ARTICULUS II.

RECITANTUR ADVERSARIORUM OBIECTIONES I. Argumenta Siranfredi.

Quantum ad secundum articulum, recitandae sunt adversariorum obiectiones. Tota namque praecedens positio tenet, quasi in omnibus conclusionibus, quod possibile est naturam rationalem, vel intellectualem, puta angelum vel hominem , posse elicere actum liberi arbitrii in instanti, et posse mereri in instanti. Contra hoc fundamentum, arguunt quidam doctores anglici, quos Adam recitat, 1. Senteni., q. 10, et etiam Gregorius, 2. Senteni, (dist. 3, q. 4, art. i).

Primo igitur arguunt sic. Si aliqua volitio posset fieri in instanti, possibile esset quod aliquis peccaret in primo instanti sui esse. Consequentia probatur : quoniam in illo instanti posset habere sufficientem cognitionem boni et mali et libertatem eligendi tam bonum quam malum; igitur, si in aliquo instanti posset, aeque posset in primo sicut in quocumque alio. Sed falsitas consequentis patet. Quia, si peccavit in primo instanti, non potuit illud vitasse; et per consequens non peccavit, juxta Augustinum (a), in 3. de Libero arb., cap. 18 : Quis enim peccat in eo quod nullo modo caveri potest? Probatio consequentiae. Non enim potuit prius vitasse illud peccatum, quia prius non fuit; nec tunc, quia tunc fuit, et omne quod est, quando est, necesse-est esse; nec post, quia jam fuit praeteritum, et sic non potuit non fuisse. Item, falsitas primi consequentis aliter apparet, quia, si hoc sit possibile, ponatur in esse. Tunc arguitur sic. Illud peccatum est vitium voluntatis; igitur nocet voluntati; igitur adimit aliquod bonum a voluntate; igitur illud bonum ademptum, fuit in voluntate per prius, et per (a) Augustinum. - illud Augustini Er. - QUAESTIO I. consequens ipsa voluntas praefuit (oc), in qua illud bonum praefuit; igitur hoc non fuit primum instans sui esse. Et ita, ex illo posito sequuntur contradictoria, scilicet quod hoc est primum instans, et quod hoc non est primum instans. Iste est ex toto modus arguendi Augustini, 12. de Civitate Dei, cap. 6, ubi probat quod non potest aliqua voluntas esse mala ab aeterno; et in pluribus aliis locis utitur simili argumento. Secundo. Si sic, igitur aliquis posset mereri in primo instanti sui esse. Consequens est falsum : quia nullus potest mereri, nisi qui potest justitiam amittere; sed nullus potest justitiam amittere in primo instanti sui esse, quia tunc illa est, et omne quod est quando est necesse est esse; nec prius, quia prius non fuit; igitur tunc non potest mereri. Ita enim arguit Anselmus, de Casu diaboli, cap. 5, quod angeli honi potuerunt peccare, antequam mali caderent : quia, si non potuerunt, inquit, peccare, non potestate (6) sed necessitate servaverunt rectitudinem et justitiam ; quare non magis meruerunt servando justitiam, quam servando rationalitatem quam perdere nequierunt, etc. Tertio. Tunc, posito casu possibili, aliquis invitus et necessario peccaret. Probatio. Quia, posito quod Deus in hoc instanti creet unum angelum, dando sibi cognitionem et libertatem arbitrii, et praeceptum, quod eliciat actum diligendi Deum quo citius poterit, et cum hoc suspendat actum voluntatis angeli per hoc instans praecise, hoc posito, iste in aliquo instanti diliget Deum, quia talis dilectio producetur tota simul. Sit ergo illud instans A. Tunc sic. Inter hoc instans et A erit tempus medium, in quo iste angelus non diliget Deum ; igitur in illo tempore omittet contra praeceptum, et, velit nolit, peccabit. Si dicatur quod diliget Deum in tempore immediato huic instanti, ergo dilectio illa partibiliter et in tempore fiet. Sed contra. Ponatur tunc quod alius angelus non impeditus eliciat in hoc instanti unam dilectionem respectu Dei, tunc isti duo actus duorum angelorum erunt ejusdem speciei; igitur, si unus producitur in tempore, et alius; et econtra, si unus producitur in instanti, et alius; quia necesse est, ut " illud quod exsistit in aliquo individuorum speciei ex rebus essentialibus, exsistat in omnibus individuis illius speciei ", ut ait Commentator, in 2. Coeli, commento 59. Nec valet si dicatur quod tale praeceptum non potest in illo casu dari a Deo; quia non ponatur quod det, adhuc sequitur quod peccat propter ingratitudinem, exspectando per tempus antequam diligat Deum. Quarto. Si aliquis posset mereri in instanti, sequitur quod possibile esset duo merita esse aequalia, quorum unum, omnibus aliis exsistentibus paribus ex parte merentis, esset in tempore, et aliud in instanti; quod est falsum : quoniam tunc nihil prodesset continuare meritum. Consequentia probatur. Quia, ponatur quod unus mereatur tantum per instans, et alius per horam, caeteris conditionibus et circumstantiis exsistentibus paribus in utroque, tunc meritum factum in una hora, excedit meritum factum in instanti; et non in infinitum, quia nullum finitum excedit finitum infinite. Sit igitur, gratia exempli, quod sit majus in duplo. Tunc, ponatur alius qui, caeteris paribus, mereatur per dimidium unius horae tantum. Meritum istius tertii erit subduplum ad meritum secundi merentis; igitur erit aequale merito primi instantanea Assumptum probatur : quia meritum secundi, pro prima medietate horae, est simpliciter aequale merito tertii. Quod probatur. Quia, si secundus habuisset interruptionem afiquam inter medietates illas horae in qua merebatur, tunc manifestum foret quod meritum istius in utraque medietate esset aequale merito tertii. Sed nunc suum meritum est tantum quantum foret si esset interruptum; quia est cum conditionibus similibus. Igitur, etc. Quinto. Quia sequitur quod pro peccato instan-taneo deberetur alicui poena aeterna certa ; et ultra : igitur, posito casu possibili, alicujus peccatum Deus non posset sufficienter punire; quod non videtur conveniens concedere. Consequentia probatur. Quoniam, quaelibet voluntas creata est finitae naturae, et per consequens contingit assignare maximam poenam quam potest recipere. Sit ergo talis paena, quam angelus non potest recipere, A. Constat quod aliqua proportio est inter A et poenam debitam pro peccato instanlaneo hujus angeli; quia utraque est finita; sit ergo decupla (a). Tunc sic. Quocumque tempore dato, iste angelus potest decies ita graviter peccare, sicut fecit in uno instanti; igitur, in quocumque tempore dato finito, potest mereri decies tales (6) poenas, et per consequens poenam A; et non potest recipere poenam A, ut positum est; igitur propositum. Assumptum autem probatur : quia in quocumque tempore, quantumcumque parvo, posset ipse, stante eadem cognitione sufficienti, dimittere malam volitionem, qua sic peccavit, et eam resumere plus quam decies, immo quoties voluerit, habens liberam voluntatem, et nondum confirmatus; quia nullam difficultatem patitur angelus in volendo. Sexto. Si sic, tunc homo aut angelus posset habere meritum in instanti, et tunc, ultra, sequitur quod unam bonam volitionem factam in instanti, continuans [y) per certum tempus uniformiter in (a) decupla. - de culpa Tr.

omnibus conditionibus, meretur praemium infinitum intensive ; et cum (a) tale praemium non possit capere, sequitur quod non posset a Deo sufficienter praemiari. Consequentia probatur. Quia, sicut pro primo instanti extrinseco illius temporis debetur merenti aliquod praemium praecise, ita pro quolibet instanti sequenti illius temporis debetur aliquod praemium praecise. Igitur : vel pro quolibet instantium sequentium debetur aequale praemium ei quod debetur pro primo instanti; aut semper pro quolibet majus; aut semper minus. Et quodcumque detur, sequitur quod pro omnibus simul debentur praemia aequalia infinita; quia post quodlibet instans et similiter ante instans quodlibet illius temporis, sunt infinita instantia; et ideo, si semper majus, igitur infinita majora; si semper minus, ergo quocumque dato in tempore illo, ante ipsum fuerunt infinita, pro quorum quolibet debetur majus; et sic propositum. Septimo sequitur quod, secundum legem communem, posset quis juste puniri pro finitis peccatis venialibus plus quam pro maximo mortali facto in eodem tempore, vel majori facto : quia pro veniali unius instantis debetur aliqua poena, et illa non exceditur infinite a poena debita mortali; igitur toties poterit peccare venialiter, secundum multitudinem finitam, aeque graviter, etc. Octavo. Quia sequeretur quod in angelo qui peccavit, et similiter in homine primo, meritum et demeritum fuerint immediata, ita quod nec fuit tempus, nec instans medium. Et ulterius, cum uterque istorum semper, quando stetit in justitia et meruit, fuerit sapiens, et, quando peccavit, fuerit stultus, sequitur quod inter stultitiam et sapientiam eorum non fuerit medium, scilicet transitus de uno in aliud, qui transitus non fuerit sapiens nec stultus ; quod est contra Augustinum, 3. de Libero arbitrio, cap. 24, ubi quaerit : Utrum primus homo stulte vel sapienter recesserit a Deo; et determinat quod nec sic, nec sic, sed est dare medium, nam transitus ipse nec sapiens nec stultus fuit, sicut declarat in exemplis aliis. Vide ibi. Nono. Quia tunc pro merito instantaneo deberetur augmentum charitalis. Cum igitur illius augmenti sit certa proportio ad charitatem Christi, sequitur quod in tempore quantumcumque parvo posset aliquis acquirere tantam charitatem quantam habuit Christus; quod est falsum. Probatur consequentia : quia in quocumque tempore parvo posset toties subito velle, quoties illud augmentum continetur in charitate Christi ; et sic sequitur conclusio inferenda. Decimo. Sequitur quod obesset homini continuare actum suum ; quia constat quod pro illo debetur homini certum praemium, et pro merito instanta) cum. - tamen Pr. taneo debetur etiam sibi certum praemium, licet minus. Igitur, exempli gratia, sit quod minus in decuplo. Cum ergo decem, immo centum tales actus subitos posset producere in illo tempore quo continuat (a) actum unum, posset acquirere majus praemium, non continuando eum ; et sic sequitur quod obest sibi continuare actum illum. Undecimo. Sequitur quod aliquis necessario erit otiosus, habendo summam libertatem arbitrii; quia, posito quod Deus suspendat praecise per instans actionem unius angeli, tunc ille vellet primo in aliquo instanti mediato, ac per hoc in tempore medio esset necessario otiosus. Duodecimo. Sequitur quod aliquis habens per unam horam summum meritum sibi possibile circa aliquod objectum, posset, in eadem hora, decuplo plus mereri, habendo diversos actus circa diversa objecta, vel etiam circa idem interscalanter; et sic expediret non continuare actum, respectu unius; quod est falsum, quia in hoc maxime commendatur felicitas a Philosopho, 10. Ethicorum, quia est maxime continua. Decimotertio. Sequitur quod, si aliquis peccaret venialiter, continuando actum suum per tempus in cujus fine moreretur, pro quolibet instanti illius temporis deberetur sibi aliqua poena in purgatorio, et si peccatum suum foret mortale, pro quolibet instanti sibi deberetur paena aliqua in inferno, et per consequens infinita poena intensive, ac per hoc nullum posset Deus punire sufficienter. Decimoquarto. Quia, si sit dare primum instans, in quo voluntas vult, seu in quo volitio est in voluntate, igitur vel hoc erit de volitione libere producta a voluntate, vel de ea quae producitur naturaliter, quae scilicet necessario sequitur ad aliquam apprehensionem. Non de libera : quia omnis mutatio subita, finis est successivae, secundum Commentatorem, 6. Physicorum , commento 32; sed, cum voluntas libere producit suam volitionem, sua prima productio, si qua est, non est tunc finis successivae mutationis immediate praecedentis; igitur, etc. Nec de volitione naturaliter sequente apprehensionem alicujus objecti, verbi gratia, beatitudinis,autalicujus alterius placibilis: quia non est dare primum instans, in quo intellectus cogitet de tali volito, scilicet A (6); igitur nec primum instans quo voluntas vult illud. Assumptum probatur.Quia cogitatio nova: vel libere causaretur, et tunc non esset finis successivae mutationis ; contra praeallegatam auctoritatem Commentatoris ; aut illa cogitatio actualis generaretur naturaliter ab aliqua specie imaginativa, et tunc : vel est aliqua species debilissima et minima ipsius A, in virtute imaginativa, quae potest agere in intellectum; vel est aliqua maxima, quae non potest. Non potest dici primum, quia, si sic, sit illa minima, quae potest, B, et intellectio, quam potest causare, sit C. Igitur aliqua alia species in imaginativa debilior quam B, potest causare in intellectu aliquam intellectionem , debiliorem tamen quam C. Sic enim est in aliis actionibus naturalibus, quod, si aliqua virtus potest movere aliquid aliqua velocitate, virtus minor potest movere illud tardius; quod probatur ex hoc quod idem motum potest moveri tardius a virtute debiliori. Et sic sequitur quod non sit aliqua debilissima et minima species in imaginativa, potens causare in intellectu cogitationem actualem de A. Relinquitur igitur quod sit aliqua maxima, quae non potest; et quaelibet intensior (oc) potest agere in intellectum. Ex quo patet quod nullum est primum instans, in quo species imaginativa agit in intellectum; quia, si sic, tunc arguitur sic: Haec species agit in intellectum nunc primo naturaliter, et non libere; igitur nunc primo est ista species satis (6) fortis ad agendum, quia, si prius fuisset satis fortis, prius egisset; igitur est aliqua species minima, seu debilissima, in imaginativa, quae potest agere in intellectum ; cujus oppositum probatum est; igitur non est aliquod primum instans, in quo species imaginativa agit in intellectum; ac per hoc, nullum est primum instans in quo intellectus cogitat, quando cogitatio sua fit a specie (j) imaginativa. Et sic sequitur propositum principale. Haec omnia argumenta sunt cujusdam anglici doctoris, qui dicitur Siranfredus, et recitantur ab Adam et a Gregorio. II. Argumenta Adae et Gregorii.

Secundo loco, potest argui contra conclusiones, probando quod, etsi non sit impossibile actum voluntatis esse et produci in instanti, quod saltem hoc non sit necessarium, immo quod aliquis actus voluntatis sit producibilis successive et partibiliter, et sic, in tempore, non in instanti. Et arguunt sic Adam et Gregorius (2. Sentent., dist. 3, q. 1, art. 1, concl. 2). Primo. Contingit volitionem intendi; igitur contingit volitionem partibiliter produci. Consequentia patet; nam intensio formae non fit nisi per additionem novae partis formae. Antecedens probatur; quoniam contingit in aliquo intendi notitiam vel aestimationem de bonitate alicujus rei quam desiderat : utpote codicis, per examinationem diligentiorem suae pulchritudinis vel veracitatis; aut equi, per majorem experientiam suae fortitudinis aut velocitatis; igitur contingit desiderium de ipsa intendi. Et patet consequentia; quoniam, ut dicit Commentator, 12. Metaphysicae, commento 36, et nos etiam ita experimur quod, " quanto magis quod desideratur aestimatum fuerit magis bonum, tanto desiderium majus erit. " Secundo contingit aliquam volitionem partibiliter corrumpi; igitur contingit aliquam partibiliter produci. Consequentia patet. Et antecedens probatur experientia. Experitur enim quis quod aliquando ferventer et intense desiderat aliquam rem non habitam, aut habita complacet et delectatur, et paulatim tepescit talis complacentia, vel desiderium, et tandem cessat. Talis autem remissio non contingit absque successiva corruptione dictorum actuum. Tertio arguit sic. Possibile est visionem corporalem ac etiam intellectualem partibiliter acquiri; igitur et volitionem. Tenet consequentia : tum quia non plus apparet repugnantia ex parte volitionis, quam ex parte visionis, maxime intellectualis; tum quia frequenter ad clariorem et perfectiorem notitiam rei, sequitur intensior volitio. Antecedens patet.

(a) Cum aliquid primo visum a remotis appropinquat videnti, et secundum majorem appropinquationem clarius videtur.

Item, cum visibile remissum actu visum continue intenditur, et clarius et perfectius videtur. In quo casu evidentius potest argui quod visio fiat partibiliter. Nam continuae novae partes coloris secundum intensionem generantur in eodem subjecto primo cum praecedentibus; et illae utique sicut et aliae videntur; et non prius videntur quam sint; certum est; nec prius sunt quam videantur, ut patet per Augustinum, ii. de Trinitate, cap. 10, dicentem : Quaedam cognoscibilia simul cum cognitione esse incipiunt : velut si aliquod visibile, quod omnino non erat, ante oculos nostros oriatur, cognitionem nostram utique non praecedit; aut si sonet aliquid, ubi est auditor, simxil profecto incipiunt esse simulque desijiunt, et sonus et ejus auditus.

Et istud quod ultimo positum est, optime valet etiam ad principale propositum. Nam, sicut locutio exterior successive fit et auditus successive generatur; ita intellectio verborum videtur successive generari.

Patet etiam hoc ratione. Nam alias activum naturale per tempus staret, in sufficienti dispositione ad passum sufficiens, caeteris requisitis concurrentibus, antequam ageret. Simul ergo dum illae partes coloris fiunt, videntur; et sicut successive fiunt, ita successive videntur. Et constat quod non ea visione praecise, qua priores videbantur, sicut patet ex auctoritate praeallegata ; et etiam ratione : quia visio unius rei non potest naturaliter fieri visio alterius rei. Igitur aliqua visione partiali. Non autem praeexsistente, quia nulla visio naturaliter praecedit rem visam , cum quaelibet a re visa concausetur, secundum Augustinum, 11, de Trinitate, cap. 3, et similiter, libro 14, ubi supra proximo. Item, in alio exemplo idem (a) efficaciter convincitur. Si enim aliquod magnum visibile, cujus partem tantum quis videat per aliquod foramen, moveatur motu continuo ante foramen illud, verbi gratia, a dextro in sinistrum, pars primo visa successive exibit oppositionem oculi, et occultabitur sibi, et alia prius non visa succedet; et quia constat quod sequens, vel succedens, non videbitur visione praecedentis, nec ipsa tota simul succedet, sed per partem ante partem, sequitur quod nova visione partibiliter et successive acquisita videbitur; quod erat probandum. III. Alia argumenta Adae. - Tertio loco, arguit Adam contra aliud suppositum in hac quaestione et praecedente, scilicet quod impossibile sit formam, puta visionem vel volitionem, quae non est, in hoc instanti, secundum se totam, nec secundum partem, produci immediate post hoc instans, simul et secundum se totam. Hujus enim oppositum saepe dictum est : utputa, quod angelus non peccavit in primo instanti, sed immediate post primum instans; item, quod bonus angelus non fuit beatus in instanti quo merebatur, sed immediate post illud, etc. Contra ista arguit Adam, 8 q. primi. Primo sic. Quia eo ipso quod dilectio vel alia volitio causaretur simul, non per partem ante partem, instantanee et indivisibiliter causaretur: et hoc est causari (6) in instanti (non enim sunt instantia indivisibiles mensura succedentes in tempore, distinctae a permanentibus); et immediate praecessisset aliquod aliud instans ultimum sui non esse; igitur aliquod instans esset immediatum instanti. Secundo. Quia non potest contingere quod aliquod nunc sit ultimum esse rei secundum se et secundum quamlibet ejus partem ; propter idem medium : quia, secundum Philosophum, 8. Physicorum, non est dare ultimum instans rei permanentis in esse; igitur, pari ratione, non est dare ultimum indivisibile, in quo res aliqua, et quaelibet ejus pars, ultimo non sit. Tertio sic. Fieri instantanee seu in instanti, ad debitum intellectum, est simul fieri, sic quod non per partem ante partem; non enim sunt secundum veritatem instantia, tales mensurae quales quidam imaginantur. Sed impossibile est quod instans immediate succedat instanti, vel mutatum esse in eodem motu continuo alteri, aut (j) unum indivisibile alteri situetur ab eodem distincte; immo hoc includit repugnantiam. Igitur impossibile est quod aliquid immediate post instans in quo non est nunc, nec aliud quod potest esse pars ejus, simul fiat, vel e converso. Quarto. Quia, hoc dato, duo angeli essent facti-biles immediate unus post alium, et non simul mensura. Sed hoc est impossibile. Tum quia pari ratione dicerem de mille. Tum quia creatio angeli non habentis partes, est instantanea solum; vel, si habet partes (a), pono quod non divisibiliter, nec partibiliter, sed uterque (6) simul producatur, et ita instans erit immediatum instanti. Probatio consequentiae. Quia Deus potest in hoc instanti praesenti producere unum angelum, si prius hoc voluerit. Ponatur igitur quod sic faciat, et quod tunc non sit unus alius angelus producibilis. Si igitur ille alius angelus possit simul produci immediate post hoc ultimum instans sui non esse, ita potest fieri de tertio angelo, non nunc exsistente, producibili post secundum. Igitur, etc. IV. Alia argumenta Adae.

Quarto loco arguit Adam, nona quaest, primi, contra aliud suppositum in hac et praecedenti quaestione, scilicet quod angelus possit subito cessare ab actu suo, vel subito suspendere actum suum, sic quod modo habet aliquem actum voluntatis, et nunquam post habebit illum, nec aliquid ejus. Hujus enim contrarium probat Adam. Primo sic. Quia non in instanti in quo est talis actus instantanee productus, potest simul totus cessare; quia tunc simul esset et non esset. Nec sine medio post; quia tunc post indivisibile esset aliud indivisibile immediate succedens. Igitur solum mediate post, posset voluntas cessare ab actu instantanee elicito; et per consequens, non est in potestate voluntatis, quin, si subito causet in se volitionem, continuet illum actum, velit nolit, postea per tempus aliquod, antequam suspendat actum illum, sive antequam plene a tali actu cesset. Secundo. Quia, si voluntas in hoc instanti habet aliquem actum (y), et non habebit post hoc instans illum actum, nec aliquam partem ejus, tunc indivisibile esset immediatum indivisibili in successione, vel in continuo : quia, si simul cessaret, sic quod non partibiliter, instantanee destrueretur; sed non in instanti quo producitur, quia tunc simul esset et non esset; ergo in alio : vel igitur in immediato; et sic probata est (3) consequentia probanda : vel mediato; et tunc manebit per tempus medium; quod est principale intentum.

Haec ille. Et in hoc secundus articulus terminatur. (a) solum. - Ad. Pr. (6) uterque. - utraque Pr. (y) actum. - Om. Pr. (8) est. - Om. Pr.