens et motum esse simul quantum ad motus principium, non tamen quantum ad lotum motum, ut patet in projectis. "

Haec ille.

Ex quibus patet quid dicendum. Ad tertiani probationem dicitur quod grave generatum a coelo vel a medio, movetur ab illo tanquam a motore non moto. Nec valent tres consequentiae ibidem factae. Non quidem prima, qua infertur quod aliqua pars medii ex se descenderet cum gravi deorsum; quia non oportet movens et motum esse simul per totum motum, ut dictum est. Nec similiter secunda consequentia valet, qua infertur quod aer prius natura moveretur violenter quam grave moveretur naturaliter; quia, ut dictum est, in tali motu movens potest quiescere. Nec denique valet tertia consequentia, qua infertur quod, si aer movet tale grave, potius deberet illud movere sursum, aut detinere sursum, quam movere illud deorsum; sicut nec ista valet: coelum movet grave, igitur movet illud circulariter. Non enim oportet mobile convenire in motu cum suo motore, nisi sit molor univocus; non autem si sit motor aequivocus, vel generans aequivocum ; sicut est in proposito, cum media regio aeris, in virtute alicujus planetae vel stellae, generat pluviam aut grandinem, et imprimit ei gravitatem, et consequenter movet illam (a) Et. - Ad. Vi:

deorsum. Et sic patet ad primum et principale argumentum, quod non probat sufficienter grave non moveri a coelo, nec a medio, si ab illis generatur. Ad secundum principale dicitur quod ignis inferius genitus, a quocumque generetur, ab eodem sursum movetur, sicut a principio quod movet; licet principium quo movetur, sit sua forma substantialis, quae est ignis, et forma accidentalis, quae est levis formaliter. Neutra tamen harum formarum potest dici motor ignis, triplici ratione. Prima est : Quia movere et agere non proprie convenit nisi rei subsistenti vel completae in sua specie; modo forma gravis, substantialis aut accidentalis, nec subsistit, nec est quid completum in specie, nec forma rei completae; quia grave, quamdiu est extra locum suum, est quid incompletum, ut dicit Commentator, 8. Physicorum , comm. 32. Secunda est : Quia proprie movere est transferre mobile de potentia in actum; et quia grave, dum est grave in actu, non est in potentia essentiali, nec naturali, sed accidentali et violenta, ad locum suum, ut Commentator dicit, ubi supra, ideo grave, quod per suam gravitatem solum transfertur de potentia accidentali et violenta ad actum, per eam quasi de per accidens movetur; a generante vero, a quo transfertur de potentia essentiali ad locum suum, movetur de per se. Tertia est : Quia quandocumque duo se consequuntur naturali consequentia, non impedita, a quocumque datur primum, datur secundum; modo gravitas et locus deorsum, naturali consequentia se consequuntur, nisi sit impedimentum ; unde, cum primum detur a generante, scilicet gravitas, et secundum, scilicet locus deorsum, datur ab eodem, et non ita proprie a gravitate, nisi de per accidens. Accidit enim gravitati separari a loco deorsum, et esse in potentia deorsum, et movere deorsum ; generanti vero, per se competit generare grave, et dare sibi formam, et locum consequentem formam. Sic ei-go patet quod grave, per se movetur a generante, tanquam a principio quod; a gravitate vero intrinseca, tanquam a principio quo. Item, a generante, per se; a gravitate vero, quasi per accidens. Ad tertium principale dicitur, secundum praedicta, quod lapis, quantumcumque distet a suo generante, quandocumque movetur motu naturali deorsum, movetur a suo generante, dato quod generans sit corruptum, vel annihilatum, vel distans. Nec hoc dicere est insania, cum Philosophus, 8. Physicorum (t. c. 32), ex intentione demonstret, quadruplici ratione, quod nullum grave simplex movet se, sed movetur a generante per se.

Et si quis dicat quod movens et motum oportet esse j simul, etc.;

- ad hoc responsum est supra, dupliciter. Primo modo, quod hoc intelligendum est quantum ad principium motus, non quoad totum motum; grave vero, si extra locum proprium generatur, simul et in eodem instanti incipit moveri a III. - 26 generante. SeGundo, quod mobile non oportet simul esse cum suo motore, nisi quantum ad principium quo movet de proximo; hoc autem est gravitas; et ideo, quamdiu grave retinet gravitatem, tamdiu est simul cum suo motore. Tertio, potest dici quod movens et mobile sunt simul, quando est inter illa essentialis motio et translatio essentialis de potentia in actum, non autem quando mobile de per accidens transfertur de potentia in actum. Prima translatio et motio fit quando grave generatur; secunda fit post generationem; et ideo in prima sunt simul, non autem in secunda. Ad quartum patet per statim dicta. Nam grave movetur a generante, motione accidentali, dato quod generans distet a gravi, vel sit corruptum; non autem motione essentiali et naturali; quia tunc sunt simul secundum locum et secundum tempus. Ad quintum dico quod auctoritas Philosophi et Commentatoris valde sunt ad propositum nostrum, si bene intelligantur. Nam uterque illorum vult quod generans talia corpora, moveat ea de per se, cum per se transferat ea de potentia essentiali ad locum suum; forma vero intrinseca, sit principium activum motus de per accidens, quia est principium transferendi ea de potentia accidentali ad locum suum. Item, uterque praedictorum vult quod gravia moventur a generante, non solum in prima motione essentiali, immo etiam in secunda; licet non requiratur in secunda motione praesentia et simultas generantis, sicut in prima requirebatur, nec ad idem ad quod requirebatur. Unde, in dictis verbis, Commentator, loquens de secunda motione, non dicit talia non indigere motore extrinseco, sed addit essentialiter. Et ideo arguere sic : non indigent motore extrinseco essentialiter, igitur non indigent motore, est fallacia consequentis. Intendit enim quod extrinsecus motor non est necessarius ad movendum essentialiter ipsum grave; quia ex quo generatum est, ulterius essentialiter moveri non potest, sed accidentaliter. Sed, tam ad hoc quam ad aliud moveri, indiget motore extrinseco, cui attribuatur principaliter motio, sicut principio quod; licet gravitas sit immediatum principium quosecundi motus accidentalis. Unde, breviter, conceditur arguenti, quod in secunda motione generans non movet immediate tanquam principium quo, tamen immediate movet tanquam principium quod. Nec unquam Commentator dicit quod grave moveat seipsum, immo semper oppositum. Quod patet; nam, 8. Physicorum, comm. 29, dicit sic : " In corporibus simplicibus non apparet alietas mobilis a motore, sicut apparet in eis quae moventur ab extrinseco. Et non possumus dicere in eis quae moventur a principio in eis addito ei quod movetur (a) ex eis absque eo quod indigent causa extrinseca, sicut diximus in eis quae moventur ex se, quia moventur a principio in eis sine indigentia causae extrinsecae, sicut est dispositio in habentibus animas. Hoc enim impossibile est : quoniam hoc non est nisi in animalibus, quae moventur a principio in eis sine indigentia causae extrinsecae; quoniam, si ignis esset causa in se, per quam posset moveri sine indigentia causae extrinsecae, tunc per istam causam posset quiescere sine indigentia causae extrinsecae (a). Res enim in qua est causa qua potest moveri sine indigentia causae extrinsecae, sicut animal in quo est anima, potest per illam quiescere; et dicere in eo quod movetur per principium in eo sine indigentia alicujus extrinseci, quod movetur uno motu, non est secundum rationem. Principia enim quae sunt hujusmodi, innata sunt movere (6) motibus diversis. "

Haec Commentator.

Ubi deducit ponentes ignem moveri a principio intrinseco sine indigentia extrinseci ad duo inconvenientia : primum est quod in potestate ignis esset movere et quiescere ; secundum est quod posset moveri diversis motibus. Et hoc idem ponit Aristoteles in littera.

Item, expressius, Commentator, commento sequenti, scilicet comm. 30, sic dicit: " Cum declaravit Philosophus quod illa quae moventur naturaliter, non moventur per principium in eis, quia non moventur ex se, induxit secundam declarationem, per quam declarat quod ista non moventur per principium in eis. Illa enim quae moventur per principium in eis, necesse est ut dividantur secundum diffinitionem in motorem et motum, et ut non sint idem secundum diffinitionem et essentiam. Motor enim debet esse distinctus a moto, aut secundum diffinitionem et esse simul, sicut illa quae moventur ab extrinseco, aut secundum diffinitionem tantum, sicut est dispositio in habentibus animas. Anima enim quae est motor in eis, distinguitur a corpore quod est motum, secundum diffinitionem ; licet non distinguatur secundum esse, quia impossibile est animam esse sine corpore, nisi aequivoce. Et quia corpora simplicia sunt una secundum diffinitionem, et nullum eorum potest dividi in motorem et motum, necesse est ut non sint mota ex se, nisi esset possibile ut motor sit ipsum motum. Si igitur aliquis dixerit quod corpora simplicia sunt composita ex materia et forma, quorum utrumqne est distinctum secundum diffinitionem a reliquo, dicemus ad hoc, quod materia prima non est exsistens in actu, et illud quod movetur per se, debet dividi in motum et motorem in actu; quoniam illud quod est in potentia, neque movet, neque movetur. Si igitur lapis, verbi gratia, moveretur ex se, contingeret ut esset movens et motum, eodem modo secundum formam : quoniam non est exsistens in actu, nisi secundum formam; quod est impossibile. "

Haec Commentator. - Ubi patet manifeste, eum velle quod impossibile sit lapidem moveri ex se, sic quod habeat in se motorem non indigentem alio motore extrinseco. Quod ulterius patet. Nam, in eodem commento 30, sic subdit : " Illud quod movetur ex se, aut erit divisibile secundum diffinitionem, in motorem et motum; aut erit divisibile secundum partes, secundum contiguitatem : sicut quod (a) congregatur ex aliquibus, quod est continuum secundum contiguitatem; quia res continuae, secundum quod sunt continuae, non contiguas, impossibile est ut recipiant motum ex se, cum non dividantur in motorem et motum, nisi sint continuae copulatae secundum contiguitatem. Omne igitur quod movetur ex se, aut erit distinctum aut divisibile secundum diffinitionem, aut secundum quantitatem, id est, partes; et, cum corpora simplicia non dividantur altero istorum modorum, sequitur quod non moveantur ex se omnino. Illa autem quae dividuntur, aut secundum diffinitionem, aut secundum quantitatem, possibile est ut dividantur in motorem et in recipientem motum. Et, cum posuit quod res continuae consimiles impossibile est ut moveantur ex se (nihil enim quod movetur per illud per quod movetur res, movet se (6), nisi secundum id quod est non consimilis, scilicet secundum quod dividitur in motorem et motum), dicit : Nullum igitur istorum, etc. (y). Et iste sermo componitur sic : Corpora naturalia sunt consimilium partium simplicium ; et illa quae sunt consimilium partium simplicium, impossibile est ut moveantur ex se; ergo corpora naturalia non movent se. "

Item, in eodem commento, subdit: "Et cum declaravit quod non moventur ex se, incepit declarare quod necesse est ut moveantur ex aliis extrinsecis. Et hoc intendebat, cum dicit : Necesse est ut motor in quodlibet sit distinctus a moto, in quodlibet eorum. Et dedit exemplum in hoc; et dixit : Sicut invenimus in carentibus anima, id est, quod motor in eis est necessario extrinsecus, sicut motus lapidis ad superius (o) ab homine. "

Haec Commentator.

Item, commento sequenti, scilicet 31, sic dicit : " Cum declaravit quod illa quae moventur naturaliter, quae sunt carentia animabus, scilicet corpora simplicia, non moventur ex se, necesse fuit ut moverentur ab extrinseco alio : omne enim motum ab aliquo (e), necesse est aut ut motor sit in eo, et tunc erit motum ex se, aut extra illud. Et forte hoc non sequitur, nisi cum declarabitur quod omne motum habet motorem, et quod nihil movet se. Cum igitur declaravit, sicut diximus, quod illa quae moventur naturaliter, et carent animabus, non moventur ex se, dixit quod non moventur nisi ab extrinseco, cum non moveantur a principio in eis, etc. "

Item, in fine commenti, sic dicit : " Terra, ignis, et alia corpora simplicia habent istos duos modos, ut moveant, et moveantur; habent enim virtutem naturalem et violentam, scilicet accidentalem et essentialem. Et ista moventur violenter, quando moventur per virtutem violentam quae est in eis; et moventur naturaliter, quando moventur ab eo quod generat ipsa. Motus enim corporum naturalium in loco, est, in rei veritate, ab eo quod generat ipsa, sicut alia accidentia quae inveniuntur generari in re per generationem ipsius; et quod ista sunt magis digna esse de numero eorum quae non moventur per principium in eis; et quod nulla est contradictio in eis, in ponendo illa moveri naturaliter, et tamen ab extrinseco. Et cum declaravit in istis, quod necesse est ut numerentur in eis quae moventur ab extrinseco, et jam posuit ea moveri naturaliter, declaravit secundum quot modos dicitur in eis moveri naturaliter (x), cum eo quod moventur ex extrinseco; cum apparet, primo aspectu, quod omne motum ex extrinseco movetur violenter. "

Haec Commentator.

Ex quibus manifeste patet quod et verba ejus et mens faciunt pro conclusione nostra. Hoc autem adhuc apparet. Nam, commento 32, sic dicit : " Cum declaravit quod lapis et universaliter corpora simplicia non moventur ex se, cum non dividantur in motorem et motum, et quod propter hoc necesse est ut motor eorum sit extrinsecus, et declaravit (6) quod motor eorum est extrinsecus, cum hoc quod sunt mota naturaliter, et quod in eis est per potentiam naturalem, quae est in eis ut moveantur ad sua loca propria (y), sicut potentia exsistens in re generata, in substantia, ad recipiendum alia praedicamenta, scilicet quod motor in eis est extrinsecus et naturalis, et quod hoc quod moventur in loco provenit eis a generante, sicut provenit qualitas propria et alia accidentia, vult declarare quod latentia motoris istorum est essentialiter, propter mixtionem potentia; quam habent accidentaliter cum potentia quam habent essentialiter; et ideo habet duos motores, motorem accidentaliter, et motorem essentialiter (3); et ideo motor qui est essentialiter, admiscetur cum eo qui est accidentaliter, ita quod aestimatur quod ista movent se. " Item, comm. 32, dicit similia. Nec est qualecumque dubium consideranti verba ejus, quin conclusio nostra sit de mente ejus, nisi (6) a verbo et ideo usque ad essentialiter, om. Pr, quod, comm. 31, dicit quod ignis habet duas potentias ad motum et ad locum : unam essentialem, quae non est in igne, sed in corpore ex quo generatur ignis; aliam vero habet accidentalem, scilicet quae est in ipso igne jam generato exsistente extra locum suum. Et de prima dicit quod, ad hoc quod exeat in actum, indiget motore extrinseco essentialiter movente; de secunda dicit quod non indiget motore extrinseco movente essentialiter, sed tantummodo accidentaliter, removendo prohibens.

Item, quia, in eodem commento, dicit quod essentia gravis et levis facit quod talia ferantur ad loca sua.

Item, quia, ibidem, dicit qudd leve non impeditum agit actionem levis, quae est esse sursum, vel moveri sursum, etc. Sed ista non debent movere ad credendum quod Commentator opinatus sit talia movere seipsa, ut patet per praedicta et sequentia commenta. Sed per dictum primo allegatum, intendit quod ignis actu levis, ad hoc quod moveatur, non indiget extrinseco motore localiter sibi praesente, et de potentia essentiali ad locum ipsum educente, aut aliquod novum sibi imprimente, puta formam substantialem vel accidentalem; non tamen negat quin motus ignis naturalis attribuatur generanti tanquam principio quod, sicut et forma ejus attribuitur eidem.

Similiter, per secundum dictum non intendit dicere quod essentia corporis gravis vel levis effective moveat tale corpus, sed solum quod est principium quo talis motus, sicut id ad quod naturali sequela sequitur talis motus.

Per tertium vero dictum intelligit quod moveri sursum est actio corporis levis, non sicut principii quod, sed sicut principii quo, eo modo loquendi quo duorum effectuum ab eadem causa efficiente procedentium, quorum secundus naturaliter supponit primum, primus dicitur esse causa secundi; sicut subjectum suae passionis dicitur causa, et forma substantialis accidentium consequentium ipsam. III. Ad alia argumenta Scoti. - Ad primum Scoti contra eamdem conclusionem, dicitur quod, dum grave actu descendit, ille descensus habet causam in actu materialem, ipsum grave; finalem vero, esse deorsum, vel quietem in loco deorsum; efficientem vero, ipsum generans, quod, licet non sit actu in se, remanet tamen in suo effectu, scilicet in forma gravis, in virtute; et sic est sufficienter in actu ; quod requiritur ad causalitatem illius descensus. Nec tamen ex hoc sequitur quod illa virtus relicta in effectu, sit principale efficiens vel movens, sed solum quod sit principium quo, non principium quod, ut saepe dictum fuit. Ad secundum dicitur quod sicut grave habet a generante quod moveatur deorsum sicut a principio quod, sed a forma sua sicut a principio quo; ita ab eisdem habet quod secum trahat levia sibi alligata.

Dicitur ulterius, quod illud argumentum aeque potest reduci ad oppositum sicut ad propositum, arguendo sic : Illud quod non movet aliud, nisi prius ab aliquo naturaliter motum, ab eodem habet quod moveat et quod sit motum ; sed grave non movet leve sibi alligatum, nisi prius naturaliter sit motum ad gravitatem a suo generante; igitur ab eodem habet quod sit leve et quod moveatur; sed quod sit leve, habet a generante, et non a se; igitur quod moveat leve, habet a generante, et non a se. Item, potest sic argui : Illud quod non movetur localiter nisi prius sit alteratum ab aliquo, ab eodem habet quod moveatur localiter et quod alteretur; sed grave non movetur localiter deorsum motu naturali, nisi prius sit generatum et alteratum a generante ; igitur ab eodem habet quod moveatur localiter. Et sic illud argumentum parum valet; quia etiam ex eodem fundamento posset concludi quod grave generet seipsum , et atteret seipsum. Ad tertium, negatur major; quia habet instantiam in multis. Nulla enim forma mere naturalis agit in suum subjectum, et tamen potest agere in aliud consimile suo subjecto. Item, manus non potest causare sensationem sui in seipsa, et potest eam causare in alia manu. Item, oculus potest causare in alio oculo, sibi per omnia simili, visionem sui, vel sallem speciem praeviam visioni, quam tamen non potest causare in se. Quod si dicatur quod non est eadem proportio oculi ad seipsum, quae est oculi ad alium oculum, dicam tibi : similiter, in proposito, non est eadem proportio gravis ad seipsum, quae est unius gravis ad aliud corpus; quia movens et motum oportet esse diversa secundum essentiam, vel secundum quantitatem.

Ad illud quod additur de quiete, dicitur quod ab eodem grave (a) habet gravitatem et motum deorsum et quietem, scilicet a generante. Unde beatus Thomas, l 2 , q. 26, art. 2, dicit quod agens naturale dat suo passo, primo formam, secundo dat motum consequentem ad formam, tertio dat quietem in proprio loco. Et in quaestionibus de Potentia Dei, q. 5, art. 5, prout allegatum fuit supra, in solutione primi argumenti Gregorii, dicit quod (6) natura gravis magis inclinat ad quietem quam ad motum. Tunc, cum dicit arguens, quod oportet assignare quieti gravis causam coaevam, etc,

dicitur, secundum praedicta, quod principium quod illius quietis est generans, principium quo est gravitas. Neque oportet quod principium quod sit coaevum suo effectui in se, sed in suo effectu, et quod sit coaevum in virtute. Nec tamen ex hoc sequitur quod illa virius sit principium quod, vel causa efficiens quietis, proprie loquendo. Ad quartum dicitur quod illud grave quod per - QUAESTIO I. seipsum frangit et solvit et removet obstaculum prohibens, non oportet quod sicut est quod frangit obstaculum, ita sit quod movet seipsum : quia respectu illius obstaculi distincti a se loco et supposito et essentialiter, potest habere rationem quod; non autem respectu suiipsius, quia non potest dividi intrinsece in duo essentialiter distincta, quorum unum sit movens, et aliud sit motum. Nec valet ratio in oppositum inducta, qua dicitur quod non frangit nisi quia intendit, etc. Non enim oportet, ut dictum fuit, quod causa efficiens posterioris sit causa efficiens prioris : nam ignis est causa efficiens calefactionis et combustionis ligni, qui tamen non est causa efficiens sui caloris proprii; sed illius causa efficiens, est ipsum generans ignem. Ad quintum dicitur quod, licet ab eodem generante generari possit gravius et minus grave, tamen plus imprimit de actu primo, scilicet de gravitate, corpori graviori quam minus gravi; et ideo velocius movet gravius a se genitum quam minus grave; quia, licet sit aequalitas principii quod, non tamen principiorum quibus causatur motus; vel, aliter, quod, licet eadem sit causa efficiens principalis, non autem instrumentalis. Et ideo bene concludit argumentum, quod difformitas talium motuum est ab aliquibus intrinsecis ipsis mobilibus; sed non concludit quod illa intrinseca, sint moventia principalia. Ad sextum dicitur quod motus naturalis intenditur in fine, non propter intensionem causae moventis principalis, seu principii quod movet, sed propter intensionem causae instrumentalis, seu principii quo motus; quod quidem principium vigoratur in fine motus, propter accessum ad locum sibi naturalem, qui est sicut finis motus, et quasi quoddam completivum dispositionis naturalis ipsius mobilis. Et ideo argumentum bene concludit quod aliquid intrinsecum mobili quod tali motu movetur, com-principiat motum sicut quo, non sicut quod, vel sicut causa instrumentalis, non principalis. Ad septimum dicitur quod mens Aristotelis et Commentatoris, ubi allegantur, non est quod ascendere sit actus secundus, ita et aequaliter aut similiter effectus, et procedens a levi sicut calefactio procedit ab igne, et actualis consideratio ab habente habitum scientia;. Et hoc patet per rationes eorum superius allegatas, quibus concludunt quod nullum corpus simplex movet se. Sed volunt quod talis motus aliqualiter est a principio intrinseco; et hoc, vel mere passivo, vel, si ex principio activo, quod illud sit magis principium quo quam principium quod : sicut et scientialis habitus non est principium quod actualis considerationis, sed solum principium quo; et similiter calor respectu calefactionis. Verumtamen ipse sciens est principium quod conjunctum principio quo, respectu considerationis ; et ignis calidus, similiter est principium quod conjunctum principio quo calefactionis. Non sic autem grave cum sua gravitate se habet respectu motus proprii : quia, in primis duobus exemplis, movens et motum sunt actu entia, et ab invicem actu distincta; non sic autem in tertio exemplo. Et ideo non aeque potest dici quod grave moveat se, vel sit causa proprii motus, sicut potest dici quod sciens est causa propriae considerationis, et ignis calefactionis. Item, si vadamus ad vim verborum, sciens, secundum Aristotelem, dum de potentia habituali exit in actualem considerationem, non proprie dicitur moveri, sed solum aequivoce, sicut patet in 7. Physicorum (t. c. 20). Ad octavum dicitur quod gravitas et levitas dicuntur qualitates activae motus, modo quo supradictum est, quia scilicet quaelibet illarum est principium quo motus, non autem principium quod motus sui subjecti. Ad nonum dicitur similiter; quia scilicet lapis et quodlibet aliud grave dicitur habere in se principium sui motus quo, et illo modo dicitur esse motor, licet improprie, ut dictum est. Item, quia de per accidens potest esse causa sui motus, frangendo et removendo impedimentum sui motus. Et haec sufficiunt ad objecta contra primam conclusionem. Sj 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti et quorumdam aliorum.

Ad primum eontra secundam conclusionem, dicit Gregorius (dist. 6, q. 2), negando consequentiam. Ad probationem vero illius, dicit quod, licet sit " bona de indivisibili cui corresponderet praecise (a) indivisibile in spatio (6), sive quod non coexsisteret simul divisibili parti spatii, si aliquod tale esset, de angelo tamen non valet, nam angelus non est tale indivisibile : nam , licet in seipso sit indivisibilis, coexsistit tamen divisibili spatio; sicut et anima intellectiva, indivisibilis exsistens, coexsistit corpori divisibili, et informat illud ; ideoque non mensurat magnitudinem per indivisibilia, sed tantummodo per divisibilia ".

Haec Gregorius.

Cui satis concordat sanctus Thomas, 1 p., q. 53, art. 1, in solutione primi, dicens : " Illa, inquit, ratio deficit dupliciter in proposito. Primo quidem, quia demonstratio Aristotelis procedit de indivisibili secundum quantitatem, cui correspondet ex necessitate locus indivisibilis; quod non potest dici de angelo. Secundo, quia demonstratio Aristotelis procedit de motu continuo. Si enim motus non esset continuus, posset dici quod aliquid movetur dum est in termino a quo, et dum est in termino ad quem : quia ipsa successio diversorum ubi circa eamdem rem, motus ejus diceretur; unde in quolibet illorum ubi esset res, illa posset dici moveri. Sed continuitas motus hoc impedit; quia nullum continuum est in suo termino, ut patet quod linea non est in puncto. Et ideo oportet quod illud quod movetur continue, non sit totaliter in altero terminorum, dum movetur; sed partim in uno, et partim in alio. Secundum ergo quod motus angeli ponitur continuus, sic concedi potest quod angelus, dum movetur, partim est in termino a quo, et partim in termino ad quem (ut tamen partialitas non referatur ad substantiam angeli, sed ad locum) : quia in principio sui motus continui, angelus est in toto loco divisibili unde incipit moveri; eed dum est in ipso moveri, est in parte primi loci quem deserit, et in parte secundi quem occupat. Et hoc quidem quod possit occupare partes multas duorum locorum, competit angelo ex hoc quod potest occupare locum divisibilem per applicationem suae virtutis, sicut corpus per applicationem magnitudinis. Unde sicut sequitur, de corpore mobili secundum locum, quod sit divisibile secundum magnitudinem; ita, de angelo, quod virtus ejus possit applicari alicui divisibili. "

Haec ille. Ad secundum concedit Gregorius primam consequentiam, et negat secundam, " Nam, ut dicit, movens liberum potest etiam absque resistentia successive movere. Patet etiam, inquit, per arguentem , qui dicit quod Deus posset successive movere angelum; et constat quod tunc nulla foret resistentia. Similiter, ut dicit, medium non resistit corpori glorificato, nec corpus glorificatum virtuti moventi; et tamen Christus, post glorificationem sui corporis, successive movebatur, et continue. Dictum ergo Philosophi intelligendum est de motu naturali; in tali namque est praecise successio propter resistentiam. "

Et si dicatur contra, quia tunc esset ibi successio, praecise quia angelus vellet tanta velocitate praecise movere seipsum; et tunc ulterius sequitur quod omnes partes spatii distincte cognoscat actu successive, vel quod aliquando transit, et nescit quam velociter;

dicit Gregorius, quod " hoc argumentum potest fieri contra quemcumque, de hominibus habentibus corpora glorificata. Dicitur tamen quod angelum cognoscere quanta velocitate movetur, potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod distincte cognoscat in quanto tempore quamlibet partem determinate pertransit : verbi gratia, in quanto tempore decimam (y), et n quanto centesimam, et in quanto millesimam ; et sic de qualibet, determinate et distincte cognoscat in quanta parte certa et determinata temporis eam transeat. Alio modo, quod non sic distinctam notitiam de singulis habeat, sed de tota magnitudine determinate sciat in quanto tempore pertransit, et confuse de partibus. Si intelligatur primo modo, conceditur consequentia, et consequens etiam, pro secunda parte, si detur minima pars perceptibilis magnitudinis ab angelo, vel maxima non perceptibilis; sicut, non obstante quod voluntas libere possit intendere actum suum et velocitatem, non tamen distincte novit quamlibet partem actus, et quamlibet partem temporis mensurantis illam (a) intensionem actus; et hoc non solum de voluntate humana, sed etiam de voluntate angelica videtur satis rationabiliter debere dici. Si vero teneatur oppositum, consequens concedendum est pro prima parte. Si vero intelligatur secundo modo, neganda est consequentia : nam, esto quod non cognoscat distincte quamlibet partem magnitudinis et temporis, potest tamen cognoscere quod in tanto tempore pertransit totum spatium ".

Haec Gregorius; et quidem satis bene, nisi in hoc quod dicit esse minimam partem magnitudinis ab angelo perceptibilem, vel maximam non perceptibilem ab illo. Hoc enim negaret beatus Thomas, et diceret quod angelus naturaliter cognoscit distincte et actu quamlibet partem motus, et temporis et velocitatis proportionem, ut patet ex praedictis. Item, diceret quod non sola nec tota causa successionis, in motu etiam mere naturali, est resistentia medii ad mobile, ut postea dicetur. Item, diceret quod difficultas (6) tacta non habet locum nisi dum angelus movetur motu continuo, non autem in non continuo motu. Ad tertium dicit Gregorius concedendo consequens. (( Dico enim, inquit, quod quilibet angelus per quantumcumque spatium finitum potest se movere in instanti, sumendo movere communiter et large. Nec est necesse quamlibet virtutem majorem, in quolibet effectu superare minorem. A erbi gratia : corpus luminosius, non velocius aut citius determinatam partem medii illuminare potest quam potest minus luminosum, cum minus luminosum possit in instanti. Similiter, si vacuum esset, sicut potest esse, saltem per Dei potentiam, ut quilibet catholicus habet concedere, quodlibet grave per quantumcumque finitam distantiam descenderet in instanti; nec citius descenderet gravius quam minus grave. Sufficit autem quod in aliquo effectu excedat. Et sic est in exemplis datis. Nam, etsi majus luminosum non citius illuminet quam minus, majorem tamen partem medii, et intensius illuminat quam minus luminosum. Similiter, quamvis gravius non superet in movendo se, supposito vacuo, corpus minus grave, superat tamen ipsum in movendo se per plenum. Sic in proposito, dico quod angelus fortior in movendo se, non superat debiliorem; tamen superat illum in movendo aliquod corpus : nam majus corpus potest movere, et idem vel aequale, velocius; et hoc sufficit. Probatio autem procedit de actionibus temporaneis, non subitis. "

Haec Gregorius; et male, secundum viam sancti Thomae. Nam sanctus Thomas diceret quod nec angelus, nec corpus gloriosum, nec grave in vacuo, quacumque virtute potest moveri in instanti, transeundo medium : quia sic in eodem instanti esset in pluribus locis vel spatiis localiter; quod ipse reputat impossibile. Diceret ergo ad argumentum, quod angelus minoris virtutis aeque cito potest transire quantumcumque spatium, sicut angelus majoris virtutis; et hoc, si ambo moveantur motu discreto, non transeundo per medium; et idem est, si ambo transeant per medium motu continuo. Verumtamen neuter potest pertransire in instanti quantumcumque spatium, nec motu continuo, nec discreto; et hoc, neque transeundo per medium, neque transeundo sine medio. Sed tamen, in quantumcumque parvo tempore velit, potest pertransire. Nec est dare minimum tempus in quo posset pertransire, nec maximam velocitatem sibi possibilem in movendo se. Et consequenter, nullus potest movere seipsum summa velocitate sibi possibili, sicut argumentum supponit. Ad quartum dicit Gregorius, quod " fundatur in falso, scilicet quod sit dare minimum tempus, in quo angelus per certam distantiam possit se movere ". Et in hoc bene dicit. Ad quintum dicit quod " consequentia non valet, loquendo de anima conjuncta, de qua argumentum procedit. Tamen, quidquid sit de consequente, illud dictum Philosophi non probat illud esse falsum. Nam Philosophus loquitur de moto (i) divisibili et quanto; sicut manifeste patet per totum suum processum, ibidem; et similiter, 7. Physicorum, in principio, ubi incipit loqui de ista materia, et accipit moveri ex se prout excludit duo : quorum primum est motor exterior particularis, per se et immediate movens; secundum est quilibet motor alius, cujus motio sit necessaria ad hoc ut illud quod dicitur moveri ex se possit moveri. Isto namque modo sola animalia vel viventia moventur ex se; licet gravia et levia moveantur ex se, prout ly ex se excludit primum motorem, non autem secundum ".

Haec Gregorius; et male, secundum sanctum Thomam , quantum ad duo. Primo, quia sanctus Thomas negaret gravia moveri ex se; sicut patet ex dictis in prima conclusione, et similiter in solutionibus ad objecta contra illam. Secundo, quia sanctus Thomas diceret quod impossibile est idem moveri a seipso per se, sic quod sit primo movens et primo motum, secundum idem sui, loquendo pro- j prie de motu locali, ut est actus imperfecti; quid- I quid sit de motu qui est actus perfecti, vel de motu per accidens, et de motis non primo sed secundario. Unde sanctus Thomas reputat Aristotelem sufficienter demonstrasse, in 7. Physicorum et 8, quod nihil primo et per se movetur a seipso, quacumque specie motus qui est actus imperfecti, puta in substantia, qualitate, et quantitate, et ubi. Diceret ulterius, quod motus angeli in loco non est actus imperfecti, sed potius actus perfecti; et ideo tali motu angelus movet seipsum. Ille enim motus aequivoce dicitur motus localis cum motu locali corporum, de quo demonstrat Aristoteles in libris Physicorum.

II. Ad argumenta aliorum.

Et per hoc patet responsio ad tria argumenta facta ab aliis. Procedunt enim de motu locali, qui est actus imperfecti , et propter indigentiam mobilis. Et ideo sanctus Thomas, 1 p., q. 53, art. 1, in solutione tertii, sic dicit: " Motus qui est actus exsistentis in potentia, est propter indigentiam suam ; sed motus exsistentis in actu, non est propter indigentiam suam, sed propter indigentiam alterius. Et hoc modo angelus, propter indigentiam nostram, localiter movetur. "

Haec ille. III. Ad argumenta Gregorii.

Ad primum contra aliam partem secundae conclusionis, vel contra suppositum in ea, dicitur quod mobile localiter motum perdit unum ubi, et acquirit aliud; et de ubi movetur in ubi, vel de unowbi ad aliud ubi. Et dum arguens quaerit utrum mobile moveatur de uno ubi in aliud in tempore, vel in instanti (hoc est dicere quomodo perdit ubi quod erat terminus a quo);

dicitur quod mobile motu locali, in tempore mensurante motum ejus, habet duplex ubi. Primum est ubi constitutum praecise ex partibus simultaneis, distinctis secundum distinctionem partium ipsius mobilis, correspondentibus diversis partibus loci sui primi et proprii et adaequati. Et tale ubi est adaequatum mobili; quia correspondet loco adaequato ipsius. Item, tale ubi indivisibiliter acquiritur, et indivisibiliter perditur, hoc est, totum simul, et non per partem priusquam per totum. Cujus ratio est: quia tale ubi non est aliud quam respectus quidam, vel comparatio, vel habitudo corporis locati ad locum vel locans et continens, et partium locati ad partes loci indivisibilium, et linearum et superficierum unius ad puncta, lineas, superficies et partes alterius; et ideo, cum respectus, habitudo et comparatio varientur numeraliter, et non maneant idem, variatis fundamentis et terminis, patet quod tale ubi tamdiu et praecise durat, quamdiu locatum est in eodem loco proprio. Et dico eodem secundum se totum, et secundum quodlibet sui divisibile et indivisibile, ita quod idem punctus loci correspondeat eidem et non alteri puncto locati, et linea lineae superficies superficiei, et pars parti. Quam cito autem variatur aliquid talium, non manet idem locus proprius in mobilibus in motu recto; sed fit alius locus secundum totum, aut secundum partem. Et ideo nec manet idem ubi, sed aliud. Et quia mobile, dum incipit moveri motu recto localiter, in instanti quo incipit moveri et desinit quiescere, habet aliquem proprium locum, quem non habebit immediate post illud instans, secundum se totum, licet post illud instans habeat aliquas partes dicti loci, hinc est quod ubi quod habet in illo instanti quo incipit moveri, perditur et desinit esse in illo instanti; et hoc per positionem de prasenti, et remotionem de futuro. Sicut enim, in illo instanti, verum est dicere, Mobile nunc habet locum A secundum se totum et quodlibet sui, et, immediate post illud instans, non habebit A locum secundum se et quodlibet sui; sic, juxta praedicta, in praedicto instanti, verum est dicere, Mobile nunc habet B ubi, et, immediate post hoc instans, non habebit B ubi, nec aliquam ejus partem. Et sic patet quod tale ubi perditur in instanti, vel totum simul, et non prius per partem quam per totum. Unde potest dici perdi in instanti; quia est dare ultimum instans sui esse. Et potest dici perdi in tempore; quia est dare primum tempus sui non esse, non autem primum instans sui non esse. Et sic incipit non esse in tempore, quod nulla pars temporis, nec aliquod instans temporis est mensura adaequata illius inceptionis; quo tempore (a) desinit esse instans, et mutatum esse, et respectus, et multa similia. Tale autem ubi habet mobile localiter motum motu recto, in quolibet instanti temporis mensurantis motum ejus; ita quod non habet idem ubi, sed aliud et aliud, totaliter distincta, in quibuscumque duobus instantibus dicti temporis. Nec tale ubi acquiritur per motum, sed per mutatum esse. Et hoc sufficit de primo ubi ex simultaneis partibus constituto.

Secundum ubi est considerare in tali mobili moto localiter, quod est constitutum non praecise ex partibus simultaneis, sed etiam ex partibus sibi ad invicem continue succedentibus, nec habentibus solam aut praecisam distinctionem correspondentem partibus, aut punctis, aut lineis, aut superficiebus locati vel loci, sed potius diversae partes illius ubi correspondent diversis locis totalibus mobilis in toto motu. Nec dico locis adaequatis mobili, quia sic illud totale ubi componeretur ex indivisibilibus secundum prius et posterius; sed quaelibet pars illius ubi correspondet alicui loco majori, et excedenti, secundum dimensiones, ipsum mobile : ita quod, sicut in qualibet parte temporis mensurantis motum localem, mobile est in loco majori se, et non in aliquo loco.adaequato, quia sic quiesceret, ita in qualibet parte temporis illius est in ubi, vel habet ubi correspondens loco majori se; et sic non habet totum illud ubi simul, sed prius unam parta) tempore. - angelo Pr. tem, et postea aliam. Hoc autem secundum ubi non se habet ad primum ubi sicut totum ad partem, quia divisibile non componitur ex indivisibilibus; sed se habet ad illud sicut linea ad punctum, et tempus ad instans, et sicut motus ad mutatum esse, et sicut terminatum et conterminatum ad terminativum et conterminativum sui et partium suarum. Item, tale ubi et quaelibet pars ejus acquiritur et perditur in tempore, et non in instanti. Et secundum continuationem et divisionem talis ubi, est continuitas et divisio motus localis; immo, secundum veritatem, tale ubi fluens, est motus localis. Primum autem ubi est mutatum esse, continuans partes motus localis, ut patet ex dictis in prima distinctione. Hac distinctione diversorum ubi praemissa, respondetur ad primam rationem Gregorii, quod ubi successivum acquiritur et perditur in tempore, et partibiliter; ubi vero simultaneum, in instanti, vel impartibiliter. Tunc ad improbationes primae partis, dicitur quod ubi successivum acquiritur partibiliter, non secundum partibilitatem mobilis in longum, latum et profundum, nec secundum partes dimen-sionales simultaneas ipsius ubi, nec secundum partes essentiales vel intentionales ipsius ubi, sed secundum partes sibi succedentes secundum prius et posterius, quarum quaelibet informat totum mobile successive. Et ideo divisio arguentis non est sufficiens. Et quia argumentum suum non impugnat hoc quartum membrum, ideo probationes adductas non oportet dissolvere; quia verum concludunt, sed non contra conclusionem. Ad probationes vero quibus probat quod nullum ubi acquiratur totum simul, nec perdatur totum simul,

Dicitur ad primam, quod procedit ex falsa imaginatione, scilicet quod ubi simultaneum sic perdatur in instanti, vel totum simul, quasi sit dare primum instans sui non esse, in quo mobile mutetur et mutatum sit ab illo. Ncs autem non sic imaginamur, sed totum oppositum, scilicet quod sit clare ultimum instans esse talis respectus, et primum tempus sui non esse. Nec est inconveniens in talibus respectivis, qui non incipiunt nec desinunt nisi ad inceptionem et desinitionem absolutorum, aut ad eorum variationem, dare ultimum instans sui esse, sicut de aequalitate duorum quantorum, et similitudine duorum alborum, quae perduntur in instanti, quam cito unum aequalium vel similium augetur vel minuitur, intenditur aut remittitur. Quod autem ulterius infertur, quod, secundum hoc, tollitur omnis continuitas motus, etc,

dicitur quod consequentia non valet; quia continuitas in motu locali non attenditur penes talia ubi indivisibilia secundum prius et posterius, sed secundum ubi divisibilia, et secundum divisionem loci vel spatii acquisiti vel perditi. Quamdiu etiam durat motus localis, ipsum mobile partim est in termino a quo, I et partim in termino ad quem, et non totum in - QUAESTIO I. altero, sumendo dictos terminos non pro ubi indivisibilibus, sed pro locis acquisitis et deperditis, et pro ubi secundo modo dictis, correspondentibus diversis locis majoribus locato. Ad secundam probationem, dicitur quod, sicut mobile perdit ubi simultaneum in instanti et in tempore, diversimode intelligendo, sic acquirit ubi simultaneum in instanti et in tempore : in instanti quidem, quia nunc habet ubi quod non habuit prius secundum se, nec secundum aliquid ejus; in tempore vero, quia, in tempore praecedenti tale instans, mobile non habuit tale ubi, sed tendebat ad illud; ita quod acquiri est in tempore, sed acquisitum esse est in instanti. In casu vero argumenti, dicitur quod P, in instanti B, perdit A ubi, supposito quod B instans sit primum instans temporis mensurantis motum; et hoc accipiendo per divisionem et desini-tionem, per positionem de prasenti et remotionem de futuro. Si autem talia exponentur econtra per negationem de praesenti et positionem de praeterito, tale ubi perditur non in instanti B, sed in tempore sequenti, modo prius dicto. Et dum quaeritur, utrum in eodem instanti mobile acquirat aliud ubi,

dicitur quod non acquirit aliquod ubi indivisibile; quia talia duo ubi non sunt simul in aliquo instanti, nec se immediate consequuntur in tempore, nec in motu. Verumtamen, sicut mobileP, in instanti B, et in tempore immediate sequenti, perdit A ubi indivisibile, diversimode exponendo perditionem illam; ita, in instanti B, et in tempore sequenti, acquirit aliquod ubi divisibile, diversimode exponendo illam acquisitionem : quia scilicet in instanti, per remotionem de praesenti et positionem de futuro; in tempore vero, exponendo per positionem de praesenti et remotionem de praeterito.

Secundo, dicitur quod, si loquamur de instantibus intrinsecis tempori mensuranti motum P, tunc conceditur quod in quolibet tali instanti, P mobile simul acquirit et perdit unum et idem novum ubi indivisibile, diversimode exponendo perditionem et acquisitionem. Non tamen concedo quod in aliquo instanti perdat unum ubi indivisibile, et acquirat aliud ubi, etiam indivisibile, qualitercumque exponatur.

Tertio, dicitur quod in quolibet instanti intrinseco tali tempori, P mobile perdit unum ubi indivisibile, et acquirit aliud ubi divisibile. Et idem potest dici de qualibet parte temporis terminata ad aliquod instans; in qualibet enim tali, perdit ubi indivisibile, et acquirit ubi divisibile. Et hoc est verum in omni motu continuo : quia semper in quolibet instanti acquiritur et perditur idem mutatum esse; et in quolibet instanti, et in qualibet parte temporis quae ab instanti incipit, vel ex parte principii vel initii per (a) instans terminatur, acquiritur vel incipit aliqua pare motus.

Quarto, dicitur quod in quolibet tali instanti, verum est dicere quod P mobile mutatur et mutatum est ad aliquod ubi indivisibile ; et similiter, in quolibet instanti, posset dici quod mutatur et mutatum est ab illo indivisibili; diversimode exponendo, sicut dictum est, de inceptione et desinitione. Tamen magis proprie dicitur quod in instanti mutatur P mobile ad ubi indivisibile, et mutatum est ad ipsum; sed in tempore immediate sequenti, mutatur et mutatum est ab ipso. Nec tamen sequitur quod mutetur ab illo partibiliter, aut successive; quia, licet illa mutatio perditiva fiat in tempore, tamen nullo instanti, nec aliqua parte illius temporis, mensuratur primo et adaequate, sicut dicit arguens in similibus casibus : utputa quod aliqua volitio indivisibiliter et tota simul producatur immediate post aliquod instans, quae tamen nullo instanti, nec aliqua parte temporis, in primo mensuratur et adaequate. Et similiter dicam sibi, in proposito, de desinitione mutati esse, vel instantis, aut ubi, et similium indivisibilium. Ergo dicitur quod ista consequentia non valet : C ubi in eodem instanti incipit et desinit; igitur in eodem instanti primo est generatum et corruptum. Nec sequitur : igitur simul est et non est.

Quinto, dicitur quod in talibus indivisibiliter durantibus, nullum est inconveniens generationem et corruptionem immediate sibi succedere; sicut patet de mutatis esse, et de instantibus, et de similibus indivisibilibus continuantibus et terminantibus partes continuorum successivorum; quorum indivisibilium esse minimum habet de actualitate, nec potest vix demonstrari, secundum Philosophum, cum consistat in fluxu et lapsu. Ad tertiam probationem, dicitur quod consequentia non valet; quia, licet quodlibet ubi indivisibile acquiratur in instanti, nullum tamen tale est pars motus, nec acquiritur proprie per motum, sed per mutatum esse. Et ultra, talia indivisibilia, quae sunt termini mutatorum esse, sunt alia ubi divisibilia, quae acquiruntur et perduntur continue partibiliter et successive per motum. Et sic motus habet continuitatem ex illis, et potissime ex continuitate et partibilitate loci; cum locus et ubi simul acquirantur, et sint unus totalis et completus terminus motus localis, et non duo distincti termini. Unde, dato quod omnia ubi essent indivisibiliter acquisita, adhuc motus haberet continuitatem ex continuitate loci vel spatii partibiliter acquisiti. Ad secundum principale dicitur quod nullum corpus non contentum alio corpore, nec circumscriptum (a), actu vel potentia, movetur proprio motu locali univoco motibus aliis; et ideo, si non acquirit locum, non oportet quod acquirat ubi; nos enim loquimur de motu locali corporis circumscripti ab aliquo locante extrinseco. Quomodo autem ultimum caelum sit in loco, scilicet coelum empyreum, et ari moveatur, non est presentis speculationis. Ad lertium, negatur consequentia. Quia, licet mobile motu locali acquirat simul per motum suum locum et ubi, quae sunt duo realiter distincta; non tamen acquirit duos terminos motus. Immo, locus et ttbi sunt unus completus terminus motus, quia per ubi habetur locus; et est certus ordo inter illa ; nec unum terminaret motum, nec daret ei speciem, sine alio.

Item, negatur secunda consequentia ibidem facta, scilicet quod essent quinque genera motuum: nam motus ad locum pertinet ad praedicamentum ubi; quia locus pertinet ad praedicamentum ipsius ubi, non sicut species illius generis, sed sicut principium proximum rerum illius generis, et constitutivum illarum. Et ad hunc sensum loquitur sanctus Thomas, super 3. Physicorum (lect. 5), ubi dicit quod praedicamentum ubi constituitur secundum quod aliquid denotatur a loco, sicut praedicamentum quando constituitur secundum quod aliquid denominatur a tempore. Ad quartum, negatur consequentia. Nec valet probatio ; quia casus ibidem positus implicat contradictionem, ad quam non se extendit divina potentia Ut enim dicitur ibidem, idem est quiescere secundum ubi, et quiescere secundum locum; vel saltem, unum est de intellectu alterius; talia vero inseparabilia sunt; et hoc, sive sint realiter distincta, sive non. Et ideo in hoc argumento, et in duobus sequentibus, fundat se arguens in illo falso fundamento, scilicet quod omnia realiter ab invicem distincta, possunt per divinam potentiam ab invicem separari , et unum sine alio conservari; quod fundamentum, ut saepe dictum fuit in praecedentibus, manifeste falsum est in entibus respectivis; ut patet de similitudine inter duo alba, et de respectu creaturae ad Creatorem, et sic de infinitis talibus. Et non solum fallit in respectivis, immo in absolutis, cujusmodi sunt potentiae animae, et ipsa anima; illa enim sunt inseparabilia. Et de hoc sanctus Thomas, de Spiritualibus creaturis, q. 11, et ultima, arguit sic : (t Unumquodque intelligitur per suam essentiam ; quia proprium objectum intellectus est quod quid est, ut dicitur, 3. de Anima (t. c. 26). Quidquid igitur est sine quo res intelligi non potest, est de essentia rei. Si igitur anima sine potentiis non potest intelligi, sequitur quod sint de essentia animae. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Ad septimum, inquit, dicendum est quod duplex est operatio intellectus, sicut dicitur, 3. de Anima (t. c. 21). Una, qua intelligit quod quid est; et tali operatione intelligi potest essentia rei, et sine proprio, et sine accidente, cum neutrum eorum ingrediatur essentiam rei; et sic procedit ratio. Alia est operatio intellectus componentis et dividentis; et sic potest substantia intelligi sine accidentali praedicato (a), etiamsi sit secundum rem inseparabile; sicut potest intelligi corvus albus esse: non enim est ibi repugnantia intellectuum, cum oppositum praedicati (o) non dependeat ex principiis speciei, quae significatur nomine posito in subjecto. Hac vero operatione non potest intelligi substantia sine proprio : non enim potest intelligi quod homo non sit risibilis, vel quod triangulus non habeat tres angulos aequales duobus rectis; hic enim est repugnantia intellectuum, quia oppositum praedicati (y) dependet ex natura subjecti. Sic ergo potest intelligi, prima operatione intellectus, essentia animae sine potentiis, ut scilicet intelligatur quid absque potentiis; non autem secunda operatione, ita quod intelligatur non habere potentias. "

Haec ille.

Sic dico in proposito, cjuod, cum respectus qui est ubi, naturali et essentiali sequela sequatur ad mutuam circumscriptionem loci et locati, impossibile est unum intelligi sine alio, secunda operatione intellectus. Et ulterius, impossibile est variari locum, nullo variato ubi; aut aliquid esse in loco, et non habere ubi, vel econtra. Et cum dicit arguens, quod locus et ubi sunt, secundum te, distincta essentialiter, et subjecto et situ ; nec unum habet aliquam causalitatem super aliud, quam Deus non possit supplere actu ;

dicitur quod, cum effectus in suo intellectu includit certam et determinatam causam creatam, impossibile est Deum supplere talem causalitatem, nisi Deus efficeretur creatura : sicut filiatio, quae est respectus geniti ad genitorem, in humanis est quidam effectus includens in suo intellectu genitorem; ideo per nullam potentiam potest fieri aut conservari sine genitore. Sic in proposito, ubi est quidam effectus, in suo intellectu includens locum ut causam; ideo impossibile est causari vel conservari ubi sine loco; aeque enim impossibile est rem esse sine partibus suae diffinitionis, sicut sine partibus essentia?. Ad quintum dicitur quod, sicut impossibile est Socratem habere eumdem patrem quem prius, et non habere eumdem respectum filiationis ad eumdem ad quem prius habuit, et econtra ; sic in casu argumenti. Variatis enim fundamento et termino, respectus variatur; et illis uniformiter manentibus, respectus uniformiter manet. Ad sextum patet per idem. Nam tanta unitas ibi supponitur, sicut si diceretur quod possibile est annihilari filiationem in aliquo homine, et tamen habere eumdem genitorem quem prius. Ad septimum dicitur quod ubi est respectus, non pertinens ad praedicamentum ad aliquid. Et de hoc dictum est in probatione conclusionis, quomodo scilicet ubi non est respectus locati ad locum immediale, nec econtra; sed est comparatio fundata in circumscriptione passiva locati ad locum circumscribentem. De hoc sanctus Thomas, in tractatu de Relationis natura, sic dicit : i Quaeritur, inquit, de quando, ubi, positione et habitu. Videntur enim dici relationes per diffinitiones suas, si considerentur. Quomodo igitur sunt distincta genera a relatione? Aut, si sunt distincta genera, quomodo sunt relationes, sicut praetendunt suae diffinitiones ? Dico autem, sine praejudicio, quod ista quatuor genera, relationes quaedam sunt, sed alterius modi quam sunt eaquae sunt in praedicamento relationis; propter quod et diversa genera constituunt ab invicem relativis, et non sunt de praedicamento relationis. Quod autem relationes sint, non aliter ostendo quam per eorum diffinitiones, quae ultro se offerunt. Quod autem alterius modi quam ea quae sunt in genere relationis, sic patet: Quia genus relativorum, et aliorum quinque generum, cadunt in corporalibus, et spiritualibus, et (a) in naturalibus, et quae citra (6) naturam sunt. (Dico citra Deum; quia, etsi relationes in Deo cadant, non tamen accidens.) Sed alia quatuor genera, in solis naturalibus et corporalibus accidunt: quia causantur ex adjacentia corporis et loci, aut alicujus localiter continentis; locus autem et tempus non sunt nisi in naturis corporalibus. Item, genus relativorum continet relativa fundata super res quinque generum absolutas suo modo immediate ; alia vero quatuor genera, super relationes sunt fundata; et ideo quodammodo minus sunt quam relativa, quia magis remota sunt ab esse absoluto. Cum igitur corporalia sint in tempore et in eo quod localiter continet sensibili circumscriptione, utrobique inest quidam respectus, et quaedam relatio, per quam hoc continet, et illud continetur. Super hanc autem relationem, per adjacentiam temporis ad temporalia, relinquitur quando in re temporali. Unde mihi videtur quod quando super hujusmodi relatione fundatur; et istud testatur sua diffinitio, quae est quod quando est quod ex adjacentia temporis derelinquitur; haec enim adjacentia temporis non est nisi ad temporale, quod in tempore est. Super illam autem relationem continentiae, per adjacentiam loci ad temporalia, causantur caetera genera; et hoc penes relationes continere et contineri. Penes enim adjacentiam loci ad corpus totale, secundum quod ille continet, et illud continetur, causatur in corpore contento ubi. Unde ubi radicatur super continentiam passivam, testante sua diffinitione, quae est quod ubi est circumscriptio corporis, ex loci circumscriptione procedens. Penes autem adjacentiam loci ad corporis partes, et partium ad invicem ordinationem, et respectu loci, causatur positio; quod apparet secundum suam diffinitionem, quae est quod positio est quidam situs partium, et generationis ordinatio. Ad cujus evidentiam, notat Commentator, super 5. Metaphysicae (comm. 24), quod situs invenitur in omni habente partes : aut per ordinationem partium in loco, et iste est situs qui est praedicamentum ; aut per ordinationem quae est partium rei ad invicem, et iste est situs qui est una differentiarum quantitatis, secundum quod dictum est, in Praedicamnntis, quod quantitas quaedam habet positionem, et quaedam non habet. Attende tamen quod iste situs qui est ordinatio partium , licet sit differentia quantitatis, nihilominus tamen ad positionem quae est praedicamentum videtur pertinere, maxime quando ordinatio partium ad invicem locum respicit. Illa autem positio quae est ordinatio partium in loco, ad quantitatem non pertinet, sed tantum ad genus positionis. Ex his patet quod positio radicatur super continentiam passivam partium. Penes autem adjacentiam corporis ad id quod continet ipsum , vel e converso, secundum quam contentum dicitur habere, et continens haberi, derelinquitur habitus in continente. Unde, secundum Commentatorem, 5. Metaphysicae (comm. 28), ubi et habitus sic differunt, quod respectus ille quo continens dicitur habere contentum, facit ubi, prout scyphus dicitur habere aquam, et civitas homines, et omnino locus locatum. Conversus autem respectus, scilicet prout contentum dicitur habere continens, facit praedicamentum habitus, ut animal habet cutem, et homo vestem. Unde habitus fundatur super relationem continentiae activae, sicut ubi super relationem continentiae passivae. Istud testatur diffinitio habitus, sed obscure, quae est quod habitus est adjacentia corporis, et eorum quae circa corpus sunt. Secundum particularem diffinitionem (a), melius forte diceretur quod habitus est adjacentia eorum quae circa corpus sunt, ad ipsum corpus, procedens ex eo quod a corpore habentur. Ex his patet quod ista quatuor genera, super relationes fundantur, cum ipsa relationes sint. Et patet qualiter oriuntur ex adjacentia temporis et loci ad illud quod est in tempore et in loco. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod ubi non est respectus loci ad locatum, nec locati ad locum, nec uterque illorum. Unde argumentum procedit ex insufficienti divisione. Ad octavum, negatur consequentia. Nam, quia locus est notior et sensibilior quam ipsum ubi, et ista duo sunt inseparabilia , et unum est de intellectu alterius, ideo de ambobus simul quaeritur, et per ambo simul respondetur. Non tamen sequitur quod idem sit locus quod ubi; sed est fallacia consequentis.

Per idem patet ad confirmationem. Nam, cum dicit quod in ecclesia, in scholis, in foro significant loca, verum est, sed non praecise : nam schola, ecclesia, forum, locum significant; sed hoc complexum, in scholis, in ecclesia, in foro, circumloquitur proprias differentias, vel species, vel individua ipsius ubi.

Ad nonum dicitur quod mens Commentatoris nunquam fuit quod locus esset ubi; sed bene quod locus est causa ubi, et de intellectu ejus. Quod patet in eodem commento (comm. 28), ubi sic dicit : " Dicore quod contentum habet continens, est sicut animal habere cutem, et arborem habere corticem; et hoc est praedicatum habitus. Scyphum aulem habere aquam, et civitatem habere homines, est e converso, scilicet secundum quod continens habet contentum ; et secundum hunc modum , dicitur quod locus habet locatum; et hoc est praedica-mentum ubi. Et universaliter, respectus in hoc praedicamento, est contrarius illi qui est in praedicamento habitus. Et forte fecit hoc, quia isti duo modi sunt propinqui, et quasi ejusdem generis. Est enim respectus comparationis inter continens et contentum; et sic est praedicamentum habitus; sed e converso est de praedicamento ubi. Per primum igitur sermonem, intendebat unum respectum; et per exemplum, alium respectum, etc. " Et in fine commenti, dicit sic : te Numerus respectuum qui demonstrantur per habere, est (a) secundum numerum respectuum qui demonstrantur perhanc dictionem in; sed haec praepositio in dignius dicitur de respectu contenti ad continens, et recepti ad recipiens ; et hoc verbum habere dignius dicitur de respectu continentis ad contentum, et possidentis ad possessum (6). "

Haec Commentator. - Ex quibus apparet quam truncate arguens recitat verba Commentatoris, et quomodo glossat eum contra mentem ejus; cum Commentator expresse dicat praedicamentum habitus et ubi designare respectus inter duo extrema.

Illud etiam quod allegat de Commentatore, 4. Physicorum,, perverse glossat, false construendo, et inepte referendo relativum ad suum antecedens. Nam, cum dicit Commentator, quod Philosophus intendebat distinguere inter locatum esse in corpore, quod est ubi ejus, et inter partem esse in toto, etc, hoc relativum quod, non refertur ad ly corpore, ut sit sensus quod corpus continens locatum, sit ubi ejus; sed refertur ad hoc totum, esse in corpore, ut sit sensus quod esse in corpore locante, est ubi; modo aliud est corpus, aliud est esse in corpore, ut patet ex allegatis de 5. Metaphysicx. Et eodem modo intelligitur quod sequitur in eodem commento. Facit, inquit, differentiam inter locatum esse in corpore, quod est suum ubi, et partem esse in toto. Item, dato quod expresse diceret quod corpus continens, est ipsum ubi, apparet quomodo et ad quem sensum intelligit (a) est. - sunt Vr.

hoc, per allegata de 5. Metaphysicx, ubi ex. intentione loquitur de distinctione praedicamentorum ubi et habitus; in quarto vero Physicorum, illam materiam non discutit. Ad decimum dicitur quod mens Boetii, ubi allegatur, est quod ubi non dicit aliquam entitatem absolutam, inhaerentem illi de quo dicitur, sine comparatione ad aliquid extrinsecum. Quod ostendunt verba sua, cum dicit : " Non enim homo ita dicitur esse in foro, quemadmodum esse albus vel longus, vel circumfusus et determinatus aliqua proprietate, qua designari secundum se possit, etc. j Patet enim quod albedo, longitudo, vel proprietates determinativae rei, secundum se dicunt quid absolutum ; et talem modum inhaesionis et praedicationis negat Boetius ab ipsis ubi. Non tamen negat quin ipsum ubi, et res de praedicamento ubi, dicant respectus et comparationes advenientes rei ab extrinseco. Quod ostendunt verba sequentia, quibus dicit: " Sed tantum quod sit aliis informatum rebus, per hanc proprie praedicationem ostenditur. "

Haec ille.

Ex quo patet quod talis praedicatio importat informationem rei per extrinseca sibi, id est, denominationem, et comparationem, et respectum.

Ad eumdem sensum intelligenda sunt verba commentatoris ibidem adducta, et verba caetera Boetii. Quod patet. Nam Boetius dicit : " Omnis haec praedicatio, exterioribus datur; omniaque hic quodammodo ad aliud referuntur. " Item, quia commentator dicit quod, in tali praedicatione, forma inhaerentium fit, non tamen intelligitur inhaerere. Ubi patet quod non negat, in tali praedicatione, aliquid inhaerere ; sed solum vult quod non significetur ut inhaerens : sicut etiam nullus respectus, inquantum hujusmodi, significatur ut inhaerens, sed ut assistens, et quasi extrinsecus affixus; licet multi respectus, immo quilibet realis respectus, in creaturis, realiter inhaereat.

Advertendum tamen quod, si quis vellet dictam difficultatem de ubi evadere, posset dicere quod mobile localiter motum, nullam rem sibi inhaerentem acquirit, sed solum locum extrinsecum. Hoc enim dicit sanctus Thomas, 2. Senteni., dist. 7, q. 3, art. 1, in solutione tertii; item, de Potentia Dei, q. 6, art. 3; item, in 1 p., q. 9. art. 2. Item, 4. Sentent., dist. 44, q. 2, art. 3, q 3, dicit sic : " Motus localis, non est nisi successio diversorum locorum. " Et in multis aliis locis dicit simile. Tamen quod dictum est, probabilius videtur. jj 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Corruptoris veritatis. -Ad prima quatuor argumenta contra tertiani conclusionem, negantur consequentiae ibidem factae. Non enim sequitur : angelus transit de extremo ad - QUAESTIO 1. extremum, non transeundo per medium ; igitur aliquando nusquam est. Sed sic arguens fallitur, dum putat inter instans in quo angelus desinit esse in priori loco, et instans quo incipit esse in ultimo loco, cadere medium tempus de necessitate, sicut inter duo loca praedicta cadit spatium medium. Haec autem imaginatio falsa est, sicut prius patuit, cum de tempore ageretur. Utrum autem consequens illatum in dictis argumentis, sit possibile vel impossibile, dictum est alias. Mirum enim prima facie videtur, quod suprema et nobilissima pare universi creati, videlicet substantias spirituales, de necessitate dependeant ab infima parte, videlicet a substantia corporea, sic quod non possit esse sine loco corporali, per modum contenti et inclusi; cum econtra, substantia corporea non dependeat a substantia spirituali creata.

Quae autem in oppositum adducuntur, parum cogunt. Quia ex prima auctoritate non potest concludi quod angeli aliter sint in coelis quam Deus quem vident, cum de utroque dicatur quod in coelis sunt; constat autem Deum non esse in ccelis localiter, per modum locati.

Dictum autem Damasceni solum concludit quod angelus comprehenditur loco, quoad hoc quod non simul est in diversis locis, non autem quod de necessitate sit in loco.

De dictis vero Aristotelis, patet quod non sunt ad propositum : quia ipse unam substantiam separatam non (a) posuit esse in loco, nisi per modum quo operans est in operato, vel forma in materia; cum ipse dicat, 4. Physicorum, quod anima nusquam est localiter.

De dictis vero Tullii, parum curandum esse videtur. Tum quia consequentia quam facit, derisibilis est, scilicet, Hoc nusquam est, igitur hoc non est; sicut patet, 4. Physicorum (t. c. 45). Tum quia alia consequentia quam facit, est contra fidem, scilicet haec : Miseri non sunt apud inferos localiter (6), igitur nusquam sunt : quia fides ponit quod daemones sunt miseri; et tamen non semper sunt apud inferos, sed interdum inter viventes homines, interdum in aere nubiloso, unde dicuntur potestates aereae, interdum in templis vel ecclesiis. Unde mirum est de illo Corruptore, quod impudenter adducit errores paganorum , ad impugnandum veritatem doctorum catholicorum ; potissime, cum Augustinus, 8. et 12. Super Gen. ad litteram, neget spiritus moveri localiter, nisi in corporibus assumptis. Unde, 8. Super Gen., cap. 20, sic dicit, quod corporalis creatura movetur per tempus et per locum; spiritualis vero per tempus, non per locum. 12. vero Super Gen., cap.32, quaerens utrum anima, cum exit de corpore, feratur ad aliqua loca corporalia, dicit : Cito quidem responderi, ad corporalia loca eam vel non ferri, nisi cum aliquo corpore, vel non localiter ferri. Jam, utrum habeat aliquod corpus, cum de hoc

corpore exiret, ostendat qui potest, ego autem non puto; spiritualem enim esse arbitror eam, non corporalem. Item, de paradiso et de inferno Augustinus dubie loculus est; nam aliquando visus est dicere quod sunt corporalia loca, aliquando quod sunt spiritualia. Sed de hoc alias. Ad quintum dicitur quod non est omnino simile de anima humana, et de angelo. Sed, dato quod pari modo sint in loco, et pari modo possint moveri localiter, tunc dicitur quod occursus et obviatio, alio modo est in motu angelorum, qui, ad libitum eorumdem, potest esse continuus et discontinuus; et similiter animarum sanctarum separatarum; et alio modo est in motu corporum, qui necessario est continuus. Et, cum dicitur de Beata Virgine : Si poluit subito et sine transitu medii pervenire ad thronum gloriae, qua utilitate transisset medium,etc; dicitur quod propter aliquam operationem vel passionem exercendam in spatio intermedio, puta, ut ibidem a Filio honoraretur, et domina terrae et coeli et medii demonstraretur, et propter multa alia.

Similiter, de beato Martino, dicitur quod anima ejus medium pertransivit, ut de hostibus suis ibidem degentibus triumpharet.

Et simile est de animabus beatis, ad coelum ascendentibus. Talium enim transitus, occursus et obviatio, voluntaria sunt; et quandoque continuitatem habent, quandoque non, secundum dispositionem divinae providentias, ad diversas actiones vel passiones transeuntes vel immanentes, ad gloriam Dei, ad praemium sanctorum, ad eruditionem viventium, ad confusionem potestatum aerearum exercendas. Et ideo quintum, sextum, septimum argumenta nil concludunt. Ad octavum dicit Correptor Corruptoris, quod " innititur falso, scilicet quod inter instans quo ponitur in uno extremo, et instans quo ponitur in alio termino, requiratur necessario tempus medium. Hoc enim non requiritur, quando motus non est continuus. Quod vero dicit Augustinus, Quidquid est, nusquam esse non potest, sic habet intelligi, non quod locus eodem modo pertineat ad omnia entia, sed quod quaedam loco continentur, quaedam certa loca sibi determinant, ad quae applicant suam virtutem et operantur; quae forsan, si Deo placeret, possent simpliciter nulli corpori applicare suam virtutem operativam; et tunc non dicerentur esse in loco; sicut oportuit Graecos ponere, qui posuerunt angelos creatos fuisse ante istum mundum sensibilem et corporeum. Quoddam autem est, quod ad omnia loca et entia se extendit, ut Deus, qui sua aeternitate non dicebatur esse in loco, quando ad locata et loramenta, quae nondum producta erant, suam virtutem non extendebat. "

Haec ille.

Sciendum tamen quod argumentum illud petit difficultatem (a), quam ille non solvit; quaerit enim NTENTIAllUM quam ad propositum. Si enim angelus non sit in loco nisi per operationem circa locum aut locata, tunc, sicut angelus potest operari ad extra, in principio horae, et in fine, non operando in medio; ita potest operari in principio stadii, et postea in fine, non operando in medio, et ita transire de extremo in extremum, non transeundo per medium.

Ulterius, dicitur quod angelus, sicut non sequitur leges temporis communis, ita nec (a) leges loci corporalis. Ad secundum dicitur quod, si argumentum valeret, concluderet multa falsa, utputa, quod nullus intellectus posset intelligere successive quatuor objecta corporalia, habentia inter se certum ordinem, nisi inciperet a primo, et transiret per secundum et tertium. Item (6), quod impossibile esset angelum primo intelligere Coloniam, et postea Parisios, nisi intelligeret omnia loca intermedia; quod est derisibile contendere. Et consequentia patet volenti sumere sub majori hujus secundi argumenti. Ideoque dicitur quod major falsa est; nec habet qualemcumque apparentiam, nisi duntaxat in illis actionibus quae inter se talem essentialiter requirunt ordinem, qualem habent partes spatii ad invicem; sicut forte est de partibus motus continui. Angelus autem nullum essentialem habet ordinem ad locum ; nec operationes ejus circa locum, habent talem essentialem ordinem inter se, qualem habent partes loci.

Exemplum autem de aceto, non est ad propositum sufficiens : quia qualem ordinem habent formae succedentes in generatione aceti, talem habent alterationes terminata ad illas ; non sic autem est de operationibus angeli circa locum.

Item, illud quod tangitur de ubi, falsum supponit, scilicet quod angelus sit subjectum alicujus ubi; nam tale accidens non habet locum in rebus spiritualibus ; cujusmodi est anima, vel angelus.

Quod autem dicit, quod nulla distantia impedit actionem angeli,

dicitur quod, si intelligatur quod angelus intelligit rem quantumcumque distantem, conceditur consequens. Si autem intelligatur quod moveat rem distantem, negatur consequentia et consequens. Si autem intelligatur quod, postquam angelus operatus est in aliquo loco, statim post potest operari in loco alio, quantumcumque distante a jprimo, conceditur totum, loquendo de corporibus capacibus suae actionis, et hoc in casu quo a Deo non prohiberetur angelus operari circa talia. ubi movetur angelus, an in termino a quo, aut in termino ad quem, aut medio. Sed ad hoc solvit sanctus Thomas, 1 p., q. 53, art. 2, in solutione tertii, ubi sic dicit : " In motu continuo, mutatum esse non est pars motus, sed terminus; unde oportet quod moveri sit ante mutatum esse; et ideo oportet quod talis motus sit per medium. Sed in motu non continuo, mutatum esse est pars, sicut unitas est pars numeri; unde successio diversorum locorum sine medio, constituit talem motum. "

Haec ille. - Ex quibus videtur quod, dum angelus movetur de A in D, non transeundo B nec G intermedia, dicendum est quod ipse non movetur in instanti quo est in A, nec in instanti quo est in D, nec in instanti vel tempore medio; sed movetur in toto tempore quod constituitur ex primo et ultimo instantibus, et non in aliqua ejus parte. Unde, l. Sentent., dist. 37, q. 4, art. 2, in solutione secundi, dicit quod a. in motu angeli, qui non est continuus, mutatum esse est una pars motus, ultima scilicet; et prima pars est unde incipit moveri; et neutra pars est motus, sed successio utriusque est motus; unde sic moveri precedit mutatum esse, sicut totum, in discretis, partem. In motu autem corporis, mutatum esse non est pars ipsius moveri, sed terminus ejus; unde totum moveri praecedit mutatum esse ".

Haec ille. Ad nonum dicit Correptor Corruptoris, quod i locus et motus localis, aequivoce conveniunt corporibus et angelis incorporeis; unde angelus loco non indiget, proprie loquendo, neque quando movetur, neque quando quiescit; sed magis locus indiget eo, ut continente, et circa locata, per applicationem suae virtutis, operante. Quod autem addit de Philosopho, nihil facit ad propositum ".

Haec ille, et bene.

Unde sanctus Thomas, 6. Quodlibeto, art. 3, sic dicit : " Necessitas exsistendi in loco, convenit corpori, ex hoc quod dependet a primo continente; et propter hoc, primum continens non est in loco, nisi per accidens, et secundum partes, ut dicitur, 4. Physicorum (t. c. 45). Angelus autem non dependet a primo continente, nec etiam corpus gloriosum, quod perficitur per animam ex divina fruitione beatificatam; et ideo nulla necessitas est quod corpus glorificatum, aut angelus, ab aliquo locali corpore ambiatur. Et propter hoc, nihil prohibet corpus glorificatum, vel etiam angelum, esse in convexo coeli empyrei. "

Haec ille.

De hoc alias dictum est (dist. 2, q. 1). II. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra eamdem conclusionem, negatur minor : quia non oportet partes loci eumdem ordinem habere inter se, quem habent partes temporis, aut alterius successivi; cum in numero dissimilitudines sint inter has et illas. Item dato quod similitudo currat, dicitur quod argumentum magis est ad oppositum g 4.

Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra quartam conclusionem, negatur quod ista positio de loco et motu angeli contradicat sibiipsi. Et ad probationem, dicitur quod angelus dicitur esse in loco per operationem transeuntem in locum vel locatum. Nec tamen sequitur ex hoc, quod illa mensuretur tempore vel instanti consequentibus motum coeli; et hoc, sive talis motus sit continuus, vel discretus. Et de hoc satis dictum est alias. Ad secundum dicitur quod prima instantia allata de transubstantiatione panis in corpus Christi, non valet, ut in sequentibus dicetur. Secunda vero instantia, de quiete aeris sub esse tenebroso, non valet; quia nihil quiescit sub tenebra, licet possit esse sub tenebra. Unde aliud est esse per totum tempus sub tenebra, et quiescere per illud tempus sub tenebra. Dum enim sol per motum accedit ad certum punctum, in quo illuminat aerem prius tenebrosum, constat quod illuminatio est terminus motus localis; et, licet sit terminus extrinsecus, tamen ordinem habet ad illum motum; unde subjectum luminis, in tempore praecedenti, non quiescebat sub tenebra; immo, poterat dici moveri, vel appropinquare ad lucem oppositam tenebra, qua continue auferebatur obstaculum luminis per ablationem distantiae solis. Similiter, in casu ibidem posito, quo sol causaretur in instanti in medio tenebroso : per totum tempus praecedens, aer quodammodo moveretur a tenebra ad lucem, inquantum continue tolleretur tempus termini a quo, et esset appropinquatio ad terminum ad quem, accipiendo large motum, pro sublatione omnis indispositionis repugnantis termino inducendo; potissime, quia aer habet ordinem ad tempus et motum caeli. Ad tertium, negatur principalis consequentia ibidem facta. Et ad probationem consequentias, dicitur quod, in casu argumenti, instans quo angelus fuit ultimo in loco praecedenti, et instans quo incepit esse in secundo loco, sunt immediata, si loquamur de instantibus temporis discreti, quo mensuratur motus ejus discretus. Ulterius, dicitur quod illorum duorum instantium primo, correspondet aliquod instans temporis nostri, quoad hoc quod simul desinunt, licet forte non quoad simul incipere, aut aequaliter durare; quia unum instans temporis angelici potest coexsistere uni parti temporis nostri. Secundum vero instans temporis angelici, sine medio sequitur instans temporis nostri, sicut et sui. Et cum quaeritur : quid ei correspondet in tempore nostro?

dico quod tempus, et non aliquod instans adaequatum. Et tunc negatur consequentia facta ad hujus improbationem, scilicet quod, in illo instanti, possit moveri vel quiescere, sicut posset in tempore cui tale instans coexsistit. Cujus causa est : quia, licet tale instans correspondeat toti uni parti temporis, tamen non habet in se prius et post, sicut habet tempus; sed est nunc stans; et ideo in illo non potest angelus moveri, sicut posset in tempore nostro correspondente sibi. Unde arguens fallitur, dum putat quod angelus, in secundo instanti sui temporis, moveatur. Nos enim non dicimus quod in secundo instanti moveatur, nec quod in primo; sed quod in toto tempore discreto, composito ex duobus instantibus. Et de hoc latius dicetur post. II. Ad argumenta Gregorii.

Ad primum Gregorii contra eamdem conclusionem, dicitur quod, in casu argumenti, angelus dimittit primum locum, scilicet A, in eodem instanti in quo est in secundo loco; unde in instanti C, non est in A, sed in B loco. Nec valet consequentia, Igitur, in instanti, mutatur ex A in B; sed solum sequitur quod , in instanti C, mutatum est ex A in B. Motus enim et mutatio ex A in B, non est in aliquo instanti, sed in duobus instantibus constituentibus unum tempus discretum. Et similiter, motus ejus componitur ex mutatis esse, quorum quodlibet est pars motus; nullum tamen est motus, nec mutatio. Ad secundum dicitur quod, licet angelus et ejus motus coexsistant motui coeli, pro quanto quadam superiori mensura includuntur, quae (a) utrique illorum coexsistit, scilicet aeternitate; tamen (6) mensura propria et adaequata motus angelici discreti, nullo modo proportionabilis est propriae et adaequatae mensurae motus coeli, cum sint alterius et alterius rationis. Et ideo non potest proprie dici, dum sol est in tali situ, angelus est in tali situ, nec quod dum. sol movebatur a tali loco ad talem locum, angelus movebatur a tali loco ad talem, ita quod ly dum dicat aliquam mensuram utrique motui proportionatam. De hoc sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 19, q. 2, art. 2, in solutione primi : " Non est, inquit, idem nunc aeternitatis, temporis et aevi. Et ideo quando dicitur, quando est motus est angelus et Deus, potest significari triplex nunc, scilicet: vel nunc aeternitatis; vel nunc temporis; vel aevi. Si igitur significetur nunc temporis, tunc motus dicitur esse in illo, sicut in propria mensura; angelus autem et Deus, non secundum mensurationis rationem, sed magis secundum quamdam concomitantiam, prout aeternitas et tempus et aevum simul sunt, nec sibi deficiunt. Si autem significetur nunc aeternitatis, tunc Deus dicitur esse in illo, sicut in propria mensura et adaequata; angelus autem et motus et mobile, sicut in mensura excedente. Si autem significetur nunc aevi, tunc respondet angelo, sicut mensura adaequata; Deo autem, secundum concomitantiam; et mobili, sicut mensura excedens (y). i

Haec ille.

Item, dist. 37, q. 4, art. 3, sic dicit : " Motus angeli, oportet quod sit in tempore, et non in instanti. Sed tempus illud, Ii) mentum excedens. - mtnturae excedenti Pr. est aliud a tempore quo mensuratur motus caeli et I aliorum corporalium. Quod sic probatur. Nullus motus mensuratur per motum caeli, nisi qui est ordinatus ad ipsum. Unde etiam probant philosophi, quod, si essent plures mundi, oporteret esse plures motus primos, et plura tempora. Unde, cum motus angeli nullum ordinem habeat ad motum caeli, et praecipue, si motus ejus dicatur successio operationum, ut dictum est, oporiet quod non mensuretur tempore quod est mensura primi mobilis, sed alio tempore. Cujus temporis naturam, ex natura motus (a) accipere oportet. In tempore enim est aliquid quasi formale, quod tenet se ex parte quantitatis discretae (6), scilicet numerus prioris et posterioris (y); et aliquid materiale, per quod est continuum, quia continuitatem habet ex motu in quo est sicut in subjecto primo et primo mensurato, scilicet motu caeli, ut dicitur, 4. Physicorum (t. c. 99). Motus autem ille habet continuitatem ex magnitudine. Unde, cum motus angeli non sit continuus (quia non est, secundum necessitatem, magnitudinis conditiones habens per quam transit, sicut est in illis quae sic (8) sunt nata esse in loco, ut eorum substantia sit commensurata illis locis, scilicet corporibus), sed per successionem operationum, in quibus nulla est continuitas; ideo tempus illud non est continuum, sed est compositum ex nunc sibi succedentibus. Unde numerus ipsarum operationum dicitur motus; et quot sunt operationes, ex quibus componitur motus, tot sunt instantia, ex quibus componitur tempus. Et hoc consonat dictis Philosophi in 6. Physicorum (t. c. 4), dicentis quod ejusdem rationis est indivisibile moveri ,et tempus componi ex nunc, et motum ex momentis, et lineam ex punctis; quia, quamvis linea sit continua, perquam angelus transit, non tamen est ibi continuitas secundum quod refertur ad motum angeli, qui (e) per diversa ubi non continuatim pertransit. "

Haec ille.

Ex quibus patet quomodo tempus motus angelici, improportionatum est tempori motus caeli; et consequenter, immo antecedenter, hic motus et ille non sunt ad invicem proportionabiles; nec unus eorum est mensurabilis mensura alterius, licet unus alterum concomitetur. Item, magis de prope ad argumentum, dicit sanctus Thomas, ibidem, in solutione septimi : " Si ponatur, inquit, motus angeli et motus corporis simul incipere, quando angelus erit in alio termino secundum aliud instans sui temporis, corpus erit etiam in alio termino secundum aliud (Q instans (6) quod tenet se ex parte quantitatis discretae. - Om. rr. sui temporis. Inter (a) autem duo instantia temporis istius corporis, est tempus medium, eo quod motus ejus est continuus; unde ibi est signare medium instans. Sed inter duo instantia angeli, non est tempus medium; unde nec medium instans oportet ibi signari. Sed contingit signari, si in trivius locis successive sit; quia etiam tempus ex tribus nunc componetur; unde unum erit medium. Et tamen illa duo instantia possunt includere omnia instantia temporis; cum etiam unum nunc aevi stans (6) includat omne tempus. Et ita non est inconveniens quod, dum motus angeli est tantum in duobus instantibus, motus corporis sit in infinitis; quamvis quantumcumque duret motus corporis, tantumdem etiam duret motus angeli; et quamvis utrumque nunc sit indivisibile. Et praeterea, contingit quod quando corpus est in medio instanti, angelus in nullo loco sit, cum non sit necessarium eum semper in loco esse; et ita, secundum coordinationem illius temporis, nullum nunc angelo correspondeat, sed tantum aevum. "

- Haec ille.

Ex quibus, dico ad argumentum, quod, in casu argumenti, angelus est in primo loco, scilicet A, in instanti C; ita quod unum instans temporis angelici, quo angelus quievit in A, correspondet non solum G, quod est instans temporis nostri, immo tempori praecedenti, parvo vel magno. Erit autem in loco B, in alio instanti sui temporis, quod correspondebit tempori nostro sequenti instanti C et cuilibet instanti illius temporis, licet nulli instanti illius temporis primo correspondeat; quia tale instans, licet sit omnino indivisibile secundum prius et posterius, potest tamen correspondere unico instanti nostri temporis, vel uni totali tempori et cuilibet instanti ejus, primo scilicet et ultimo et mediis, vel uni tempori totali prater primum instans ejus. Sicut in casu argumenti : angelus erit in primo loco, in aliquo suo instanti, correspondenti tempori praecedenti C instanti, et etiam in (f) C instanti; erit autem in secundo loco, in alio suo instanti, correspondenti tempori nostro sequenti G; et ideo, sicut inter instans C et tempus sequens non est dare medium, sic nec inter duo instantia temporis angelici. Et sic patet quod argumentum non procedit. Imaginatur enim quod, si angelus est in primo loco, in C instanti, et in secundo loco, in alio instanti temporis nostri, quod illud aliud instans sit primum quo est in secundo loco; quod falsum est; nam secundum instans temporis angelici, nulli instanti temporis nostri primo coexsistet; sicut in simili dicit arguens, quod post praesens instans, potest subito causari aliqua volitio, et tamen non causabitur in aliquo instanti primo. Ad tertium dicitur quod male, et nullum quoad effectum intentum, probavit quod angelus, in casu argumenti praelibati, per tempus praecedensC fuerit in termino a quo, et in C fuerit in termino ad quem, ut patet ex praediclis. Nec nova probatio quam hic inducit, valet. Non enim sufficit divisio quam proponit; quia angelus, in illo casu, non quievit ultimo in aliquo instanti ante C, nec in alio instanti post C, sed in C. Et hoc probatum est in probatione conclusionis. Et ultra hoc, illud aliter probat sanctus Thomas, 9. Quodlibeto, art. 9, ubi sic dicit : " In omni motu oportet intelligere successionem et tempus per aliquem modum, eo quod termini cujuslibet motus sunt oppositi invicem, et incontingentes, ut patet, 1. Physicorum (t. c. 43). Unde oportet quod omne mobile intelligatur esse prius in uno termino motus, et posterius in alio; et sic sequitur successio. Sed transire de uno termino in alterum, in motibus corporalibus contingit dupliciter. Uno modo, sicut de instanti in instans. Hoc autem esse non potest, nisi quando sunt tales termini motus, inter quos est accipere aliquo modo medium; sicut inter duo instantia est accipere tempus medium, ut patet in loci mutatione, et alteratione, et augmento, et diminutione. Et hi motus dicuntur continui, propter continuitatem ejus super quod transit motus, cujus est continue plus et minus accipere. Alio modo, transitur de uno termino motus in alterum, sicut de tempore in instans. Et hoc accidit in motibus quorum termini sunt privatio et forma, inter qiue constat medium non esse; unde non potest sic transiri de uno extremo in alterum, ut quandoque in neutro extremorum sit, sicut transitur de instanti in instans, ita quod in neutro instantium est medio tempore. Et hujusmodi motus sunt generatio, et corruptio, et illuminatio, et hujusmodi, in quibus oportet dicere quod unus terminus erat in toto tempore praecedente, et alius in instanti ad quod tempus terminatur. Hujusmodi enim mutationes sunt termini motus cujusdam, sicut illuminatio diei est terminus motus localis solis; unde in toto tempore praecedenti quo sol movebatur ad punctum directae oppositionis, erant tenebrae; et in ipso instanti quo sol pervenit ad punctum praedicium, est lumen. Et similiter est de generatione et corruptione, quae sunt termini alte-rationis. Et (a) quia inter tempus et instans non cadit medium aliquod, nec est accipere aliquod instans immediatum praeeedens ultimum instans temporis, inde est quod in hujusmodi mutationibus, absque omni medio est transitus de uno extremo in aliud; nec est ultimum instans accipere, in quo fuit in termino a quo, sed ultimum tempus, quod terminatur ad instans in quo est in termino ad quem. Et ideo hujusmodi mutationes dicuntur instantaneae. Hoc autem dici non potest de motu angeli, eo quod nullum habet ordinem ad aliquem motum continuum, ut possit dici terminus ejus. Unde oportet ponere quod intelligatur transire de termino motus in terminum motus, sicut est transitus de instanti in instans, et non sicut transitur de tempore in instans (a), eo quod motus non potest intelligi sine tempore, sicut (g) etiam tempus non potest intelligi sine motu. Unde, cum esse angeli in termino a quo, a nullo motu dependeat, non potest dici quod sit ibi in tempore, sed in quodam nunc; et similiter in termino ad quem, in alio nunc, etc. " Eamdem rationem ponit, 1. Sentent., dist. 37, q. 4, art. 3. Ex quibus patet quod impossibile est angelum moveri de A in B, sic quod in instanti sit in B, et in tempore praecedenti illud instans sit in A. Sed oportet dare ultimum instans, in quo quievit in A; et cum hoc non possit esse in tempore continuo, oportet quod fiat in tempore discreto. Ad quartum, negatur consequentia; quia, dum materia mutatur de forma in formam, inductio foriiiae ultima; consequitur quemdam motum continuum praecedentem,scilicet alterationem,quadurante, forma secunda dicitur fieri et generari, et forma praeeedens dicitur corrumpi. Unde materia non quievit sub prima forma, sicut arguens false supponit. Et de hoc sanctus Thomas, 1. Sentent., ubi statim allegatus est (dist. 37, q. 4, art. 3), sic dicit : (( Cum omnis mutatio habeat duos terminos qui non possunt esse simul, quia omnis mutatio est incontingens, ut dicitur, 1. Physicorum (t. c. 43), oportet cuilibet motui vel mutationi adesse successionem , ex hoc quod non possunt duo termini esse simul; et ita tempus, quod nil aliud est quam numerus prioris et posterioris, in quibus consistit tota ratio successionis. Sed hoc diversimode in diversis contingit. Quandoque enim terminus motus est mediatus principio motus, secundum (y) medium quantitatis virtualis, cujus divisio attenditur secundum intensionem et remissionem alicujus formae, sicut in alteratione qualitatum sensibilium ; et tunc tempus per seipsum motum mensurat; quia ad terminum successive pervenitur, eo quod divisibilis est. Quandoque vero terminus ad quem, non est mediatus termino a quo ; sicut est in illis mutationibus in quibus est mutatio de privatione in formam , et econtra; ut in generatione, et corruptione, et illuminatione. Et in omnibus istis mutationibus oportet etiam annexum esse tempus, cum constet materiam non simul esse sub forma et privatione, nec aerem simul esse sub luce et tenebris : non autem ita quod exitus vel transitus de uno extremo in aliud, fiat in tempore; sed (a) alterum extremorum, scilicet primum quod mutatione abjicitur, est conjunctum cuidam motui vel alterationi sicut in generatione et corruptione, vel motui locali solum, sicut in illuminatione; et in termino illius motus, est etiam terminus mutationis. Et pro tanto mutatio illa dicitur esse subito, vel in instanti, quia in ultimo instanti temporis quod mensurabat motum praecedentem, acquiritur illa forma vel privatio, cujus nihil prius inerat. Et in illo instanti (6) dicitur generatum esse, non autem proprie generari; quia omne quod generatur, generabatur et generabitur, ut in 6. Physicorum probatur, etc. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod in tempore praecedente inductionem formae, materia non quiescebat sub forma praecedente, immo continue mutabatur a praecedenti ad secundam ; et una erat in fieri, alia in corrumpi; licet in ultimo instanti temporis illius, una, scilicet praecedens, sit primo corrupta, et alia, scilicet sequens, sit primo genita vel producta. Et sic instantia quam arguens affert, non valet. Ad quintum, negatur consequentia : quia, sicut patet, materia non quiescit, in toto tempore praecedenti generationem, sub forma praecedenti; et per consequens, non est necesse quod sit, in ultimo instanti illius temporis, sub illa. Ad sexium dicitur quod in probatione conclusionis nostrae nullum falsum assumitur, sed praecise verum, scilicet quod omne quod quiescit in aliquo tempore primo, se habet in eadem dispositione in quolibet instanti temporis illius. Nec valet glossa quam facit arguens, dicens quod hoc solum habet verum de instantibus intrinsecis, non autem de instanti terminante tale tempus : nam, ut probatum est, mutatio subita non potest immediate terminare quietem ; sed est terminus motus.

Nec valet replica quae adducitur de similitudine motus ad aliter se habere, et quietis ab eodem modo se habere. Nam non est de mente sancti Thomae, quod de ratione motus sit quod in quolibet instanti temporis mensurantis motum, mobile se habeat aliter quam prius, ante scilicet tempus mensurans motum ; sed solum quod in quolibet instanti talis temporis, mobile se habeat in alia et alia dispositione : ad hunc sensum, quod non sit accipere quaecumque duo instantia in tali tempore, in quibus mobile eodem modo se habeat; sed semper in instanti sequenti se (y) habet aliter quam prius se babuit, et in praecedenti se habebat aliter quam in sequenti se habebit. Et sic intelligendo, propositio ista est vera, sine calumnia. Et pari modo, de ratione quietis est quod quiescens, in quolibet instanti temporis mensurantis quietem, sit in eadem dispositione, sic quod non sit accipere illius temporis duo instantia, in quibus mobile sit in diversis dispositionibus respectu formae secundum quam dicitur quiescere. Et sic accepta, non habet calumniam propositio; immo est per se manifesta. Quia quod convenit alicui primo, convenit ei secundum quodlibet sui, et non secundum aliquid, et secundum aliquid non. Cum ergo de ratione quietis sit uniformitas, et (a) de ratione motus difformitas, quidquid quiescit in aliquo tempore primo, in quolibet instanti illius manet uniforme ; et econtra, quidquid movetur in aliquo tempore primo, in quolibet instanti illius est difforme; ita quod non est accipere duo instantia illius temporis, nec a parte principii, nec a parto finis, in quibus sit uniformitas. Et ideo patet vanitas argumenti : quia comparat instans temporis mensurantis motum ad instantia extrinseca, temporis scilicet praecedentis motum ; cum nos (S) loquamur solum de intrinsecis temporis mensurantis motum, sive continuantibus, sive terminantibus illud ; sic enim vocamus hic intrinseca instanlia. Et sic sua instantia non valet. Ad septimum, negatur antecedens illud conditionale. Non enim est possibile, quacumque virtute, aliquod corpus moveri per vacuum, nec per plenum, in instanti. Et de hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 44, q. 2, art. 3, q 3, in solutione secundi, a Quidam, inquit, contradixerunt illi propositioni quam Philosophus (4. Physicorum) inducit in parte illa (t. c. 73), ut Commentator dicit ibidem, dicentes quod non oportet esse proportionem totius motus ad totum motum, secundum proportionem resistentiae medii ad aliud medium resistens; sed oportet quod secundum proportionem mediorum per quae transitur, attendatur proportio retardationum, quae accidit in motibus ex resistentia medii. Quilibet enim motus habet determinatum tempus velocitatis et tarditatis ex victoria moventis supra mobile, etiam si nihil resistat ex parte medii : sicut patet in corporibus coelestibus, in quibus non invenitur aliquid quod obstet motui ipsorum ; et tamen non moventur in instanti, sed in tempore determinato, secundum proportionem potentiae moventis ad mobile. Et ita patet quod, etiam si ponatur aliquid moveri in vacuo, non oportebit quod moveatur in instanti, sed (y) quod nihil addatur tempori quod debetur motui ex proportione praedicta moventis ad mobile; quia motus non retardatur. Sed haec responsio, ut Commentator ibidem dicit, procedit ex falsa imaginatione, qua quis imaginatur quod tarditas quae causatur ex resistentia medii, sit aliqua pars motus addita motui naturali, qui habet quantitatem secundum proportionem moventis ad mobile; sicut una linea additur lineae, ratione cujus accidit in lineis, quod non remanet eadem proportio totius ad totam lineam, quae erat linearum additarum ad invicem ; ut sic etiam non sit eadem proportio totius motus ad totum motum sensibilem, quae est retardationum contingentium ex resistentia medii. Quae quidem imaginatio falsa est : quia quaelibet pars motus habet tantum de velocitate, quantum totus motus; non autem quaelibet pars lineae habet tantum de quantitate dimensiva, quantum hahet tota linea; unde tarditas vel velocitas addita motui, redundat in quamlibet partem ejus; quod de lineis non contingit; et sic tarditas addita motui, non facit aliam partem motus, sicut in lineis accidebat quod additum, est pars totius lineae. Et ideo, ad intelligendam probationem Philosophi, ut Commentator ibidem exponit, sciendum est quod oportet accipere totum pro uno, scilicet resistentiam mobilis ad virtutem moventem, et resistentiam medii per quod est motus, et cujuscumque alterius resistentis; ita quod accipiatur quantitas tarditatis motus totius, secundum proportionem virtutis moventis ad mobile resistens quocumque modo, vel ex se, vel ex alio extrinseco. Oportet enim semper quod mobile resistat aliquo modo moventi, cum (a) movens et motum, agens et patiens, inquantum hujusmodi, sint contraria. Quandoque autem invenitur mobile resistere moventi, ex seipso : vel quia habet virtutem inclinantem ad contrarium motum, sicut patet in motibus violentis; vel saltem quia habet locum contrarium foco qui est in intentione moventis, cujusmodi resistentia invenitur etiam corporum coelestium ad suos motores. Quandoque autem mobile resistit virtuti moventis, ex alio tantum , et non ex seipso; sicut patet in motu naturali gravium et levium. Quia per ipsam formam eorum inclinantur ad talem motum ; est enim forma impressio generantis, quod est motor per se gravium et levium. Ex parte autem materiae, non invenitur aliqua resistentia, neque virtutis inclinantis ad contrarium motum, neque loci contrarii; quia locus non debetur materiae, nisi secundum quod sub dimensionibus exsistens, perficitur forma naturali. Unde non potest esse resistentia nisi ex parte medii; quae quidem resistentia est motui eorum connaturalis. Quandoque autem est resistentia ex utroque; sicut palet in motibus animalium. Quandoque autem in motu non est resistentia, nisi ex parte mobilis; sicut accidit in corporibus coelestibus; et tunc tempus motus mensuratur secundum proportionem motoris ad mobile. Et in talibus non procedit ratio Philosophi; quia, remoto omni medio, adhuc manet motus eorum in tempore. Sed in illis molibus in quibus est resistentia tantum ex parte medii, accipitur mensura temporis, secundum impedimentum quod est ex medio solum; unde, si subtrahatur omnino medium, nullum impedimentum remanebit; et sic, vel movebitur in instanti, vel aequali tempore movebitur per plenum et vacuum spatium; quia, dato quod moveatur in tempore per vacuum, illud tempus in aliqua proportione se habebit ad tempus in quo movebitur per plenum. Possibile est autem imaginari aliud corpus, in eadem proportione subtilius corpore quo spatium plenum erat, quo, si aliud aequale spatium impleatur, in tam parvo tempore movebitur per illud plenum, sicut primo per vacuum : quia quanto additur ad subtilitatem medii, tanto subtrahitur de quantitate temporis; cum in quanto est magis subtile, minus resistat. Sed in aliis motibus in quibus est resistentia ex ipso mobili et medio, quantitas temporis accipienda est secundum proportionem potentiae moventis ad resistentiam mobilis et medii simul; unde, dato quod totaliter medium subtrahatur, vel non impediatur, non sequjtur motum esse in instanti, sed quod tempus motus mensuretur tantum ex resistentia mobilis. Nec erit inconveniens, si per idem tempus moveatur per vacuum et per plenum, aliquo subtilissimo corpore imaginato; quia determinata subtilitas medii, quanto est major, nata est facere tarditatem minorem in motu ; unde potest imaginari tanta subtilitas, quod erit nata facere minorem tarditatem quam sit illa tarditas quam facit resistentia mobilis; et sic resistentia medii nullam tarditatem adjiciet ad motum.

Patet ergo quod, quamvis medium non resistat corporibus gloriosis, secundum hoc quod possunt esse cum alio corpore in eodem loco, nihilominus motus eorum non erit in instanti; quia ipsum corpus mobile resistet virtuti moventi, ex hoc ipso quod habet determinatum situm, sicut de corporibus coelestibus dictum est. "

Haec ille. In nono autem Quodlibeto, art. 9, respondet in forma ad hoc argumentum, brevius, in hunc modum. Arguit enim sic : " Philosophus, 4. Physicorum (t. c. 73), probat quod, si aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti, propter hoc quod medium mobili non resisteret. Sed, sicut vacuum non resistit corpori in motu, ita nec aliquod plenum ipsi angelo. Ergo angelus movetur in instanti. " Ecce argumentum. Sequitur solutio (ad 3"") : " Quamvis, inquit, non impediat aliquod plenum angelum in suo motu; tamen, propter rationem jam dictam, oportet in motu ejus intelligi diversa nunc. Ratio autem Philosophi est magis ducens ad impossibile quam sit ostensiva, ut dicit ibidem Commentator. "

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione primi : " Non, inquit, reperitur tempus in motu angeli propter distantiam spatii, sed propter incontingentiam terminorum ; quia scilicet non contingit angelum esse in duobus locis simul. "

Haec ille.

Ex quo patet quod, secundum eum, si grave moveretur in vacuo, non move- TENTURUM retur in instanti : quia non simul esset in diversis partibus vel sitibus illius vacui, sed prius in uno quam in alio ; et sic ibi esset tempus; et hoc, sive vacuum haberet partes veras, seu tantum imaginarias. Cum autem arguens improbat primam responsionem,

dico ad primam improbationem (et), quod divina omnipotentia non extendit se ad ea quae contradictionem (6) implicant, sicut est aliquid moveri in instanti. Unde impossibile est corpus, quacumque virtute, moveri proprie localiter in instanti. Et de hoc sanctus Thomas, in quarto, ubi supra (A. Sen-tent., dist. 44, q. 2, art. 3, q 3), in solutione tertii argumenti, sic dicit : " Quamvis virtus animae glorificata: excedat inaestimabiliter virtutem animae non glorificate, non tamen excedit in inlinitum; quia utraque virtus est finita. Unde non sequitur quod moveat in instanti. Si tamen esset simpliciter infinita; virtutis, non sequeretur quod moveretur in instanti, nisi separaretur totaliter resistentia quae est ex parte mobilis. Quamvis autem resistentia qua mobile resistit moventi per contrarietatem quam habet ad motum talem, ratione inclinationis ad contrarium motum, possit a movente infinitae (7) virtutis totaliter superari; tamen resistentia quam facit ex contrarietate quam habet ad locum in quem tendit motor per motum, non potest totaliter superari, nisi auferatur ab eo esse in tali loco, vel in tali situ. Sicut enim album resistit nigro, ratione albedinis; et tanto magis, quanto albedo magis distat a nigredine; ita corpus resistit alicui loco, per hoc quod habet locum oppositum ; et tanto est major resistentia, quanto distantia est major. Non autem potest a corpore removeri quod sit in aliquo loco vel situ, nisi auferatur ei sua corporeitas, per quam debetur ei locus vel situs. Unde, quamdiu manet in natura corporis, nullo modo potest moveri in instanti, quantacumque sit virtus movens. Corpus autem gloriosum, nunquam suam corporeitatem amittet. Unde nunquam in instanti moveri poterit. "

Haec ille.

Et si dicatur : saltem cum angelus careat corporeitate et situ, per Dei potentiam moveri potest in instanti, ut sit simul in diversis locis, non tamen situaliter, sed per applicationem virtutis hic et ibi;

dicendum quod consequens non apparet impossibile. Ad secundam improbationem, dico quod resistentia mobilis ad motorem non consurgit praecise ex distinctione unius ab alio, sed potius ex oppositione dispositionis quam habet mobile de prasenti ad dispositionem inducendam in futuro. Contingit autem illam oppositionem esse majorem vel minorem, ut statim dictum est. Et ideo negatur prima consequentia, qua infertur quod idem corpus aequaliter ab omnibus angelis moveretur. Secunda vero consequentia, qua infertur quod nullus angelus posset movere corpus in non tempore, conceditur, cum suo consequente. Aliae vero consequentiae ibidem illatae, negantur, scilicet : quod nullus angelus posset movere idem corpus per aequale spatium, in minori tempore quam alius; et quod nullus angelus posset velocius movere sphaeram lunae, quam ille qui actu movet. Ad tertiam improbationem, dicitur quod grave nulla virtute posset moveri in instanti in vacuo, nisi perderet suam corporeitatem, sicut dictum est prius. Non quidem motu naturali, cujus principium est gravitas: quia non haberet resistentiam motui eorum connaturalem; unde a tali principio, nec in (a) instanti, nec in tempore moveri posset. Nec virtute animae posset moveri in instanti; quia illa non potest superare totaliter resistentiam mobilis, nec auferre corporeitatem, nec ponere corpus simul in oppositis sitibus. Deus autem tollere posset totam illam resistentiam, et transferre substantiam illam , incorpoream factam, de termino ad terminum, in instanti; sed non per motum proprie dictum, sed aliis modis nobis incognitis. Secundum enim viam sancti Thomae, nulla virtute fieri potest quod idem corpus, servata corporeitate, sit simul in diversis locis vel sitibus , localiter et circumscriptive; et sic nec potest, quacumque virtute, moveri localiter in instanti, proprie loquendo de motu locali. Ad quartam, dicitur quod successio in motu non est propter solam distinctionem mobilis a motore, sed propter aliud, ut dictum est, scilicet propter ^compossibilitatem termini a quo ad terminum ad quem. Conceditur tamen quod aliqua alteratio fit in instanti; quia est terminus extrinsecus motus localis. Sed hoc locum non habet in proposito, de motu angeli, qui nihil aliud est quam duo contactus virtutis ejus ad locum, in diversis nunc sibi succedentes, et non acquisitio alicujus formae vel alicujus ubi in ipso angelo. Si tamen unus subitus contactus virtutis ejus ad locum vel locatum, diceretur motus vel mutatio angeli, tunc diceretur quod sicut (6) talis contactus potest esse in instanti, sic et motus angeli potest fieri in instanti. Sed hoc non esset proprie dictum ; quia moveri localiter est moveri de loco priori ad locum posteriorem, ubi necessario requiruntur diversa nunc; et mullo plus, si loquamur de motu angeli in corpore assumpto. Ad quintam improbationem, qua impugnat secundum dictum illius responsionis, quoad motum angeli per applicationem virtutis, patet per praedicta : quia nos non dicimus quod distinctio loci ab angelo, sit resistentia vel causa successionis; sed potius distinctio et oppositio unius loci ab alio. Et - QUAESTIO I. ex hoc non sequitur aliquod inconveniens. Conceditur enim quod, loquendo de tali motu angeli, aeque velociter potest inferior angelus se movere per aequale spatium, sicut superior. -

Secundo, conceditur quod [angelus in vacuo non posset moveri : quia virtus ejus non potest contingere vacuum, cum nihil sit; et, posito quod moveretur in vacuo, hoc fieret in tempore, non in instanti.

Tertio, dicitur quod grave nulla virtute finita moveretur in vacuo in instanti. Nec Philosophus amplius concludit, nisi quod, si grave moveretur in vacuo, moveretur in instanti; sed antecedens ipse reputabit aeque impossibile sicut consequens.

Quarto, dicitur, ut prius, quod, si animal caderet de turri ad terram per vacuum, hoc esset in tempore, et non in instanti. Cujus ratio statim reddetur in simili. Et sic patet quod illa responsio male impugnata est, inquantum dictis (a) sancti Thomae concordat, licet aliqua addat praetendentem ejus,putade distinctione motorisamo-bili, quasi causam resistentia; et successionis in motu. Ad octavum principale dicitur quod nec per vacuum, nec per medium glorificatum, quodcumque grave posset moveri in instanti. Et similiter, dicitur ad nonum, quod corpora glorificata non movebuntur in instanti. Et de hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., ubi supra (dist. 44, q. 2, art. 3, q 3), sic dicit: " Quidam dicunt quod corpus gloriosum transit de uno loco in alium, sine hoc quod pertranseat medium ; sicut et voluntas, de uno loco transfertur ad alium, sine hoc quod pertranseat medium ; et propter hoc, potest motus corporis gloriosi esse in instanti, sicut et voluntatis. Sed hoc non potest stare; quia corpus gloriosum nunquam perveniet ad nobilitatem naturae spiritualis, sicut nunquam desinet esse corpus. Et praeterea, voluntas, cum dicitur moveri de uno loco in alium, non transfertur essentialiter de loco in locum; quia neutro illorum locorum essentialiter continetur; sed dirigitur in unum locum, postquam fuerat directa per intentionem in alium ; et pro tanto dicitur moveri de loco ad locum. Et ideo alii dicunt quod corpus gloriosum habet de proprietate suae naturae, qua corpus est, quod (6) pertranseat medium, et, ita, quod moveatur in tempore ; sed de virtute gloriae, quae habet quamdam infinitatem supra virtutem naturae, habet quod possit non pertransire medium, et sic in instanti moveri. Sed hoc non potest esse; quia implicat in se contradictionem. Quod patet sic. Sit enim aliquod corpus quod moveatur de A in B, et sit corpus motum Z. Constat quod Z, quamdiu totum est in A, non movetur; similiter, nec quando totum est in B, quia tunc motum est. Ergo, si aliquando movetur, oportet quod neque sit totum in A, neque totum in B. Ergo quando movetur, vel nusquam est, vel est partim in A et partim in B, vel totum in alio loco medio, puta in C, aut partim in C et partim in A, seu in B. Sed non potest poni quod nusquam sit : quia sic esset aliqua quantitas dimensiva, non habens situm ; quod est impossibile. Neque potest poni quod sit partim in A et partim in B, et non sit in medio aliquo modo; quia, cum locus B sit distans ab A, sequeretur, medio interjacente, quod pars Z, quae est in B, non esset continua parti Z, quae est in A. Ergo restat quod sit totum in C, vel partim in eo et parlim in alio loco, quod ponetur medium inter CeLA, puta D; et sic de aliis. Ergo oportet quod Z non perveniat de A in B, nisi sit prius in omnibus mediis; nisi dicatur quod pervenit de A in B, et nunquam movetur; quod implicat contradictionem, quia ipsa successio locorum est motus localis. Et eadem ratio est de qualibet mutatione quae habet duos terminos contrarios, quorum uterque est aliquid positive. Secus autem est de illis mutationibus quae liabent unum terminum positivum, et alterum puram privationem. Quia inter affirmationem et negationem sive privationem, non est aliqua determinata distantia ; unde quod est in negatione, potest esse propinquius vel remotius ab affirmatione, et econtra, ratione alicujus quod causat alterum illorum, vel disponit ad ea; et sic, dum illud quod movetur est totum sub negatione, mutatur ad affirmationem, et econtra; unde et in eis mutari praecedit mutatum esse, ut probatur in 6. Physicorum (t. c. 52). Nec est simile de motu angeli; quia esse in loco, aequivoce dicitur de corpore et de angelo, ut in primo libro, dist. 37, dictum est. Et sic patet quod nullo modo potest esse quod aliquod corpus perveniat de uno loco ad alium locum, nisi pertranseat omnia media. Et ideo alii hoc concedunt; sed tamen dicunt quod corpus gloriosum movetur in instanti. Sed ex hoc sequitur quod corpus gloriosum, in eodem instanti sit in duobus locis simul vel pluribus, scilicet in termino ultimo, et in omnibus locis mediis; quod non potest esse. Sed ad hoc dicunt quod, quamvis sit idem instans secundum rem, tamen differt ratione, sicut punctum ad quod terminantur diversae lineae. Sed hoc non sufficit : quia instans mensurat secundum rem, non secundum hoc quod consideratur; unde diversa consideratio instantis non facit quod instans possit mensurare illa quae non sunt simul tempore, sicut nec diversa consideratio puncti potest facere quod in uno puncto loci contineantur quae sunt distantia situ. Et ideo alii probabilius dicunt quod corpus gloriosum movetur in tempore, sed imperceptibili propter brevitatem ; ettamen quod unum corpus gloriosum potest in minori tempore idem spatium pertransire quam aliud; quia tempus, quantumcumque parvum accipiatur, est in infinitum divisibile. "

Haec sanctus Thomas, in forma.

Ex quo patet quod argumentum octavum et nonum assumunt falsum, scilicet quod per medium glorificatum possit grave et aliud corpus moveri in instanti; et similiter, quod anima beata possit movere corpus glorificatum, in instanti. Et cum adducitur ad hoc ratio per dictum Augustini, respondit sanctus Thomas, ibidem, in solutione quarti argumenti, dicens quod " par celeritas, in verbis Augustini, est intelligenda quantum ad hoc quod est imperceptibilis excessus unius respectu alterius, sicut et (a) tempus totius motus est imperceptibile ".

Hice ille. III. Ad argumentum Corruptoris veritatis.

Ad argumentum quod est Corruptoris, respondit Correptor. " Ista, inquit, instantia faciliter potest solvi, si verba sancti Thomae intelligantur. Non enim dicit hoc esse impossibile, quod aliquid sit in.aliquo toto tempore sub aliqua forma, et in ultimo illius temporis sit sub alia forma; hoc enim contingit in generatione; materia enim, quo in toto tempore procedenti est sub forma ignis, in ultimo illius est sub forma aeris, in generatione aeris ex igne. Sed impossibile est, inquit, quod aliquid quiescat, in aliquo tempore toto, in uno termino, et in ultimo illius sit in alio termino. De ratione enim quietis est, ut ibidem docet Thomas, quod aliquid similiter se babeat nunc et prius ; et per consequens, in ejus ultimo non potest poni in alio termino quam in eo in quo ponitur quiescere. Ad hoc autem quod dicunt de pane in sacramento Altaris,

dicendum quod nec forma substantialis panis, nec alicujus corporalis vel corruptibilis, abjicitur ante ultimum instans in quo lil transsubstantiatio vel corruptio; immo, in toto tempore procedente, manet sub sua forma substantiali, quo non abjicitur successive, cum consistat in indivisibili, secundum Philosophum. Neque tamen debet dici quod materia, vel res illa, quiescat sub sua forma substantiali, sicut neque quod moveatur ad ipsam; licet materia per motum disponatur ad formas substantialis susceptionem, qiiie fit in instanti : in naturalibus quidem, per motum naturalem; in sacramento vero Altaris, per motum sacramentalem, videlicet per illorum verborum prolationem. Et, licet Deus possit sine omni motu facere hujusmodi transubstantiationem vel mutationem, non tamen debet dici quod materia, vel res transmutanda, in tempore procedente quiescat sub sua forma substantiali, ut dictum est, sed quod per ipsam habet esse actu; quod quidem esse procedit tam quietem quam motum. Et sic patet quod ista ratio ex falso intellectu procedit. "

Hoc Correptor, et bene, nisi quod videtur concedere quod materia quo prius fuit sub forma panis, postea est sub forma corporis Christi; quod falsum est : quia tunc forma corporis Christi simul informaret duas (a) et. - est Pr. materias, scilicet antiquam et novam; quod phantasticum est. Item, tunc non tota substantia panis transsubstantiaretur in corpus Christi, sed tantum forma; et remaneret materia panis; et multa alia sequerentur.

Quomodo autem in tali transubstantiatione fieri procedit factum esse, et motus mutatum esse, vide 4. Sentent., dist. 11, q. 1, art. 3, q 2, in solutione secundi, tertii et quarti; item, 3p., q. 75, art. 7. Ad rationem factam in pede quaestionis, patet solutio per prodicta. Et hoc de quaestione sufficiant; de qua benedictus Deus. Amen.