ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES g 1. - Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumentum quorumdam.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obje-ctionibus supradictis. Et quidem, Ad primum contra primam conclusionem, negatur minor, si intelligatur quod nuda potentia voluntatis nullo modo sit principium actus liberi arbitrii, nec totale, nec partiale, nec proximum, nec remotum. Conceditur tamen quod nuda potentia non est totale nec proximum principium actus liberi arbitrii; sed sufficit quod sit primum et partiale; quia etiam nec ipse intellectus, nec sensus, est totale nec proximum principium sui actus, cum concurrat ibi species intelligibilis, vel sensibilis, per quam potentia elicit actum suum. Et sic minor negatur.

Et ad ejus probationem, dicitur primo, quod deliberatio non est primus actus liber : quia omnem deliberationem praecedit voluntas finis; qui quidem actus volendi est liber, licet non pertineat ad liberum arbitrium. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 1, in solutione vigesima : " Cum, inquit, electio sit quoddam judicium de agendis, vel judicium sequatur, de hoc potest esse electio, quod sub judicio nostro cadit. Judicium autem in agendis sumitur ex fine, sicut de conclusionibus (a) ex principiis. Unde, sicut de primis principiis non judicamus, ea examinando, sed naturaliter eis assentimus, et secundum ea omnia alia examinamus; ita in appetibilibus, de ultimo fine non judicamus judicio discussionis vel examinationis, sed naturaliter approbamus; propter quod et de eo non est electio, sed voluntas. Habemus ergo respectu ejus liberam voluntatem, cum necessitas naturalis inclinationis libertati non repugnet, secundum Augustinum, 5. de Civitate Dei (cap. 10), non autem liberum arbitrium, proprie loquendo, cum non cadat sub electione."

Haec ille.

Secundo, dico quod electio est actus qui primo et immediate subest libero arbitrio. Unde sanctus Thomas, eadem quaestione, art. 5, sic dicit: a Omnes actus diversarum potentiarum non referuntur ad liberum arbitrium, nisi mediante uno actu, qui est eligere : secundum hoc enim libero arbitrio movemur, quod libero arbitrio moveri eligimus; et sic de aliis actibus. " Simile ponit, 1 p., q. 82, art. 1, in solutione tertii, ubi sic dicit: "Nos sumus domini nostrorum actuum, secundum quod possumus hoc vel illud eligere. Electio autem non est de fine, sed de his quae sunt ad finem, ut dicitur, 3. Ethicorum (cap. 2 et 5). Unde appetitus ultimi finis non est de his quorum domini sumus. "

Haec ille.

Tertio, dicitur quod nullus actus humanus praecedens electionem actualem voluntatis dicitur proprie esse in potestate nostra, nisi pro quanto sequitur electionem veram vel interpretativam de illo. Hoc est dictu : quia voluntas eligit talem actum actualiter; vel, si non actualiter eligit illum actum, tamen per suam electionem potuit impedire positionem illius actus, et non impedivit.

Quarto, dicitur quod multi actus qui non sunt actualiter deliberati, (ei) conclusionibus. - electionibus fr. sunt in potestate nostra. Et de hoc dat exemplum Durandus, primo in operibus artis. " Nam scriptor non deliberat qualiter formet litteram, si sit peritus in arte sua; et tamen opera illius sunt in potestate sua. Secundo, quia intemperatus non deliberat an debeat velle delectabilia, quia haec accipit tanquam finem; et tamen haec velle est in potestate sua, alioquin non peccaret. " Nec valet probatio ad oppositum : quia, licet actus qui nullo modo sunt deliberati actu vel potentia, hoc est, de quibus non est deliberatum nec potuit deliberari, sicut sunt primi motus subito tangentes mentem, non sint in potestate nostra; tamen motus indeliberati, hoc modo quod de eis non est deliberatum, tamen potuit de eis esse deliberatio, quia mens non solum subito eis tangitur sed persistit, sunt in potestate nostra; quia aliquo modo procedunt ab electione vera, vel interpretativa; sicut in suo simili dicit sanctus Thomas, l 2^, q. 6, art. 3, ubi quaerit utrum voluntarium possit esse sine actu, et respondet sic : " Voluntarium dicitur quod est a voluntate. Ab aliquo autem dicitur esse aliquid dupliciter. Uno modo, directe : quia scilicet procedit ab aliquo inquantum est agens, sicut calefactio a calore. Alio modo, indirecte, ex hoc ipso quod non agit : sicut submersio navis dicitur esse a gubernatore, inquantum desistit a gubernando. Sed tamen sciendum est quod non semper illud quod sequitur ad defectum actionis, reducitur sicut in causam in agens, ex eo quod non agit; sed solum tunc cum potest et debet agere. Si enim gubernator non posset navem dirigere, vel non esset ei commissa gubernatio navis, non imputaretur ei navis submersio, quae per absentiam gubernantis contingeret. Quia igitur voluntas, volendo et agendo, potest impedire hoc quod est non velle et non agere, et aliquando debet, hoc quod est non velle et non agere, imputatur ei, quasi ab ipsa exsistens. Et sic voluntarium potest esse absque actu : quandoque quidem absque actu exteriori, cum actu interiori, sicut quando vult non agere; aliquando autem et absque actu interiori, sicut cum non vult. "

Haec ille.

Ita, in proposito, dico de eligibili vel de electo, quod dupliciter dicitur aliquid electum a voluntate : scilicet directe, et indirecte.

Quinto, dico quod, concesso quod actus qui proprie pertinet ad liberum arbitrium, scilicet electio, procedat a potentia mediante aliquo priori actu intellectus aut voluntatis, puta ex deliberatione quoad intellectum, et ex (a) volitione finis quoad voluntatem ; ex hoc tamen non habetur quod actus illi praecedentes electionem sint pars liberi arbitrii, aut quod sint ipsum liberum arbitrium : quia liberum arbitrium nominat primum principium electionis, licet non proximum, vel nominat principium quod; non autem principium quo, vel agens, et non ratio- (a) ex.

Oin. IV. nem agendi; tale autem agens est potentia, licet ratio agendi, et principium (a) quo, sit actus praevius electioni, sicut supra dictum est, et inferius dicetur. II. Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi, conceditur totum argumentum : nam ejus conclusionem concedit sanctus Thomas, ubique; potissime, 2. Senteni., dist. 24, q. 1, art. 3, in solutione principali, ubi sic dicit : " Eligere est principaliter actus voluntatis, non tamen absolute, sed secundum quod manet in ea virtus intellectus, vel rationis consiliantis. Unde sic consideratam voluntatem nominat liberum arbitrium, et non absolute. "

Haec ille.

Et simile ponit, 1 p., q. 83, art. 4. Ad secuudum patet responsio per idem : quia ista duo concludunt quod liberum arbitrium , quantum ad quid nominis, importat voluntatem, et ultra hoc habitudinem ad speciale objectum voluntatis, scilicet ad ea quae sunt ad finem, et ad hunc actum qui est eligere. Ex quibus tamen non sequitur quod liberum arbitrium (6), quantum ad quid rei, sit aliud quam ipsa potentia voluntatis, nec quod sit habitus, aut proprietas voluntatis. Sed conceditur quod haec nomina, voluntas et liberum arbitrium, intellectus et (y) ratio, a diversis proprietatibus ejusdem potentiae imponuntur. g 2.

Ad argumenta contra secundam, TERTIAM ET QUARTAM CONCLUSIONES I. Ad argumenta Durandi.

Ad primum contra secundam, tertiam et quartam conclusiones, et ad omnia sequentia, praemitto quaedam de mente sancti Thomae. Primum est, quod radix libertatis, vel liberi arbitrii, est ipse intellectus, vel in intellectu. Et de hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 2, ubi sic : " Sciendum quod, cum ad operationem nostram tria concurrant, scilicet cognitio, appetitus, et ipsa operatio, tota ratio libertatis ex modo cognitionis dependet. Appetitus enim cognitionem sequitur, cum appetitus non sit nisi boni, quod sibi per vim cognitivam proponitur. Et quod quandoque appetitus videatur cognitionem non sequi, hoc ideo est, quia non circa idem accipitur cognitionis et appetitus judicium : est enim appetitus de operabili particulari; judicium vero rationis quandoque est de aliquo universali, quod quandoque est contrarium appetitui. Sed judicium de hoc particulari operabili ut nunc, nunquam potest esse appetitui contrarium. Qui enim vult fornicari, quamvis sciat in universali malum esse fornicationem, tamen judicat sibi ut nunc bonum esse hunc fornicationis actum, et sub specie boni ipsum eligit. Nullus enim intendens ad malum operatur, ut dicit Dionysius (cap. 4, de Divinis Nominibus). Appetitum autem, si non sit prohibens, sequitur motus, vel operatio. Et ideo, si judicium cogniti vie non sit in potestate alicujus, sed sit ei aliunde praefixum vel determinatum, nec appetitus erit in potestate ejus, et per consequens nec motus, nec operatio absolute. Judicium autem est in potestate judicantis, secundum quod potest de suo judicio judicare. Judicare autem de judicio suo, est solius rationis, quae super actum suum reflectitur, et quae cognoscit habitudines rerum de quibus judicat, et per quas judicat. Unde totius libertatis radix est in ratione constituta. Unde, secundum quod aliquid se habet ad rationem, sic se habet ad liberum arbitrium. "

Haec ille.

Et similia dicit in multis aliis locis.

Secundum dietum, est quod libertas arbitrii formaliter residet in voluntate. Unde sanctus Thomas, ubi supra (de Veritate, q. 24), art. 0, sic dicit: " Liberum arbitrium dicitur potentia, qua homo potest libere judicare. Quod autem dicitur esse principium alicujus actus aliqualiter fiendi, non oportet quod sit principium illius actus simpliciter, sed aliqualiter (a) significatur esse principium hujusmodi actus : sicut grammatica, per hoc quod dicitur esse scientia recte loquendi, non intelligitur quod sit principium locutionis simpliciter, quia etiam sine grammatica potest homo loqui, sed quod sit principium rectitudinis in locutione; ita et potentia qua libere judicamus, non intelligitur illa qua judicamus simpliciter, quod est rationis, sed quae facit libertatem in (6) judicando, quod est voluntatis. Unde liberum arbitrium est ipsa voluntas. Nominal autem eam non absolute, sed in ordine ad aliquem actum ejus, qui est eligere. "

Haec ille.

Item, in solutione quarti, sic dicit : " Ratio est prima origo liberi arbitrii; non autem est immediatum principium liberte electionis. " Item, art. 4 : " Secundum hoc, inquit, aliquid libere fieri dicitur, quod est in potestate facientis. Esse autem in potestate nostra, inest nobis secundum aliquam potentiam, non autem per aliquem habitum; scilicet per volunlatem. Et ideo liberum arbitrium non nominat habilum, sed potentiam voluntatis vel rationis, unam siquidem per ordinem ad alteram. Sic enim actus electionis progreditur ab una illarum, per ordinem ad aliam. "

Haec ille. Istis praesuppositis, dicitur ad argumentum, quod major est falsa, si intelligatur de inclinatione rei quocumque modo acceptae. Oportet enim quod res in majori restringantur ad rem quae est suppositum^ vel saltem ad rem cui competit intelligere tanquam quod, non solum ut quo. Et de hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 24, art. 1, in solutione decimioctavi, sic dicit : " Sicut est aliquid verum, quod, propter intermixtionem falsi, de necessitate ab intellectu recipitur, sicut prima principia demonstrationis; ita est aliquod bonum, quod, propter malitia; intermixtionem, de necessitate a voluntate appetitur, scilicet ipsa felicitas. Non tamen sequitur quod ab illo objecto voluntas cogatur : quia coactio dicit aliquid contrarium voluntati, quae est propria inclinatio volentis; non autem dicit aliquid contrarium intellectui, qui non dicit inclinationem intelligentia. " - Haec ille. - Item, de Veritate, q. 22, art. 5, in solutione tertii, dicit : " Intellectus aliquid naturaliter intelligit, sicut voluntas aliquid naturaliter vult. Sed coactio non est contraria intellectui secundum suam rationem, sicut est voluntati. Intellectus enim, etsi habeat in aliquid inclinationem, non tamen nominat ipsam inclinationem hominis; sed voluntas ipsam inclinationem hominis nominat. Unde quidquid fit secundum voluntatem , fit secundum hominis inclinationem; et propter hoc, non potest esse violentum. Sed operatio intellectus potest esse contra inclinationem hominis, quae est voluntas : ut cum alicui placet aliqua opinio, sed, propter efficaciam rationum, deducitur ad assentiendum contrario per intellectum. "

Haec ille.

- Ex quibus patet quod illa propositio est falsa, nullus actus qui est secundum inclinationem rei, est violentus, nisi accipiendo rem pro supposito agente, et inclinationem rei pro voluntate, aut inclinatione voluntaria. Et si major sic intelligatur, tunc minor in eodem sensu est falsa; quia actus intellectus stupe est contra inclinationem hominis et voluntatis.

Secundo, potest dici quod intellectus non inclinatur ad omnem actum intelligendi ex natura sua, sicut potissime ad assensus falsarum conclusionum : nam verum est bonum intellectus, falsum autem est ejus malum, 6. Metaphysicis (t. c. 8); nulla res autem naturaliter inclinatur ad malum suum. AU secundum dicitur quod major potest negari, nisi addatur ei sic : Omne illud quod potest cogi, habet determinatam inclinationem, et determinatum modum; vel movetur, vel agit, aut patitur, contra inclinationem suppositi in quo vel cujus est. Et ad hunc sensum prodest probatio ibidem adducta ; quia in exemplis ibidem datis arguitur de propria inclinatione suppositi, scilicet lapidis, vel saltem subjecti, sicut materiae. Dictumest autem quod intellectio non est propria inclinatio intelligentis. Et ideo minor, in sensu quo major conceditur, est neganda. Licet enim intellectus non habeat determinatam inclinationem, aut modum, aut aliquod objectum incomplexum; tamen homo, vel angelus intelligens, potest actualiter per voluntatem inclinari ad oppositum illius cui intellectus necessario assentit. Et ulterius, dicitur quod multa objecta complexa sunt, ad quorum oppositum intellectus naturaliter inclinatur; sicut naturaliter inclinatur (a) ad assentiendum primis principiis, et ad dissentiendum eorum oppositis. Ideo argumentum multa falsa assumit.

Dicitur ulterius, quod ista duo argumenta, si quid concludant, hoc solum concludunt, quod intellectus est aeque liber a coactione sicut voluntas. Sed in hac sola libertate non consistit liberum arbitrium. Nam libertas arbitrii quatuor includit : primum est negatio coactionis; secundum est negatio absolutae necessitatis; tertium est negatio causae moventis ejusdem ordinis, quoad exercitium actus, vel ex parte subjecti actionis; quartum est motivitas aliarum potentiarum, quoad actus exercitium, et ex parte subjecti actionis earum. Haec autem quatuor, in potentiis animae, soli voluntati conveniunt formaliter; licet radix aliquarum sit in intellectu, potissime primarum duarum conditionum. Nam secundu: duae insunt voluntati ex natura sua, formaliter et radicaliter, quia voluntas ex nautra sua habet pro objecto ultimum finem, et universalem finem, ex quo sibi competit movere alias animae potentias, sicut ostendit sanctus Thomas in multis locis. Ad tertium, negatur minor principalis, scilicet quod per intellectum simus principalius domini nostrorum actuum quam per voluntatem. Nec valet probatio fundata in illa suppositione in principio argumenti facta : quia actus nostri non sunt principaliter et ex hoc solo in potestate nostra, nec in dominio nostro, quia habemus notitiam, de qua fit ibi sermo; sed ultra hoc requiritur, tanquam formale completivum libertatis arbitrii, motivitas effectiva sui et potentiarum libero arbitrio subjectarum quoad exercitium actus. Unde, licet intellectus principatum teneat in motione per modum finis, tamen voluntas principalior est in movendo per modum efficientis se et alias animae potentias; ideo magis libera est, tanquam quod est principalius causa sui in movendo. Ad quartum, negatur minor. Et ad probationem, dicitur quod, licet judicium conclusivum de agibilibus et electio sint primi actus qui sunt in potestate nostra, tamen immediatius est in potestate nostra electio quam judicium; quia judicium non est in potestate nostra, nisi pro quanto est eligibile. Et, dato quod respectu ejusdem objecti judicium praecedat electionem, tamen omne judicium liberum consequitur aliquam priorem electionem, veram vel interpretativam, modo superius exposito; aut saltem causatur effective a voluntate volente aliquem finem, qui est principium consilii et totius deliberationis. Quod autem ibidem additur de regulatione et determinatione electionis per judicium, et non econtra,

non plus concludit, nisi quod intellectus prior (6) I (a) sicut naturaliter inclinatur.

Om. Pr. I (6) prior. - potior Pr. est in motione causae finalis; sed illa non complet liberum arbitrium, sed potius motivitas per modum efficientis, quce competit voluntati potius quam intellectui. II . Ad argumenta quorumdam .

Ad primum aliorum, dicitur quod, quidquid sit de majore, minor est falsa. Non enim quidquid est principium cognoscendi, est principium vivendi, proprie loquendo de vita et vivere; licet supponat vitam, ut patet de potentiis sensitivis. Et ideo non oportet quod quidquid est principium libertatis, sit principium cognoscendi ; sed sufficit quod supponat cognitionem. Ad secundum, negatur major, nisi intelligatur de indifferentia (a) pertinente ad causam efficientem, et quoad exercitium actus. Sed tunc in hoc sensu minor est falsa; nam talem indifferentiam non habet voluntas ab intellectu, sed potius intellectus a voluntate. Si autem loquamur de indifferentia pertinente ad genus causae finalis, tunc major est falsa, et minor vera. Ut enim saepe dictum est, motivitas effectiva de proximo, suppositis quibusdam aliis, complet libertatem arbitrii (6). Nec valet si dicatur quod motivitas voluntatis supponit motivitatem rationis : tum quia motiones illae sunt aequivocae; tum quia, dato quod essent univocae, intellectus esset movens instrumentale, voluntas autem movens principale. Ad tertium dicitur, ut prius, quod major habet distingui. Quia, si intelligatur de dependentia unius potentiae ab alia in genere causae efficientis et impellentis, major est vera, et minor falsa; nam in hoc sensu intellectus movetur a voluntate, et non econtra. Si autem major intelligatur de dependentia in genere causae finalis, tunc negatur major, et conceditur minor. Ad quartum dicitur quod ratio et voluntas pertinent ad liberum arbitrium, utrumque per se, sed aliter et aliter : quia ratio tanquam radix libertatis, voluntas vero ut subjectum ; vel ratio ut quo, voluntas ut quod.

III. Ad argumenta Godofridi. - Ad primum dicit Bernardus de Gannato, quod it similitudo ibidem facta non valet, propter duo. Primo, quia potentia egreditur a natura, non per aliquam libertatem, sed per necessitatem; nullus enim unquam posuit quod intellectus et voluntas libere egrederentur a natura animae, immo ex necessitate naturae. Actus autem liber non egreditur a potentia libera, ex necessitate naturae; quia tunc potentia quae supponitur libera, non esset libera, si esset ibi sola necessitas naturae, sicut est in egressu intellectus et voluntatis a natura animae. Et ideo patet intuenti, quod non est simile. Secundo, quia per istam rationem posset concludi quod intellectus agens, qui egreditur a natura libera, esset liber, ita quod haberet libertatem ; quod est falsum; quia, quantum est de se, semper agit, sicut sol semper lucet. Et quod dicit, quod natura non dat voluntati libertatem formaliter ;

dicendum quod natura non dat simpliciter; sed natura, ex hoc quod est immateriatis, habet potentias sic illimitatas, sicut requirit libertas. Aliquid autem bene dat alteri formaliter, quod non habet formaliter, sicut motus calorem J.

Haec ille, et bene.

Potest tamen dici brevius, quod consequentia non valet; quia, licet intellectus et voluntas radicentur in eadem essentia animae, non sequitur quod, si voluntas est libera, quod intellectus sit liber, plus quam sequatur quod , si intellectus est cognitivus, quod voluntas sit cognitiva. Cujus ratio est : quia a causa aequivoca possunt egredi effectus dissimiles, et specie differentes, aut genere. Ad secundum dicit Bernardus, quod " anima, secundum totum illud quod est ad imaginem Dei, libera est; sed non aequaliter; sed libertas est in intellectu ut in causa, in voluntate vero ut in subjecto; immo, ipsa voluntas est libertas, inquantum sequitur judicium liberum, vel illimitatum, ne sit petitio. Forma autem argumenti nulla est: sic enim posset arguere quod anima est actus purus, nulli potentialitati permixtus: quia tota est ad imaginem Dei; sed in Deo non est nisi actus purus; engo nec in anima. Unde talis est suus modus fallendi; procedit enim a secundum quid ad siynjiliciter. Ex hoc enim quod anima est ad imaginem Dei, habet aliquam imitationem ipsius; sed non potest concludi quod in omnibus. Unde est fallacia consequentis : sicut hic, Socrates est similis Platoni, quia uterque est albus, sed Plato est bonus, ergo Socrates, non sequitur, quia non ei (i) similat in omnibus; ita nec anima est similis Deo per omnia. "

Haec ille; et bene; quia simili modo posset argui quod quidquid (6) est in anima, esset cognitivum, sicut Deus secundum se totum est intellectivus, et secundum se totum volitivus. Ad tertium dicit Bernardus, quod " ponere quod voluntas habeat libertatem a forma apprehensa, sine dubio non est verum ; sed ab indeterminatione judicii intellectus, cujus natura est ut possit eamdem rem diversimode considerare j.

Haec ille.

Ego dico quod argumentum in nullo est contra sanctum Thomam : quia nunquam ipse dicit quod voluntas habeat libertatem a forma apprehensa, nec ab aliquo actu secundo, vel habitu, vel accidente intellectus; sed dicit quod radix libertatis est in intellectu, licet actus liberi arbitrii praesupponat (a) ei. - Om. Pr. apprehensionem formae subjecti, et aliquos actus primos intellectus et voluntatis, ut dictum est. Ad quartum dicit Bernardus, quod, " cum intellectus ostendit voluntati fornicationem sub illa bifurcati conditione, voluntatis est eligere fornicationem , vel non eligere; quia, si voluntas mala est et negligens, permittit intellectum sistere in consideratione fornicationis inquantum est delectabilis, ita quod non praesentet intellectui considerationem inquantum est inhonesta. Est etiam voluntas negligens in reprimendo passionem, quae obfuscat judicium rationis. Et ideo voluntati imponitur vel imputatur quod intellectus sistat in ista consideratione fornicationis, vel in illa; et per consequens, ipsa determinat intellectum ad sistendum in hac, vel in illa; licet ad quaedam determinetur intellectus ex sua natura, vel ex habitu, quando sibi offeruntur : sicut cum hoc principium, Omne totum est majus sua parte, offertur intellectui per auditum, vel aliam viam, velit nolit voluntas, intellectus assentiet; sed non sistet diu, nisi voluntas velit, quae potest imperare considerationem alterius. Sed si voluntas, in tali casu qui positus est de fornicatione, determinat intellectum ad alteram considerationem, tunc sequuntur duae difficultates. Una, quia, cum voluntas non eligat nisi illud quod melius judicatur eo quod recusat, quod voluntas eligit, ut melius, quod intellectus sistat in consideratione fornicationis ut delectabilis, quam ut inhonesta; quia oportet quod judicium rationis praecedat, ut judicetur melius esse consistere in hac consideratione quam in illa. Et ideo dicendum ad hoc, quod, ex hoc quod voluntas non reprimit passionem quae obfuscat rationem, tenetur ipsa ratio in consideratione fornicationis ut delectabilis, et non quod voluntas eligat ad hoc, an sit melius quod intellectus sistat magis in ista consideratione quam in alia. Unde hoc non eligit voluntas; sed tamen imputatur (a) voluntati, quia non reprimit passionem , nec divertit intellectum ad aliud. Posset enim sibi non placere vel displicere, quia intellectus sistit in tali consideratione. Ergo, quia voluntas non eligit illud sistere, non oportet quod praecedat judicium rationis; quia in hoc voluntas magis se habet ut non agens, cum tamen posset agere, quam ut agens. In multis enim sistit intellectus sine imperio voluntatis, quia scilicet aliunde offeruntur : sicut imaginatio offert memoriam mulieris, et intellectus considerat tunc aliquid inhonestum. Hoc frequenter est sine imperio voluntatis; imputatur tamen voluntati, nisi cito divertat intellectum ad considerationem alterius. Unde in talibus primis motibus, voluntas se habet magis ut non agens quam agens. Secunda difficultas est, quia, sicut intellectus est indeterminatus ad sistendum in hac consideratione vel ista, similiter voluntas ad eligendum hoc vel illud. Quid igitur faciet istam determinationem, ut scilicet intellectus determinate sistat in hac consideratione, et non in alia? Dicendum quod, sicut jam solutum est, hoc facit voluntas indirecte, quianon reprimit oblationem illam, per quam offertur intellectui occasio talis considerationis : ita quod duo sunt determinantia (a), scilicet imaginatio offerens, et voluntas non reprimens, vel non divertens intellectum ad aliud.

Et quod dicitur, quod tunc indeterminatum determinaret indeterminatum;

dicendum quod non est verum. Quia illud offerens intellectui occasionem praedictae considerationis, est determinatum ad offerendum ; voluntas autem manet sub sua indeterminatione, non intromittens se de intellectu , cum tamen deberet; et sic facit quod intellectus sistat in mala consideratione. Sed postea, his duabus considerationibus praecedentibus, voluntas determinatur ab intellectu ostendente fornicationem esse bonam pro illa hora. Sed ista determinatio non necessitat voluntatem : quia voluntas posset, si vellet, imperare intellectui deliberationem majorem, et differre electionem (S); cum intellectus non ostendat fornicationem esse bonam, sicut ultimus finis bonus est. Unde est ista determinatio objectiva; quia determinatum objectum, in casu illo, et sub determinata consideratione, ostendit voluntati. Et sic voluntas potest peccare, aut in festinando ante plenam deliberationem suam electionem, vel exspectare.

Quod autem dicit, quod esset petitio principii, etc.;

dicendum quod non est verum; quia probatum est quod libertas inest formaliter voluntati. Hoc tamen non probato, verum esset. Ideo. "

Haec Bernardus, et bene, conformiter ad ea quae adducta sunt superius de duplici voluntario, scilicet directo, et indirecte Potest enim dici quod tale sistere intellectus in hac consideratione vel illa, est liberum, et voluntarium, et quodammodo electum interpretative. Ad quintum dicitur, secundum Bernardum, quod " voluntas, ad praesentiam objecti moventis ipsam, non necessario, nisi sit ultimus finis, vel nisi ratio omnino judicet illud esse volendum, movet se ad actum, nec reducit se in actum suum. Nec hoc est contra illos qui dicunt quod, quantum ad exercitium actus, voluntas movet se, supposita tamen motione objecti, quod movet voluntatem secundum naturam voluntatis, quia influentia cujuslibet recipitur secundum modum recipientis. Ethincestquod ultimus finis non necessitate absoluta movet voluntatem , etiamsi praesentetur; quia voluntas potest se facere in alia volitione, imperando intellectui quod aliud praesentet ".

Haec ille, et bene, et conformiter quintae conclusioni. Sed de hac materia latius dicetur in sequenti quaestione. Ad sextum dicit Bernardus, quod ot per praedicfa in solutione quarti patere potest quomodo voluntas sine actu volendi determinat intellectum, quando est sub duplici consideratione, ut sistat in altera : quia hoc non facit per actum volendi, ut arguens putat, et male; sed per privationem actus, quia scilicet non illam considerationem (a) aufert, offerens occasionem alterius considerationis, vel quia non imperat intellectui quod praesentet aliud j. Ad septimum dicit quod ((finis habet determinare voluntatem objective, etiam determinative, quantum ad exercitium actus, supposito quod praesentetur ei. Sed nihilominus, quantumcumque praesentetur, pro statu viae, voluntas potest imperare quod non praesentetur; et sic etiam non omnino necessitatur per I comparationem ad finem, quantum ad exercitium actus. Ea autem quae suntad finem, possunt praesentari voluntati, sic quod omnino sunt necessaria ad habendum ultimum finem : sicut est esse, vivere, et consimilia. Et de talibus, verum est quod dicit, quod tantam determinationem faciunt in voluntate, sicut finis. Sed alia habent ordinem ad finem consequendum ; unde et appetuntur propter finem; sed, cum non praesentantur ut omnino necessaria ad consequendum finem, talia potest voluntas eligere, vel non eligere, etiam quando sibi praesentantur; nisi in casu illo, in quo intellectus praesentaret aliquod eorum ut simpliciter eligendum; unde, stante tali judicio, voluntas eligeret illud necessario, ex suppositione tamen, nisi scilicet aliud sibi faceret praesentari, sicut dictum est de ultimo fine, quod idem est judicium hic et ibi. Nec procedetur ultra, sicut dicit; quia multa sunt quae sufficiunt ad movendum voluntatem, licet non necessario, nisi praesententur omnia ut (6) necessaria ad finem. Non sic autem omnia praesentantur, sed quaedam ut utilia, licet non necessaria j.

Haec ille, et bene, conformiter dictis sancti Thomae, 1 p., q. 82, art. 2; et similiter, l 2 , q. 10, art. 1 et 2; et q. 13, art. 6; et de Veritate, q. 22, art. 5 et 6. Ad octavum dicit Bernardus, quod n arguens male loquitur de determinatione intellectus per voluntatem ; quia non fit in illo casu per actum volendi, sed per naturam intellectus, qui recipit id quod sibi offertur per imaginationem (y). Concurrit etiam cum hoc negligentia voluntatis non reprimentis illud, cum posset reprimere, imperando aliquid imaginari vel intelligere. Unde bene imputantur aliqua voluntati, quorum voluntas non est causa per actum volendi, sed per negligentiam ".

Haec ille, et bene, conformiter dictis sancti Thomae in pluribus locis, praesertim, 2. Sentent., dist. 35, q. 1, art. 2.

Addit autem Bernardus ulterius, pro quaestione quam tangit argumentum, scilicet : si proponatur fornicatio sub duplici consideratione, quid determinat voluntatem, ad hoc quod velit intellectum sistere in altera illarum? Dicit quod a hoc potest facere voluntas directe : sicut, si est habituata per habitum, inclinatur magis ad alteram, ut per bonum habitum ad bonam, per malum ad malam (a). Si autem non habeat habitum, in libertate sua est, quod velit intellectum sistere in ista vel in illa; quia de illis quae intellectus potest intelligere, intelligimus cum volumus, et quamdiu volumus. Unde hoc attribuendum est voluntati, sicut Philosophus et Commentator ei attribuunt, et non judicio intellectus solum, sicut arguens attribuit. Verumtamen (6j, secundum ea quae dicit ibidem, oporiet quod attribuatur voluntati : quia dicit quod hoc est propter passionem, vel aliquid tale, quod potuit reprimere voluntas; unde, in casu illo, est attribuendum voluntati, ut non reprimenti illud quod dat occasionem sistendi in tali consideratione; unde dicit iste, quod posset advertere fragilitatem suam, si vellet, et sic retraheretur a dicta consideratione. Ergo planum est quod, velit nolit, concordat cum dictis nostris, scilicet quod (y) voluntas, quia non reprimit illud quod posset reprimere, est causa quare intellectus in tali consideratione consistat ". Ad nonum dicit quod a arguens male assignat causam libertatis, scilicet naturam immaterialem, cum potentiis non coarctatis. Omnia enim illa sunt communia : nam immaterialitas juvat; et similiter non coarctatio intellectus, qui non est limitatus ad considerandum rem determinate sub una conditione, principaliter facit libertatem. Sed hoc non concludit quod libertas sit formaliter in intellectu : sicut sanitas causaliter fit a medicina; et tamen non est aequaliter in medicina et in animali; sed formaliter in animali, et causaliter in medicina, et effective. Similiter, in proposito : libertas est causaliter in intellectu, propter rationem dictam; sed formaliter est in voluntate, et non in intellectu ; licet intellectus participet formaliter libertatem a voluntate : sicut agens naturale directe agit in passum ; et tamen patitur a passo, quia agens naturale in agendo repatitur. Unde, licet libertas causaliter sit ab intellectu, tamen est formaliter in voluntate, a qua postea habet intellectus quod judicet hoc vel illud, positive vel privative, secundum modum dictum. Unde quod intellectus libere judicet de hoc vel illo, habet ab eo quod offertur (3); sed quod sistat in tali consideratione illius vel istius, habet a voluntate imperante, vel non reprimente id (e) quod dat occasionem talis considerationis. Unde quilibet experitur quod multa occurrunt suo intellectui contra voluntatem, vel prater saltem; sic olium sanctis viris occurrunt lnalae (a) cogitationes, quas statim voluntas repellit; alias tentatio diaboli semper esset peccatum, si per voluntatem veniret, et tunc Christus peccasset. Unde aliquando, sine opere voluntatis, venit eK his quae sponte offeruntur intellectui, quae sunt illa quae primo determinant intellectum. Unde homo habet dominium suorum actuum, sicut et libertatem, formaliter per voluntatem , sed causaliter per intellectum, modo qui dictus est)).

Haec Bernardus. Ad decimum patet ex dictis; quia falsum assumit, scilicet quod intellectus habeat formaliter libertatem ex se, sicut voluntas. Ad undecimum patet per idem; quia falsum assumit, scilicet quod eodem modo et aequaliter homo habeat suorum actuum dominium per intellectum, sicut per voluntatem. Nec modus quem arguens ibidem assignat, est conveniens, ut dicit Bernardus. " Quia bene verum est quod, sicut intellectus habet sua principia, quibus statim assentit, cum praesentantur ei, ita voluntas habet ultimum finem, et illa quae praesentantur ei ut habentia necessarium ordinem ad finem; sed tamen voluntas alia vult, quae non habent necessarium ordinem ad finem, expedientia (6) tamen ad consequendum finem; et respectu talium est deliberatio, quia de fine non est deliberatio, nec de his qua; habent necessarium ordinem ad finem evidenter, ut patet, 3. Ethicorum (cap. 3). Verum est tamen quod voluntas bene imperat intellectui considerationem diversorum, et sic deliberat, et voluntas post deliberationem eligit. Sed quomodo voluntas facit primum imperium?

Dicendum quod voluntas movetur ab ultimo fine, a quo mota imperat intellectui ad considerandum ea quae faciunt ad finem, et quae non; et sic plenam deliberationem et consensum voluntatis praecedit imperium, ad videndum si tale quid expediat ultimo fini, in his quae non habent certum et necessarium ordinem ad finem.

Quod autem dicit, quod libertas magis attribuitur voluntati quam intellectui,

necessarium est eum redire ad id quod volebat fugere : quia istud magis, non est nisi quia formaliter est in ea libertas, in intellectu autem magis est causaliter; unde modus iste bonus est.

Ad ea vero quae dicit de pertinentibus ad libertatem,

dicendum quod libertas excludit necessitatem coactionis; et necessitatem immutabilitatis non includit omnino : quia, licet, praesentato fine ultimo, voluntas velit ipsum, non tamen debet dici quod ista necessitas sit absoluta; quia potest facere quod non praesentetur ei, et sic non volet ipsum. Ergo respectu ultimi finis habet voluntas non necessitatem absolutam, sicut grave quod moveatiirdeorsum, nisialiud impediat; sed ex suppositione, scilicet quod sibi praesentetur. Ad ea autem quae sunt ad finem, adhuc requiritur non solum ista suppositio quod sibi praesententur, sed etiam alia suppositio, scilicet finis; quia volitio eorum dependet a fine. Quando enim aliquis judicat illud quod est ad finem, esse necessarium ad illum, idem judicium est de illo, sicut de fine; quia necessario vult ipsum voluntas, necessitate ex suppositionibus praedictis. Quando autem non habet necessarium ordinem ad finem ultimum, potest voluntas illud non velle; nec aliquam necessitatem volendi habet, nec absolute, nec ex suppositione. "

Haec Bernardus, et bene, et conformiter sancto Thomae. IV. Ad argumenta Bernardi.

Ad argumenta Bernardi respondetur (a). Et Ad primum dicitur primo, quod Bernardus de Gannato (6), licet in impugnationibus Godofridi teneat quod liberum arbitrium formaliter est in voluntate, et causaliter in intellectu, tamen in impugnationibus Henrici, ubi facit dictum argumentum, tenet oppositum, ut patet in argumento isto, et duobus sequentibus. Secundo, dicitur quod argumenta sua non cogunt. Unde ad istud argumentum, dicitur quod illa tria quae ibi recitantur, requiruntur ad liberum arbitrium; sed non sufficiunt : quia, cum illa tria conveniant intellectui agenti, sicut et intellectui possibili, tunc intellectus agens posset dici liber in agendo; quod nullus ponit. Requiritur ergo, ultra illa tria, ad perfectam libertatem, quod potentia quae dicitur formaliter libera, moveatur ab intrinseco quoad exercitium, nec (j) de necessitate exeat in actum, ad praesentiam cujuscunque agentis vel passi, respectu cujus dicitur habere liberum arbitrium. Haec autem conveniunt voluntati, non autem intellectui agenti, vel possibili. Nam intellectus agens, de necessitate agit ad praesentiam phantasmatum et intellectus possibilis (S) sibi conjuncti, sic quod non est in potestate sua agere et non agere; similiter, intellectus possibilis, necessario movetur a phantasmate et intellectu agente (s), vel ab objecto suo, quoad actum primum, et quandoque ad actum secundum; et constat quod movetur a voluntate, necessaria motione, ad actualem considerationem. Sed voluntas, nec ab aliquo objecto, nec a quacumque potentia sibi conjuncta, necessario movetur quoad exercitium sui actus, sic quod necessitetur exercere actum suum; immo, in potestate sua est cessare ab omni actu, respectu cujuscumque objecti, mediate, vel immediate. Et de hoc optime loquitur sanctus Thomas, de Malo, q. 6, art. i, in solutione (a) Ad argumenta Bernardi respondetur. - Ora. Pr. decimi argumenti. Argumentum enim decimum tale est : " Sicut intellectus est potentia separata a materia, ita et voluntas. Sed intellectus ex necessitate movetur a suo objecto; cogitur enim homo ex necessitate assentire alicui veritati, per violentiam rationis. Ergo, eadem ratione, voluntas necessario movetur a suo objecto. "

Haec ille.

Sequitur responsio: " Dicendum, inquit, quodin intellectu et voluntate quodammodo est simile, et quodammodo dissimile. Dissimile quidem, quantum ad exercitium actus : nam intellectus movetur a voluntate ad agendum ; voluntas autem, non ab alia potentia animae, sed a seipsa. Sed ex parte objecti, est utrobique similitudo. Sicut enim voluntas movetur ex necessitate ab objecto quod est omnifariam bonum, non autem ab objecto quod potest accipi secundum aliquam rationem ut malum; ita intellectus movetur ex necessitate ad verum necessarium, quod non potest accipi ut falsum, non autem a vero contingenti, quod potest accipi ut falsum. "

Haec ille.

Quomodo autem intelligat voluntatem necessario moveri ab objecto, declarat in corpore articuli, ubi sic dicit : (c Sciendum quod aliqua potentia dupliciter potest moveri : uno modo, ex parte subjecti; alio modo, ex parte objecti. Ex parte subjecti quidem, sicut visus, per immutationem dispositionis organi, movetur ad clarius vel minus clare videndum. Ex parte vero objecti, sicut visus nunc videt album, nunc nigrum. Et prima quidem immutatio pertinet ad ipsum exercitium actus, ut scilicet agatur vel non agatur, aut melius aut debilius agatur. Secunda vero immutatio pertinet ad specificationem actus; nam actus speeificatur per objectum, s Et aliquibus interpositis, subdit : " Si consideremus motum potentiarum animae ex parte objecti specifi-cantis actum, primum principium motionis est ex intellectu; hoc enim modo bonum intellectum movet voluntatem. Si autem consideremus motus potentiarum animae ex parte exercitii actus, sic principium motionis est ex voluntate : nam semper potentia ad quam pertinet finis principalis, movet ad actum id quod est ad finem, sicut militaris movet frenorum (a) factricem ad operandum; et hoc modo voluntas movet seipsam, et omnes alias animae potentias : intelligo enim quia volo; et similiter, utor omnibus aliis potentiis et habitibus, quia volo, etc. " Et aliquibus interpositis, subdit : (t Relinquitur ergo quod, sicut concludit Aristoteles, in capitulo de Bona fortuna (lib. 7. Moralium Eudem., cap. 18), illud quod primo movet voluntatem et intellectum, sit aliquid supra intellectum et voluntatem, scilicet Deus, qui, cum omnia moveat secundum rationem mobilium, ut levia sursum, et gravia deorsum, etiam voluntatem movet secundum ejus conditionem, non ex necessitate, sed ut indeterminate se habentem ad multa. Patet ergo quod, si consideretur motus voluntatis ex parte exercitii actus, non movetur ex necessilate. Si autem consideretur motus voluntatis ex parte objecti determinantis actum voluntatis ad hoc vel ad illud volen-dum, considerandum est quod objectum movens voluntatem, est bonum conveniens apprehensum. Unde si aliquod bonum proponatur (a), quod non apprehendatur sub ratione boni aut convenientis, non movebit voluntatem. Cum autem consilia et electiones sint circa particularia, quorum est actus, requirunt quod (6) illud quod apprehenditur ut bonum et conveniens, apprehendatur ut bonum et conveniens in particulari, et non in universali tantum. Si igitur apprehendatur ut bonum conveniens secundum omnia particularia quae considerari possunt, ex necessitate movebit voluntatem ; et propter hoc, homo (y) ex necessitate appetit beatitudinem, quae est status omnium bonorum aggregatione perfectus. Dico autem ex necessitate, quantum ad determinationem actus, quia non potest velle oppositum; non autem quantum ad exercitium actus, quia potest aliquis non velle tunc cogitare de beatitudine, quia et ipsi actus intellectus et voluntatis particulares sunt. Si autem sit tale bonum, quod non inveniatur esse bonum secundum omnia particularia quae considerari possunt, non ex necessitate movebit, etiam quantum ad determinationem actus. Poterit enim aliquis velle ejus oppositum, etiam de eo cogitans : quia forte est bonum et conveniens consideratum secundum aliquid, non autem est bonum aut conveniens secundum aliquod aliud particulare consideratum; sicut quod est bonum sanitati, non est bonum delectationi ; et sic de aliis. "

Haec ille.

Ex quo patet quanta differentia est inter intellectum et voluntatem, quantum ad necessario vel non necessario moveri. Nam voluntas a solo Deo necessitari potest, quantum ad exercitium actus; intellectusautem necessitari potest ah objecto suo, et a voluntate, quoad exercitium actus, scilicet ad agere et non agere, et quoad intendendum et remittendum actum suum. Et sic semper voluntas liberior est intellectu. Ad secundum patet responsio per praedicta. Quia voluntas magis est indeterminata quam intellectus : nam voluntas non solum habet ^determinationem ex parte objecti, immo ex parte subjecti; intellectus autem est indeterminatus tantum ex parte objecti, non autem ex parte subjecti, quia potest moveri et necessitari ad actum suum a voluntate. Ad lertium patet per idem; quia procedit secundum non causam ut causam. Non enim accipit complete totalem causam quare voluntas dicitur liberior intellectu, sed particularem causam, seu partem (a) proponatur. - praeponatur Pr. (6) quod. - Orti. Pr. (f) homo. - non Pr. occurrunt suo intellectui contra voluntatem, vel praeter saltem; sic etiam sanctis viris occurrunt malae (a) cogitationes, quas statim voluntas repellit; alias tentatio diaboli semper esset peccatum, si per voluntatem veniret, et tunc Christus peccasset. Unde aliquando, sine opere voluntatis, venit ejc his quae sponte offeruntur intellectui, quae sunt illa quas primo determinant intellectum. Unde homo habet dominium suorum actuum, sicut et libertatem, formaliter per voluntatem , sed causaliter per intellectum, modo qui dictus est J.

Haec Bernardus. Ad decimum patet ex dictis; quia falsum assumit, scilicet quod intellectus habeat formaliter libertatem exse, sicut voluntas. Ad undecimum patet per idem; quia falsum assumit, scilicet quod eodem modo et aequaliter homo habeat suorum actuum dominium per intellectum, sicut per voluntatem. Nec modus quem arguens ibidem assignat, est conveniens, ut dicit Bernardus, a Quia bene verum est quod, sicut intellectus hahet sua principia, quibus statim assentit, cum praesentantur ei, ita voluntas hahet ultimum finem, et illa quae praesentantur ei ut habentia necessarium ordinem ad finem; sed tamen voluntas alia vult, quae non habent necessarium ordinem ad finem, expedientia (6) tamen ad consequendum finem; et respectu talium est deliberatio, quia de fine non est deliberatio, nec de his quae habent necessarium ordinem ad finem evidenter, ut patet, 3. Ethicorum (cap. 3). Verum est tamen quod voluntas bene imperat intellectui considerationem diversorum, et sic deliberat, et voluntas post deliberationem eligit. Sed quomodo voluntas facit primum imperium?

Dicendum quod voluntas movetur ab ultimo fine, a quo mota imperat intellectui ad considerandum ea quae faciunt ad finem, et quae non; et sic plenam deliberationem et consensum voluntatis praecedit imperium, ad videndum si tale quid expediat ultimo fini, in his quae non habent certum et necessarium ordinem ad finem.

Quod autem dicit, quod libertas magis attribuitur voluntati quam intellectui,

necessarium est eum redire ad id quod volebat fugere : quia istud magis, non est nisi quia formaliter est in ea libertas, in intellectu autem magis est causaliter; unde modus iste bonus est.

Ad ea vero quae dicit de pertinentibus ad libertatem,

dicendum quod libellas excludit necessitatem coactionis; et necessitatem immutabilitatis non includit omnino : quia, licet, praesentato fine ultimo, voluntas velit ipsum, non tamen debet dici quod ista necessitas sit absoluta; quia potest facere quod non praesentetur ei, et sic non volet ipsum. Ergo respectu ultimi finis habet voluntas non necessitatem absolutam, sicut grave quod moveaturdeorsum, nisialiud impediat; sed ex suppositione, scilicet quod sibi praesentetur. Ad ea autem quae sunt ad finem, adhuc requiritur non solum ista suppositio quod sibi praesententur, sed etiam alia suppositio, scilicet finis; quia volitio eorum dependet a fine. Quando enim aliquis judicat illud quod est ad finem, esse necessarium ad illum, idem judicium est de illo, sicut de fine; quia necessario vult ipsum voluntas, necessitate ex suppositionibus praedictis. Quando autem non habet necessarium ordinem ad finem ultimum, potest voluntas illud non velle; nec aliquam necessitatem volendi habet, nec absolute, nec ex suppositione. "

Haec Bernardus, et bene, et conformiter sancto Thomae. IV. Ad argumenta Bernardi.

Ad argumenta Bernardi respondetur (a). Et Ad primum dicitur primo, quod Bernardus de Gannato (6), licet in impugnationibus Godofridi teneat quod liberum arbitrium formaliter est in voluntate, et causaliter in intellectu, tamenin impugnationibus Henrici, ubi facit dictum argumentum, tenet oppositum, ut patet in argumento isto, et duobus sequentibus. Secundo, dicitur quod argumenta sua non cogunt. Unde ad istud argumentum, dicitur quod illa tria quae ibi recitantur, requiruntur ad liberum arbitrium; sed non sufficiunt : quia, cum illa tria conveniant intellectui agenti, sicut et intellectui possibili, tunc intellectus agens posset dici liber in agendo; quod nullus ponit. Requiritur ergo, ultra illa tria, ad perfectam libertatem, quod potentia quae dicitur formaliter libera, moveatur ab intrinseco quoad exercitium, nec (y) de necessitate exeat in actum, ad praesentiam cujuscumqueagentis vel passi, respectu cujus dicitur hahere liberum arbitrium. Haec autem conveniunt voluntati, non autem intellectui agenti, vel possibili. Nam intellectus agens, de necessitate agit ad praesentiam phantasmatum et intellectus possibilis (8) sibi conjuncti, sic quod non est in potestate sua agere et non agere; similiter, intellectus possibilis, necessario movetur a phantasmate et intellectu agente (e), vel ab objecto suo, quoad actum primum, et quandoque ad actum secundum; et constat quod movetur a voluntate, necessaria motione, ad actualem considerationem. Sed voluntas, nec ab aliquo objecto, nec a quacumque potentia sibi conjuncta, necessario movetur quoad exercitium sui actus, sic quod necessitetur exercere actum suum; immo, in potestate sua est cessare ab omni actu, respectu cujuscumque objecti, mediate, vel immediate. Et de hoc optime loquitur sanctus Thomas, de Malo, q. 6, ait. 4, in solutione decimi argumenti. Argumentum enim decimum tale est: " Sicut intellectus est potentia separata a materia, ita et voluntas. Sed intellectus ex necessitate movetur a suo objecto; cogitur enim homo ex necessitate assentire alicui veritati, per violentiam rationis. Ergo, eadem ratione, voluntas necessario movetur a suo objecto. "

Haec ille.

Sequitur responsio: " Dicendum, inquit, quodin intellectu et voluntate quodammodo est simile, et quodammodo dissimile. Dissimile quidem, quantum ad exercitium actus : nam intellectus movetur a voluntate ad agendum ; voluntas autem, non ab alia potentia anima?, sed a seipsa. Sed ex parte objecti, est utrobique similitudo. Sicut enim voluntas movetur ex necessitate ab objecto quod est omnifariam bonum, non autem ab objecto quod potest accipi secundum aliquam rationem ut malum; ita intellectus movetur ex necessitate ad verum necessarium, quod non potest accipi ut falsum, non autem a vero contingenti, quod potest accipi ut falsum. "

Haec ille.

Quomodo autem intelligat voluntatem necessario moveri ab objecto, declarat in corpore articuli, ubi sic dicit : " Sciendum quod aliqua potentia dupliciter potest moveri : uno modo, ex parte subjecti; alio modo, ex parte objecti. Ex parte subjecti quidem, sicut visus, per immutationem dispositionis organi, movetur ad clarius vel minus clare videndum. Ex parte vero objecti, sicut visus nunc videt album, nunc nigrum. Et prima quidem immutatio pertinet ad ipsum exercitium actus, ut scilicet agatur vel non agatur, aut melius aut debilius agatur. Secunda vero immutatio pertinet ad specificationem actus; nam actus specificatur per objectum. " Et aliquibus interpositis, subdit : " Si consideremus motum potentiarum animae ex parte objecti specifi-cantis actum, primum principium motionis est ex intellectu; hoc enim modo bonum intellectum movet voluntatem. Si autem consideremus motus potentiarum animae ex parte exercitii actus, sic principium motionis est ex voluntate : nam semper potentia ad quam pertinet finis principalis, movet ad actum id quod est ad finem, sicut militaris movet frenorum (a) factricem ad operandum; et hoc modo voluntas movet seipsam, et omnes alias animae potentias : intelligo enim quia volo; et similiter, utor omnibus aliis potentiis et habitibus, quia volo, etc. " Et aliquibus interpositis, subdit : " Relinquitur ergo quod, sicut concludit Aristoteles, in capitulo de Bona fortuna (lib. 7. Moralium Elidem., cap. 18), illud quod primo movet voluntatem et intellectum , sit aliquid supra intellectum et voluntatem, scilicet Deus, qui, cum omnia moveat secundum rationem mobilium, ut levia sursum, et gravia deorsum, etiam voluntatem movet secundum ejus conditionem, non ex necessitate, sed ut inde- (a) frenorum. - superiorum Pv.

terminate se habentem ad multa. Patet ergo quod, si consideretur motus voluntatis ex parte exercitii actus, non movetur ex necessilate. Si autem consideretur motus voluntatis ex parte objecti determinantis actum voluntatis ad hoc vel ad illud volen-dum, considerandum est quod objectum movens voluntatem, est bonum conveniens apprehensum. Unde si aliquod bonum proponatur (a), quod non apprehendatur sub ratione boni aut. convenientis, non movebit voluntatem. Cum autem consilia et electiones sint circa particularia, quorum est actus, requirunt quod (6) illud quod apprehenditur ut bonum et conveniens, apprehendatur ut bonum et conveniens in particulari, et non in universali tantum. Si igitur apprehendatur ut bonum conveniens secundum omnia particularia quae considerari possunt, ex necessitate movebit voluntatem ; et propter hoc, homo (j) ex necessitate appetit beatitudinem, quae est status omnium bonorum aggregatione perfectus. Dico autem ex necessitate, quantum ad determinationem actus, quia non potest velle oppositum; non autem quantum ad exercitium actus, quia potest aliquis non velle tunc cogitare de beatitudine, quia et ipsi actus intellectus et voluntatis particulares sunt. Si autem sit tale bonum, quod non inveniatur esse bonum secundum omnia particularia quae considerari possunt, non ex necessitate movebit, etiam quantum ad determinationem actus. Poterit enim aliquis velle ejus oppositum, etiam de eo cogitans : quia forte est bonum et conveniens consideratum secundum aliquid, non autem est bonum aut conveniens secundum aliquod aliud particulare consideratum; sicut quod est bonum sanitati, non est bonum delectationi ; et sic de aliis. "

Haec ille.

Ex quo patet quanta differentia est inter intellectum et voluntatem, quantum ad necessario vel non necessario moveri. Nam voluntas a solo Deo necessitari potest, quantum ad exercitium actus; intellectus autem necessitari potest ab objecto suo, et a voluntate, quoad exercitium actus, scilicet ad agere etnon agere,etquoad intendendum et remittendum actum suum. Et sic semper voluntas liberior est intellectu. Ad secundum patet responsio per praedicta. Quia voluntas magis est indeterminata quam intellectus : nam voluntas non solum habet indeterminationem ex parte objecti, immo ex parte subjecti; intellectus autem est indeterminatus tantum ex parte objecti, non autem ex parte subjecti, quia potest moveri et necessitari ad actum suum a voluntate. Ad tertium patet per idem; quia procedit secundum non causam ut causam. Non enim accipit complete totalem causam quare voluntas dicitur liberior intellectu, sed particularem causam, seu partem causae. Voluntas enim dicitur liberior intellectu, non solum quia est indifferens ad plura objecta particularia contenta sub objecto suo universali et adaequato, nec solum quia movet intellectum ad exercitium sui actus; sed, ultra hoc, quia movet intellectum per modum causae efficientis, et motione necessitante suum mobile, non autem econtra.

Et tunc, ad primum ibidem adductum, inquantum potest infringere hanc responsionem, dicitur quod determinatio qua intellectus determinat voluntatem, est per modum causae finalis, et non per modum efficientis; nec ullo modo necessitat voluntatem ad exercitium sui actus. Et ita intellectus nec se nec voluntatem determinat, neque tanquam causa prima, neque tanquam causa secunda, determinatione sufficienti ad liberum arbitrium, cujus est ponere actum quoad ejus esse actuale, et tollere ab esse actuali in rerum natura. Intellectus enim dat actui voluntatis rationem specificum , non autem esse actualis exsistentiae.

Ad secundum ibidem adductum, dicitur quod indeterminato voluntatis, qua est indifferens ad diversa objecta, et similiter indeterminato ejus, qua est indifferens ad agere et non agere, non reducitur ad actualem determinationem in reruni natura, quoad sui esse, a quacumque potentia creata distincta a voluntate, sed tantummodo a Deo et ab ipsa voluntate; quia ab illis duobus solis duntaxat dependet actus, quantum ad suum esse vel non esse. Ab intellectu vero non dependet actus voluntatis, nisi in esse intelligibili et specifico et rationis, magis quam reali. Indeterminata autem intellectus reducitur ad determinationem in esse actuali per voluntalem, ut saepe tactum est. Unde breviter, motio et determinatio quam facit intellectus respectu actuum voluntatis, magis est rationis quam realis, magis potentialis quam actualis; et hoc ideo (a), quia determinat (6) per modum linis, et non per modum efficientis. V. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum Aureoli, negatur antecedens. Nam ad liberum arbitrium non pertinet sententia, nec judicium, nec arbitratio, tanquam actus eliciti a libero arbitrio, sed tanquam actus imperati, vel praevii ad actum liberi arbitrii, qui est eligere; et similiter, quia a libero arbitrio est quod tales actus participent libertatem , et sint liberi : ita quod cuilibet eorum communicatur modus libertatis, ut supra dictum est, in simili, de grammatica, quae non est causa locutionis simpliciter, sed causa rectitudinis in locutione. Ad confirmationem, patet ex praedictis. Ad secundum dicitur quod, cum dicimus liberum arbitrium esse voluntatem ut continet in virtute actum potentiae deliberativae, non intelligimus quod potentia intellectiva imprimat per modum efficientis potentiae volitivae aliquem actum, aut habitum, aut aliud accidens, ab ipsa voluntate distinctum; sed intelligimus quod potentia voluntatis procedit ab essentia animae, mediante potentia intellectiva, et sic quasi effectus a causa. Omnis autem effectus est similitudo virtutis suae causae, et continet in se participative similitudinem suae causae, vel in essentia, vel in modo essendi vel operandi. Et ideo voluntas, inquantum habet in se quod possit elicere actum electionis quasi (a) proportionabilis actui intellectus deliberantis, dicitur et est liberum arbitrium. Ad tertium, negatur antecedens. Et ad probationem, dicitur quod minor est falsa; quia nec positio actuum intellectus et voluntatis causat liberum arbitrium, nec eorum sublatio tollit illud. Conceditur tamen quod actus liberi arbitrii, qui est eligere, importat actus duarum potentiarum : quia dicit in recto actum voluntatis, in obliquo-autem actum rationis; quod patet ex sua diffinitione, qua dicitur quod electio est desiderium et appetitus praeconsiliati. Tamen ex hoc non plus sequitur propositum quod intendit arguens, quam sequatur in simili proposito : actus voluntatis non potest esse nisi concurrentibus actibus duarum potentiarum, unius scilicet cognitivae, et alterius appetitivae ; igitur voluntas est proprietas consurgens ex duobus actibus. Ad quartum, negatur prima consequentia. Quia, licet habeamus libertatem ad multos actus pertinentes ad diversas potentias, non tamen immediate, sicut supra dictum est : quia solus actus electionis immediate subest libero arbitrio, et solus ille elicitur a libero arbitrio, ut liberum arbitrium est; alii autem non subsunt libero arbitrio immediate, nec elicitive, sed mediate, et imperative. Sj 3.

Ad argumenta contra quintam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Godofridi.

Ad primum contra quintam conclusionem, " potest dici primo, juxta intentionem Commentatoris, 9. Metaphysica), corum. 2, ubi ponit Philosophus eamdem diffinitionem potentiae, quod Philosophus non diffinit universaliter potentiam activam, sed eam quae est transmutativa (6) materiae. Unde ipse ait quod Philosophus descripsit potentiam activam, quae est ex (y) forma, et potentiam passivam, quae est per materiam (8). Et de tali verum "st quod est principium transmutandi aliud : quoniam est principium transmutandi materiam, et nunquam est principium transmutandi se; quamvis utrumque principium, activum scilicet et passivum, aliquando concurrant in eodem composito : sicut patet de aqua calefacta, quae, per se, absque extrinseco agente, redit ad frigiditatem ; cujus scilicet frigiditatis principium quo activum, est forma aquae, passivum est materia ejus. Et hoc innuit in eodem commento Commentator, dicens : et In quibusdam enim rebus potentia activa erit in ipso passivo, et in quibusdam in alio. " Et per hoc patet quod illud assumptum non facit ad propositum, cum voluntas non sit taliter activa. Secundo, dicitur quod, esto quod concederetur Philosophum ibidem diffinire universaliter potentiam activam, non tamen dicit Philosophus, ibidem, quod talis potentia sit principium transmutandi alterum simpliciter, sed solum quod alterum aut quasi alterum ; nam ait sic : Potestas dicitur, haec quidem principium motus aut mutationis in altero, aut inquantum alterum, 5. Metaphysica: (t. c. 17); per quam disjunctivam aperte demonstrat nihil prohibere quod idem sit sui ipsius transmutatum, licet aliter et aliter : sic enim voluntas inquantum continet virtualiter actum suum, transmutat seipsam inquantum est ejus formaliter receptiva. "

Haec est responsio Gregorii (dist. 24, q. 1, concl. 1) ad hoc argumentum; et bona est, et conformis dictis sancti Thomae, de Malo, q. 6, art. 1, ubi sic : a Quantum ad exercitium actus, manifestum est quod voluntas movetur a seipsa; sicut enim movet alias potentias, ita et seipsam movet. Nec propter hoc sequitur quod voluntas secundum idem sit in potentia et in actu. Sicut enim homo, secundum intellectum, in via inventionis, movet seipsum ad scientiam , inquantum ex uno noto in actu (a) venit in aliquid ignotum, quod erat solum in potentia notum; ita, per hoc quod homo vult aliquid in actu, movet se ad volendum aliquid aliud in actu ; sicut per hoc quod vult sanitatem, movet se ad volendum sumere potionem. " Ad secundum dicit Gregorius, quod, n quamvis multi sic allegent Philosophum, non tamen hoc dicit Philosophus, aut Commentator; sicut patet intuenti utrumque, ibidem. " Ego tamen dico quod illud dictum est verum, loquendo de materia ex qua, quae est pars illius cujus dicitur materia; de tali enim materia, concedo quod non potest esse causa effectiva illius cujus est materia. Si autem loquamur de materia in qua, quae dicitur subjectum accidentis, tunc negatur illud dictum : quia idem potest esse causa efficiens et materia in qua vel subjectum unius et ejusdem rei, puta accidentis; sicut patet de subjecto respectu propriae passionis; ut de essentia animae et suis potentiis concedit sanctus Thomas, in multis locis, potissime, 1 p., q. 77, art. 5 et 6. Ad tertium dicit Gregorius, quod, " si quaelibet relationes mutuae vocentur oppositae, nihil prohibet aliquas relationes oppositas in eodem fundari, ad bonum intellectum loquendo de fundatione relationis. Hoc patet per Augustinum (9. de Trinitate, cap. 12), quoad relationes de quibus agitur; nam cum mens amat se, aut intelligit se, ipsa est activa et passiva, movens et mota. Praeterea, nullus potest negare quin eadem res possit esse (a) intelligens et intellecta, amans et amata, respectu ejusdem; et tamen haec omnia dicuntur relative, et referuntur realiter, sicut dicit se probasse, distinctione 30 primi Sententiarum. Si vero magis proprie, illae tantummodo dicantur oppositae relationes, quae sunt incompossibiles circa idem, nego praedictas relationes esse oppositas, j

Haec ille.

Mihi apparet quod ista responsio deficit in aliquibus. Primo, quia ponit quod relatio amati ad amantem, et scibilis ad scientiam, vel objecti intellecti ad intelligentem vel intellectionem, sit realis. Hoc enim est contra Philosophum, 5. Metaphysicae (t. c. 20), et contra sanctum Thomam, in pluribus locis. Secundo, quia ponit relationes reales oppositas fundari in eodem penitus; quod est contra sanctum Thomam. Ideo dicitur, conformiter ad solutionem primi, quod sicut voluntas, dum movet se, secundum aliud est in actu, et secundum aliud in potentia; ita secundum aliud et aliud fundat oppositas relationes. Ad quartum dicit Gregorius, quod " ejusdem ad seipsum potest esse relatio realis. Nec Philosophus dicit oppositum alicubi : nam ubi allegatur, praecise loquitur de identitate, et non universaliter (6) de relatione ejusdem rei ad seipsam ; et praeterea (t), non dicit illam non esse realem, sicut in primo, dist. 30, dicit se ostendisse s.

Haec ille.

Mihi apparet quod ista solutio falsum assumit, sicut et praecedens, scilicet quod idem penitus indistinctum referatur ad seipsum relatione reali. Ideo dicendum quod, cum voluntas movet seipsam, ipsa secundum aliud fundat relationem moventis, et secundum aliud terminat eam : nam praedicta relatio fundatur in voluntate ut est sub volitione finis actuali vel habituali, et non in essentia nuda voluntatis; terminat autem dictam relationem per sui nudam essentiam. Et ita non sequitur quod voluntas proprie referatur ad seipsam reali relatione. Et de hoc latius dicetur inferius. Ad quintum dicit Gregorius, quod, " si tale compositum dicatur per se productum, de quo ad praesens non euro, consequens conceditur. Et nego primam illationem (5), qua probatur esse falsum; nam voluntas non est illud compositum.

Ad secundam probationem, dico quod non omne producens aequivocum, est nobilius producto. Quinimmo, habet multas instantias : nam color exsistens in pariete, vel species in organo, est productiva visionis in anima; et secundum istam imaginationem producit compositum ex anima et visione; quo composito ipsa non est nobilior. Idem de speciebus in anima exsistentibus, a quibus notitia? producuntur. Et multa? aliae instantia? possent dari, loquendo generaliter de producente, tam totali quam partiali. "

Haecille.

Ego dico quod semper producens aequivocum totale, est nobilius suo producto. Sed ex hoc non sequitur, in proposilo, quod pars sit melior toto, nec quod nuda essentia voluntatis sit nobilior composito ex voluntate et ex volitione : quia, in casu quo voluntas movet se, producens totale non est sola et nuda essentia voluntatis, sed est compositum ex voluntate et ex volitione finis; istud autem compositum, nobilius est quam compositum ex voluntate et ex volitione eorum qua? sunt ad finem. Ad sextum dicit Gregorius, primo, quod, " concesso quod bonum actuale causet appetitionem in appetitu efficienter; quod tamen non est intelligendum de causatione immediata, sed mediata tantummodo, ut puta quia eflicit notitiam sui, qua? partia-liter efficit appetitionem (et hoc Philosophus videtur innuere, ibidem (3. de Anima, t. c. 54), cum ait quod appetibile movet cum non movetur, eo quod sit intellectum aut imaginatum, innuens per bcc quod mediante sua apprehensione movet appetitum; quod etiam innuit Commentator, comm. 54, exponens illud, Appetitus quidam (v.) motus est: ((Appetitus, inquit, est motus, quia est a re appetita per intellectum in actu, " id est, per intellectionem ; et comm. 49, dicit quod a desideratum movet intellectum , et tunc desiderabit intellectus, et cum desideraverit, tunc movetur homo j; et iterum : " intellectus, quando apprehenderit aliquid, desiderabit per scientiam, et movebit per desiderium; " ita quod, secundum eum, scientia est causa desiderii, et desiderium est causa motus, scientia? autem causa est ipsum desideratum, licet non quodlibet bonum desideratum et apprehensum sit causa sua? apprehensionis); ex hoc tamen non sequitur quod ipsa virtus appetitiva non sit etiam productiva sua? appetitionis. - Secundo, potest dici, secundum aliquos, quod Philosophus vult ibi, quod bonum actuale movet appetitum tantummodo metaphorice, et per modum finis; sicut ex intentione Commentatoris, 12. Metaphysica;, comm. 36, potest haberi.

Et si arguitur contra : Tunc Philosophus aequivocaret de motore, cum ait (3. de Anima, t. c. 54), est aliquod movens immobile, et aliquod movens motum, eo quod appetitus movet active corpus motum, et non per modum finis,

concedi potest illatum ; nec aliquod malum sequitur circa propositum illud Philosophi, sicut patet diligenter consido (i) quietem. - quidem IV. ranti quid intendit ipse Philosophus. Praeterea (a), hoc oportet quemlibet concedere : nam constat quod appetitus movet corpus localiter; nullus autem diceret quod bonum actuale movet appetitum localiter, motione activa; et sic non univoce dicitur utrumque movere. "

Haec ille, et bene, quantum ad hoc quod negat hanc consequentiam, Objectum movet voluntatem, igitur voluntas non movet seipsam. Et de hoc sermo erit latior in quaestione sequenti, ubi ostendetur a quibus movetur voluntas, et qualiter. Ad septimum dicit Gregorius, primo, quod " Commentator loquitur de potentiis agentibus naturaliter inquantum hujusmodi, non autem de liberis inquantum sunt liberae, seu respectu eorum quorum sunt libera?; quod dico propter animam rationalem, qua?, respectu quarumdam operationum est principium mere naturale, respectu vero quarumdam est principium mere contingenter et (6) libere. Item, loquitur de potentiis totalibus, et non partiali-hus, sive sit unica, sive plures partiales sumantur pro una totali. Primum horum patet per verba qua? promittit, jam allegata. Ait enim (2. Physicorum, comm. 48) : " Dicamus igitur quod prima materia est parata ad recipiendum duo contraria aequaliter; et ideo receptio utriusque contrariorum est ei naturalis. Similiter apparet de anima concupiscibili, scilicet ipsam esse praeparatam ad actiones contrarias aequaliter. Istud enim contingens non habet causas agentes contraria aequaliter in omni tempore, scilicet illud quod est naturale. " - Haec ille.

Ubi nota quod loquitur de naturali principio, et iterum de anima concupiscibili, qualis est anima brutalis, vel etiam anima humana inquantum est sensualitas, non autem ut rationalis est, secundum quem modum ipsa est libera, et aequaliter ad opposita se habens, ut patet ex ejus intentione, et Philosophi, 9. Meta-physicx, comm. 10.

Secundo (y), patet per alia ejus verba, 2. Physicorum (comm. 48). Ait enim : a Ergo contingens aequale impossibile est ut inveniatur ex eo altera duarum diversarum actionum, nisi ex altera causa conjuncta; quoniam neutra actio dignior est ut sit quam reliqua. " Vult igitur quod nulla sit totalis causa, et naturaliter activa contrariorum. Quod autem aliquid sit parliale activum contrariorum, productivum mere naturaliter, quorum contrariorum aliud partiale productivum sit principium liberum,

non est contra eum; nam tunc ex libertate principii liberi, altera actionum determinate ponetur ab utroque. Ex quihus patet quod dictum Commentatoris non est contra praemissa : tum quia voluntas non est totale principium productivum; tum quia voluntas respectu talium actuum est principium liberum. " - Haec Grego- (a) Praeterea. - Propter Vv.

(6) et. - Om. Pi-. (y) Secundo. - Secundum Vv.

rius, et bene, nisi pro quanto supponit quaedam falsa, puta quod potentiae animae non sint aliud realiter quam ipsa anima; et ideo dicit quod anima est sensualitas, et similia, quae apud sanctum Thomam falsa sunt. Item, assumit quod voluntas non est totale productivum actuum suorum, sed partiale. Sed de hoc in sequenti quaestione principaliter tractabitur. Ad octavum dicitur, conformiter ad praemissa, quod voluntas, si in sua nuda essentia consideretur, non potest se movere ad actum suum; sed oportet quod, si debet actum elicere, quod actuetur prius natura aliquo actu primo vel secundo, ab extrinseco, potissime a Deo : quia ea quae sunt ad finem, non vult inquantum hujusmodi, nisi inquantum actuatur volitione finis; ad hoc autem quod velit finem ultimum, oportet quod moveatur a Deo : ita quod ad volitionem finis se habet mere passive, et nullo modo active; vel, si se habet aliquo modo active ad illam, hoc est inquantum motio Dei, vel aliquid a Deo influxum, quidquid illud sit, ponit eam in actu primo sufficienter ad eliciendum active volitionem respectu finis. Et sic dico quod voluntas nuda, non est sufficiens principium proximum producendi aliquem actum in seipsa receptum. Et ideo ad argumenta contra primum membrum divisionis non oportet respondere. Ad primum vero contra secundum membrum, dicitur quod dispositio adveniens voluntati, non trahit ipsam ad rationem activi nec passivi : quia, ut dictum est in solutione primi, non est de ratione activi, potissime partialis et liberi, quod agat in aliud essentialiter a seipso distinctum; sed sufficit quod ratio agendi distinguatur a ratione passionandi, et quod per aliud sit in actu, et per aliud in potentia, ut dictum fuit. Ad secundum dicitur quod in motu quo voluntas seipsam movet, per se movens est compositum ex voluntate et ex volitione finis; sed per se motum, est ipsa nuda essentia voluntatis. Et ita non sequitur quod aliquid secundum idem sit in actu et in potentia.

Et ad responsionem ibidem datam, dicitur quod vera est, si bene intelligatur; quia voluntas habens volitionem finis, est secundum aliud et aliud in potentia formali, et in actu virtuali, respectu volitionis eorum quae sunt ad finem.

Nec valet improbatio; quia non est simile de potentia nuda, et de potentia actuata volitione finis. Ad tertium dicitur quod, sicut nullum est inconveniens quod substantia producat accidens, vel quod causa producat effectum se ignobiliorem, esset tamen inconveniens oppositum, scilicet quod effectus esset nobilior sua causa; sic in proposito, non est inconveniens quod voluntas exsistens sub volitione finis, ac per hoc virtualiter volens ea quae sunt ad finem, moveat se ad actualem et formalem dilectionem eorum quae sunt ad finem, quae quidem dilectio est imperfectior prima, et sic peractum digniorem producat indigniorem : sicut intellectus per notitiam principiorum devenit in notitiam conclusionum ; nec tamen intellectus aut voluntas in tali motione interficiunt seipsos, sed potius perficiunt : quia major perfectio est actualiter cognoscere principia et conclusiones, quam principia tantum ; et similiter, perfectius est velle finem et ea quae sunt ad finem actualiter, quam finem tantum. Ad quartum dicitur quod major diversitas requiritur inter movens et mobile motu locali vel altera-tionis, per quam acquiritur forma substantialis vel accidentalis fixa, quam in motu animae per intellectum aut voluntatem; quia primus motus est actus imperfecti, secundus vero est actus perfecti. Cujus signum est, quod Philosophus ponit in anima intellectum agentem et possibilem, et quod notitia principiorum causat notitiam conclusionum. Ad quintum patet per simile; nam aliud est de motu locali, aliud est de motu intellectus et voluntatis, qui eliam attribuuntur Deo. Verumtamen Aristoteles non potest negare quin anima moveat seipsam, etiam localiter, licet peraccidens, ad motum corporis. Ad sextum patet responsio per ea quae dicta sunt in solutione septimi principialis; potissime, quia in volitione qua voluntas movet se ad volendum ea quae sunt ad finem, voluntas non est totalis causa productiva, sed partialis; concurrit enim volitio finis.

Ad responsiones ibidem datas, dicitur quod parum valent, quia sancius Thomas nullam illarum daret. Ideo non oportet sollicitari ad destruendum eas; omnes enim illae supponunt falsum, scilicet quod voluntas sola sit principium productivum cujuslibet sui actus. Sciendum tamen quod ad istas sex probationes secundi membri divisionis facta? in octavo principali argumento, aliter respondet Bernardus de Gannato. Dicit enim quod positio illa probabilis est, et si sane intelligatur quod voluntas affecta movet se. Unde dicit quod " duo sunt hic scienda : scilicet quod affectio quaedam potest esse in voluntate, antequam ipsa moveat se. Anima enim est quae movet se per voluntatem, prius tamen mota per boni apprehensionem. Cum ergo apprehendit bonum, jam afficitur ad bonum, et sic movet se, movendo ipsum : ita ut naturale sit animae affici ad finem, ita quod, praesentato fine, non potest non affici; et sic non potest non moveri a fine, supposito quod praesentetur. Et per affectionem intelligunt isti, qui scilicet ponunt illam positionem, quod voluntas movet se ad finem, ad alia autem moveri affecta fine; unde, quia vult finem, vult ea quae sunt ad finem, quia finis est ratio volendi ea quae sunt ad finem. Et ideo ponit ista positio, quod idem subjecto est movens et motum ; et bene. Et ideo motiva est illa affectio; et ratio movendi passive, est voluntas nuda. " Ad primum ergo quod dicitur in contrarium, cum dicit quod de ratione activi est quod agat in aliud, et de ratione passivi quod patiatur ab alio,

dicendum est dupliciter. Primo, quod Philosophus loquitur de potentia activa simpliciter, et passiva simpliciter. Potentia autem activa simpliciter, est illa quae dat esse simpliciter, in genere causae efficientis ; et ista semper est ad aliud, etiam distinctum, quia nulla res potest se reducere ad esse simpliciter. Similiter, potentia passiva simpliciter, est quae recipit esse simpliciter ab alio, sicut est materia; et ista semper transmutatur ab alio secundum quod aliud. Cum autem ponimus quod idem movet se, non est ibi potentia activa simpliciter : quia nulla forma habens esse fixum et permanens, fit ibi; unde, proprie loquendo, non est impressio formae, sed magis expressio, et ideo nec proprie ratio activi. Item, nec proprie ratio passivi : quia nihil abjicitur a voluntate, per hoc quod movet se; quod non est de potentia activa et passiva.

Secundo, potest dici quod, sicut dicitur, i. Physicorum (t. c. 104), quod Socrates in foro est alius a se exsistente in domo, sic et voluntas secundum quod est non movens se, multo fortius est alia a seipsa secundum quod movet se; et quia iste motus non est ad formam immanentem, sufficit ista alietas inter movens et motum. " Ad secundum, dicendum quod quando compositum dividitur in duo, quorum unum est ratio ut moveat, et aliud ut moveatur, tunc non totum est in potentia per se, nec ad movendum active, nec ad movendum passive, sicut supponit argumentum, sed per accidens, ut patet in animalibus, quae movent seipsa, 8. Physicorum (t. c. 50). Nec est idein in potentia et in actu simpliciter respectu ejusdem, sed respectu diversorum, vel per diversa; ubi est invenire rationem movendi active et movendi passive. Quod autem addit, quod idem posset dici de voluntate nuda;

dicitur quod non est verum, secundum istam viam, quia voluntas non sufficitad movendum se : nisi affecta ab objecto, ita ut voluntas primo moveatur ab objecto per affectionem, modo praedicto ; et post, ipsa moveat seipsam ad objectum. " Ad tertium, dicendum quod voluntas absolute considerata, nobilior est inquantum habet actum suum in virtute, quam inquantum informatur eo; sed si ista duo accipiantur simul, scilicet quod voluntas habeat utroque modo actum suum, et virtualiter et formaliter, nobilior est quam si consideretur sub altero modo tantum; unde ipsa virtualiter habens actum suum, facit se formaliter sub actu suo, ita tamen quod actus remanet in virtute sua; et ita eminentius non facit se modo minus perfecto, immo magis perfecto. Nec valet exemplum de capiendo virtualiter terminum : quia nobilius est illud quod est calidum virtualiter et formaliter, quam calidum virtualiter tantum, sicut motus, et quam illud quod est calidum formaliter tantum, sicut lignum calefactum. Si autem instas de sole,

dicendum est quod sol est nobilior quam ignis; sed hoc non est quia est calidus effective, sed propter alias perfectiones suas; unde quod hoc calidum effective, sit nobilius quam calidum effective et formaliter, per accidens est. Unde patet quod ratio non concludit. " Ad quartum, dicendum est quod non est simile de gravi et de voluntate; quia voluntas habet majorem libertatem sui actus. Unde ista ratio deficit sicut aliae, quia nihil plus tribuit libertati quam activis (a) virtutibus naturalibus. Tamen grave movet se, saltem executive, licet hoc sit per impressionem sibi datam a generante; ita et voluntas, per impressionem factam ab objecto et a natura sua, movet se. Falsum etiam est quod oporteat movens et motum distincta esse subjecto. Hoc enim non oportet; sed sufficit distinctio secundum qualitates vel virtutes, vel etiam minor, secundum modum scilicet se habendi, praecipue in motu qui non est ad impressionem formae permanentis. a. Ad quintum, dicendum quod Philosophus non vult quod animalis seipsum moventis sit aliqua pars omnino immobilis, quia hoc falsum est; sed quod per se non movetur motu quo movet; nihilominus, movendo alia, movet se per accidens. " Ad sextum, dicendum quod voluntas, quantum est de natura sua, est ad opposita; ipsa tamen, ratione suae libertatis, determinat se ad id quod vult; et ita non indiget alio determinante.

Ad totam autem aliam deductionem de ligno, dicendum quod ipse arguens loquitur de potentia voluntatis, in cujus potestate est agere, sicut de potentiis naturalibus, quae necessitate sunt ad agendum. Unde, praesente objecto voluntatis, non est necesse quod voluntas velit, nisi sit objectum quod est ultimus finis; et tunc etiam non est necesse necessitate absoluta, sed ex conditione, scilicet si ostendatur, et maneat illa ostensio. Constat autem quod non sic est de potentiis naturalibus, quae necessario agunt, praesente passivo; unde non est in potestate earunvagere et non agere. Si autem dicat quod non est in potestate voluntatis agere vel non agere, libertatem tollit, et (6) primum principium, scilicet quod homo sit liberi arbitrii, et tollit etiam meritum et culpam. Unde patet quod falsum supponit.

Quod autem objicit contra se, de absentia objecti, quia voluntas non movet se in absentia objecti;

dicendum quod verum est, non tamen ideo quod actus effective vel elicitive sit ab objecto : ita quod dicerent qui tenent positionem primam, quod objectum est causa sine qua non. Nec ratio quam adducit ad improbandum, valet; quia, amota causa sine qua non, impeditur actio, sicut ipsum nomen importat. Et cum dicit . - QUAESTIO I. quod ita poterit dici de omnibus aliis, quod movebuntur ad praesentiam alterius, sicut aqua calefacit se ad praesentiam ignis,

non est simile : quia, si aqua haberet libertatem sui actus, id est, suae calefactionis, bene sequeretur (a) quod dicit, quod oportet se movere ad calefactionem in praesentia ignis, vel etiam non movere, sicut voluntas ad praesentiam objecti. Unde patet quod turpiter deficit, quia nihil plus attribuit voluntati, quae est ad opposita, quam potentiis naturalibus, quae sunt determinatae ad unum.

Quod autem dicit, quod saltem poterit dici quod lignum movet se ad praesentiam ignis,

patet quod non est simile : quia nullus attribuit talem potentialitatem voluntati respectu sui actus, qualem habet lignum respectu combustionis; quia voluntas, aut non est voluntas, aut habet libertatem respectu sui actus. "

Haec Bernardus, et quidem satis bene, nisi quia ponit objectum imprimere immediate aliquid in ipsa potentia voluntatis ante omnem actum secundum, quod non ponit sanctus Thomas. Ad nonum principale dicit Bernardus, quod " de ratione realis relationis est differentia realis inter extremum. Sed ista divisio, vel differentia, non semper oportet quod sit secundum divisionem in supposito ; sed sufficit quod unum suppositum habeat in se diversas res, secundum quas possit in eo fundari relatio realis. Et sic est, cum aliquid movet se : quia, inquantum movens est, differt a se moto; quia aliquid est in eo secundum quod est movens, quod non est in eo secundum quod motum ".

Haec ille; et satis bene, in proposito : quia, cum dico voluntas movens se, duo dico, scilicet potentiam voluntatis, sub volitione finis; cum autem dico voluntas mota, dico solam potentiam voluntatis, quia illa sola recipit, non autem sola agit. Ad decimum, negatur major, ad sensum pro quo fit : quia scilicet (6) voluntas praecise sumpta differt a composito ex ipsa et ex volitione finis; et primo modo est subjectum volitionis eorum quae sunt ad finem, secundo modo est causa effectiva ejusdem. Argumentum autem procedit contra eos qui ponunt nudam potentiam voluntatis esse productivam actus sui; quod nos non dicimus. Ad undecimum dicit Bernardus, quod a falsum supponit, scilicet quod subjectum non referatur realiter ad suum actum, nec econtra. Relatio enim realis fundatur in actione et passione, 5. Metaphysica (t. c. 20). Unde relationes originis, etiam in divinis, sunt reales; licet non sit ibi actio et passio quae sunt motus, sed simplices emanationes. Et ideo, cum actus originetur a subjecto, potest poni relatio realis et originis inter subjectum et actum suum. Nec tamen propter hoc sequitur quod idem referatur ad seipsum realiter : quia, licet inter subjectum et actum suum sit realis distinctio, in subjecto tamen simplici non est hoc; et ideo subjectum non refertur ad se relatione reali ". Ad duodecimum dicitur quod procedit ex falsa imaginatione, ac si nos diceremus quod voluntas referatur ad seipsam realiter, mediante electionis actu quem elicit. Hoc autem non dicimus; sed solum quod compositum ex voluntate et volitione finis, refertur realiter ad voluntatem praecise sumptam, et similiter ad actum volitionis eorum quae sunt ad finem praecise sumptum, et iterum, ad compositum ex voluntate et ex illa secunda volitione : nam prima relatio est moventis ad mobile vel motum, aliae duae relationes sunt producentis ad productum. Ad deciniumtertium dicit Bernardus, quod " utique verum est quod circa actum voluntatis non sunt actio et passio, secundum quod sunt praedicamenta, sive voluntas moveatur a se, sive ab alio : quia, qualitercumque voluntas moveatur, certum est quod non est ibi vere motus qui sit alteratio, vel aliqua species veri motus; actio autem et passio, secundum quod sunt praedicamenta, sunt motus, vel fundantur in motu, ut patet in libro Sex principiorum. Et ideo arguens assignat non causam pro causa, dicendo scilicet quod circa actum voluntatis, si moveatur a seipsa, non potest esse actio et passio, ideo voluntas mediante suo actu non potest referri realiter ad seipsam ".

Haec Bernardus; sed insufficienter; quia, licet circa actum voluntatis non sit actio et passio praedicamentalis, est tamen ibi origo active et passive sumpta, quae sufficit ad relationem, ut ipse statim concessit. Et ideo, ad argumentum, dicitur quod in falso fundatur, scilicet quod sola actio et passio praedicamentalis fundent relationem. Ad decimumquartuni respondet Bernardus, quod " falsum assumit, scilicet quod, si voluntas est causa effectiva sui actus et subjectum, in nullo dependet ab objecto. Hoc enim falsum est : quia, licet voluntas sit causa sui actus, inquantum movet se ad exercitium sui actus, tamen objectum est causa determinativa et specificativa actus; unde sine objecto et mutatione ejus, non posset voluntas se movere ad exercitium actus ".

Haec Bernardus; et bene, si intelligat quod voluntas movetur ab objecto, vel ab intellectu praesentante objectum, motione causae finalis, non autem effectiva. Sed de hoc in sequenti quaestione amplius dicetur. Ad decimumquintum dicit Bernardus, quod, " cum aliquid movet se per formam informantem vel exsistentem in eo, illa forma non est movens, sed ratio movendi. Quod autem aliquid sit ratio movendi et informet aliquid, non est inconveniens, immo necessarium; cum omne quod agit, agat per aliquid inexsistens, quod est principium agendi, sicut et essendi; illud enim quod est principium IV. - 15 TENTIAItUM essendi, est principium agendi. Nec tamen per hoc ponitur quod causalitas efficientis sit causalitas formae : quia forma quae sic est principium agendi, non ponitur agens, sed compositum; ipsa autem ponitur informans, et non compositum. "

Haec ille, et bene. Ad decimumsextum dicitur quod " passum potest esse causa effectiva ejus quod recipit, non tamen sub ratione agentis; et potest esse causa ejus quo perficitur accidentaliter, non autem ejus qi. perficitur essentialiter et simpliciter. Unde talis perfectio essendi, oportet quod sit ab alio : quia nulla res deducit se de non esse ad esse; sed ad esse tale vel tale, puta sedentis vel currentis, potest se res deducere.

Quod autem addit, quod, si aliquid produceret suum actum, ille actus esset medius inter substantiam et alia accidentia;

dicendum quod in omni eo quod producitur simpliciter, sicut est sola res per se subsistens, ut patet, 7. Metaphysica: (t. c. 53), oportet, in creaturis, quod sit accidens medium inter substantiam agentis et producti, scilicet operatio producentis; sed cum producitur aliquid productione secundum quid, qualis debetur omnibus accidentibus, ut patet, 1. Physicorum (t. c. 62), non oportet quod sit accidens medium, sed ipse actus potest immediate profluere ab agente; et nihilominus potentia, quae est accidens, est medium ; vel, in aliquibus, aliquod accidens intentionale, sicut est species sensibilis vel intelligibilis, inter sentire et intelligere, et substantiam sentientis et intelligentis.

Ad aliud quod addit,

dicendum quod actus superveniens perficit subjectum, mediantibus omnibus accidentibus ordinatis ad productionem actus; sicut sentire perficit subjectum sentientis (a), mediante potentia sensitiva et specie recepta, quia ista ordinantur ad actum; sed non oportet quod mediantibus aliis ".

Haec ille, et male quoad istud ultimum. Falsum enim estquod subjectum recipiens actum, recipiat illud mediantibus omnibus accidentibus ordinatis ad productionem actus; immo forte verum est quod cum nullo ordinato ad productionem, alias intellectus agens esset aeque receptivus sicut possibilis. Falsum est etiam quod species visibilis aut intelligibilis, sit medium recipiendi visionem vel intellectionem, vel quod unus actus intelligendi sit subjectum aut ratio subjecti ad recipiendum alium actum. Sed conceditur quod actus superveniens perficit subjectum, mediantibus omnibus accidentibus ordinatis ad receptionem, licet non ad productionem illius. Et ideo dicitur ad argumentum , quod in motu quo voluntas movet seipsam, non est proprie idem passum et causa effectiva actus : quia passum et subjectum est nuda potentia voluntatis; causa vero effeta) subjectum sentientis. - substantiam sensibilitate Pr. ctiva, est compositum ex potentia voluntatis et volitione finis, juxta praedicta. Ad declmumseptimum dicit Bernardus, quod " illa similitudo rudis est. Non enim est simile, quod accipitur pro simili: quia in tactu mathematico, oportet quod tangens sit extra tactum, quia quantitas dimensiva, ratione suarum dimensionum, sicut requirit situm distinctum, ita (a) oportet eam esse distinctam situ ab alia quantitate; sed constat quod hoc non est necessarium in quantitate virtutis, quae de se non habet dimensiones; unde in eodem subjecto est calor naturalis, et humidum radicale, quod consumitur; immo, in qualibet parte subjecti, quae potest esse pars naturalis t.

Haec ille, et bene. Addecimumoctavum dicit quod anulla est ratio, per quam efficaciter possumus concludere distinctionem (6) divinarum personarum; sed eam sola fide tenemus. Nihilominus relatio producentis et producti simpliciter, arguunt in omnibus diversitatem suppositorum; sed in eo quod producitur secundum quid, sicut est accidens, non arguitur diversitas suppositorum inter producens et productum. Et quia in divinis non potest esse productio secundum quid, sicut nec accidens, ideo ex productione divina arguimus aliqualiter personarum distinctionem (y); sicut etiam ex productione simpliciter in creaturis; sed ex productione secundum quid, non oportet, y.

Haec ille, et bene. II. Ad argumenta Adae.

Ad primum ex dictis Adae, respondit ipse Adam, ubi supra : " Dicendum, inquit, mihi videtur, quod voluntas sufficienter approximata alteri voluntati simili, non potest in ea agere volitionem, nisi per modum objecti, scilicet mere (8) naturaliter causando cum intellectu praesente alterius naturae intellectualis cognitionem, qua habita, potest illa alia diligere voluntatem sibi objectam. Sed supplere efficientiam principii vitalis, respectu alterius principii vitalis similis, quo in se causat actum vitalem, non per modum objecti, sed per modum intellectus, vel voluntatis, vel sensus, vel appetitus, non potest nisi solus Deus; alioquin hoc posset facere voluntas in alia voluntate, illa nihil cognoscente, quia cognitio non disponit eam ad receptionem volitionis, sed ad actionem volitionis. Item, si una voluntas beata active comprincipiaret suam beatitudinem, posset in aliam voluntatem similem sibi beatitudinem com-principiare, et per consequens eam active beatificare. Consequens non est dicendum. Item, angelus cadens et Deo non obediens, potuisset alium angelum necessitasse ad causandum odium Dei sibi consimile, et necessitaret etiam ad non diligendum Deum per actum contrarium quem in eo causaret, et posset facere eum (vocetur A) velle non esse, vel velle se esse summe miserum, et nolle A esse beatum. Haec enim omnia posset unus angelus velle de alio, et una voluntas de alia. Igitur similes actus poterit causare in alia. Et multa similia sequerentur, quae omnia probarentur per idem medium. Ideo major illa Scoti potest concedi de actionibus transeuntibus, cujusmodi sunt texere, aedificare, comburere, calefacere, et similia. De operationibus autem immanentibus, cujusmodi (a) sunt visio, intellectio, gaudium, tristitia, dilectio, et hujusmodi, falsum esse videtur quod potens talem actum in seipso principiare, non per modum objecti, sed per modum vitalis principii, condistincti scilicet contra principiationem per modum objecti, possit illo modo principiare similem actum in distincta potentia simili; quia nullum ens mundi principiare potest actum vitalem in alio principio vitali, illo modo, nisi Deus, qui simpliciter omnem efficientiam supplere potest, et quidquid potest mediante causa secunda, potest sine ea; sicut docet quidam articulus Parisiensis et theologi communiter concedunt. Causam autem quare principium vitale non possit agere in alio, illo modo quem expressi, sicut in seipso, nescio claram assignare, licet sciam ducere ad inconveniens, sicut feci : sicut nescio causam assignare, quare forma recepta in subjecto aliquo disposito ad formam intensiorem ejusdem speciei, non potest in illo intensiorem gradum inducere, sicut potest in alio subjecto; et tamen per experientiam, et rationem etiam ducentem ad impossibile, hoc est mihi notum. "

Haec Adam; et bene; nisi in hoc quod ponit objectum effective concurrere ad causandum volitionem ; de quo nondum discussum est. Item, causa quare una voluntas non potest efficere actum volitionis in alia voluntate sibi consimili, per modum vitalis principii, sicut efficit in seipsa, puto quod esse potest haec, quia tales actiones, cum sint immanentes, non recipiuntur in subjecto distincto a suo agente proximo (ut excludatur Deus). Et haec causa est sufficiens, supposito quod voluntas respectu (6) cujuslibet actus sui se habeat effective. Vel, si hoc negatur, saltem hoc verum est, quod ipsa nullum actum elicit per modum principii vitalis, nisi quem subjective recipit, loquendo de actu liberi arbitrii; nec econtra, potest actum electivum recipere, nisi illum coeffi-ciat. Sed, loquendo de actu mere naturali et nullo modo electivo, potest concedi quod actum recipit, quem non proprie elicit effective; talis enim actus attribuitur creatori voluntatis, sicut motus gravium et levium attribuitur generanti. Sed de hoc postea dicetur. Ad secundum dicitur quod voluntas, inquantum voluntas, sine aliquo actu in ipsa recepto, potissime sine volitione finis, non est sufficiens principium proximum active productivum actus sui; sed ipsa, prout est sub volitione finis, est sufficiens principium productivum volitionis eorum quae sunt ad finem, ut saepe dictum est. Nec sequitur quod unus actus sit causa sui ipsius, sed solum quod volitio finis est causa volitionis eorum quae sunt ad finem. Ad tertium dicitur primo, quod intellectus se habet active ad suum actum, tam in speculabilibus quam in practicis. Illam autem activitatem quandoque habet ab aliquo actu praecedente, utputa cum ex principiis elicit conclusiones, et ex una cognitione movet se ad aliam. Nec valet probatio in oppositum. Dicitur enim quod duo actus intelligendi possunt esse simul in eodem intellectu, potissime quando unus illorum est ratio alterius, sicut in proposito. Et hoc concedit sanctus Thomas, in multis locis, potissime 1 p., q. 58, art. 7, et de Veritate, q. 22, art. 14.

Ulterius, dicitur quod quandoque habet talem activitatem non per alium actum intelligendi, sed per aliquid praevium actui, puta speciem intelligibilem, aut per habitum. Nec tamen sequitui quod actus elicitus per speciem praeviam actui, sit necessarius quoad exercitium actus; quia habilibus utimur cum volumus. Et ideo omnem talem considerationem actualem potest voluntas impedire in singulari, ne in cognoscente, etc. Tum quia implicat contradictionem , quod aliquid agatur a cognoscente, antequam sit cognoscens. Tum quia, si intelligatur quod aliquid agitur a cognoscente in potentia, antequam sit cognoscens in actu, tunc dicitur quod falsum est quod omne tale agatur necessario necessitate absoluta; quia quodlibet tale, per actum voluntatis et intellectus qui praefuit, vel praefuisse potuit, poterat impediri. Conceditur tamen quod voluntas et liberum arbitrium circa tales cogitationes et actuales considerationes, non habet aeque plenum dominium sicut circa considerationes deli-beratas, ut ponit sanctus Thomas, 2. Sententiarum, dist. 24, q. 3, art. 2, ubi sic : " Ibi incipit genus moris, ubi primo dominium voluntatis invenitur. Habet autem voluntas in quibusdam dominium completum, in quibusdam vero incompletum. Completum dominium habet in illis actibus, qui ex imperio voluntatis procedunt; et hi sunt actus deliberationem sequentes, qui rationi attribuuntur. Sed incompletum dominium habet in illis aclibus qui non per imperium rationis procedunt, sed tamen voluntas eos impedire poterat, ut sic quodammodo voluntati subjaceant, quantum ad hoc quod est impediri vel non impediri, n

Haec ille. Ad quartum dicitur quod libertas competere potest alicui nihil agenti; non tamen potest competere non agenti. Aliud enim est agere, et aliud est aliquid agere. Non enim oporiet quod omne agens aliquid agat, nisi loquamur de actione transeunte; sed loquendo de actione immanente, cujusmodi (a) est intelligere et velle, secus est. Deus autem ab aeterno intelligebat et volebat; et in hoc agebat. Immo concedit sanctus Thomas, 1 p., q. 9, art. 1, in solutione primi, quod Deus seipsum movet, inquantum seipsum intelligit et amat. Item, potest dici quod libertas non requirit actionem in actu, scilicet quod illud quod dicitur liberum, actu agat, sed quod agere possit. Unde sanctus Thomas, 2. Sen-tent., dist. 25, art. 1, in solutione secundi, sic dicit : oc Ad libertatem arbitrii pertinet ut actionem aliquam facere vel non facere possit. Et hoc Deo convenit; bona enim quae facit, posset non facere. " HI. Ad argumenta Durandi.

Ad argumenta Durandi contra eamdem, respondetur. Et (2) Ad primum dicitur primo, quod verum assumit de prima libertate, quam habemus respectu electionis et judicii conclusivi; quia scilicet illos possumus babere vel non habere.

Secundo, dicitur quod illud quod dicit de secunda libertate, non videtur verum, scilicet quod sit possibile, in sensu composito, voluntatem habere talem actum, et non tendere in tale objectum. Impossibile namque est volitionem qua volo comedere vel bibere, esse formaliter in voluntate, quin per talem actum tendam in illa objecta, valendo illa : quia impossibile est talem actum esse in voluntate, quin per illum aliquid velim ; et si per illum aliquid velim, hoc erit illud objectum, cujus est vel prius fuit volitio.

Et ad probationem qua probat istam libertatem, dicitur quod minor est falsa : quia, licet tendentia potentia? in objecta per tales actus non sit coacta, est tamen cum tali necessaria connexione actuum ad objecta, quod impossibile est tales actus poni, quin potentia per illos feratur in talia objecta; ita quod per tales actus non potest ferri in alia objecta a prioribus, nec potest non ferri (y) in objecta priora, quamdiu informatur talibus actibus.

Et ad confirmationem , dicitur quod non est simile de volitione divina et humana : quia divina volitio non recipit speciem ab objecto creato, sed ab objecto increato, ut ita loquar, quia proprie non habet genus, nec speciem; humana autem volitio recipit speciem ab objecto creato. Et ideo divina volitio potest indifferenter terminari ad rosam, et non terminari ad illam, non mutata specie nec ratione actus; sed volitio qua volo rosam, non potest non terminari ad rosam, nec terminari ad aliud a rosa, nisi mutaret speciem; quod est impossibile.

Tertio, dicitur quod, supposito quod ita esset sicut dicitur de illa secunda libertate, ad eam in nobis nihil facit passivitas de qua loquitur arguens, scilicet prout dicit novam receptionem : quia, si voluntas, in primo instanti quo creatur, haberet illam volitionem libere, per eam vellet objectum illius actus, eo modo quo dicit arguens, et tamen non esset ibi nova receptio ab alio, et consequenter nec passio ; talis enim passio et receptio important exitum de potentia prius privata actu, in actum quo prius erat privata. Conceditur tamen quod informatio potentia? per actum, aliquid confert ad illam libertatem.

Quarto, dicitur quod ad illam libertatem, si ponatur, aliquid confert activitas : quia cum velle sit actio immanens, velle est agere; agere vero non est sine activitate (a). Et sic videtur quod impossibile est voluntatem velle aliquod objectum pe- A actum, quin habeat se active vel elicitive ad A actum, vel nisi sit idem cum A actu (quod dico propter Deum, qui agit actione non a se elicita, sed actione quae est ejus essentia). Nec valet ratio in oppositum; quia minor est falsa, loquendo de actione immanente. Unde sanctus Thomas, l 2 , q. 74, art. 1, sic dicit : " Actuum quidam transeunt in materiam extrinsecam, ut urere, secare; et hujusmodi actus habent pro subjecto et materia id in quod transit actio, sicut Philosophus dicit, in 3. Physicorum (t. c. 16), quod motus est actus mobilis a movente. Quidam vero actus sunt non transeuntes in materiam exteriorem, sed manentes in agente, sicut appetere et cognoscere. Tales actus sunt omnes actus morales, sive sint actus virtutum, sive vitiorum. Unde oportet quod proprium subjectum actus sit potentia, quae est principium actus. " Item, ibidem, tertio loco, arguit sic : " Non potest esse idem subjectum peccati, et causa efficiens; quia causa efficiens et materialis non incidunt in idem, ut dicitur, 2. Physicorum (t. c. 70). Sed voluntas est causa efficiens peccati. Igitur. " Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod illa ratio procedit in causis efficientibus quarum actiones transeunt in materiam exteriorem, et quae non movent se, sed alia; cujus contrarium est in voluntate. "

Haec ille. Ad secundum dicitur quod volitio finis, et electio eorum quae sunt ad finem, quandoque sunt unus actus, et quandoque duo. De hoc sanctus Thomas, I 2 , q. 8, art. 3, sic dicit : " Cum finis sit per se volitus, id autem quod est ad finem, inquantum hujusmodi, non sit volitum nisi (6) propter finem, manifestum est quod voluntas potest ferri in finem, sine hoc quod feratur in ea quae sunt ad finem; sed in ea quae sunt ad finem, inquantum hujusmodi, non potest ferri, nisi feratur in ipsum finem. Dupliciter autem fertur in finem : uno modo, absolute, secundum se; alio modo, sicut in rationem (j) volendi ea quae sunt ad finem. Manifestum estautem quod unus et idem motus voluntatis est quo fertur in finem, secundum quod est ratio volendi ea quae sunt ad finem, et in ipsa quae sunt ad finem. Sed alius actus est quo fertur in ipsum finem absolute. Et quandoque praecedit tempore : sicut cum aliquis primo vult sanitatem, et postea, deliberans quomodo possit sanari, vult conducere medicum, ut sanetur. Sicut etiam circa intellectum contingit : nam primo aliquis intelligit ipsa principia secundum se; postmodum autem intelligit ea in ipsis conclusionibus, secundum quod assentit conclusionibus propter principia. "

Haec ille.

Ex quibus patet quomodo voluntas primo habet actum circa finem absolute; secundo, quomodo ex illo actu devenit in alium actum, quo simul vult finem et ea quae sunt ad finem; et secundus actus causatur mediante primo.

Nec valet ratio ad oppositum, quae assumit quod duo actus non possunt esse simul, etc. Hoc enim falsum est. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 58, art. 7, in solutione secundi, sic dicit: a Duae operationes possunt esse simul unius potentiae, quarum una ad aliam referatur; ut patet cum voluntas simul vult finem et ea quae sunt ad finem, et intellectus simul intelligit principia et (a) conclusionem per principia, quando jam scientiam acquisivit. Cognitio autem vespertina, in angelis, refertur ad matutinam, ut Augustinus (4. de Gen. ad litt., cap. 22, 24, 30) dicit. Unde nihil prohibet utramque simul esse in angelis. "

Haec ille. Ad rationem in principio quaestionis factam, respondet sanctus Thomas, in virtute, 2. Sentent., dist. 25, q. 1, art. 1, ubi sic : " Nihil agit nisi secundum quod est in actu. Et inde est quod oportet omne agens esse determinatum ad alteram partem : Quod enim ad utrumque est aequaliter se habens, est quodammodo potentia respectu utriusque. Et inde est quod, ut dicit Commentator, 2. Physicenim (a comm. 75 usque ad 87), quod ab eo quod est ad utrumlibet, nihil sequitur nisi determinetur (6). Determinatio autem (y) agentis ad aliquam actionem, oportet quod sit ab aliqua cognitione praestituente finem actionis. Sed cognitio determinans actionem et praestituens finem, in quibusdam est conjuncta, sicut homo finem suae actionis sibi prostituit ; in quibusdam vero separata est, sicut in his quae agunt per naturam : rerum enim naturalium actiones non sunt frustra, ut in 2. Physicorum (ibid.) probatur, sed ad certos fines ordinatae ab intellectu naturam instigante, ut sic totum opus nature sit quodammodo opus intelligentia;, ut dicit Philosophus (ibid.), etc. " - Haec ille. - Ex quibus patet quod esse indifferens aequaliter ad oppeto) principia et. - Orti. Pr. sita, respectu omnium ad quae est, non invenitur nisi in solis potentiis passivis; quia nulla est potentia, nec virtus activa, quae non inclinetur in aliquod bonum naturali necessitate, et ita determinate in id, quod nullo modo ad oppositum, scilicet in suum finem naturalem. Non tamen repugnat potentiae activae, quod respectu aliquorum oppositorum se habeat indifferenter et aequaliter, scilicet respectu eorum quae sunt ad finem. Unde sanctus Thomas, 1 p., q. 82, art. 1, sic dicit : " Necessitas naturalis non repugnat voluntati. Quinimmo necesse est quod, sicut ex necessitate intellectus inhaeret primis principiis, ita voluntas ex necessitate inhaereat ultimo fini, qui est beatitudo : finis enim se habet in operativis, sicut principium in speculativis, ut dicitur, 2. Physicorum (t. c. 89). Oportet enim quod illud quod naturaliter alicui convenit et immobiliter, sit fundamentum et principium omnium aliorum ; quia natura rei est primum in unoquoque, et omnis motus procedit ab aliquo immobili, j

Haec ille.

Simile dicit, q. 60, art. 1. Item, de Veritate, q. 22, art. 5. Et haec de quaestione sufficiant. Benedictus Deus. Amen.