ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, ponitur Prima conclusio talis : Aliqua creatio est Deus, et aliqua creatio non est Ueus. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, ait. 3, dicens : a Quidam dixerunt creationem esse aliquid in rerum natura, medium inter Creatorem et creaturam. Et quia medium neutrum est extremorum, sequebatur ideo quod creatio neque esset Creator, neque creatura. Sed hoc a magistris est erroneum judicatum, cum omnis res, quocumque modo exsistens, non habeat esse nisi a Deo, et sic est creatura.

Et ideo alii dixerunt quod ipsa creatio non ponit aliquid realiter (a) ex parte creaturae. Sed hoc etiam est inconveniens. Nam in omnibus quae secundum respectum ad invicem referuntur, quorum unum ab alio dependet, et non e converso, in eo quod ab altero (6) dependet, relatio invenitur realiter, in altero vero secundum rationem tantum; sicut patet in scientia et scibili, ut dicit Philosophus, 5. Metaphysicae (t. c. 20). Creatura autem, secundum nomen, refertur ad Creatorem. Dependet autem creatura a Creatore, et non e converso. Unde oportet quod relatio qua creatura refertur ad Deum creatorem, sit realis; sed in Deo est relatio secundum rationem tantum. Et hoc expresse dicit Magister Sententiarum, 1. lib., dist. 30.

Et ideo dicendum quod creatio potest sumi active et passive. Si sumatur active, sic designat actionem Dei, quae est ejus substantia, cum relatione ad creaturam; quae non est relatio realis, sed secundum rationem (y) tantum. Si autem creatio passive sumatur, cum creatio non sit mutatio, non potest dici quod creatio sit in genere passionis; sed est in genere relationis. Quod sic patet. In omni vera mutatione et motu invenitur duplex processus : unus ab uno termino motus in alium, sicut ab albedine in nigredinem ; alius ab agente in patiens, sicut a faciente in factum. Sed hi processus, non similiter se habent in ipso, moveri, et in termino motus. Nam in ipso moveri, id quod movetur recedit ab uno termino motus, et accedit ad alterum; quod non est in ipso termino motus; ut patet in eo quod movetur de albedine in nigredinem ; quia in ipso termino motus, jam non accedit ad nigredinem, sed incipit esse nigrum. Similiter, dum est in ipso moveri, patiens vel factum transmutatur ab ipso agente; cum autem est in termino motus, non ulterius transmutatur ab ipso agente, sed consequitur quamdam relationem ab agente, prout habet esse ab ipso, et prout est ei simile quoquo modo; sicut in termino generationis humanae, natus consequitur filiationem. Creatio autem, sicut dictum est, non potest accipi ut moveri, quod est ante terminum motus; sed accipitur ut factum esse. Unde in prima creatione non importatur transmutatio (S) a creante, nec accessus ad esse, sed solummodo inceptio essendi, et relatio ad creantem a quo habet esse. Et sic creatio nihil aliud est quam relatio quaedam ad Deum, cum novitate essendi. "

Haec ille. Item, ibidem, ad 2"" sic dicit : " Creatio active sumpta, significat essentiam divinam cum quadam relatione cointellecta; et sic est quid increatum. Accepta vero passive, est quaedam relatio significata per modum mutationis ratione novitatis vel inceptionis importatae. Haec autem relatio, creatura quaedam est, accepto communiter nomine creaturae pro omni eo quod est a Deo. Nec oportet procedere in infinitum : quia relatio creationis non refertur ad Deum alia relatione reali, sed seipsa, ut dicit Avi-cenna,in sua Metaphysica. Si vero nomen creaturae accipiamus magis stricte, pro eo tantum quod subsistit ; quod proprie fit et creatur, sicut proprie habet esse; tunc praedicta relatio non est quid creatum, sed concreatum; sicut nec est ens, proprie loquendo, sed inhaerens. Et simile de omnibus accidentibus. "

Haec ille. Ex quibus patet quomodo creatio active sumpta, est quid increatum, intellectum (a) cum habitudine rationis ad creaturam (6). Creatio autem passive sumpta, est accidens in creatura, scilicet relatio realis creaturae ad Deum, cum novitate essendi. Quae quidem novitas non est aliud quam relatio rationis ad non esse praecedens, scilicet quasdam posterioritas ad non esse immediate procedens, vel negatio praecedentis durationis, tam in actu quam in potentia passiva aut qualitercumque subjectiva ejusdem rei. Eamdem conclusionem ponit, 1 p., q. 45, art. 3; et 2. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 2, ad 4 . Et quia conclusio habet duas partes, potest pro qualibet parte formari ex dictis probatio.

Pro prima quidem, scilicet quod creatio activa est Deus, arguitur sic : Actio Dei est divina essentia, cointellecto respectu ad suum effectum vel productum. Sed creatio actio, est actio Dei. Igitur est divina essentia.

Pro secunda vero parte conclusionis, scilicet quod aliqua creatio non est Deus, arguitur sic : Nulla relatio temporalis formaliter inhaerens creatura , est Deus. Sed creatio passive sumpta, est hujusmodi. Igitur. Major et minor utriusque argumenti patent ex praedictis. Secunda conclusio est quod creatio passive sum-pUi, non est, proprie loquendo, mutatio nec passio; licet per modum passionis aut mutationis significetur. Pro (y) hujus conclusionis intellectu, notandum est quod sanctns Thomas, exponens Philosophum, in 11. Metaphysica; (lect. 9), ostendit quomodo se habent haec tria in creaturis, scilicet: motus, actio, et passio : a Motus, inquit, non habet aliquam aliam naturam separatam a rebus aliis; sed una-quaeque forma, secundum quod est in fieri, est actus imperfectus, qui dicitur motus. Hoc enim ipsum est moveri ad albedinem, quod est incipere albedinem fieri in subjecto, sed nondum esse in actu perfecto. "

Haec ille.

Et post, in fine capituli, sic concludit: " Una, inquit, est distantia duorum ad unum, et unius ad duo; sed difTert ratione ; et propter hoc diversimode significatur, scilicet per duplum et dimidium. Et similiter, una est via ascendentium et descendentium, sed differt ratione; et propter hoc hi dicuntur ascendentes, et illi descendentes. Et ita est de movente et moto : nam unus motus secundum substantiam est actus utriusque, sed differt ratione; est enim actio moventis, attamen est mobilis, ut passio. "

Haec ille.

Et tunc objicit contra praedicta, dicens: " Sed si actio et passio sunt idem (a) secundum substantiam, videtur quod non sint diversa praedicamenta. Sed sciendum quod praedicamenta diversificantur secundum diversos modos praedicandi. Unde, licet idem sint, quae diversimode de diversis praedicantur, ad diversa praedicamenta pertinent. Locus enim, secundum quod praedicatur de locante, ad genus quantitatis pertinet; secundum autem quod praedicatur denominative de locato, constituit praedicamentum ubi. Similiter motus, secundum quodpraedicaturde subjecto in quo est, constituit praedicamentum passionis; secundum autem quod praedicatur de eo a quo est, constituit praedicamentum actionis. "

Haec ille. Ex quibus patet quod, secundum mentem ejus et Philosophi, quam ibidem exponit, haec tria sunt idem realiter : actio, et passio, et motus; nec differunt nisi ratione et diffinitione. Et hoc, loquendo de actione transeunte, non autem de immanente, cujusmodi sunt velle et intelligere; talis autem est divina actio, quae est substantia, utsupra dictum fuit. Et hoc etiam probat sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 9, multis mediis, quorum unicum recito : " Actio enim alicujus rei est complementum potentiae ejus; comparatur enim ad potentiam sicut actus secundus ad primum. Divina autem potentia non completur per aliud a se, cum sit Dei essentia. In Deo igitur non est aliud potentia, et aliud actio. " - Haec ille. Istis suppositis, probatur conclusio per eumdem, 1 p., q. 45, art. 2, ad 2"" : a Creatio, inquit, non est mutatio, nisi secundum modum intelligendi tantum. Nam de ratione mutationis est, quod aliquid idem se habeat aliter nunc quam prius : nam quan-; (loque quidem est idem ens actu, aliter se habens i nunc et prius, sicut in motibus secundum qualita-j tem et quantitatem et ubi; quandoque vero est idem ens in potentia tantum, sicut in mutatione secundum substantiam, cujus subjectum est materia. Sed in creatione, per quam producitur tota substantia rei, non potest accipi aliquid idem aliter se habens TENTURUM nunc et prius, nisi secundum intellectum tantum; sicut intelligitur aliqua res prius non fuisse, et postea esse. Sed eum actio et passio conveniant in una substantia motus, et differant secundum habitudines diversas, ut dicitur, 3. Physicorum (t. c. 20), oportet quod, subtracto motu, non remaneant nisi diversae habitudines in creante et creato. Sed quia modus significandi sequitur modum intelligendi, ideo creatio significatur per modum mutationis; et propter hoc dicitur quod creare dicitur ex nihilo aliquid facere. Quamvis facere et fieri magis in hoc conveniant quam mutare et mutari : quia facere et fieri important habitudinem causae ad effectum, et effectus ad causam, sed (a) mutationem ex consequenti. " - Haec ille.

Ex quibus patet quod creatio passive sumpta, non est passio, nec mutatio; et quomodo ubi non est mutatio, non est passio. Hoc idem ponit, q. 41, art. 1, ad 2" : " Primo, inquit, cognoscere potuimus originem alicujus ab alio, ex motu. Quod enim aliqua res a sua dispositione removeatur per motum, fuit manifestum hoc ab aliqua causa procedere. Et ideo actio, secundum primam nominis institutionem, importat originem motus. Sicut enim motus, prout est in mobili ab aliquo, dicitur passio; ita origo ipsius motus, secundum quod incipit ab alio et terminatur in id quod movetur, vocatur actio. Remoto igitur motu, actio nihil aliud importat quam ordinem originis, secundum quod a causa aliqua vel a principio procedit, in id quod est a principio. "

Haec ille. Et ibidem, ad 3 : " Actio, secundum quod importat originem motus, infert ex se passionem. Sic autem actio non est in divinis personis. Ideo nec est ibi passio. "

Haec ille. Ex quibus omnihus patet quod non omnis actio infert ex se passionem, nisi actio quae est cum motu vel mutatione. Sciendum tamen quod, ut ex praedictis apparet, actio quae est cum motu, non est aliud quam motus; licet dicat in obliquo relationem causae ad effectum, scilicet relationem originis ipsius motus; quae quidem relatio, est in movente. Passio autem dicit illum motum in recto, et in obliquo dicit relationem effectus ad causam, scilicet ipsius motus ad agens a quo actus emanans (S) est. Ubi autem non est motus, nec mutatio, actio dicitur forma agentis, cum relatione ad productum vel originatum ; sicut actio Dei est divina essentia, cum respectu ad illud quod per eam originatum Passio autem non (y) habet ibi locum, nisi secundum modum intelligendi: quia relatio producti ad producens, non solum significatur ut relatio; immo per nomen passionis, ut per hoc nomen creatio (8). Et ideo, quia generatio divina, est sine (y) non. - Om. Pr. motu, ideo in Filio nulla est passio; licet relatio ibi significetur per nomen passionis, cum diciturgenerari et nasci. Similiter in proposito : quia creatio activa, est sine motu, ideo creatio passive significata, non est passio; licet significetur per verbum passivum, cum dicitur creari, et per modum passionis, per hoc nomen creatio.

Sciendum est quod cum articulus Parisiensis dicit quod error est dicere quod creatio non sit mutatio ad esse, accipitur ibi mutatio valde large et improprie. Tertia conclusio est quod, licet eadem sit actio qua Deus creavit et qua conservat res, tamen creatio activa et conservatio activa ratione distinguuntur. Istius conclusionis primam partem ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 5, art. 1, ad 2 : a. Dicendum, inquit, quod Deus non alia operatione producit res in esse, et conservat eas in esse. Ipsum enim esse rerum permanentium non est divisibile, nisi per accidens, prout alicui motui subjacet; secundum se autem est in instanti. Unde operatio Dei, secundum quod est per se causa quod res sit, non est alia secundum quod facit principium essendi, et essendi continuationem. "

Haec ille. Item, 1 p., q. 104, art. 1, ad 4" : " Conservatio, inquit, rerum a Deo, non est per aliquam novam actionem, sed per continuationem actionis qua dat esse; quae quidem actio est sine motu et tempore; sicut conservatio luminis in aere, est per continuatum influxum a sole. "

Haec ille. Hanc eamdem probat Bernardus de Gannato contra Henricum, in 1. Quodlibeto , q. 17 : " Actio, inquit, non plurificatur nisi ex parte principiorum actionis quae plura sunt, sicut idem suppositum potest habere plures actiones per plura principia; vel ex parte terminorum, ut sit alia et alia actio quae ad alium et alium terminum terminatur; vel ex parte temporis, quia interrumpitur, sicut motus interruptus non est unus, 5. Plujsicorum (t. c. 41); vel quia actio est a diversis suppositis, ut si diceremus quod ubi sunt plures trahentes navem, sunt plures fractiones, licet sit unum tractum. Sed nullo istorum modorum possunt in Deo plurificari istae duae actiones, creatio et conservatio. Non enim per pluralitatem principiorum operandi: quia principium operandi, in Deo, respectu creaturarum, est sua essentia, quae semper est eadem; vel idea : constat autem quod per eamdem ideam Deus producit et productum conservat, non per aliam; ergo non plurificantur ex parte principiorum. Item, nec ex parte terminorum : quia eadem res numero est, quod producitur et conservatur. Item, nec ex interruptione temporis : quia res, postquam producta est, continue conservatur; si enim ad modicum Deus desineret conservare, creatura annihi- - QUAESTIO II. laretur. Item, nec ex parte plurium suppositorum operantium : quia opera Trinitatis in creaturis sunt indivisa; non enim sunt plures creationes, quibus tres personae creant (a), sed una. Et ita ex nulla parte invenitur unde istae actiones possint plurifi-cari realiter, re abstracta. "

Haec ille. Secunda pars conclusionis de se patet. Nam creatio, secundum communem acceptionem, et ut nunc, in sua ratione includit novitatem eftectus; non autem conservatio. Similiter, conservatio includit in sua ratione continuationem actionis et influxus; non autem creatio. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, ait. 3, ad 6" , sic dicit : " Creatio relationem importat cum novitate essendi; unde non oportet quod res, quandocumque est, creetur, licet semper referatur ad Deum ; quamvis non esset inconveniens dicere quod, sicut aer, quamdiu lucet, illuminatura sole, ila creatura, quamdiu habet esse, fiat a Deo, ut etiam Augustinus dicit, super Genesim ad litteram (lib. 8, cap. 12). Sed in hoc non est diversitas, nisi secundum nomen, prout nomen creationis potest accipi cum novitate, vel sine novitate. i)

Haec ille.

Idem ponit, 1 p.,q.l04, art.l. Ex quibus patet quod non est de propria ratione creationis, ut creatio est, quod importet novitatem essendi, nisi ex accommodatione loquentium de creatione. Secundo, quod ex communi usu Christianorum ponentium mundi inceptionem, creatio dicit relationem dependentiae ad Deum, cum novitate essendi; quae quidem novitas, est quaedam negatio praeexsistentiae in priori duratione, ut supra dictum est. Tertio, quod conservatio passiva dicit relationem praedictam sine tali negatione, immo cum habitudine quam negat novitas, vel inceptio. Conservatio enim passiva dicit relationem dependentiae ad Deum , cum respectu ad essentiam creaturae, et dependentiae in priori mensura. Similiter, conservatio activa dicit actionem divinam, cum respectu ad creaturam cui influitur esse, connotando eumdem influxum fuisse in priori mensura. Unde (6), sicut dicit Bernardus de Gannato, ubi supra : a. Creatio et conservatio sunt una et eadem actio, differens solum secundum diversum respectum : quia creatio habet respectum ad rem, secundum quod incipit esse ; sed conservatio habet respectum ad rem, secundum quod continuatur in esse. Unde sicut ignis, eadem actione numero, et eadem calefactione, causat calorem in ligno, et in eodem sibi conjuncto conservat; ita Deus, eadem actione, conservat res quas produxit; quae actio, ut respicit initium essendi, dicitur creatio; sed, ut respicit continuationem in essendo, dicitur conservatio. "

Haec ille.

Aliter potest dici quod creatio activa dicit divinam actionem, prout coexsistit primo instanti durationis creata) creant.

creantur Pr. (6) Unde. - vel.

turae; sed dicitur conservatio, prout coexsistit caeteris instantibus post primum. Quarta conclusio est quod nullum allud a Deo potest esse, nisi creatum a Deo. Istam probat sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 5, triplici ratione. Prima est haec : " Oportet, inquit, si aliquid unum in pluribus inveniatur, quod ab aliqua una causa in illis causetur. Non enim potest esse quod illud commune utrique ex se ipso conveniat, cum utrumque, secundum quod ipsum est, ab altero distinguatur, et diversitas causarum diversos effectus inducat. Cum igitur esse invenia-turrebus omnibus commune, quae, secundum id quod sunt, distinctaesunt ad invicem, oportet quod de necessitate non eis ex seipsis, sed ex aliqua una causa attribuatur. Et ista videtur esse ratio Platonis, qui voluit quod ante omnem multitudinem esset aliqua unitas, non solum in numeris, sed in rerum natura. " Secunda ratio est haec : " Quia, cum aliquid invenitur a pluribus diversimode participatum, oportet quod ab eo in quo perfectissime invenitur, attribuatur omnibus illis in quibus imperfectius invenitur. Nam ea quae positive secundum magis et minus dicuntur, hoc habent ex accessu propinquiori vel remotiori ad aliquid unum ; si enim unicuique eorum ex se ipso illud conveniret, non esset ratio cur perfectius in uno quam in alio inveniretur ; sicut videmus quod ignis, qui est in fine caliditatis, est principium caloris in omnibus calidis. Est autem ponere unum ens, quod est perfectissimum et verissimum ens. Quod ex hoc probatur : quia est aliquod movens omnino immobile et perfectissimum, ut est probatum a philosophis. Oportet igitur quod omnia alia minus perfecta, ab ipso esse recipiant. Et haec est ratio Philosophi, in 2. Metaphysicae (t. c. 4). " Tertiam rationem talem facit, ibidem : " Quia illud, inquit, quod est per alterum, reducitur sicut in causam in id quod est per se. Unde, si esset unus calor per se exsistens, oporteret ipsum esse causam omnium calidorum, quae per modum participationis calorem habent. Est autem ponere aliquod ens, quod est ipsum suum esse. Quod ex hoc probatur : quia oportet esse aliquod primum ens, quod sit actus purus, in quo nulla sit compositio. Unde oportet quod ab illo uno ente omnia alia sint, quaecumque non sunt suum esse, sed habent esse per modum participationis. Et haec est ratio Avicennae. " Has rationes facit ibidem sanctus Thomas, in forma. Quinta conclusio est quod nullum ens aliud a Deo, potest in esse conservari sine Deo conservante. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, de

Potentia Dei, q. 5, art. 1, dicens: " Absque omni (a) dubio concedendum est quod res conservantur a Deo in esse, et quod in momento in nihilum redigerentur, cum a Deo desererentur. Cujus ratio accipi potest ex hoc. Effectum enim a sua causa dependere oportet; hoc enim est de ratione effectus et causae. Quod quidem in causis formalibus et materialibus manifeste apparet : quocumque enim materiali vel formali principio subtracto, res statim esse desinit, cum hujusmodi principia essentiam intrent rei. Idem autem judicium esse oportet de causis efficientibus, et formalibus et materialibus. Nam efficiens est causa rei secundum quod formam inducit, vel materiam disponit. Unde eadem est dependentia rei ad efficiens et materiam vel formam, cum per unum eorum ab altero dependeat. De finalibus autem causis oportet idem esse judicium quod de causa efficiente. Nam finis non est causa, nisi secundum quod movet efficientem ad agendum ; non enim est principium in esse, sed in intentione solum. Unde et ubi non est actio, non est causa finalis, ut patet, 3. Metaphysicae (t. c. 12). Secundum hoc igitur, esse rei factae dependet a causa efficiente, secundum quod dependet ab ipsa forma rei factae. Est autem aliquod efficiens, a quo forma rei factae non dependet per se et secundum rationem formae, sed solum per accidens : sicut forma ignis geniti, ab igne generante, per se quidem et secundum rationem suae speciei non dependet; cum in ordine rerum eumdem gradum teneat, nec forma ignis aliter sit (6) in igne genito quam in generante, sed distinguitur ab ea solum divisione materiali, prout scilicet est in alia materia. Unde, cum igni genito sua forma sit ab aliqua causa per se, oportet ipsam formam dependere ab altiori principio, quod sit causa ipsius formae per se et secundum propriam rationem speciei. Cum autem esse formae in materia, per se loquendo, nullum motum aut mutationem implicet, nisi forte per accidens; omne autem corpus non agit nisi per motum , ut Philosophus probat; necesse est ergo quod principium a quo dependet forma, sit aliquod principium incorporeum. Per actionem enim alicujus principii dependet effectus a causa agente; et si aliquod principium corporeum est causa formae (y) per aliquem modum, hoc habet in quantum agit in virtute principii incorporei, quasi ejus instrumentum. Quod quidem est necessarium ad hoc quod forma esse incipiat, in quantum forma non incipit esse nisi in materia. Non enim materia quocumque modo se habens potest subesse formae, quia proprium actum in propria materia esse oportet. Cum igitur materia est in dispositione quae non competit formae alicui, non potest a principio incorporeo, a quo forma per se dependet, e am consequi immediate; unde opor- (6) sit. - fit Pr. (r) formae. - Om. Pr. tet quod sit aliquid transmutans materiam; et hoc est agens corporeum, cujus est agere movendo. Et hoc quidem agit in virtute principii incorporei; et ejus actio determinatur ad hanc formam, secundum quod talis forma est in eo, actu, sicut in agentibus univocis, vel virtute, sicut in agentibus aequi-vocis. Sic igitur hujusmodi agentia corporalia non sunt formarum principia in rebus factis, nisi in quantum se potest extendere causalitas transmutationis; cum non agant nisi transmutando, ut dictum est. Hoc autem est in quantum disponunt materiam, et educunt formam de potentia materiae. Quantum igitur (a) ad hoc, formae generatorum dependent a generantibus materialibus, quod educuntur de potentia materiae; non autem quantum ad esse absolutum. Unde et remota actione generantis, cessat eductio formarum de potentia in actum , quod est fieri genitorum ; non autem cessant ipsae formae, secundum quas genita habent esse. Et inde est quod esse rerum generatarum manet, sed non fieri, cessante actione generantis. Si quae autem formae sunt non in materia, ut formae intellectuales, vel in materia nullo modo indisposita ad formam, ut est in corporibus coelestibus, in quibus non sunt contrarios dispositiones, harum principium non potest esse nisi agens incorporeum, quod non agit per motum; nec dependent ab aliquo secundum fieri, a quo non dependeant secundum esse. Sicut igitur, cessante actione causae efficientis quae agit per motum , in ipso instanti cessat fieri rerum.generatarum ; ita, cessante actione agentis incorporei, cessat ipsum esse rerum ab eo causatarum. Hoc autem agens incorporeum, a quo omnia causantur, et corporalia et incorporea, Deus est, a quo non solum sunt formae rerum, sed etiam materiae ; et quantum ad propositum, non differt utrum immediate, vel quodam ordine, ut philosophi posuerunt. Unde sequitur quod, cessante operatione divina, omnes res eodem momento in nihilum deciderent. " - Haec ille. Idem ponit, 1 p., q. 104, art 1; et 3. Contra Gentiles, cap. 65. Unde ratio potest sic formari : Tante vel plus dependet res a causa sua in esse, quante a causa sua in fieri. Sed tante dependet res a sua causa in fieri, quod, cessante actione illius, cessat rei fieri. Igitur, cessante actione causae in esse, cessat ipsum rei esse. Tunc ultra : causa esse rei est ipse Deus, et conservare rem est influere rei esse ; igitur, subtracta ejus actione et conservatione, cessaret esse rei creatae. Quaelibet igitur creatura eget conservatione Dei. Sexta conclusio est quod Deus est causa, non solum creaturae, sed etiam cujuslibet actionis creaturae, quatuor modis. Hanc ponit sanctus Thomas, de Potentia Dei,

q. 3, art. 7, dicens : " Non est sic intelligendum quod Deus in omni re naturali operetur, quasi res naturalis nihil operetur; sed quia in ipsa natura vel in voluntate operante Deus operatur. Quod quidem qualiter possit intelligi, ostendendum est. Sciendum namque est quod actionis alicujus rei, res alia potest dici multipliciter causa. Uno modo, quia tribuit ei virtutem operandi; sicut dicitur in 8. Physicorum (t. c. 33), quod generans movet grave et leve, in quantum dat virtutem quam consequitur talis motus. Et hoc modo Deus agit omnes actiones naturae, quia dedit naturalibus rebus virtutes per quas agere possunt. Non autem solum sicut generans virtutem tribuit gravi et levi, et eam ulterius non conservat, sed sicut continue tenens virtutem in esse; quia est causa virtutis collatae, non solum quantum ad fieri, sicut generans, sed etiam quantum ad esse; ut sic possit Deus dici (") causa actionis, in quantum causat et conservat virtutem naturalem in esse. Nam etiam alio modo conservans virtutem dicitur facere actionem ; sicut dicitur quod medicinae conservantes visum, faciunt videre. Sed quia nulla res per seipsam movet vel agit, nisi sit movens non motum, lertio modo dicitur una res esse causa actionis alterius, in quantum movet eam ad agendum ; in quo non intelligitur collatio aut conservatio virtutis activae, sed applicatio virtutis ad actionem ; sicut homo est causa incisionis cultelli, ex hoc ipso quod applicat acumen cultelli ad scindendum, movendo ipsum. Et quia natura inferior agens non agit nisi mota, eo quod hujusmodi corpora inferiora sunt alterantia alterata, coelum autem est alterans non alteratum, et tamen non est movens nisi motum, et hoc non cessat quousque perveniatur ad Deum, sequitur de necessitate quod Deus sit causa actionis cujuslibet rei naturalis, ut movens et applicans virtutem ad agendum. Sed ulterius invenimus secundum ordinem causarum esse ordinem effectuum ; quod necesse est propter similitudinem effectus et causae (6). Nec causa secunda potest in effectum causae primae per virtutem propriam, quamvis sit instrumentum causae primae respectu illius effectus. Instrumentum enim est causa quaedam effectus principalis causae, non per formam vel virtutem propriam, sed in quantum aliquid participat de virtute causae principalis ; sicut dolabra non est causa rei artificiatae per formam vel virtutem propriam, sed per virtutem artificis a quo movetur, et eam quoquomodo participat. Unde quarto modo unum est causa actionis alterius, sicut agens principale est causa actionis instrumenti. Et hoc modo etiam oportet dicere quod Deus est causa omnis actionis rei naturalis. Quanto enim aliqua causa est altior, tanto est communior et efficacior; et quanto est efficacior, tanto profundius ingreditur in effectum, et de remotiori potentia ipsum reducit ad actum. In qualibet autem re naturali invenimus quod est ens, et quod est res naturalis, et quod est talis vel talis naturae : quorum primum, est commune omnibus entibus ; secundum, omnibus rebus naturalibus; tertium, in una specie; et quartum, si addamus accidentia, est proprium (a) huic individuo. Hoc igitur individuum, agendo, non potest constituere aliud (6) in simili specie, nisi prout est instrumentum illius causae quae respicit totam speciem et ulterius totum esse naturae inferioris. Et propter hoc, nihil agit ad speciem in istis inferioribus, nisi per virtutem corporis coelestis; nec aliquid agit ad esse, nisi per virtutem causae primae. Ipsum enim esse est communissimus effectus primus, et intimior (y) omnibus aliis effectibus; et ideo soli Deo convenit, secundum virtutem propriam, talis effectus; unde etiam [i), ut dicitur in libro de Causis, intelligentia non dat esse, nisi prout est in ea divina virtus. Sic igitur Deus est causa cujuslibet actionis, prout quodlibet agens est instrumentum divinae virtutis operantis. Sic ergo, si consideremus supposita agentia, quodlibet agens particulare est immediatum ad suum effectum. Si autem consideremus virtutem qua fit actio, sic virtus superioris causae erit immediatior effectui quam virtus causae inferioris : nam virtus causae inferioris non conjungitur effectui, nisi per virtutem superiorum ; unde dicitur in libro de Causis, quod virtus causae primae prius influit in causatum, et vehementius ingreditur in ipsum. Sic igitur oportet virtutem divinam adesse cuilibet rei agenti, sicut virtutem corporis coelestis oportet adesse cuilibet elementari agenti. Sed in hoc differt : quia ubicumque est virtus divina, est essentia divina ; non autem essentia corporis coelestis, est ubicumque est sua virtus. Et iterum, Deus est sua virtus; non autem corpus coeleste. Et ideo potest dici quod Deus in qualibet re operatur, in quantum ejus virtute quaelibet res indiget ad agendum; non autem proprie potest dici quod coelum semper agat in corpore elementari, licet ejus virtute corpus elementare agat. Sic igitur Deus est causa cujuslibet actionis, in quantum dat virtutem agendi, et in quantum conservat eam, et in quantum applicat actioni, et in quantum ejus virtute omnis alia virtus agit. Et cum conjunxerimus his, quod Deus sit sua virtus, et quod sit intra quamlibet rem, non sicut pars essentiae, sed sicut tenens rem in esse, sequitur quod ipse in qualibet operatione operetur immediate, non exclusa operatione voluntatis et naturae, j

Haec ille. QUAESTIO II. TENTURUM Et ibidem, ad 3" , dicit quod in operatione qua Deus operatur movendo naturam, operatur natura; sed ipsa naturae operatio, est etiam operatio virtutis divinae; sicut operatio instrumenti, est per virtutem agentis principalis. Similiter, ibidem, ad l , ponit quod quandocumque aliqua res naturalis operatur, Deus influit sibi aliquid quo actualiter agat. Unde sic ait : " Virtus naturalis quae est (a) rebus naturalibus in sua institutione collata, inest eis ut quaedam forma habens esse ratum et firmum in natura. Sed illud quod a Deo fit in re naturali, quo actualiter agat, est ut intentio sola, habens esse quoddam incompletum, per modum quo colores sunt in aere, sicut virtus artis in instrumento artificis. Sicut igitur securi potuit dari per artem acumen, ut forma in ea permanens, non autem ei potuit dari quod vis artis esset in ea quasi quaedam forma permanens, nisi haberet intellectum ; ita rei naturali conferri potuit virtus propria, ut forma in ea permanens, non autem vis qua agit ad esse, ut instrumentum primae causae, nisi daretur ei quod esset universale essendi principium. Nec iterum virtuti naturali conferri potuit ut moveret seipsam, nec ut conservaret se in esse. Unde, sicut patet quod instrumento artificis conferri non potuit quod operaretur absque motu artis, ita etiam rei naturali conferri non potuit quod operaretur absque operatione divina. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Causa conferens et conservans virtutem cujuslibet agentis secundi, et movens illam ad operandum, et eam suo effectui conjungens, operatur in qualibet operatione agentis secundi. Sed Deus est hujusmodi. Igitur, etc. Major et minor patent ex praedictis. Et in hoc primus articulus terminatur.