ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES jj 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta quorumdam.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et ideo Ad primum contra conclusionem primam, respondet Gregorius de Arimino (dist. 34, q. 1, art. 1), dicens quod " omnes hujusmodi locutiones et dicta sanctorum vel doctorum significantes aliquas privationes esse in rebus quibuscumque, non sunt accipiendae in sua proprietate, sed ad sensum quem auctores habebant, qui non intendebant significare aliquas entitates esse in quibusdam aliis entitatibus, sed potius eas non inesse quae inesse debebant; et ideo cum malum aliquod dicitur esse in aliqua re, non aliud significatur, nisi quod aliquod bonum illa non habet quod ipsa debebat habere. Hoc docet Augustinus in de Genesi ad litteram, imperfecto (cap. 4), super illo verbo, Et tenebra? erant superfaciem abyssi, dicens : Revera qui diligenter considerat quid sint tenebrae, nihil aliud inveniet quam lucis absentiam. Ita igitur dictum est, " Tenebrae erant super faciem abyssi, " ac si dictum esset, Non erat lux super abyssumaet sicut hoc de verbo essendi, sic etiam de verbo habendi docet hoc esse intelligendum, in libro de Vita beata, cap. 3, ubi dicitquod locum aliquem habere tenebras, nihil aliud est quam lumen non habere, et habere stultitiam vel egestatem non est aliud quam non habere sapientiam, et quamobrem, inquit ipse, ut quod volo explicem sicut possum, ita dicitur, Habet egestatem, quasi dicatur, Habet (a) non habere. Ex his patet quod ex talibus locutionibus non potest concludi quod mala aut privationes sint vere entitates. Simile in sententia ponit Anselmus, de Casu diaboli, cap. 19, et de Conceptu virgi-

nali, cap. 5 ".

Haec Gregorius.

Cui satis concordat sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 2, in solutione deeimitertii. Argumentum enim decimum-tertium tale est : " Quod non est ens (a), non est in aliquo. Sed malum non est ens. Ergo non est in bono, j) Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod malum non dicitur esse in bono quasi aliquid positive dictum, sed sicut privatio. "

Haec ille.

Simile dicit, 1 p., q. 48, art. 3, in solutione secundi; et 2. Sentent., dist. 34, q. 1, art. 4, insolutione secundi. Ad secundum respondet Gregorius quod a dolor et tristitia et quaecumque aliae entitates quae dicantur incommoditates vel incommoda, ac per hoc mala, non sunt malitiae seu mala essentialiter et formaliter, sed tantummodo denominative, ex alicujus boni privatione quae est secundum se malum. Et patet: quia nihil dicitur commodum vel incommodum nisi ad aliud ; unde quod est uni commodum, alteri dicitur incommodum. Quidquid autem alicui est incommodum, ideo est incommodum, quia nocet, et ideo nocet, quia aliquo bono privat.

Et cum arguitur contra hoc, primo, quia ubi nulla omnino privatio boni sequeretur, adhuc doloret tristitia essent secundum se quidem mala habentis, et per illa esset male illi;

negatur. Quinimmo dicitur quod si nullo suo bono per illa privaretur, non minus bene esset illi cum illis quam sine illis. Quod patet : quia nequaquam sibi nocerent illa. Ideo vere est illi male, quia nocent, privando scilicet eum aliquo bono suo, saltem delectatione illa naturaliter animani consequente, aut aliquo gradu (6) ejus, qua in se quiescit et delectatur, dum (y) nihil sentit adversi. Et haec est illa delectatio ex qua provenit ut naturaliter quis etiam inexperta devitet adversa, secundum sententiam Augustini, 8. Supra Genesim ad litteram, cap. 16.

Et si dicatur contra hoc, quia multa patiuntur dolorem et tristitiam, quae non delectantur sic in seipsis, utpote animalia irrationabilia; talium enim animae non sunt cognitivae sui, ac per hoc nec in seipsis, nec de seipsis possunt delectari;

dicendum quod assumptum, scilicet quod talia non cognoscant seipsa, falsum est, et expresse contra determinationem Augustini, ibidem, super Gen. ad litteram, ubi evidenter ostendit oppositum, et similiter, 2. de Libero Arbitrio, cap. 3 et seq., sicut patere potest intuenti praedicta loca ".

Haec ille, et satis conformiter sancto Thomae, de Malo, q. 1, art. 1, in solutione primi, ubi sic dicit: " Aliquid dicitur esse malum dupliciter: uno modo simpliciter; alio modo secundum quid. Illud autem dicitur simpliciter malum, quod est secundum se malum; hoc autem est quod privatur aliquo partita) ens. - Om. Pr. culari bono quod est de debito suae perfectionis, sicut aegritudo est malum animalis. Sed secundum quid dicitur malum esse, quod non est malum secundum se, sed alicujus, quia scilicet non privatur aliquo bono quod sit de debito suae perfectionis, sed quod est de debito perfectionis alterius rei; sicut in igne est privatio formae aqiiae quae non est de debito perfectionis ignis, sed de debito perfectionis aquae : unde ignis non est secundum se malus, sed est malus aquae; similiter autem ordo justitia? habet adjunctam privationem particularis boni alicujus peccantis, inquantum ordo justitiae hoc requirit, ut aliquis peccans privetur bono quod appetit. Sic igitur paena ipsa bona est simpliciter, sed est mala huic: et hoc malum dicitur Deus creare, pacem autem facere : quia ad poenam non cooperatur appetitus peccantis, ad pacem autem cooperatur appetitus pacem recipientis; creare autem est facere aliquid nullo praesupposito. Et sic patet quod malum dicitur esse creatum, non inquantum est malum, sed inquantum est simpliciter bonum, et secundum quid malum, j

Haec ille.

Ex quibus patet quomodo dolor et tristitia sunt mala, et quomodo non.

Ad confirmationem dicit Gregorius, quod, " cum dicitur, Paena, inquantum poena, est malum,

si accipiatur malum contracte pro eo unde aliquid denominatur malum, sive pro malitia, propositio est falsa. Si vero accipiatur communiter pro eo unde aliquid denominatur malum, sive pro eo quod denominatur malum, esto quod esset vera, et similiter minor sumpta sub ea, non concluditur contra propositum ; quia non sequitur : quaelibet poena est malum, igitur est malum isto modo, j

Haec ille, satis conformiter sancto Thomae, ubi supra (de Malo, q. 1, art. 1). In solutione enim decimioctavi, sic dicit : " Poena, inquantum est poena, est malum alicujus; sed inquantum est justa, est bonum simpliciter. Nihil autem prohibet id quod est bonum simpliciter esse malum alicujus; sicut forma ignis est bona simpliciter, sed est malum aquae. "

Haec ille.

Ubi patet quod, secundum eum, aliquid potest dici malum multipliciter. Primo modo, quia est privatio boni debili inesse; et hoc dicitur malum simpliciter. Secundo, quia est subjectum talis privationis; et hoc dicitur malum denominative. Tertio, quia est causativum talis privationis; et hoc dicitur malum secundum quid. Unde aliquid mere positivum potest esse malum secundo et tertio modo, et non primo modo. Ad tertium dicit Gregorius, quod " concedi potest quod si quis privaretur illo bono, et non haberet tristitiam, non minus malum haberet, nec minus male esset sibi quam si simul cum illa privatione magnam tristitiam haberet, dummodo per illam tristitiam nullo alio bono privaretur, nec gradu (") Ijoni. Et hoc ideo, quia ipsa nihil amplius sibi noceret, ac per hoc nec deteriorem faceret. "

Haec ille.

Ego dico quod talis haberet in illo (a) casu tantum de malo simpliciter, non autem de malo secundum quid, de quo in tertio membro statim dictae divisionis. Ad quartum dicit Gregorius, quod " ista locutio, poena damni, potest esse intransitiva, ut sit sensus paena quae est damnum (6); et sic loquuntur doctores cum distinguunt de paena damni et sensus : per poenam damni intelligentes ipsum damnum, quod est privatio alicujus boni; per poenam vero sensus, aliquod sensibile nocivum (y). Alio modo illa locutio potest esse transitiva, ut dicatur paena damni, poena causans, vel inferens damnum, seu quam consequitur damnum. Potest ergo consequens illud tripliciter intelligi : uno modo, sumendo poenam damni determinate primo modo tantum; alio modo, ut sumatur paena damni determinate secundo modo tantum; tertio, ut sumatur communiter ad primum et secundum modum. Si sumatur primo modo, neganda est consequentia; et similiter, si secundo modo sumatur. Si vero tertio modo sumatur, supposito quod omnis paena sit malum, concedendum est illud consequens, quantum ad illam partem : omnis paena est poena damni. Sed pro alia parte, qua videlicet dicitur quod nulla est paena sensus, neganda est consequentia. Nam paena sensus etiam est paena damni, id est, quam consequitur vel concomitatur damnum ".

Haec ille, et bene. Ad quintum dicit quod, " cvm dicitur malum esse privationem boni debiti inesse, intelligendum est : quando debet inesse et sicut debet; et sic accipiendo consequens, concedo ipsum. "Et ad illud quo probatur esse falsum, supposito quod terra prius tempore fuerit inanis et incomposita, non tantum (8) prius natura vel causa, quia tunc argumentum non haberet locum,

dico quod tales negationes non prius erant privationes alicujus boni debiti pro tunc inesse ; et per consequens non erant mala aliqua. Unde, sicut secundum Hugo-nem, primo lib. de Sacramentis, parte 6, cap. 25, ac etiam Magistrum, libro secundo, dist. 20, si Adam ante peccatum filios genuisset, illi nati fuissent parvuli corpore, necdum valentes loqui, vel ambulare, sine etiam scientia vel cognitione veritatis, et per consequens cum carentia multorum bonorum, quae postmodum per aetatis accessum fuissent adepti, et tamen tales carentke bonorum non fuissent in eis vitia, aut ulla mala, ideo quia illa bona non erant pro tunc eis debita; sic dico quod Ulte privationes circa terram non erant aliqua mala, quia bona opposita non debebant pro tunc eidem inesse. "

Haec ille.

Et conformiter sancto Thomae, 1 p., q. 101, art. 1 et 2; item, 2. Sentent., dist. 20, q. 2, art. 1 et 2. Item, dist. 34, q. 1, art. 2, sic dicit : " Avicenna in sua Metaphysica ponit perutilem quamdam divisionem mali, quae ex verbis ejus colligi potest. Dicit enim quod malum dicitur aliquid dupliciter, vel per se vel per accidens. Per se malum dicitur ipsa privatio perfectionis qua aliquid malum est, quae etiam a quibusdam malum abstractive sumptum dicitur. Hoc autem duplex est. Illa enim privatio vel est privatio perfectionis quae est necessaria inesse rei primo ; et ista privatio in omnibus est malum, ut privatio pedis, vel manus, vel hujusmodi. Vel est privatio alicujus perfectionis secundae, sicut privatio geometriae, vel hujusmodi; et talis privatio non semper est malum cuilibet, sed tantum ei qui ad eam habendam operam dedit, vel eam debet habere. Malum autem per accidens dicitur dupliciter : vel illud quod est subjectum talis privationis; vel illud quod talem privationem in altero causat. Et utrumque istorum est malum concretive sumptum. Illud autem quod est subjectum privationis potest accipi quadrupliciter; quia vel est actio, vel habitus, vel passio, vel substantia. Actio quidem, si privationem debiti finis vel debite circumstantiae habeat, rationem mali culpae habebit. Et quia ex similibus actibus similes habitus generantur, inde contingit quod habitus ipsi qui ex talibus actibus relinquuntur, mali sunt, sicut (a) habitus vitiorum. Passio, autem privationem habet, per quam aliquid in patiente corrumpit, et talis passio malum poenae dicitur, vel defectus naturae in illis in quibus non potest esse culpa et paena. Et quia nullum accidens potest esse subjectum alicujus quod vel positive vel privative dicatur, nisi gratia substantiae quae ei subjicitur, ideo oportet quod ulterius subjectum hujus privationis quae per se malum est, intelligatur malum esse, secundum quod dicitur homo malus, vel anima mala. Si autem dicatur malum per accidens, quia causat talem privationem , hoc potest esse dupliciter; quia causa carentiae debitae perfectionis : vel est ex parte materiae, quae non est disposita ad perfecte recipiendum virtutem agentis, sicut est defectus in monstris vel aliis quae ex defectu materiae contingunt; aut est ex parte agentis : et hoc contingit dupliciter. Vel agens est conjunctum agenti (6) in contrarium perfectionis debitae, sicut ignis adurens, et gladius secans. Et hoc sequitur malum quod dicitur paena sensus in sentientibus in quibus culpa et paena esse potest; quia tale agens quod privat perfectionem debitam, eo quod conjunctum est sentitur. Aut est agens non conjunctum, impediens influentiam causae perlita) mali sunt, sicut. - sint Pr. (6) agenti. - agens Pr. cientis, sicut dicuntur nubes malae, inquantum impediunt lumen solis ne ad nos perveniat; et quia talis causa non sentitur ex ipsa perfectionis subtractione, cum non tollat perfectionem agendo in id quod privatur, sed magis impediendo agentem ex hoc quod perfectionem subtrahit, cum remota sit (a), sed forte sentitur alio modo per accidens, sicut quia nubes videntur; ideo malum quod ex hoc sequitur non dicitur poena sensus, sed poena damni in illis tantum quae paenae susceptiva sunt. In malis ergo hoc modo dictis talis est ordo, quod illud quod est per se malum, primo malum dicitur, et omnia alia per relationem ad illud; et secundum gradum tenet malum per accidens, quod est subjectum mali, quod dicitur malum ex hoc quod privationem quae per se est malum habet; et in tertio gradu est illud quod est malum per accidens, sicut causa inducens malum : hoc enim non in se de necessitate habet privationem, sed facit aliquid esse habens privationem. Unde primum dicitur malum absolute, et secundum in ordine ad primum, et tertium in ordine ad secundum. Dicendum ergo quod malum nominat non ens. Unde illud quod per se malum est, non ponit aliquid, sed dicitur esse ut privatio. Malum vero quod est subjectum privationis, est aliquid positive, sed non ex eo quod malum est; sicut oculus est aliquid, sed non ex eo quod caecus est, quia caecitas non est in eo nisi negatio visionis. Quod autem dicitur malum ut causa mali, in se quidem consideratum, aliquid est, sed in ordine ad effectum ratione cujus malum dicitur, etiam privative dicitur : dicitur enim malum ex hoc quod privationem inducit; et sic etiam ratio non entis in ipsum redundat tantum causaliter, sicut et ratio mali, s

Haec ille.

Ex quibus omnes responsiones prius datae solidantur; et specialiter apparet quod non omnis privatio boni malum dicitur, nisi in subjecto quod debet habere tale bonum, et pro tempore quo debet babere. Ad secundam probationem falsitatis illius consequentis, dicit Gregorius quod, " illo casu dato, in Adam fuisset aliquod malum, non tamen paenae, nec culpae, proprie loquendo de poena secundum quod poena dicitur a pendo pendis, et inde dicitur punio; unde qui poenam infert punire dicitur. Et quamvis de facto (6) et secundum ordinationem divinam omne malum sit peccatum vel poena peccati, actualis scilicet vel originalis, ut dicit Augustinus (de Gen. ad litt., imperf., cap. 1), non tamen est impossibile esse aliquod malum, quod nec sit peccatum, nec poena peccati; nec oppositum dicit Augustinus. Et ita esset in casu illo, n

Haec Gregorius; et concordat sancto Thomae, de Malo, q. 1, art. 4, ubi dicit quod i tria sunt de ratione paenae. Primum est, quod habeat respectum ad aliquam culpam : dicitur enim aliquis proprie puniri, quando malum patitur pro aliquo quod commisit. Secundum est, quod repugnet voluntati actuali vel habituali, vel saltem naturali inclinationi voluntatis. Tertium est, quod consistat in quadam passione ". Ex quibus patet quod non omne malum est poena vel culpa, nisi loquamur de malo natura rationalis, et secundum praesentem cursum rerum ; quia, ut dicit, ibidem, sanctus Thomas, " hoc habet traditio fidei quod nullum nocumentum potuisset creatura rationalis incurrere, neque quantum ad animam, neque quantum ad corpus, neque quantum ad aliqua exteriora, nisi peccato praecedente, vel in persona, vel saltem in natura. Et sic sequitur quod omnis talis boni privatio, quo utitur quis ad bene operandum, poena dicatur in hominihus; et pari ratione in angelis. Et sic omne malum rationalis creatura; vel sub culpa vel sub poena continetur. "

Haec ille. -Hujus tamen oppositum potuit esse per Dei potentiam absolutam, ut dicit Gregorius, et bene. Ad sexium dicit Gregorius quod a tam angelus ille quam etiam homo privaretur aliquo bono. Utrique enim et cuilibet rationali creaturae est bonum esse habilem ad bonum virtutis, et esse magis habilem est magis bonum. Et haec habilitas, secundum aliquos, est illud bonum ordinis, seu ille ordo naturalis, cujus corruptionem dicit Augustinus esse malum, in libro de Natura boni, cum ait (cap. 4) quod malum nihil aliud est quam corruptio, vel modi, vel speciei, vel ordinis. Ad propositum, dico quod tam angelus quam ille homo privaretur bono hujus ordinis seu habilitatis naturalis, non quia postea non essent habiles, sed quia minus essent habiles quam prius. Adhuc potest dici quod quilibet privaretur bono naturalis ordinis, sumendo talem ordinem juxta sententiam Augustini, 22. Contra Faustum (cap. 27). Vult enim quod ordo qui naturaliter debet esse in homine, est ut corpus sit subditum anima?, inferior pars superiori, utpote sensualitas rationi, et iterum actio rationis contemplationi : sive perfidem operanti, sicut quamdiu peregrinamur a Domino; sive per speciem, sicut quando eri)nus aequales angelis Dei. Hic autem ordo potest attendi et secundum actum, et secundum habilitatem. Et utroque modo quoddam bonum est. Si enim bonum est ut homo sit taliter ordinatus, bonum est etiam esse habilem taliter ordinari. Ista autem habilitas in quolibet peccante minuitur. Nam quilibet homo ex peccato redditur minus habilis ad hoc quod in ipso ratio dominetur sensualitati, et contemplatio actioni. Similiter angelus redditur minus habilis ad hoc quod ejus actio seu vita activa contemplationi subdatur ".

Haec ille.

Apparet mihi quod beatus Thomas diceret quod tam ille angelus quam homo privaretur bono j naturae, quae est habilitas naturae ad bonum gratiae; I nam, sicut patet ex tertia conclusione, peccatum quodlibet diminuit bonum natura. Unde, in de Malo, q. 2, art. 11, sic dicit : " Peccatum quod est obstaculum gratiae non solum excludit gratiam , sed etiam facit animam minus habilem ad gratiae susceptionem, et sic diminuit aptitudinem vel habilitatem animae ad gratiam. Unde, cum hujusmodi habilitas sit quoddam bonum naturae, peccatum diminuit bonum naturae. Et quia gratia naturam perficit, et quantum ad intellectum , et quantum ad voluntatem, et quantum ad inferiores animae partes obedibiles rationi, puta irascibilem et concupiscibilem, peccatum, excludendo (a) gratiam et hujusmodi auxilia naturae, dicitur vulnerare naturam. Unde ignorantia et malitia et hujusmodi dicuntur quaedam vulnera naturae, consequentia ex peccato. "

Haec ille.

Item, q. 1, art. 4, in solutione septimi, sic dicit : " In eo qui non habet gratiam, culpa privat aptitudinem ad gratiam, non totaliter tollendo, sed diminuendo (6) ipsam. "

Haec ille. Ad septimum dicit Gregorius negando antecedens pro sui parte secunda.

Et ad primam ejus probationem, dicit quod " non quaslibet boni majoris negatio est majus malum, immo aliqua non est malum, ut ex dictis patet; sed negatio majoris boni debiti inesse, supposita constantia subjecti : sicut non quaelibet negatio majoris boni est vitium majus vel major difformitas, utpote quae non supponit constantiam subjecti debentis habere tale bonum; immo talis nec vilium nec difformitas est, quamvis minoris boni negatio in subjecto cui debet inesse, vitium et difformitas sit ".

Ad secundam probationem, negat consequentiam, a. Et si in consequente accipiatur proprie privari, patet quod implicat incompossibilia. Nam, cum privatio proprie accepta supponat constantiam subjecti, impossibile est aliquid privari, quin sit, et per consequens habeat seu sit aliquod bonum. Si vero accipiatur improprie, ita quod significatum subjecti ipsius consequentis sit idipsum quod nullum bonum habere, seu esse, adhuc non tenet consequentia, propter dictam causam, scilicet quia esse (y) malum et esse pejus, et esse pessimum supponit constantiam subjecti. Unde, sicut non sequitur, ut innuit Augustinus, de Natura boni (cap. 15), quamvis illud quod in eodem tempore minus movetur sit tardum (3), et quod adhuc minus movetur sit tardius, non tamen sequitur quod illud quod nullo modo movetur sit tardissimum, vel maxime tardum; et similiter, si aliquod luminosum aliquo gradu sui luminis privetur, ipsum fit obscurum, et si adhuc aliquo tanto gradu privetur, fit obscurius; si tamen omni gradu sui luminis privetur, non fit obscurissimum, immo nec obscurum, sed tenebrosum; et hoc ideo quia tarditas non inest nisi ei quod movetur, nec obscuritas nisi ei quod aliquid lucis habet; et sic in proposito, quia malum seu malitia non nisi exsistenti inest. "

Ad tertiam probationem, concedit (a) antecedens, et negat consequentiam. Et ad ejus probationem, dicit quod a falsum assumit. Nam etiam aliquid non malum est fugiendum, utpote cujus oppositum est appetendum ; esse vero utique appetendum est ".

Ad quartam respondet similiter, " negando consequentiam. "

Haec ille, et bene.

Nam omnes tales responsiones sunt de mente sancti Thomae in multis locis, potissime de Potentia Dei, q. 5, art. 3, in solutione decimi-quarti, ubi sic : " Annihilatio omnium rerum nullum malum esset, quia omne malum fundatur in bono. Unde, sicut ante rerum creationem non erat malum, ita nec malum esset, si omnia Deus annihilaret, h

Haec ille.

Simile dicit, 2. Senteni., dist. 34, q. 1, art. 1, ad 4 : " Malum, inquit, si integrum sit et perfectum, seipsum destruit : quia non potest esse malum integrum nisi omne bonum destruatur; et si corrumpitur omne bonum, corrumpitur ens quod mali subjectum esse potest. Subjecto autem corrupto, etiam (6) privatio quae erat in subjecto desiit esse, i - Haec ille. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra secundam conclusionem, et ad sequentia respondendo, primo, noto quod causa per accidens dicitur tripliciter. Primo modo, quia nihil penitus confert effectui positive, nec privative; secundo modo, quia confert effectui privative, scilicet removendo prohibens; tertio modo, quia confert effectui positive, sed praeter intentum. Duo membra hujus divisionis, scilicet primum et ultimum, ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 6, in solutione sexti, ubi sic dicit: " Duplex est causa per accidens. Una, quas aliquid operatur ad effectum, sed dicitur causa ejus per accidens, quia praeter intentionem ille effectus a tali causa sequitur; sicut patet in eo qui, fodiendo sepulcrum, invenit thesaurum. Alia causa per accidens est quae nihil operatur ad effectum, sed ex eo quod accidit causae agenti causa per accidens nominatur; sicut album dicitur causa domus per accidens, eo quod accidit aedificatori, v

Haec ille.

Secundum vero membrum hujus divisionis ponit in infinitis locis. Secundo, noto quod " effectus dicitur per accidens dupliciter. Uno modo, ad quem potest terminari actio causae, licet praeter intentionem accidat, sicut inventio thesauri. Et V. - QUAESTIO 11. Hlf talis effectus, licet sit hujus causae per accidens, potest tamen esse alterius causae per se. Et hoc modo malum non est effectus per accidens, nec illo modo habet causam, quia non potest esse terminus alicujus actionis. Alius est effectus per accidens, ad quem non terminatur actio alicujus agentis, sed ex eo quod accidit effectui per se, effectus per accidens nominatur; sicut album accidens domui potest dici effectus per accidens aedificatoris. Et sic nihil prohibet malum habere causam per accidens ". Hanc ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, ubi ponit et aliam statim dictam. Et similia predictis ponit, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione decimi-quarti, ubi dicit sic : oc Causa per accidens dicitur alicujus dupliciter. Uno modo, ex parte causae; sicut causa domus per se est aedificator, cui accidit esse musicum : et sic musicum quod accidit causae (a) per se, dicitur per accidens causa domus. Alio modo, ex parte effectus; ut si dicatur quod aedificator est causa domus per se; causa autem alicuj us quod accidit domui est per accidens : sicut quod domus est fortunata vel infortunata, hoc est, quod in domo facta alicui accidat bene vel male. Cum ergo dicitur quod bonum est causa mali per accidens, intelligendum est secundum accidens quod accidit effectui, inquantum scilicet bonum est causa alicujus boni, cui accidit quaedam privatio, quae dicitur malum. Licet autem aliquando actio causae pertingat ad ipsum effectum qui est per accidens, sicut effodiens sepulcrum per suam effossionem invenit thesaurum, non tamen hoc est verum semper. Operatio enim aedificatoris non pertingit ad hoc quod habitanti in domo bene vel male contingat. Et tunc dico quod actio boni non pertingit ad malum terminum. Propter quod dicit Dionysius, 4. cap. de Divinis Nominibus, quod malum non solum est praeter intentionem, sed etiam praeter viam, quia motus per se non terminatur ad malum. "

Haec ille.

Ex quibus habetur quod non solum est triplex modus causae per accidens, immo quadruplex, scilicet tres primi, qui supra dicti sunt; et quartus, qui statim dictus est : cum scilicet aliquid dicitur causa illius quod accidit effectui; licet iste quartus modus posset reduci aliquo modo ad tertium praedictorum. Tertio, noto quod cum dicitur quod voluntas inquantum deficiens, est causa mali et peccati, attendendum est quod, secundum sanctum Thomam, 2. Sentent., dist. 34, q. 1, art. 3, in solutione quarti, a in voluntate creata invenitur duplex defectus. Unus scilicet, qui est potentialis causa mali, scilicet esse ex nihilo. Ex hoc enim quod ex nihilo est, potest deficere, peccando, secundum vertibilitatem electionis. Non ^dinen iste defectus est actualis causa mali; quia sequeretur quod voluntas semper deficeret, sicut crus claudi semper claudicat. Alius autem defectus est secundum quod actu deficit. Et tunc quidquid procedit ab ipsa secundum quod sub isto defectu stat, totum est malum. Illius autem defectus qui est in actu voluntatis, non oportet quod sit causa aliquis alius defectus in voluntate praeexsistens actu, etc. J) Item, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione septimi, sic dicit : " Bonum, inquantum habet aptitudinem ad deficiendum, non est sufficiens causa quod sit malum in actu, sed inquantum habet aliquem defectum in actu, sicut expositum est in voluntate. Quamvis etiam non sit necessarium quod bonum habeat qualemcumque defectum ad hoc quod sit causa mali; quia, etiamsi non sit deficiens, potest esse per accidens causa mali. "

Haec ille. Istis praesuppositis, dicitur ad primum Scoti. Et primo, quod, ut patet ex praedictis, defectibilitas non est proxima causa peccati in actu, sed solum in potentia. Sed actualis causa peccati est defectus actualis in voluntate. Et dato quod illa defectibilitas esset causa in actu, argumentum non cogit.

Cum enim quaeritur an illa defectibililas sit causa per se peccati, aut per accidens;

dicitur quod per accidens, sicut removens prohibens, vel sicut remotio prohibentis. Nec valet consequentia qua infertur : ergo frustra ponitur causa. Nam et ignorantia ponitur causa peccati, non quidem per se, cum nihil sit, sed ut removens prohibens. Et de hoc sanctus Thomas, l 2^, q. 76, art. 1 : " Causa, inquit, movens est duplex : una per se; et alia per accidens. Per se quidem, quae propria virtute movet; sicut generans est causa movens gravia et levia. Per accidens autem, sicut removens prohibens, vel sicut ipsa remotio prohibentis; et hoc modo ignorantia potest esse causa actus peccati : est enim privatio scientiae perfi-cientisrationem, quae prohibet actum peccati, in quantum dirigit actus humanos. "

Haec ille. - Ulterius, posito quod illa defectibilitas esset aliquo modo causa per se peccati, negatur quod illa defectibilitas sit a Deo, sicut a causa per se illam efficiente; quia illa defectibilitas vel est negatio, vel respectus rationis : quorum nullum habet causam per se efficientem. Unde sanctus Thomas, 2. Senteni., dist. 44, q. 1, art. 1, dicit quod a potentia peccandi duo includit, scilicet ipsam potentiam, quae est principium actus : et haec est eadem quae est principium actus ordinati et inordinati (a); et haec est a Deo. Consideratur etiam in ea defectus quidam, secundum quem actum deficientem producere potest. Potentiae vero perfectissimae nunquam deficiunt ab eo ad quod sunt ordinalae, ut patet in necessariis. Unde quod potentia impediatur vel retrahatur ab eo ad quod naturaliter est ordinala, oportet quod sit ex defectu ejus, inquantum scilicet alteri agenti quod impedit succumbit. Unde, cum potentia voluntatis humanae sit per se ordinata ad bonum, defectus a (a) a verbis et haec usque ad inordinati, om. Pr. IV. - 26 bono in actu ejus oportet quod causetur ex aliquo defectu in ipsa, per quem (a) ab alio vinci potest, vel delectatione, vel suggestione, vel quocumque alio, ut ab eo quod est naturale sibi ad id quod est sibi innaturale trahatur. Hic autem defectus est secundum quod est ex nihilo. Hujusmodi autem defectus, scilicet quod creatura sit ex nihilo, directe Deus causa non est, ut Avicenna probat : quia quod convenit rei secundum se, non causatur in ea ex alio; res autem creata, si secundum se relinquatur, nihil est; unde (6) hoc quod est ex nihilo esse, non est creatura: a Deo, quamvis esse creatura a Deo sit. Posset tamen dici quod iste defectus indirecte (j) a Deo est, non quidem sicut ab agente aliquid, sed sicut la non agente, inquantum scilicet ipse hoc creaturae non praebet, ut non ex nihilo sit, sicut dicitur causa privationis gratioe, quae poena est, nisi creatura hujus perfectionis inveniretur capax non esse, ut scilicet non sit ex nihilo. Et ideo hic defectus nullo modo a Deo est, nec directe, nec indirecte. Sic ergo potentia peccandi, quantum ad id quod potentiae est, a Deo est; sed quantum ad defectum qui implicatur (S), non est a Deo. "

Haec ille.

Cum autem arguens contra hoc dicit quod ista defectibilitas non polest esse a termino a quo, etc;

dicitur quod ratio illa fundatur in falsa imaginatione, ac si defectibilitas esset aliqua proprietas positiva, vel per se producibilis, quorum utrumque est falsum. Ulterius, dicitur quod, posito quod talis defectibilitas esset aliquo modo a Deo, non sequitur quod omnis effectus illius sit effectus Dei. Unde sanctus Thomas, de Malo, q. 3, art. 1, in solutione quarti, sic dicit : " Effectus causati inquantum est causatum, reducitur in causam. Si autem aliquid procedat a causato non secundum quod est causatum, hoc non oportet reduci in causam. Sicut motus tibiae causatur a virtute motiva animalis, quae tibiam movet; sed obliquitas ambulationis non provenit a tibia secundum quod est mota a virtute motiva, sed secundum quod deficit a suscipiendo influxum motivae virtutis per suum defectum; et ideo claudicatio non causatur a virtute motiva. Sic igitur peccatum causatur a libero arbitrio secundum quod deficit a Deo. Unde non oportet quod Deus sit causa peccati, sicut est causa liberi arbitrii. "

Haec ille. Ad responsionem quam adducit arguens ad suum argumentum, dicitur quod posset aliqualiter sustineri secundum praedicta, ut dicatur quod voluntas ut deficiens, est causa peccati per accidens, tanquam removens prohibens; sed voluntas sine tali defectu considerata, est causa per accidens peccati accidentalitate se tenente ex parte effectus. Nec valet improbatio hujus responsionis sic intellectas; quia falsum assumit dupliciter. Primo, quod voluntas, ut sic, sit causa peccati vel potens peccare; quia posse peccare non est proprietas convertibilis voluntati. Secundo, quia male intelligit defectibilitatem esse causam peccati. Non enim quascumque defectibilitas est causa peccati, sed aliqua. Unde sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione noni, sic dicit : " Bonum, ex hoc quod est creatum, potest aliquo modo deficere, illo defectu ex quo malum voluntarium procedit; quia ex hoc ipso quod est creatum, sequitur quod ipsum sit subjectum alteri sicut regulaeet mensurae. Si autem ipsum esset sua regula et mensura, non posset sine regula ad opus procedere : propter quod Deus qui est sua regula, peccare non potest; sicut nec artifex peccare posset in incisione ligni, si sua manus regula esset suae incisionis. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod voluntas absoluta non est causa peccati convertibilis, sed voluntas ut defectibilis, vel ut creata, quod idem est, ut patet ex statim dictis.

Ad primam confirmationem, dicitur quod major est falsa, ubi subjectum naturaliter inclinatur et ordinatur ad habitum et non ad privationem ; cujusmodi est in proposito : quia voluntas ex natura sua tendit in bonum et refugit malum. Unde illa non concluderet quod Deus posset peccare et male velle, sicut potest bene velle. De hoc sancius Thomas, l 2 ,q.78, art. 1, sic dicit: ((Homo, sicut et quaelibet alia res, habet appetitum boni naturaliter. Unde quod ad malum ejus appetitus declinet, contingit ex aliqua corruptione vel inordinatione in aliquo principiorum hominis; sic enim et in actionibus rerum naturalium peccatum invenitur. Principia autem humanorum actuum sunt intellectus et appetitus, tam rationalis, qui (a) dicitur voluntas, quam sensitivus, etc. "

Ad secundam confirmationem, dicitur quod ratio illa dupliciter deficit. Primo, quia supponit quod nos dicamus quod defectibilitas sit actu causa peccati et proxima causa; hoc autem nos non dicimus. Secundo, quia si arguat de actuali defectu voluntatis quam nos ponimus proximam causam peccati, et arguat sic : Voluntas, inquantum deficiens, est causa peccati, et inquantum est deficiens non potest bene velle, etc.; igitur inquantum deficiens non peccat;

consequentia nulla est; nec valet plus quam ista : Ignorans peccat, et inquantum ignorans non potest bene velle; igitur, si ignorantia est causa peccati, ignorans, si peccat, non peccat. Et causa nullitatis est, quia arguitur a superiori ad inferius negative, qui , modus arguendi est fallacia consequentis. Unde in argumento est talis processus latenter : Voluntas deficiens non potest bene velle, inquantum est deficiens; igitur nullo modo potest bene velle;

quae V. - QUAESTIO II. consequentia est ridiculosa : quia voluntas deficiens duo dicit, scilicet voluntatem, et ejus defectum. Ex illa parte qua dicit voluntatem, potest bene velle; exilia qua dicit defectum, non habet quod possit bene velle. Nec tamen ex illo defectu tollitur sibi potentia bene volendi, sed actus bene volendi. Rursus, quia ille defectus auferibilis est per liberum arbitrium, sicut ignorantia et passio. Rursus, quia non omnis impotentia excusat, potissime impotentia voluntaria. Unde sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione duodecimi, sic dicit: " Ipse defectus voluntatis est quaedam culpa, sicut defectus intellectus est ignorantia, et sicut defectus potentiae exsequentis est infirmitas. Sic igitur defectus voluntatis non excusat a culpa; sicut nec defectus intellectus excindit ignorantiam, nec defectus potentiae excludit infirmitatem (a). "

Haec ille.

Rursus, alius defectus est in omnibus praedictis argumentis, quia procedunt hoc modo ac si nos ponamus quod sola defectibilitas, aut solus defectus, sit totalis causa peccati; quod tamen nos non dicimus. Unde sanctus Thomas, i 2 , q. 75, art. 1, sic dicit : (c Peccatum est quidam actus inordinatus. Ex parte igitur actus, potest habere per se causam, sicut et quilibet alius actus; ex parte autem inordinationis, habet causam eo modo quo negatio vel privatio potest habere causam. Negationis autem alicujus duplex causa potest assignari. Primo quidem, defectus causae, id est, ipsius causae negatio est causa negationis in effectu secundum seipsam ; ad remotionem enim causae, sequitur remotio effectus, sicut obscuritatis causa est absentia solis. Alio modo, causa affirmationis ad quam sequitur negatio, est per accidens causa negationis sequentis; sicut ignis causando calorem ex principali intentione, consequenter causat privationem frigiditatis. Quorum primum potest sufficere ad simplicem negationem. Sed cum inordinatio peccati et quodlibet malum non sit simplex negatio, sed privatio ejus quod quidem natum est et debet haberi, necesse estquod talis inordinatio habeat causam etiam agentem per accidens. Quod enim natum est inesse et debet, nunquam abest, nisi propter aliquam causam impedientem; et secundum hoc consuevit dici quod malum, quod in quadam privatione consistit, habet causam deficientem vel per accidens agentem. Omnis autem causa per accidens reducitur ad per se causam. Cum igitur peccatum ex parte inordinationis habeat causam agentem per accidens, ex parte autem actus habeat causam per se, sequitur quod inordinatio peccati consequatur ex ipsa causa actus. Sic igitur voluntas carens directione regulae rationis et divinoe legis, intendens aliquod bonum commutabile, causatactum quidem peccati per se, sed inordinationem actus per accidens, praeter intentionem; provenit enim defeetus ordinis in actu ex defectu directionis in voluntate. "

Haec ille.

Item, in argumento illo est alius defectus : quia minor est negativa, et arguitur in tertia figura; qui modus arguendi nullus est, ut patet primo Priorum; et multi alii defectus tam in materia quam in forma sunt ibi. Ad secundum principale ejusdem, patet responsio per prodicta; quia tam defectus actualis quam potentialis est causa peccati.

Et cum probatur quod non actualis, etc.;

dicitur quod consequentia non valet; quia primus defectus actualis in voluntate est pura negatio, quae nec habet rationem mali, nec culpae nec poenae. Ex hoc autem defectu, tanquam a causa removente prohibens, vel tanquam a remotione prohibentis, causatur secundus defectus qui habet rationem culpae, non quidem ut causatur praecise a primo defectu, sed etiam a voluntate. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 3, in solutione sexti, sic dicit: " Aliquod bonum est causa mali inquantum est deficiens. Non tamen hoc solum modo bonum est causa mali, sed etiam quodammodo bonum non inquantum deficiens, est causa mali per accidens. Sed in voluntariis causa mali quod est peccatum, est voluntas deficiens, sed ille defectus non habet rationem culpa. nec poenae, secundum quod praeintelligitur peccato, sicut expositum est. Nec hujus defectus oportet aliam causam quaerere. Unde non oportet procedere in infinitum. Cum ergo dicitur quod bonum, inquantum est deficiens, est causa mali, si ly inquantum designet aliquid praeexsistens, non est universaliter verum. Si autem designet concomitantiam, sic verum est universaliter; quia omne quod causat malum, est deficiens, id est, defectum causans ; sicut si diceretur quod omne calefaciens calefacit inquantum est calefaciens. D

Haec ille.

Ulterius, cum arguens improbat aliam partem, seilicet quod defectus potentialis non sit causa peccati;

dicitur primo, quod potentialis defectus est alterius rationis ab actuali : quia primus defectus principaliter concernit ipsam voluntatem; secundus vero actum ejus.

Dicitur secundo, quod potentialitas de qua arguit, non est quid positivum reale, nec talis potentialitas est proprie passiva, nec proprie activa, nisi per accidens, tanquam removens prohibens, sicut si diceretur quod caecitas est causa casus.

Dicitur tertio, quod ista consequentia non valet : voluntas est causa peccati per accidens, accidentalitate (x) se tenente exparte effectus; igitur peccatum est casuale. Cujus ratio est, quia non omnis effectus per accidens est casualis, nisi contingat ut in paucioribus, et sit totaliter separatum ab intentione agentis; quod non contingit de peccato. Unde sanctus Thomas, de Malo, ubi supra, in solutione decimiquinti, sic dicit : t Aliquando accidens alicujus effectus conii) accidentalitate.

actualitate Pr. TENTURUM jungitur ei ut in paucioribus et raro. Et tunc agens, dum intendit effectum per se, non oportet quod aliquo modo intendat effectum per accidens. Aliquando vero hujusmodi accidens concomitatur effectum principaliter intentum semper vel ut in pluribus; et tunc accidens non separatur ab intentione agentis. Si ergo bono quod voluntas intendit adjungitur aliquod malum ut in paucioribus, potest excusari a peccato, sicut si aliquis incidens lignum in silva per quam raro transit homo, projiciendo lignum interficiat hominem. Sed si semper vel ut in pluribus adjungitur malum bono (a) quod per se intendit, non excusatur a peccato, licet illud malum non per se intendat. Delectationi autem quae est in adulterio semper conjungitur malum, scilicet privatio ordinis justitiae. Unde non excusatur a peccato; quia ex hoc ipso quod eligit bonum cui semper conjungitur malum, etsi non velit malum secundum seipsum, magis tamen vult incidere in hoc malum quam carere tali bono. "

Haec ille.

Dicitur quarto, quod illa consequentia non valet, videlicet: voluntas creata tantummodo per accidens vult peccatum; ergo non plus peccat quam voluntas increata. Et hujus causa est, quia voluntas increata nullo modo vult deformitatem peccati, nec per se nec per accidens; secus est de voluntate creata, ut statim dictum est.

De responsione vero quam arguens recitat, dicitur quod illa responsio est imperfecta, quia peccatum quod est culpa, non solum habet eausam deficientem, immo causam agentem et efficientem , sed per accidens, ut superius saepe dictum fuit. Verumtamen illo modo quo habet causam deficientem, habet voluntatem creatam pro causa, non autem Deum. Et ideo negatur prima consequentia contra responsionem illam facta. Et ad probationes consequentiae ibidem factas, dicitur quod tale deficere non importat solum non efficere, sed dicit duo, scilicet non efficere et debere seu teneri efficere. Modo, licet primum sit commune voluntati increatae et voluntati create, tamen non secundum. Et ideo defectus et deordinatio in actu voluntatis imputatur potius voluntati creatae quam increatae. De hoc sanctus Thomas, l 2 , q. 6,art. 3 : c( Voluntarium, inquit, dicitur quod est a voluntate. Ab aliqua autem dicitur esse aliquid dupliciter. Uno modo, directe, quod scilicet procedit ab aliquo inquantum est agens, sicut calefactio a calore. Alio modo, indirecte, ex hoc ipso quod non agit; sicut submersio navis dicitur esse a gubernatore, inquantum desistit a gubernando. Sed sciendum quod non semper id quod consequitur ad defectum actionis, reducitur sicut in causam in agens ex eo quod non agit, sed solum tunc cum potest et debet agere : si enim gubernator non posset navem dirigere, vel non esset ei comta) ad. - Ad. Pr. missa gubernatio navis, non imputaretur ei navis submersio quae per absentiam gubernantis contingeret. Quia igitur voluntas volendo et agendo potest impedire hoc quod est non velle et non agere, et aliquando debet, ideo quod est non velle et non agere, imputatur ei quasi ab ipsa exsistens. " -Haec ille.

Ex quo patet quod non velle et non agere non imputatur alicui nisi qui potest et debet velle et agere. Et quia Deus non debet nec tenetur causare rectitudinem in actu voluntatis creatae, ideo defectus rectitudinis in tali actu nullo modo sibi imputatur; sed solum voluntati creatae quae ad hoc tenetur.

Cum autem arguens vult probare quod prima non causatio est ex parte Dei per tres rationes, potissime per secundam et tertiam ;

dicitur, ad secundam, quod consequentia ibidem facta non valet; quia omnis rectitudo reperta in actu causae secundae reducitur in primam causam effective. Non sic autem oportet esse de defectu et inordinatione repertis in tali actu; quia talis defectus non provenit a causa secunda inquantum est causata a prima, sed inquantum deficit a sustinendo influxum causac primae, ut superius dicebatur. Ideo non est simile. Et cum arguens vult probare illam consequentiam, et reprobare responsionem ibidem factam ex dictis Anselmi, et dividit tempus vel instans in quo voluntas peccat in duo instantia naturae, etc;

dicitur quod Deus in primo instanti naturae causat in tali actu rectitudinem per comparationem ad seipsum; quia ille actus, ut a Deo fit, recte fit et ad rectum finem ordinatur. Non autem causat in eo rectitudinem per comparationem ad voluntatem creatam, ita ut recte fiat ab illa, et recte ordinetur ad ultimum finem. Sed ulterius negatur utraque consequentia ibidem facta, prima videlicet qua infertur quod , si Deus in A causat in actu rectitudinem, ergo voluntas creata in B causat rectitudinem in actu. Illae enim rectitudines sunt aliae, et una potest sine alia causari, et una causari a Deo, et alia non causari a voluntate creata. Similiter secunda consequentia non valet, qua dicitur : Deus non causat rectitudinehi ili A; igitur illa non causatio est causa quod voluntas creata non causet in B; quia, sicut dictum est, non est simile de causatione positiva, et de negativa.

Et per idem patet ad tertiam formam ibidem factam. Cum enim dicitur quod in causis praecisis, si affirmatio est causa affirmationis, et negatio erit causa negationis, etc;

dicendum est quod illa ratio solvit seipsam ; quia Deus non est causa praecisa rectitudinis in actu voluntatis create, quia voluntas aliquid confert, licet talis rectitudinis Deus sit causa efficiens principalis, et voluntas instrumentalis. Et ideo non oportet quod defectus rectitudinis imputetur causae principali, sed solum instrumentali; quia plura requiruntur ad bonum, et pauciora sufficiunt ad malum : sicut patet de claudicatione tibiae, et de ejus recto incessu, ut superius dictum est. II. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum Aureoli, dicitur quod defectus, et defectibilitas, dato quod nihil sit, potest tamen esse causa per accidens deformitatis peccati, sicut causaremovensprohibens. Unde illud argumentum, si aliquid valeret, probaret quod ignorantia non posset esse causa peccati; quod est falsum, ut superius fuit dictum. Ad secundum negatur antecedens. Deus enim sub ratione qua Deus, non potest directe odiri, nec de per se, sed solum per accidens, scilicet inquantum est prohibitor et ultor peccatorum. Tunc enim peccator directe odit praecepta et punitiones Dei, indirecte autem odit eum a quo datur tale preceptum et infligitur talis poena, ut alias dictum fuit.

Nec valet probatio in oppositum, quae fundatur super hoc quod quidquid intellectus potest directe intelligere, potest voluntas directe velle. Hoc enim falsum est, quia aliquid habet formalem repugnantiam ad objectum voluntatis, sicut malitia, quae tamen non habet formalem repugnantiam ad objectum intellectus. Item , argumentum istud probaret quod Deus posset directe velle peccatum et culpam ; quia potest talia directe intelligere. Consequens est falsum et erroneum. III. Ad aliud argumentum.

Ad ultimum dicitur sicut in alia quaestione dicebatur, quod nec voluntas creata nec increata potest velle aliquid per se, nisi ostendatur sibi sub aliqua ratione boni. Tamen hoc interest inter voluntatem divinam et creatam, quia divina voluntas nec per se nec per accidens potest velle deformitatem culpae; voluntas autem creata potest de per accidens. Unde sanctus Thomas, de Malo, q. 3, art. 2, in solutione primi, sic dicit : " Homo qui peccat, licet non per se velit deformitatem peccati, tamen deformitas peccati aliquo modo cadit sub voluntate peccantis, dum scilicet magis eligit deformitatem peccati incurrere, quam ab actu cessare. Sed peccati deformitas nullo modo cadit sub voluntate divina, sed sequitur ex hoc quod liberum arbitrium recedit ab ordine divinae voluntatis, j

Haec ille.

Ad confirmationem, dicitur quod beatus Thomas, 1" 2 , q. 46, art. 6, ubi allegatur, dicit sic : a Sicut odiens appetit malum ei quem odit, ita iratusei (a) contra quem irascitur; sed non eadem ratione. Sed odiens appetit malum inimici inquantum est malum ; iratus autem appetit malum ejus contra quem irascitur, non inquantum est malum, sed inquantum habet quamdam rationem boni, scilicet prout aestimat illud esse justum, in quantum est vindicativum. Unde etiam supra (ibid., art. 2) dictum est quod odium est per applicationem mali ad malum, ira autem per applicationem boni ad malum (6). Manifestum est autem quod appetere malum sub ratione justi, minus habet de ratione mali quam velle malum alicujus simpliciter, etc. " Pro cujus intellectu sciendum est quod sanctus Thomas non dicit quod oditor velit malum sub ratione mali, et nullo modo sub (ot) ratione boni; sed dicit quod vult malum alicujus inquantum est malum illius, et non bonum illius. Cum hoc autem bene stat quod talis oditor non vult malum alterius, nisi pro quanto aestimat malum alterius esse vel redundare in proprium bonum. Ex hoc enim quis odit alium, quia apprehendit eum ut contrarium et dissonantem sibi, et quodam modo malum sibi, ut dicit idem sanctus Thomas, 1" 2", q. 29, art. 1. Liberari autem a suo contrario et dissonante et malo sibi, habet rationem boni, ut ibidem dicit, articulo quarto. Unde ideo oditor vult malum alteri, quia apprehendit malum proximi et ejus nocumentum et destructionem, ut quoddam bonum proprium. Cujus simile dicit sanctus Thomas, ibidem, art. 4, in solutione secundi : " Nullus, inquit, sibi vult malum aut facit, nisi inquantum apprehendit illud sub ratione boni. Nam et illi qui interimunt seipsos, hoc ipsum quod est mori, apprehendunt sub ratione boni, inquantum est terminativum alicujus miseriae vel doloris. "

Haec ille.

Ita dico in proposito de illis qui odiunt Deum. Apprehendunt enim malum Dei ut proprium bonum. g 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Ad omnia argumenta Scoti contra tertiam conclusionem, dicitur quod procedunt ex falso intellectu conclusionis. Nam bonum naturae quod dicitur minui vel corrumpi per peccatum, non accipitur ibidem pro essentia vel potente animae, sed pro habilitate ejus ad bonum. Unde Ad primum argumentum dicitur primo, quod malum culpae non diminuit illud bonum quod est subjectum peccati, scilicet potentias aniinae. Secundo, dicitur quod, si argumentum fiat de habilitate potentiae ad bonum gratiae vel virtutis, illud quidem bonum est finitum, et tamen potest diminui in infinitum, non quidem per subtractionem, sed per appositionem contrarii, sicut patet in probatione conclusionis. Cui simile ponit, de Malo, q. 2, articulo ultimo. Ad secundum dicitur quod peccans non corrumpit naturam intellectualem secundum totum nec secundum partem, per modum subtractionis; sed corrumpit habilitatem naturae intellectualis ad bonum gratiae, apponendo contrarium gratiae, modo quo dicitur in conclusionis probatione. Ad lertium dicitur quod argumentum solum profi) nullo modo sub. - sub natum Pr. NITENTI A KUM bat quod peccalum non corrumpit nec destruit voluntatem quoad ejus substantiam, non autem quin corrumpat habilitatem voluntatis ad bonum, modo praedicto. Ad quartum dicitur quod peccata distinguuntur specie ex parte conversionis; non autem ex parte aversionis, nec ex parte privationis gratiae aut habilitatis ad gratiam. Unde major argumenti falsa est. II. Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi, dicitur quod bonum naturae, de quo loquimur, non est aliqua dispositio absoluta, nec aliquis habitus de genere qualitatis (a), nec est habilitas fundata in talibus, nec est habilitas subjecti ad actum; sed est habilitas animae quoad ejus essentiam et ejus potentias, ad recipiendum bonum gratia: in essentia, et virtutes infusas in potentiis. Et ideo argumentum non est ad propositum, quia procedit de habilitate subjecti ad actum virtutis per habitus et dispositiones, quae quidem habilitas proxima potest totaliter tolli per actus contrarios. Talis etiam habilitas augetur et minuitur per intensionem et remissionem alicujus absoluti, puta (6) habitus vel dispositionis. Unde (y) ratio procedit in aequivoco, et assumit unum falsum, scilicet quod nihil non inhaerens subjecto minuit habilitatem subjecti. Ad secundum patet per idem. Nam insufficienter dividit habilitatem ad bonum : quia habilitas ad bonum in anima non solum est ex habitibus acquisitis vel infusis, nec solum ex naturali cognitione veri et affectione boni ; immo ante omnem habitum et actum, et quod plus est, ante omnem potentiam animae, essentia animae est habilis ex natura sua ad gratiam, tanquam ejus proprium susceptivum. Rursus argumentum male concipit bonum nalurae, quod corrumpitur per peccatum. Loquitur enim de sola habilitate ad actum virtutis, et sanctus Thomas loquitur de habilitate animae ad habitus infusos : sive ordinentur directe et immediate ad actum, cujusmodi sunt virtutes infusae; sive non ordinentur immediate adactum, sed ad deiforniandum (i) animam, cujusmodi est gratia. Unde patet quod in nullo procedunt contra conclusionem. De hac materia diffuse prosequitur sanctus Thomas, de Malo, q. 2, art. 11 et 12. Articulo enim undecimo, sic dicit : " Diminuere est quoddam agere. Et ideo considerandum est quot modis aliquid dicatur agere, ut sciatur qualiter peccatum bonum natura? diminuat. Diciturautem proprie agere, ipsum agensquod actum producit; abusive autem, illud quo agelis agit. Sicut proprie quidem pictor facit album parietem ; sed ii) deiformanduin. - informandum Pr. quia facit album per albedinem, consuevit etiam dici quod albedo facit album. Quotcumque igitur modis id quod proprie est agens dicitur agere, tot etiam modis agere dicitur abusive id quo agens agit. Agens autem principaliter dicitur agere (a) aliquid et per se et per accidens. Per se quidem , quia agit secundum propriam formam. Per accidens autem, quia agit removendo prohibens. Sicut per se quidem illuminat domum sol; per accidens vero, et qui aperit fenestram quae erat obstaculum luminis. Rursus, principale agens dicitur aliquid agere primo, et aliquid consequenter : sicut generans primo dat formam, consequenter autem dat motum et omnia quae consequuntur ad formam ; unde et generans dicitur movens gravium et levium, ut dictum est in 8. Physicorum (t. c. 33). Quod autem dictum est in effectibus positivis, similiter oportet intelligere quantum ad effectus privationis. Sic enim corrumpens et diminuens est movens, sicut generans et augens. Unde manifeste accipi potest quod, sicut removens (6) obstaculum luminis dicitur per accidens illuminare, et etiam ipsa remotio obstaculi, abusive tamen; ita etiam ponens obstaculum dicitur obtenebrare, et etiam ipsum obstaculum. Sicut autem lumen a sole diffunditur in aerem, ita gratia a Deo infunditur animae. Quae quidem est supra animam; et tamen in natura animae vel cuiuscumque creaturae rationalis est aptitudo quaedam ad graliae susceptionem, et per gratiam susceptam fortificatur in debitis actibus. Peccatum autem est quoddam obstaculum interpositum inter animam etDeum, secundum illud Isaiae, 59 (v.2) : Peccata nostra diviserunt (y) inter nos et Deum nostrum. Cujus ratio est: quia, sicut interioraerdomus non illuminatur a sole, nisi directe aspiciat solem, et dicitur luminis obstaculum quod hujusmodi respectus rectitudinem impedit; ita anima non potest illuminari a Deo per gratiae susceptionem, nisi directe convertatur in ipsum. Hanc autem conversionem impedit peccatum, quod convertit animam in oppositum, quod scilicet est contra legem Dei. Unde manifestum est quod peccatum est obstaculum quoddam impediens gratiae susceptionem. Omne autem obstaculum alicujus perfectionis aut formae, simul cum hoc quod excludit formam vel perfectionem quamcumque, facit susceptivum minus aptum vel habile ad formam, et ulterius per consequens impedit effectus formae vel perfectionis in subjecto, et maxime si obstaculum illud fuerit aliquid inhaerens habitu vel actu. Manifestum est enim quod illud quod movetur uno motu, non movetur simul motu contrario, et est etiam minus aptum vel habile ut motu contrario moveatur. Similiter etiam quod est calita) agere.

esse Pr. dum, est minus aptum ut sit frigidum; difficilius enim frigidi impressionem recipit. Sic igitur peccatum, quod est obstaculum gratiae, non solum excludit gratiam, sed etiam facit animam minus aptam vel habilem ad gratiae susceptionem, et sic diminuit aptitudinem vel habilitatem ad bonum gratiae. Unde, cum hujusmodi habilitas sit quoddam bonum natuite, peccatum diminuit aliquod (z) bonum naturae, j

Haec ille.

Ex quibus patet quod dictae responsiones sunt secundum mentem ejus. Ad argumentum pro parte affirmativa quaestionis, respondet sanctus Thomas, de Malo, q. 1, art. 1, in solutione octavi, ubi sic dicit : i Malum, abstracte accipiendo, id est, hoc ipsum quod est malum, dicitur corrumpere, non active, sed formaliter, inquantum scilicet est ipsa corruptio boni; sicut et caecitas dicitur corrumpere visum, inquantum est ipsa corruptio seu privatio visus. Sed illud quod est malum, si sit quidem malum simpliciter, id est, secundum seipsum, sic quidem corrumpit, id est, corruptionem inducit in actu et effectu, non agendo, sed deagendo per defectum activae virtutis; sicut semen indigestum deficit in generando, et producit partum monstruosum (6), qui est corruptio naturalis ordinis. Sed illud quod non est simpliciter et secundum se malum, secundum virtutem activam perfectam corruptionem facit, non simpliciter, sed alicujus. "

Haec ille. Et haec de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Amen.