ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod homo potest multas veritates cognoscere sine gratia habituali gratum faciente. Hanc ponit sanctus Thomas, l 2 , q. 109, art. 1, ubi sic : " Cognoscere veritatem est usus quidam vel actus intellectualis luminis; quia, secundum Apostolum, Ephes. 5 (v. 13), Omne quod manifestatur lumen est. Usus autem quilibet motum quemdam importat, large accipiendo motum, secundum quod intelligere et velle dicuntur quidam motus, ut patet per Philosophum, 3. de Anima (t. c. 28). Videmus autem (i) in corporalibus quod ad motum non solum requiritur ipsa forma, quae est principium actionis, sed etiam requiritur motio primi moventis. Primum autem movens, in ordine corporalium, est corpus coeleste. Unde, quantumcumque ignis habeat perfectum calorem, non alteraret nisi per motionem coelestis corporis. Manifestum est autem quod, sicut omnes motus corporales reducuntur in motum corporis coelestis sicut in primum movens corporale; ita omnes motus, tam corporales quam spirituales, reducunturin primum (6) movens simpliciter quod est Deus. Et ideo, quantumcumque aliqua natura spiritualis et corporalis ponatur perfecta, non potest in suum actum procedere, nisi moveatur a Deo : quae quidem motio est secundum suae providentiae rationem, non secundum necessitatem naturae, sicut motio corporis coelestis. Non solum autem a Deo est omnis motio sicut a primo movente ; sed etiam ab ipso est omnis formalis perfectio sicut a primo actu. Sic igitur actio intellectus et cujuscumque entis creati dependet a Deo quantum ad duo. Uno modo, inquantum habet ab ipso formam per quam agit. Alio modo, inquantum movetur ab ipso ad agendum. Unaquaeque autem forma creatis rebus indita a Deo, habet efficaciam respectu alicujus actus, in quem potest secundum suam proprietatem ; ultra autem non potest, nisi per aliam formam superadditam : sicut aqua non potest calefacere, nisi calefacta ab igne. Sic igitur intellectus humanus habet aliquam formam, scilicet lumen intelligibile, quod est de se sufficiens ad quaedam intelligibilia cognoscenda, ad ea scilicet in quorum notitiam per sensibilia possumus devenire. Altiora vero intelligibilia intellectus humanus cognoscere non potest, nisi fortiori lumine perficiatur, sicut lumine fidei, vel prophetia;, quod (y) dicitur lumen gratiae, inquantum est natura; superadditum. Sic ergo dicendum est quod ad cognitionem cujuscumque veri indiget homo auxilio divino ut intellectus a Deo moveatur ad suum actum. Non autem indiget ad cognoscendum veritatem in omnibus, nova illustratione superaddita naturali illustrata) autem. - enim Fr. (6) primum.

ipsum Vi: (y) quod.

quia Pr. tioni; sed in aliquibus, quae excedunt naturalem cognitionem. Et tamen Deus quandoque miraculose per suam gratiam instruit aliquos de Ilis quae per naturalem rationem cognosci possunt, sicut et quandoque miraculose facit quaedam quae natura facere potest. "

Hice ille. Ex quibus potest formari talis ratio. Ad ea in quae potest homo per lumen naturale cum motione primi moventis, non est necessaria gratia habitualis. Sed in cognitionem veritatum naturaliter ex sensibus deducibilium, potest homo per lumen naturale intellectus, supposita motione Dei. Igitur. Et sic patet prima pars conclusionis.

Pro secunda arguitur sic. Nullum agens perfecte et virtuose potest in effectum excedentem suam naturalem facultatem, nisi per formam sibi superadditam. Sed intellectus perfecte potest in aliquas veritates excedentes suam naturalem facultatem , puta non deducibiles ex sensibus. Igitur ad talia indiget forma superaddita, quam dicimus gratiam gratis datam. Eamdem conclusionem ponit, 2. Sentent., dist. 28, q. 1, art. 5, ubi sic : " Verorum quaedam sunt naturali rationi proportionata; quaedam vero naturalem rationem excedunt. Illa naturalem rationem excedunt,quae non possunt concludi ex primis principiis per se notis. Cum enim prima principia sint instrumenta intellectus agentis, ut dicit Commentator, 3. de Anima (comm. 36), oportet ea esse proportionata virtuti ejus, sicut organa corporalia sunt proportionata virtuti motivae. Unde quae ex primis principiis concludi non possunt, naturale lumen intellectus excedunt. Hujusmodi autem sunt ea quae sunt fidei, et futura contingentia, et hujusmodi. Et ideo horum verorum cognitio sine lumine gratiae gratis dane haberi non (i) potest, sicut est lumen fidei vel prophetiae, vel aliquid hujusmodi. Si autem loquatur de illis veris quae naturali rationi proportionata sunt, sciendum est quod circa hoc est duplex opinio. Quidam enim dicunt quod intellectus agens est unus omnium, intellectum agentem Deum esse dicentes. Et cum intellectus agens se habeat hoc modo ad intelligibilia sicut lucidum ad visibilia, volunt quod, sicut non potest videri aliquod visibile nisi per emissionem radii corporalis, ita non possit intelligi aliquod intelligibile sine nova emissione radii spiritualis, qui est gratia gratisdata. Sed haec positio non est conveniens. Non enim intellectus agens est aliqua substantia separata, vel Deus, ut quidam theologi volunt; vel intelligibilia, ut plures philosophorum; sed est naturalis virtusipsiusanimae rationalis. Nec tamen oportet, hac positione supposita, ut semper fieret nova infusio gratis in cujuslibet veri cognitione, eo quod infusio vel emanatio spiritualium donorum non est successiva per modum motus, sed est fixa et permanens. Unde, secundum 28 i unam irradiationem spiritualem, intellectus possibilis ad omnia sibi proportionata cognoscenda perficeretur. Aliorum vero positio est (a) quod intellectus asciis sit quaedam potentia animae rationalis. Et hoc sustinendo, non potest rationabiliter poni quod oporteat ad cognitionem talis veri dequo loquimur, aliquod aliud lumen superinfundi: quia ad hoc verum intelligendum sufficit intellectus possibilis recipiens speciem intelligibilem, et intellectus agens faciens speciem esse intelligibilem actu; et utrumque est per virtutem naturalem ipsius animae rationalis. Nisi forte dicatur quod intellectus agens insufficiens est ad hoc; et ita natura humana imperfectior esset aliis, quae non sibi sufficeret in naturalibus operationibus. Et ideo dicendum quod hujusmodi vera, sine omni lumine gratias superaddito, per lumen naturale intellectus agentis possunt cognosci. "

Ilice ille. Secunda conclusio est quod, licet homo absque Oratia habituali possit in aliquas bonas volitiones et notiones natur;v suto proportionatas, non tamen in omnes; nec potest sine (jralia habituali in aliquod bonum velle aut a (jero supernaturale, scilicet meritorium; nec potest sine auxilio Dei speciali in aliquod bonum velle aut anere, sive sit naturale, sive supernaturale. Hanc conclusionem, quoad quatuor sui partes, ponit sanctus Thomas, 1" 2 , q. 109, art. 2, ubi sic dicit : " Natura hominis potest dupliciter considerari. Uno modo, in sui integritate, sicut fuit in primo parente ante peccatum. Alio modo, secundum quod est corrupta in nobis post peccatum primi parentis. Secundum autem utrumque statum, natura humana indiget auxilio divino, ad faciendum vel volendum quodcumquebonum, sicut primo movente, ut dictum est. Sed in statu natura; integra, quantum ad sufficientiam operativa; virtutis, poterat homo per sua naturalia velle et operari bonum suae naturae proportionatum , quale est bonum virtutis acquisita;; non autem bonum superexcedens, quale est bonum virtutis infusae. Sed in statu natura corrupta;, etiam deficit homo ab hoc quod secundum naturam suam potest, ut non possit totum hujusmodi bonum implere per sua naturalia. Quia tamen natura humana per peccatum non est totaliter corrupta, ut scilicet toto bono natura; privetur, potest quidem, etiam in statu naturae corrupta;, per virtutem sine natura; aliquod bonum particulare agere, sicut aedificare domos, plantare vineas et alia hujusmodi; non tamen totum bonum sibi connaturale, ita quod in nullo deficiat : sicut homo infirmus potest per seipsum aliquem motum habere, non tamen perfecte potest moveri motu hominis sani, nisi sanetur auxilio medicinae. Sic (a) igitur virtute gratuita superaddita virtuti naturae indigebat homo, in statu natura? integra, quantum ad unum, scilicet ad operandum et volendum bonum supernaturale. Sed in statu naturae corruptae, quantum ad duo, scilicet ut sanetur, et ulterius ut bonum supernaturalis virtutis operetur, quod est meritorium. Ulterius autem in utroque statu indiget homo auxilio divino, ut ab ipso moveatur ad bene agendum. "

Haec ille. Ex quibus potest formari quadruplex l-atio, pro quadruplici parte conclusionis. Et quidem pro ultima parte quae talis est, scilicet : quod ad quodcumque bonum velle et agere indiget homo auxilio divino, arguitur sic. Secundum agens in quolibet actu suo indiget motione primi moventis. Sed voluntas creata se habet ad Deum sicut agens secundarium ad primarium. Igitur, etc.

Pro tertia vero parte, scilicet : quod ad quodcumque velle et agere meritorium requiratur gratia superaddita, arguitur sic. Nullum agens potest perfecte in actum vel effectum excedentem naturae suae proportionem, nisi per aliquam formam sibi superadditam. Sed opus aut velle meritorium, excedit proportionem naturae rationalis. Igitur in tale quid non potest perfecte sine forma superaddita; hanc dicimus gratiam.

Pro secunda parte, scilicet : quod homo sine gratia habituali non possit in omne bonum velle et agere naturae suae proportionatum, puta in omnem actum virtutis acquisitae, arguitur sic. Nullus infirmus potest facere opera omnia hominis sani, nisi prius sanetur et accipiat formam sanitatis. Sed in statu praesenti, quilibet homo ante gratiam est spiritualiter infirmus. Igitur.

Pro prima vero (6) parte, scilicet : quod homo in statu praesenti, sine gratia habituali potest in aliquod bonum agere vel velle, arguitur sic. Natura non totaliter corrupta potest in aliquod bonum opus sibi proportionatum. Sed humana natura, in statu praesenti, per peccalum non est totaliter corrupta. Igitur potest in aliquod bonum opus sibi proportionatum, sine superadditione novae formas; tale autem velle vel agere est actus virtutis acquisitae.

Pro quinta parte quae ibi tangitur, scilicet : quod homo in statu naturae integrae, sine gratia habituali posset in omne opus virtutis acquisitae, non arguitur nunc; sed in sequenti distinctione de hoc forte erit sermo. Tertia conclusio est haec : Quod homo pro isto statu non potest sine gratia habituali implere omnia praecepta legis divinae perfecte; potest tamen sine gratia habituali implere aliqua et imperfecte. Nullo modo tamen perfecte, aut imperfecte potest ea implere sine auxilio Dei. Hanc conclusionem ponit sancius Thomas, ubi supra (l 2 , q. 109), ait. 4, ubi sic : (c Implere mandata legis contingit dupliciter. Uno modo, quantum ad substantiam operum, prout scilicet homo operatur justa, et fortia, et alia virtutis opera. Et hoc modo homo in statu naturae integra potuit omnia mandata legis implere; alioquin non potuisset in statu illo non peccare, cum nihil aliud sit peccare quam transgredi divina mandata. Sed in statu nalurae corruptae, non potest implere omnia divina mandata sine gratia sanante. Alio modo possunt impleri mandata legis, non solum quantum ad substantiam operis, sed etiam quantum ad modum agendi, ut scilicet ex charitate fiant (x). Et sic, nec in statu naturae integrae, nec corruptae, potest homo implere absque gratia legis mandata. Unde Augustinus, in libro de Correptione et Gratia (cap. 2), sic dicit: Sine gratia, nullum prorsus sive cogi-tando, sive volando et amando, siveagendo, faciunt hominesbonum: non solum ut, monstrante ipsa(i) quid faciendum sit, sciant; verum etiam ut, prae-stante ipsa, faciant cum dilectione quod sciunt. Indigent insuper in utroque statu auxilio Dei moventis, ad mandata Dei implenda, "

Haec ille. Ex quibus potest formari quadruplex ratio pro quadruplici parte conclusionis. --- Et quidem pro prima parte, scilicet : quod sine gratia habituali nemo in quocumque statu possit implere perfecte praecepta legis, arguitur sic. Nemo potest sine gratia habituali implere praecepta, quantum ad substantiam praecepti et quantum ad modum agendi. Igitur non perfecte potest praecepta legis omnia implere et totaliter. Consequentia nota est. Antecedens patet ex dictis Augustini.

Pro secunda parte, scilicet : quod in praesenti statu nullus sine gratia habituali possit omnia implere praecepta, omnia, etiam imperfecte, id est, quantum ad substantiam operis, potest argui. Quia illud est opus hominis sani. Sed in statu isto nullus sine habituali gralia est sanus. Igitur.

Pro tertia parte, scilicet : quod in utroque statu homo indigeat motione Dei, potest argui sicut supra.

Pro quarta parte, scilicet : quod homo in statu naturae integrae posset sine gratia habituali implere omnia praccepta imperfecte, scilicet quantum ad substantiam operis, non arguit nunc; sed alias de hoc videbitur an sit verum. Quarta conclusio est quod nullus homo in prasenti statu potest sine habituali gratia vitare omnia et singula peccata mortalia. Hanc ponit sanctus Thomas, l 2- , ubi supra (q. 109), art. 8, ubi sic : " De bomine possumus loqui dupliciter : uno modo, secundum statum natur;e integrae; alio modo,secundum statum naturae corruptae. Secundum stritum quidem naturae integrae, etiam sine gratia habituali poterat homo non peccare, nec mortaliter, nec venialiter : quia peccare nil aliud est quam recedere ab eo quod est secundum naturam; quod (a) vitare poterat homo in integritate. Non tamen hoc poterat sine auxilio Dei in bono conservantis; quo subtracto, etiam ipsa natura in nihilum decideret. Et in statu nalurae corruptae indiget homo gratia habituali sanante naturam ad hoc quod omnino (o) a peccalo abstineat. QiiiO quidem sanatio primo lit in praesenti secundum mentem, appetitu carnali non totaliter reparato; unde Apostolus, 7. Iioman. (v. 25), et in persona hominis reparati, dicit : Ego ipse mente servio legi Dei, carne autem legi peccati. In quo quidem statu potest homo abstinere a peccato mortali, quod in ratione consistit; non autem potest abstinere ab omni peccato veniali, propter corruptionem inferioris appetitus sensualitatis : cujus motus singulos quidem ratio reprimere potest, et ex hoc habent rationem peccati et voluntarii; non autem omnes : quia dum uni resistere nititur, fortassis alius insurgit; et quia etiam ratio non semper potest esse pervigil ad hujusmodi motus vitandos. Similiter etiam antequam hominis ratio, in qua est peccatum mortale, reparetur per gratiani justificantem, potest quidem singula peccata mortalia vitare, et secundum aliquod tempus, quia non est necesse quod continuo peccet; sed quod diu maneat absque peccato mortali, esse non potest; unde Gregorius dicit, super Ezechielem (Iiomil. 11), quod peccatum quod mox per poenitentiam non deletur, suo pondere ad aliud trahit. Et hujus ratio est : quia, sicut rationi subdi debet inferiorappetitus, ita etiam ratio debet subdi Deo, et in ipso constituere finem suae voluntatis. Per finem autem oportet quod regnantur omnes actus humani, sicut per rationis judicium regulari debet motus inferioris appetitus. Sicut igiturinfcrioriappetitu nontotalilersubjecto rationi, non potest esse quin contingant inordinati motus in appetitu sensitivo; ita etiam ratione hominis non exsistente subjecta Deo, consequens est ut contingant multae inordinationes in actibus rationis. Cum enim homo non habet corsuum firmatum in Deo, ut pro nullo bono consequendo vel malo vitando ab eo separari vellet, occurrunt multa, propter quae consequenda vel vitanda homo recedit a Deo, contemnendo praecepta ejus; et ita peccat mortaliter, precipue, quia in repentinis operatur homo secundum finem praeconceptum, et secundum habitum praeexsistentem, ut dicit Philosophus, 3. Ethicorum

(x) quod. - quia Pr. (6) omnino. - homo Pr. (cap. 8). Quamvis ex praemeditatione rationis homo possit aliquid agere praeter ordinem finis praeconcepti, et praeter inclinationem habitus; sed, quia homo non semper potest esse in tali praemeditatione, non potest contingere ut diu permaneat, quin operetur secundum convenientiam voluntatis deordinatae a Deo, nisi cito per gratiam ad debitum ordinem reparetur. "

Haec ille. Ex quibus potest formari duplex ratio, pro duplici parte conclusionis.

Prima est quod homo in prasenti statu sine gratia habituali potest vitare singula peccata mortalia. Et pro hac arguitur sic. Nullus culpandus est pro actu quem vitare non potest. Sed homo exsistens sine gratia habituali, culpatur pro actu peccati mortalis. Igitur illum potest vitare.

Secunda pars est quod homo in prasenti statu sine gratia habituali non potest vitare omnia peccata mortalia, collective sumendo ly omnia. Et pro hac arguitur sic. Nulla voluntas adhaerens perverso fini, vel perverse habituata, vel non subdita rectae regulae, potest diu carere electione perversa secundum congruentiam mali habitus et perversas regulae. Sed quaelibetvohintashumana inpraesenti statu, carens gratia habituali, est hujusmodi. Igitur. Quinta conclusio est quod nullus exsistens in peccato mortali potest se ad gratiam Habitualem sufficienter praeparare sine Dei auxilio. Hanc ponit sanctus Thomas, ubi supra (l 2 , q. 109), art. 6, ubi sic : " Duplex est praeparatio voluntatis liumanae ad bonum. Una quidem, qua praeparatur ad bene agendum et ad (") Deo fruendum ; et talis praeparatio voluntatis non potest fieri sine habituali dono gratiae, quod sit principium operis meritorii. Alio modo potest intelligi praeparatio voluntatis humanae ad consequendum ipsum gratiae habitualis donum. Ad hoc autem quod praeparet se ad susceptionem hujus doni, non oportet praesupponere aliquod aliud donum habituale in anima, qua sic procederetur in infinitum; sed oportet praesupponi aliquod auxilium gratuitum Dei interius animam moventis, sive inspirantis bonum propositum ; his enim duobus modis indigemus auxilio divino. Quod autem ad hoc indigeamus auxilio Dei moventis, manifestum est. Necesse est enim, cum omne agens agat propter finem, quod omnis causa convertat suos effectus ad suum finem. Et ideo, cum secundum ordinem agentium sive moventium sit ordo finium, necesse est quod ad ultimum finem homo convertatur per motionem primi moventis; ad finem autem proximum per motionem alicujus inferiorum moventium : sicut animus militis movetur vel convertitur ad quaerendum victoriam ex motione ducis exercitus; ad sequendum autem vexillum alicujus aciei, ex motione tribuni. Sic igitur, cum Deus sit primum movens simpliciter, ex ejus motione est quod omnia convertantur in ipsum, secundum communem intentionem boni, perquam (a) unumquodque intendit assimilari Deo secundum suum modum; unde et Dionysius dicit in deDivinis Nominibus (cap. 4) quod Deus convertit omnia ad seipsum. Sed homines justos convertit ad seipsum, sicut ad specialem finem quem intendunt, et cui cupiunt adhaerere sicut proprio bono, secundum illud Psalmi (72, v. 28) : Mihi autem adhxrerc Deo bonum est. Et ideo, quod homo convertatur ad Deum, hoc non potest esse nisi Deo ipsum convertente. Hoc autem est se praeparare ad gratiam, quod ad Deum converti; sicut ille qui habet oculum aversum a lumine solis, per hoc se praeparat ad recipiendum lumen solis, quod oculos convertit ad solem. Unde patet quod homo (6) non potest se praeparare ad lumen gratiae suscipiendum, nisi per auxilium gratuitum Dei interius moventis. "

Haec ille. Ex quihus potest formari talis ratio. Nullus convertitur ad Deum sicut ad ultimum et specialem finem sine motione Dei gratuita. Sed quicumque se praeparat ad gratiae susceptionem, convertitur ad Deum sicut ad ultimum finem. Igitur hoc habet ex motione Dei gratuita. Et in hoc primus articulus terminatur.