ARTICULUS I.

PONITUR OPINIO SANCTI THOMAE PER CONCLUSIONES Quantum ad primum, ponuntur duae conclusiones. Prima est quod nulli creaturae communicari potest potentia creandi, sicut causae principali, neque sicut causae vel agenti instrumentali. Hanc conclusionem ponit et probat diffuse sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 4, ubi sic : " Quorumdam, inquit, philosophorum fuit positio quod Deus creavit creaturas inferiores mediantibus superioribus, ut patet in libro de Causis, et in Metaphysica Avicennae et Algazelis. Et movebantur ad hoc opinandum, propter hoc quod credebant quod ab uno simplici non posset immediate nisi unum provenire; et, illo mediante, ex uno procedebat multitudo. Hoc autem dicebant ac si Heus ageret per necessitatem naturae; per quem modum ex uno simplici non fit nisi unum. Nos autem ponimus quod a Deo procedunt res per modum scientiae et intellectus, secundum quem modum nihil prohibet ab uno primo et simplici multitudinem immediate provenire, secundum quod sua sapientia continet universa. Et ideo, secundum fidem catholicam, ponimus quod omnes substantias spirituales et materiam corporalium Deus immediate creavit, haereticum reputantes si dicatur per angelum vel per aliam creaturam aliquid esse creatum. Unde Damascenus (de Fide orth., lib. 2, cap. 3) dicit: Quicumque dixerit angelum aliquid creare, anathema sit. Quidam tamen catholici tractatores dixerunt quod, etsi nulla creatura possit aliquid creare, Deus tamen communicare potuit creaturae, ut per ejus ministerium Deus aliquid crearet; et hoc ponit Magister Sententiarum, in 4, dist. 5. Quidam vero econtrario dicunt quod nullo modo creaturae communicari potuit, ut aliquid crearet; quod etiam communius tenetur. a Ad horum autem evidentiam, sciendum estquod creatio (a) nominat potentiam activam, qua res in esse producuntur; et ideo est absque praesuppositione materiae praeexsistentis, et alicujus prioris agentis ; hae enim solae causae praesupponuntur actioni, nam forma geniti est terminus actionis generantis, et ipsa etiam est finis generationis, quae secundum esse non praecedit, sed sequitur actionem. Quod enim creatio materiam non praesupponat, patet ex ipsa nominis ratione; dicitur enim aliquid creari, quia ex nihilo fit. Quod etiam non praesupponat aliquam priorem causam agentem, patet ex hoc quod Augustinus dicit, 3. de Trinitate; ibi enim probat angelos non esse creatores, quia operantur ex seminibus naturae inditis, quae sunt virtutes activae in natura. Si igitur sic stricte creatio accipiatur, constat quod creatio non potest nisi primo agenti convenire. Nam causa secunda non operatur nisi ex influentia primae causae; et sic omnis actio causae secundae est ex suppositione primae causae agentis. Nec etiam ipsi philosophi posuerunt angelos vel intelligentias aliquid creare, nisi per virtutem diuinam in ipsis exsistentem , ut intelligamus quod causa secunda duplicem actionem habere potest, unam ex propria natura, aliam ex virtute causae prioris. Impossibile est autem quod causa secunda ex propria virtute sit principium esse, in quantum hujusmodi. Hoc enim est proprium causae primae. Nam ordo effectuum est secundum ordinem causarum. Primus autem effectus est ipsum esse, quod omnibus aliis effectibus praesupponitur, et ipse non praesupponit aliquem alium effectum. Et ideo oportet quod dare esse, in quantum hujusmodi (6), sit effectus primae causae solius, secundum propriam virtutem. Et quaecumque alia causa dat esse, hoc habet in quantum est in ea virtus et operatio primae causae, et non per propriam virtutem. Sicut et instrumentum efficit actionem instrumentalem, non per virtutem propriae naturae, sed per virtutem moventis : sicut calor naturalis per virtutem animae generat carnem vivam; per virtutem autem propriae naturas solummodo calefacit et dissolvit. Et per hunc modum posuerunt quidam philosophi quod intelligentias primae sunt creatrices secundarum, in quantum dant eis esse per virtutem primae causae in eis exsistentem; nam esse est per creationem, bonum vero et vita et hujusmodi, per informationem, ut habetur in libro de Causis. Et hoc fuit idololatriae principium, dum ipsis creatis substantiis, quasi creatricibus aliarum, Iatriae cultus exhibebatur. Magister vero in 4. Sentent. ponit hoc esse communicabile creaturae, non quidem ut propria virtute aliquid crearet, quasi auctoritate; sed ministerio, quasi instrumentum. " Sed diligenter consideranti apparet hoc esse impossibile. Nam actio alicujus, etiamsi sit ejus quasi instrumentum, vel ut instrumenti, oportet ut ab ejus progrediatur potentia. Cum autem omnis creaturae potentia sit finita, impossibile est quod aliqua creatura ad creationem operetur, etiam quasi instrumentum ; nam creatio infinitam virtutem requirit in potentia a qua egreditur. Quod ex quinque (a) rationibus apparet.

Prima est ex hoc quod potentia facientis proportionatur (6) distantiae quae est inter illud quod fit et oppositum ex quo fit; quanto enim frigus est vehementius, et sic a calore magis distans, tanto majori virtute caloris opus est ut ex frigido fiat calidum. Non esse autem simpliciter, in infinitum ab esse distat; quod ex hoc patet, quia a quolibet ente determinato plus distat non esse quam quodlibet ens, quantumcumque ab alio distans inveniatur. Et ideo ex omnino non ente aliquid facere, non potest esse (y), nisi potentias infinitae.

Secunda ratio est. Quia hoc modo factum agitur, quo faciens facit vel agit. Agens autem agit secundum quod actu est. Unde id solum se toto agit, quod totum est actu ; quod non est nisi actus infiniti, qui est actus purus. Unde et rem agere secundum totam ejus substantiam, solius infinitae virtutis est.

Tertia ratio est. Quia, cum omne accidens oporteat esse in subjecto, subjectum autem actionis sit recipiens actionem, illud solum in faciendo aliquid recipientem materiam non requirit, cujus actio non est accidens, sed ipsa substantia sua; quod solius Dei est. Et ideo solius ejus est creare.

Quarta ratio est ducens ad impossibile. Nam secundum elongationem potentiae ab actu, est proportio potentiarum de potentia in actum aliquid reducentium. Quanto enim plus distat potentia ab actu, tanto majori potentia indigetur. Si ergo sit aliqua potentia finita, quae de nulla potentia praesupposita operetur aliquid, oportet esse ejus aliquam proportionem ad illam potentiam activam, quae educit aliquid de potentia in actum ; et sic est aliqua proportio nullius potentias ad aliquam pdtentiam, quod est impossibile; non entis (a) enim ad ens nulla est proportio, ut habetur, 4. Physicorum (t. c. 71).

Quinta ratio est. Quia, cum omnes causae secundas agentes, a primo agente habeant hoc ipsum quod agunt, ut in libro de Causis probatur, oportet quod a primo agente omnibus secundis ordo et modus ponatur. Ei autem non imponitur modus vel ordo ab aliquo. Cum autem modus actionis a materia dependeat, quae recipit actionem agentis, solius primi agentis erit (6) absque materia praesupposita ab aliquo agente agere, et omnibus aliis secundis agentibus materiam ministrare. Relinquitur ergo quod nulla potentia creatura potest aliquid creare propria virtute, neque sicut alterius instrumentum. "

Haec sanctus Thomas, ibidem. Eamdem conclusionem probat in 1 p., q. 45, art. 5, dicens : " Creare non potest esse actio propria (y), nisi solius Dei. Oportet enim effectus universaliores in universaliores et priores causas reducere. Inter omnes autem effectus, universalissimum est ipsum esse. Unde oportet quod sit proprius effectus primae et universalissimae causae quas Deus est. Unde etiam dicitur, in lib. de Causis, quod nec intelligentia, nec anima nobilis dat esse, nisi in quantum operatur operatione divina. Producere autem ens absolute, non in quantum hoc, vel tale, pertinet ad rationem creationis. Unde manifestum est quod creatio est propria actio ipsius Dei. Contingit autem quod aliquid participat actionem propriam alicujus alterius, non virtute propria, sed instrumentaliter, in quantum agit in virtute alterius; sicut aer per virtutem ignis habet calefacere et ignire. Et secundum hoc, aliqui opinati sunt quod, licet creatio sit propria actio universalis causae, tamen aliqua inferiorum causarum, in quantum agit in virtute primae causae, potest creare. Et sic posuit Avicenna quod prima substantia creata a Deo, creat aliam post se et substantiam sui orbis et animam ejus, et quod substantia orbis creat materiam inferiorum corporum. Et secundum hunc modum etiam Magister dicit in 5 dist. 4. Sentent., quod Deus potuit communicare creaturae potentiam creandi, per ministerium, non propria auctoritate.

Sed hoc esse non potest. Quia causa secunda instrumentalis non participat actionem causae superioris, nisi in quantum per aliquid sibi proprium dispositive operatur ad effectum principalis agentis. Si (5) igitur nihil MENTIAR UM illi ageret secundum illud quod est sibi proprium, frustra adhiberetur; neque oporteret esse determinata instrumenta determinatarum actionum : sic enim videmus quod securis, scindendo lignum, quod habet ex proprietate suae Ibrmie, producit formam scamni, quae est effectus principalis agentis. Illud autem quod est proprius effectus Dei creantis, est illud quod praesupponitur omnibus aliis, scilicet esse absolute. Unde non potest aliquid operari dispositive et instrumentaliter ad hunc effectum, cum creatio non sit ex aliquo praesupposito, quod possit disponi per actionem instrumentalis agentis. Sic igitur impossibile est quod alicui creaturae conveniat creare, neque instrumentaliter, sive per ministerium, neque propria virtute. Et hoc praecipue inconveniens est de aliquo corpore, quod creet, cum nullum corpus agat, nisi tangendo et movendo; et sic requirit in sua actione aliquid praeexsistens, quod possit tangi et moveri, quod est contra rationem creationis. "

Haec ille. Eamdem conclusionem tenet, 2. Contra Gentiles, cap. 21. Et arguit sic : " Cum secundum ordinem agentium sit ordo actionum, eo quod (a) nobilioris agentis nobilior est actio, oportet quod prima actionum sit propria primi agentis. Prima autem actio est creatio, eo quod nullam aliam praesupponit, et omnes aliae praesupponunt eam. Est igitur creatio propria actio solius Dei, qui est primum agens. " Secundo arguit sic : " Effectus suis causis proportionabiliter respondent, ut scilicet effectus in actu attribuamus causis in actu, et effectus in potentia, causis quae sunt in potentia; et similiter effectus particulares causis particularibus, universalibus vero universales, ut docet Philosophus, 2. Physicorum (t. e. 38). Esse autem est causatum primum ; quod ex ratione suae communitatis apparet. Causa igitur propria essendi, est agens primum et universale, quod est Deus. Alia vero agentia non sunt causa essendi simpliciter, sed causa essendi hoc, ut hominem vel album. Esse autem simpliciter per creationem causatur, quae nihil praesupponit, quia non potest aliquid praeexsistere, quod sit praeter ens simpliciter vel extra ens. Per alias autem factiones fit hoc ens vel tale; nam ex ente praeexsistente fit hoc ens vel tale. Ergo creatio est propria Dei actio. " Terlio arguit sic : " Quidquid est causatum secundum aliquam naturam, non potest esse prima causa illius naturae, sed secunda et instrumentalis; Socrates enim, quia habet suae humanitatis causam, non potest esse prima humanitatis causa, quia, cum humanitas sua sit causata ab aliquo, sequeretur quod esset suiipsius causa, cum sit id quod est per humanitatem ; et ideo oportet quod generans univocum sit quasi agens instrumentale, respectu ejus quod est causa primaria (a) totius speciei; inde est quod oportet omnes causas inferiores agentes reduci in causas superiores, sicut instrumentales in primarias (6). Omnis autem alia substantia, praeter Deum, habet esse causatum ab alio. Impossibile est igitur quod sit causa essendi, nisi sicut instrumentalis et (y) agens in virtute alterius. Instrumentum autem nunquam adhibetur ad causandum aliquid, nisi per viam motus; est enim ratio instrumenti, quod sit movens motum. Creatio autem non est motus. Nulla ergo substantia praeter Deum potest aliquid creare. " Confirmatur. Quia " instrumentum adhibetur propter convenientiam ejus cum causato (8), ut sit medium inter causam primam et causatum, et attingat utrumque. Et sic, influentia primi pervenit ad causatum, per instrumentum. Unde oportet quod sit aliquid recipiens primi influentiam in eo quod per instrumentum causatur; quod est contra rationem creationis, nam nihil praesupponit. Relinquitur igitur quod nihil aliud praeterDeum potest creare, neque sicut principale agens, neque sicut instrumentum. " Et confirmatur. Quia " omne agens instrumentale exequitur actionem principalis agentis per aliquam actionem propriam et connaturalem sibi; sicut calor naturalis generat carnem, dissolvendo et digerendo; et serra operatur ad perfectionem scamni, secando. Si igitur aliqua creatura sit, quae operetur ad creationem sicut instrumentum primi creantis, oportet quod hoc operetur per aliquam actionem propriam et debitam suae naturae. Effectus autem respondens actioni propriae instrumenti, est prior in via generationis, quam effectus respondens principali agenti ; ex quo provenit quod primo agenti finis ultimus respondet : prius (s) enim est sectio ligni quam forma scamni, et digestio cibi quam generatio carnis. Oportebit igitur aliquid esse effectum per propriam operationem instrumentalis creantis, quod sit prius in via generationis, quam esse, quod est effectus respondens actioni primi creantis. Hoc autem est impossibile. Nam quanto aliquid est communius, tanto est prius in via generationis, sicut prius est animal quam homo in generatione hominis, sicut Philosophus dicit in lib. de Generatione animalium. Impossihile est ergo quod aliqua creatura creet, sicut principale agens, aut sicut instrumentale. " Quarto arguit sic : " Quod est secundum aliquam naturam tantum (?), non potest esse simpliciter illius naturae causa; esset enim suiipsius causa; potest autem esse causa illius naturae in hoc; sicut - QOAESTIO III. Plato est causa humanae naturae in Socrate, non autem simpliciter, eo quod ipse est causatus in humana natura. Quod autem est causa alicujus naturae in hoc, est attribuens naturam communem alicui per quod specificatur vel individuatur. Quod non potest esse per creationem, quae nihil praesupponit cui (a) aliquid attribuatur per actionem. Impossibile est ergo aliquod ens causatum, esse causam alicujus per creationem. " Quinto arguit sic : " Cum omne agens agat secundum quod est actu, oportet modum actionis esse secundum modum actus illius rei. Unde calidum, secundum quod magis est in actu caloris, magis calefacit. Cujuscumque igitur actus determinatur ad genus et ad speciem et accidens, ejus virtutem oportet esse determinatam (6) ad effectus similes agenti in quantum hujusmodi, ex eo quod omne agens agit sibi simile. Nihil autem quod habet esse determinatum, potest esse simile alteri ejusdem generis vel speciei, nisi secundum rationem generis vel speciei. Nam secundum quod est hoc aliquid, unumquodque est ab alio distinctum. Nihil igitur, cujus esse finitum est, potest per suam actionem esse causa alterius, nisi quantum ad hoc quod habet genus aut speciem, non autem quantum ad hoc quod subsistit ab aliis distinctum. Omne igitur agens finitum praesupponit ad suam actionem, hoc unde (y) causatum suum individualiter subsistit. Non ergo creat. Sed solum hoc est illius cujus esse est infinitum, quod est omnis entis comprehendens (8) similitudinem. " Sexto arguit sic : " Cum omne quod fit, ad hoc fiat, ut sit, oportet, si aliquid fieri dicatur, quod prius fuerit, quod hoc non fiat per se, sed per accidens. Per se vero fit illud quod prius non fuit : ut, si ex albo fiat nigrum, fit quidem nigrum et coloratum, sed nigrum per se, quia (e) fit ex non nigro, coloratum autem per accidens, nam prius coloratum erat. Sic igitur, cum fit aliquod ens, ut homo vel lapis, homo quidem per se fit, quia ex non homine, ens autem fit per accidens, quia non fit ex non ente simpliciter, sed ex non ente hoc, ut probat Philosophus, 1. Physicorum (t. c. 57). Cum ergo aliquid fit ex omnino non ente, ens per se fit. Oportet igitur quod fiat ab eo quod est per se causa essendi; nam effectus proportionabiliter reducuntur in causas. Hoc autem est primum ens solum, quod est causa entis in quantum hujusmodi, alia vero sunt causa essendi per accidens, et non per se causa. Cum igitur producitur ens ex non ente praeexsistente, sic est (a) cui aliquid attribuatur. - quod alicui aliquid attribuitur Pr. (6) et accidens, ejus virtutem oportet esse determinatam. - accipiens ejus virtutem, oportet esse determinatum Pr. (y) hoc unde.

unde hoc Pr. (B) comprehendens. - comprehendentis Pr. (e) quia. - Om. Pr. creare; et (a) oportet quod solius Dei sit creare. "

Haec sanctus Thomas in forma. Verum, licet praedictam conclusionem teneat in praedictis locis, tamen, dum esset juvenis et scriberet super Sententias, oppositum tenuit, ut patet 2. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 3; item, 4. Sentent., dist. 5, q. 1, art. 3, q 3", in responsione ad 4 ". Sed in talibus tenendum est quod ultimo dicit; quia magis digeste et ponderate locutus est in Summa, quam ultimo fecit, quam in scriptis primo confectis. Secunda conclusio est quod potentia creandi non est propria alicui divina persona , immo communis toti Trinitati, licet approprietur aliqualiter personis procedentibus, ut Filio et Spiritui Sancto. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 45, art. 6, ubi sic ait : " Creare est proprie causare sive producere (6) esse rerum. Cum autem omne agens agat sibi simile, principium actionis considerari potest ex actionis effectu; ignis enim est qui generat ignem. Et ideo creare convenit Deo secundum esse suum, quod est ejus essentia, quae est communis tribus personis. Unde creare non est proprium alicui personae, sed commune toti Trinitati. Sed tamen divinae personae, secundum rationem suae processionis habent causalitatem respectu creationis rerum. Ut enim supra ostensum est, cum de Dei scientia et voluntate ageretur, Deus est causa rerum per suum intellectum et voluntatem, sicut artifex rerum artificiatarum. Artifex autem per verbum in intellectu conceptum, et per amorem suae voluntatis ad aliud relatum operatur. Unde et Deus Pater operatus est creaturam per Verbum suum, quod est Filius, et per Amorem, qui est Spiritus Sanctus. Et secundum hoc, processiones personarum sunt rationes productionis creaturarum, in quantum includunt essentialia attributa, quae sunt scientia et voluntas. "

Haec ille. Item, ibidem, post, in responsione ad 2 ", sic inquit : i Sicut natura divina, licet communis sit tribus personis, ordine tamen quodam eis convenit, in quantum Filius accipit naturam divinam a Patre, et Spiritus Sanctus ab utroque; ila etiam virtus creandi, licet sit communis tribus personis (y), ordine tamen quodam convenit eis : nam Filius habet eam a Patre, et Spiritus Sanctus ab utroque. Unde, creatorem esse, attribuitur Patri, ut ei qui non habet virtutem creandi ab alio. De Filio autem dicitur, per quem omnia facta sunt, in quantum habet eamdem virtutem, sed ab alio; nam haec praepositio per solet denotare causam mediatam, sive principium de principio. Sed Spiritui Sancto, qui habet eamdem virtutem ab utroque, attribuitur quod dominando gubernet et vivificet quae creata sunt a Patre per Filium. Potest etiam hujus attributionis ratio accipi ex appropriatione essentialium attributorum. Nam Patri appropriatur potentia, quae maxime manifestatur in creatione; et ideo attribuitur Patri creatorem esse. Filio autem appropriatur sapientia, per quam agens per intellectum operatur; et ideo dicitur de Filio, per quem omnia facta sunt. Spiritui Sancto autem (a) attribuitur bonitas, ad quam (6) pertinet gubernatio deducens res in debitos fines, et vivificatio; nam vita interiori motu quodam consistit ; primum autem movens est finis et bonitas. " - Haec ille. Simile ponit, 1. Sentent., dist. 10, q. 1, art. 1. " In processione, inquit, creaturarum, duo est considerare ex parte ipsius Creatoris, scilicet : naturam, ex cujus plenitudine et perfectione omnis creaturae perfectio efficitur et extrahitur; et voluntatem, ex cujus liberalitate, non naturae necessitate, haec omnia creatura; conferuntur. Supposita autem, secundum fidem nostram, processione divinarum personarum in unitate essentiae, ad cujus probationem ratio sufficiens non invenitur, oportet processionem personarum, quae perfecta est, esse rationem et causam processionis creatura. Unde, sicut processionem creaturarum naturae divinae perfectionem imperfecte repraesentantium (y), reducimus in perfectam imaginem, divinam perfectionem plenissime continentem, scilicet Filium, tanquam in principium, et quasi naturalis processionis creaturarum a Deo, secundum scilicet imitationem (S) naturae, exemplar et rationem ; ita (e) oportet quod in quantum processio creatura est ex liberalitate divina; voluntatis, reducatur in unum principium, quod sit quasi ratio totius liberalis collationis. Haec autem est amor, sub cujus ratione omnia a voluntate conferuntur; et ideo oportet esse aliquam personam in divinis (0 procedentem per modum amoris, et haec est Spiritus Sanctus. "

Haec ille. Et hoc (t)) tantum de primo articulo.