ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod malum formaliter sumptum non est aliqua natura positiva. Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, in quaestionibus de Malo, q. 1, art. 1, ubi sic dicit: " Sicut, inquit, album, ita et malum dicitur dupliciter. Uno enim modo, cum dicitur album, potest intelligi illud quod est albedini subjectum. Alio modo, album dicitur id quod est album, inquantum est album, scilicet ipsum accidens. Et similiter malum uno modo potest intelligi id quod est subjectum mali : et hoc est aliquid. Alio modo potest intelligi ipsum malum : et hoc non est aliquid; sed est ipsa privatio alicujus particularis boni. Ad cujus evidentiam sciendum est quod bonum proprie est aliquid inquantum est appetibile; nam, secundum Philosophum, 1. Ethicorum (cap. i), optime diffinierunt bonum, dicentes quod bonum est quod omnia appetunt. Malum autem dicitur id quod opponitur bono. Unde oportet malum esse id quod opponitur appetibili inquantum hujusmodi. Hoc autem impossibile est esse aliquid. Quod apparet triplici ratione.

Primo quidem, quia appetibile habet rationem finis. Ordo autem finium est sicut ordo agentium. Quanto autem aliquod agens est superius et universalius, tanto et finis propter quem agit est universalius bonum. Nam omne agens agit propter finem, et propter aliquod bonum. Et hoc manifeste apparet in rebus humanis. Nam rector civitatis intendit aliquod bonum particulare, quod est civitatis bonum. Rex autem qui illo superior est, intendit bonum universale, scilicet totius regni pacem. Cum igitur in causis agentibus non sit procedere in infinitum, sed oportet devenire ad aliquod unum primum quod est universalis causa essendi, oportet quod etiam sit aliquod universale bonum, in quod omnia bona reducantur. Et hoc non potest esse aliud quam hoc ipsum quod est primum et universale agens; quia cum appetibile moveat appetitum, primum autem movens oporteat (a) esse non motum, necesse est quod primum et universale agens, sit ipsum primum et universale appetibile, id est, primum et universale bonum quod omnia operatur (6) propter appetitum sui ipsius. Sicut ergo quidquid est in rebus, oportet quod proveniat a prima et universali causa essendi; ita quidquid est in rebus, oportet quod proveniat a primo et universali bono. Quod autem provenit a primo et universali bono, non potest esse nisi particulare bonum tantum; sicut quod provenit a prima et universali causa essendi, est aliquod particulare ens. Omne igitur quod est aliquid in rebus, oportet quod sit aliquod particulare bonum. Unde non potest id quod est, secundum id quod est, bono opponi. Unde relinquitur quod malum, secundum quod est malum, non est aliquid in rebus, sed est alicujus boni particularis privatio, alicui particulari bono inhaerens.

Secundo hoc idem apparet. Quia quidquid est in rebus, habet aliquam inclinationem et appetitum alicujus boni sibi convenientis. Quod autem habet rationem appetibilis, habet rationem boni. Quidquid ergo est in rebus, habet convenientiam cum aliquo bono. Malum autem, inquantum hujusmodi, non convenit cum bono, sed opponitur ei. Malum igitur non est aliquid in rebus; sed si malum esset aliqua res, nihil appeteret, nec ab aliquo appeterent oporteat. - oportet Pr. (6) operatur.

operantur Pr. tiir, et per consequens non haberet aliquam actionem, nec aliquem motum, quia nihil agit vel movetur nisi propter appetitum finis.

Tertio idem apparet ex hoc quod ipsum esse habet maxime rationem appetibilis; unde videmus quod unumquodque naturaliter appetit conservare suum esse, et refugit destructionem sui esse, et ei pro posse resistit. Sic igitur ipsum esse, inquantum est appetibile, est bonum. Oportet igitur quod malum quod universaliter opponitur bono, opponatur etiam ei quod est esse. Quod autem est oppositum ei quod est esse, non potest esse aliquid. Unde dico quod id quod est malum, non est aliquid; sed id cui accidit esse malum, est aliquid, inquantum malum privat nonnisi aliquod particulare bonum : sicut et hoc ipsum quod est esse caecum , non est aliquid; sed id cui accidit esse caecum, est aliquid. "

Haec ille. Item, 1 p., q. 48, art 4 : a Unum, inquit, oppositorum cognoscitur per alterum, sicut per lucem tenebra. Unde etiam quid sit malum, oportet ex ratione boni accipere. Diximus autem supra (1 p., q. 5, art 1) quod bonum est omne id quod est appetibile. Et sic, cum omnis natura appetat suum esse et suam perfectionem, necesse est dicere quod esse et perfectio cuiuscumque creaturae habeat rationem bonitatis. Unde non potest esse quod malum significet quoddam esse, aut quamdam formam seu naturam. Relinquitur ergo quod nomine mali significetur quaedam absentia boni. Et pro tanto dicitur quod malum neque est exsistens, neque est bonum; quia, cum ens, inquantum hujusmodi, sit bonum, eadem est remotio utrorumque. "

Haec ille. Similia ponit, 2. Senteni., prasenti distinctione (q. l,art. 2). Ex quibus potest sic argui pro conclusione : Illud quod provenit a primo et universali bono, non potest esse nisi particulare bonum. Sed omnis entitas citra Deum, provenit a primo et universali bono. Igitur est particulare bonum, et sic non est malitia.

Secundo, sic : Omnis entitas habet convenientiam cum aliquo bono. Sed quod est essentialiter malum, vel malitia, non habet convenientiam cum aliquo bono. Igitur non est aliqua entitas.

Tertio, sic : Nihil oppositum ipsi esse, potest esse aliqua entitas. Sed illud quod est malum essentialiter, vel malitia, opponitur ipsi esse. Igitur, etc. Secunda conclusio estquod nullum malum habet per se causam; habet tamen causam per accidens, qme est bonum aliquod. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 49, art. 1, ubi sic dicit: " Necesse est dicere quod omne malum aliqualiter causam habeat. Malum enim est defectus boni quod natum est et debet haberi. Quod autem aliquid deficiat a sua naturali et debita dispositione, non potest provenire nisi ex aliqua causa trahente I rem extra suam dispositionem : non enim grave movetur sursum, nisi ab aliquo impellente; nec agens deficit in sua actione, nisi propter aliquod impedimentum. Esse autem causam non potest convenire nisi bono : quia nihil potest esse causa nisi inquantum est ens; omne autem ens, inquantum hujusmodi, bonum est. Et si consideremus speciales rationes causarum, agens et forma et finis perfectionem quamdam important, quae pertinet ad rationem boni. Sed et materia, inquantum est inpotentia ad bonum, habet rationem boni. Et quidem quod borium sit causa mali per modum causae materialis, jam patet ex praemissis; ostensum est enim (1 p., q. 48, art. 3) quod bonum est subjectum mali. Causam autem formalem malum non habet, sed magis est privatio forma?. Et similiter nec causam finalem, sed est magis privatio ordinis ad debitum finem; non solum enim finis habet rationem boni, sed universaliter omne quod ordinatur ad finem. Causam autem per modum agentis habet malum, non autem per se, immo per accidens. Ad cujus evidentiam considerandum est quod aliter causatur malum in actione, et aliter in effectu. In actione quidem causatur malum per defectum alicujus principiorum actionis vel principalis agentis vel instrumentalis. Sicut defectus in motu animalis contingit, vel propter debilitatem virtutis motivae, ut in pueris, vel propter solam ineptitudinem instrumenti, ut in claudis. Malum autem in aliqua re, non tamen in proprio effectu agentis, causatur quandoque ex virtute agentis, quandoque autem ex defectu ipsius vel materiae. Ex virtute quidem vel perfectione agentis, quando ad formam intentam ab agente, sequitur ex necessitate alterius formae privatio ; sicut ad formam ignis sequitur privatio formae aquae vel aeris. Sicut igitur quanto ignis fuerit perfectior in virtute, tanto perfectius imprimit formam suam; ita etiam tanto perfectius corrumpit contrarium. Unde malum et corruptio aeris vel aquae est ex perfectione ignis. Sed hoc est per accidens : quia ignis non intendit privare formam aquae, sed inducere propriam formam; sed hoc faciendo, causat etiam illud per accidens. Sed si sit defectus in effectu proprio ignis, puta quod deficiat a calefaciendo, hoc est, vel propter defectum actionis qui redundat in defectum alicujus principii, ut dictum est, vel ex indispositione materiae. Sed etiam hoc ipsum quod est esse deficiens, accidit bono, cui per se competit agere. Unde verum est quod malum, secundum nullum modum habet causam nisi per accidens. Sic autem bonum est causa mali. "

Haec ille. Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : " Malum habet causam deficientem, aliter in rebus voluntariis, et naturalibus. Agens enim naturale producit effectum suum talem quale ipsum est, nisi impediatur ab aliquo extrinseco : et hoc ipsum est quidam defectus ejus; unde nunquam est malum in effectu nisi praeexsistat aliquod malum in agente vel in materia, sicut dictum est. Sed in rebus voluntariis defectus actionis a voluntate actu deficiente procedit, inquantum non subjicit se actu suae regulae : qui tamen defectus non est culpa; sed sequitur culpa, ex hoc quod cum tali defectu operatur. "

Haec ille. Item, de Malo, q. 1, art. 3, sic dicit : " Causa mali est bonum, eo modo quo malum causam habere potest. Sciendum est enim quod malum causam per se habere non potest. Quod quidem tripliciter apparet.

Primo quidem, quia illud quod per se causam habet, est intentum a sua causa; quod enim provenit praeter intentionem agentis, non est effectus per se, sed per accidens : sicut effossio sepulcri per accidens est causa inventionis thesauri, cum provenit praeter intentionem fodientis sepulcrum. Malum autem, inquantum hujusmodi, non potest esse intentum, nec aliquo modo volitum , vel desideratum : quia omne appetibile habet rationem boni, cui opponitur malum inquantum hujusmodi; unde videmus quod nullus facit aliquod malum, nisi intendens aliquod bonum, ut sibi videtur : sicut adultero bonum videtur quod delectatione sensibili fruatur, et propter hoc adulterium committit. Unde relinquitur quod malum (a) non habeat causam per se.

Secundo idem apparet, quia (6) omnis effectus per se habet aliquam similitudinem suae causae : vel secundum eamdem rationem, sicut in agentibus univocis; vel secundum rationem deficientem , in agentibus aequivocis. Omnis autem causa agens agit secundum quod est actu, quod pertinet ad rationem boni. Unde malum, secundum quod hujusmodi, non assimilatur causae agenti secundum id quod est agens. Relinquitur ergo quod malum non habeat causam per se.

Tertio idem apparet ex hoc quod omnis causa per se habet certum et determinatum ordinem ad suum effectum. Quod autem fit secundum determinatum ordinem, non est malum; sed malum accidit in praetermittendo ordinem. Unde malum, secundum quod hujusmodi, non habet causam per se. Oportet tamen quod malum aliquo modo causam habeat. Manifestum est enim quod, cum malum non sit aliquid per se exsistens, sed sit aliquid inhaerens ut privatio, quae quidem est defectus ejus quod est natum inesse et non inesse, sequitur quod omne malum praeternaturaliter inest ei cui inest. Si enim aliquis defectus est alicujus rei naturalis, non potest dici quod sit malum ejus; sicut non est malum homini non habere alas, nec lapidi non habere visum, quia est secundum naturam. Omne autem quod praeternaturaliter inest alicui, oportet habere aliquam causam; non enim aqua esset calida, nisi ab aliqua causa. Unde relinquitur (a) malum. - Orti. Pr. (6) quia. - quod Pr. quod omne malum habeat aliquam causam, sed per accidens, ex quo per se causam habere non potest. Omne autem quod est per accidens, reducitur ad illud quod est per se. Si autem malum non habeat causam per se, ut ostensum est, relinquitur quod solum bonum habeat causam per se; nec potest per se causa boni esse, nisi bonum, cum causa per se causet sibi simile. Relinquitur ergo quod cujuslibet mali bonum sit causa per accidens. Contingit autem et malum, quod est defectus boni, esse causam mali; sed tamen oportet devenire ad hoc quod prima causa mali non sit malum, sed bonum. Est ergo duplex modus quo malum causatur ex bono. Uno modo, bonum est causa mali inquantum est deficiens. Alio modo, inquantum est agens per accidens. Quod quidem in rebus naturalibus de facili apparet. Hujus enim mali quod est corruptio aquae, causa est virtus activa ignis, quae quidem non principaliter intendit et per se non esse aquae, sed principaliter intendit formam ignis inducere in materiam, cui conjungitur ex necessitate non esse aquae, et sic per accidens est quod ignis faciat aquam non esse. Hujus vero mali quod est monstruositas partus, causa est virtus deficiens in semine. Sed si quaeratur causa hujus defectus quod est malum seminis, erit devenire ad aliquod bonum quod est causa hujus mali per accidens, et non inquantum est deficiens. Hujus enim defectus qui est in semine, causa est aliquod principium alterans, quod inducit qualitatem contrariam qualitati quae requiritur ad bonam dispositionem seminis. Cujus alterantis virtus, quanto fuerit perfectior, tanto hanc qualitatem contrariam magis inducet, et per consequens defectum seminis consequenter. Unde malum seminis non causatur ex bono inquantum est deficiens, sed causatur ex bono inquantum est perfectum, sed per accidens. In voluntariis autem quodammodo similiter se habet, sed non per omnia, nec quantum ad omnia. Manifestum est enim quod delectabile secundum sensum movet voluntatem adulteri, et afficit eam ad delectandum tali delectatione quae excludit ordinem rationis et divinae legis, quod est malum morale. Si ergo ita esset quod voluntas ex necessitate reciperet impressionem delectabilis allicientis, sicut ex necessitate corpus naturale recipit impressionem agentis, omnino idem esset in voluntariis et naturalibus. Non est autem sic. Quia, quamquam exterius sensibile alliciat, in potestate tamen voluntatis est recipere, vel non recipere. Unde mali quod accidit ex hoc quod recipit, non est ipsum delectabile movens causa, sed magis ipsa voluntas. Quae quidem est causa mali secundum (") utrumque praedictorum modorum, scilicet et per accidens, et inquantum est bonum deficiens. Per accidens quidem, inquantum voluntas fertur in aliquid quod est ti) secundum. - ted Pr. V. - QUAESTIO II. bonum secundum al^uid, sed habet conjunctum aliquid quod est simpliciter malum. Sed ut bonum deficiens, inquantum oportet in voluntate praeconsiderare aliquem defectum (x) ante ipsam electionem deficientem per quam eligit secundum quid bonum quod est simpliciter malum. Quod sic patet. In omnibus enim quorum unum debet esse regula et mensura alterius, bonum in regulato et mensurato est ex hoc quod regulatur et conformatur regula; et mensura;; malum vero est ex hoc quod est non regulari et non mensurari. Si ergo sit aliquis artifex, qui debeat aliquod lignum recte incidere secundum aliquam regulam, si non directe incidit, quod est male incidere, haec mala incisio causabitur ex hoc defectu quod artifex erat sine regula et mensura. Et similiter delectatio et quodcumque aliud in rebus humanis est mensurandum et regulandum secundum regulam rationis et legis divinae. Unde non uti regula rationis et legis divinae, praeintelligitur in voluntate ante inordinatam electionem. Hujus autem buod est non uti regula praedicta, non oportet aliam causam quaerere; quia ad hoc sufficit ipsa libertas voluntatis, per quam potest agere vel non agere. Et hoc ipsum quod est non attendere actu ad talem regulam, in se consideratum, non est malum, nec culpa, nec paena; quia anima non tenetur, nec potest attendere ad hujusmodi regulam semper in actu. Sed ex hoc accipit primo rationem culpae, quod sine actuali consideratione regulae procedit ad hujusmodi electionem. Sicut artifex non peccat in eoquod non semper tenet mensuram; sed ex hoc quod non tenens mensuram, procedit ad incidendum. Et similiter culpa voluntatis non est in hoc quod non actu attendit ad regulam rationis vel legis divinae; sed ex hoc quod non habens hujusmodi regulam vel mensuram, procedit ad hujusmodi electionem. Et inde est quod Augustinus, in 12. de Civitate Dei (cap. 6 et 7, et lib. 14, cap. 13), dicit quod voluntas est causa peccati inquantum est deficiens; sed illum defectum comparat silentio, vel tenebris : quia scilicet ille defectus, est sola negatio. "

Haec ille. Similia dicit, 2. Sentent., praesenti distinctione (q. l,art. 3). Ex quibus potest foimari talis ratio, pro prima parte conclusionis, scilicet quod cujuslibet mali causa est aliquod bonum. Omne quod inest alicui praeter naturam ejus cui inest, habet causam efficientem. Sed omne malum est hujusmodi. Igitur habet causam efficientem. Sed nihil potest esse causa efficiens nisi bonum. Igitur cujuslibet mali causa efficiens est aliquod bonum.

Pro secunda vero parte, scilicet quod bonum sit causa mali per accidens, et nullo modo per se, probatur. Quia bonum est causa mali per se vel per accidens. Sed non per se. Ergo per accidens. Minor probatur sic. Nullus effectus non I intentus a sua causa, nec habens similitudinem suae causae, nec procedens secundum certum ordinem, habet per se causam. Sed omne malum est hujusmodi. Igitur. Item. Omnis effectus procedens ex causa aliud principaliter intendente vel defectum praehabente, qui quidem defectus de per accidens se habet ad talem causam, non habet causam per se, sed per accidens. Omne malum est hujusmodi. Igitur, etc. Tertia conclusio est quod malum, inquantum hujusmodi, diminuit bonum naturae, sed non potest illud totaliter corrumpere. Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 48, art. 4, ubi sic dicit : " Malum non potest totaliter consumere bonum. Ad cujus evidentiam considerandum est quod triplex est bonum. Quoddam quod per malum totaliter tollitur : et hoc bonum est oppositum malo; sicut lumen tollitur per tenebras, et visus per caecitatem. Quoddam vero est bonum quod nec tollitur per bonum, nec diminuitur, scilicet bonum quod est subjectum mali, non enim per tenebras aliquid de substantia aeris diminuitur. Quoddam vero bonum est quod diminuitur quidem per malum, sed non totaliter tollitur. Et hoc bonum est habilitas subjecti ad actum. Diminutio autem hujus boni non est accipienda per subtractionem, sicut est diminutio in quantitatibus, sed per remissionem, sicut est in qualitatibus et formis. Remissio autem habilitatis accipienda este contrario intensioni ipsius. Intenditur enim habilitas per dispositiones quibus materia praeparatur ad actum, quae, quanto magis multiplicantur, tanto habilior est ad recipiendum perfectionem et formam; et econtrario remittitur per dispositiones contrarias, quae, quanto magis multiplicatae fuerint in materia et magis intensae, tanto magis remittitur potentia ad actum. Si igitur contrariae dispositiones in infinitum multiplicari et intendi non possunt, sed usque ad certum terminum, nec habilitas praedicta in infinitum diminuitur, nec remittitur; sicut patet in qualitatibus activis et passivis elementorum : frigiditas enim et humiditas, per quas diminuitur sive remittitur habilitas materiae ad formam ignis, non possunt multiplicari in infinitum. Si vero dispositiones con-trariae in infinitum multiplicari possint, et habilitas (a) in infinitum diminuitur sive remittitur. Non tamen totaliter tollitur, quia semper, manet in sua radice quae est substantia subjecti. Sicut si in infinitum interponantur corpora opaca inter solem et aerem, in infinitum diminuetur habilitas aeris ad lumen ; nunquam tamen totaliter tolletur manente aere, quia secundum naturam suam est diaphanus. Similiter in infinitum potest fieri additio in peccatis, per quae semper minuitur habilitas animae ad gratiam , quae quidem peccata sunt quasi obstacula interposita inter nos et Deum, secundum illud, Isa. 59 (v. 2) : Peccata nostra diviserunt inter nos et Deum; nec tamen totaliter tollitur ab anima praedicta habilitas, quia consequitur naturam ipsius. "

Haec ille. Similia dicit, et magis appropriate ad malum culpae, l 2 , q. 85, art. 1 et 2. Item, de Malo, q. 2, art. 11 et 12. Item, 2. Senteni., praesenti distinctione (q. 1, art. 5). Ex quibus potest argui pro prima parte conclusionis, scilicet quod per malum diminuitur bonum naturae, sic. Quidquid diminuit habilitatem naturae ad bonum, diminuit bonum naturae, cum habilitas illa sit quoddam bonum. Sed peccatum, et quodcumque malum, diminuit habilitatem naturae ad bonum .Igitur, etc.

Pro secunda vero parte, scilicet quod malum culpae vel aliud non totaliter tollat bonum naturae, arguitur sic. Illud quod non tollit radicem et fundamentum alicujus habilitatis, non totaliter tollit illam habilitatem. Sed nec per malum culpae, nec per quodcumque aliud tollitur a subjecto mali radix habilitatis ad bonum. Ergo nec habilitas ad bonum. Tunc ultra : per malum non tollitur totaliter talis habilitas; igitur nec bonum naturae. Et in hoc primus articulus terminatur.