ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta contra primam conclusionem I. Ad argumenta Aureoli.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem, respondendo objectionibus contra primam conclusionem inductis primo loco, dicitur primo, in communi, quod probationes sumpte ex limitatione speciei sufficienter concludunt propositum, si bene intelligantur. Nec valent improbationes illarum, nec probationes opposite propositionis conclusioni nostrae contradictoriae. Quod patet. Nam prima probatio suae propositionis, et prima improbatio nostri fundamenti primi, fundatur in falso fundamento, scilicet quod cognitio, prout dicit actum secundum, sit similis aut similitudo rei cognite. Et ad auctoritates Augustini et Anselmi, dicitur quod loquuntur de visione aut cognitione aut intellectione quoad sui principium, quod est species intelligibilis, aut de verbo vel conceptu, quod est terminus intellectionis; non autem de ipso actu intellectionis quoad suam essentiam. De praedictis beatus Thomas, 1. Contra Gentiles, cap. 53, sic dicit : " Praemissa dubitatio solvi potest faciliter, si diligenter inspiciatur qualiter res intellecte in intellectu exsistant. Et ut ab intellectu nostro ad divini intellectus cognitionem, prout est possibile, procedamus, considerandum est quod res exterior intellecta a nobis, in intellectu nostro non exsistit secundum propriam naturam ; sed oportet quod species ejus sit in intellectu nostro, per quam intellectus fiat in actu. Exsistens autem in actu, per hujusmodi speciem, sicut per propriam formam, intelligit ipsam rem : non autem ita quod ipsum intelligere sit actio transiens in rem intellectam, sicut calefactio transit in calefactum; sed habet relationem in rem quae intelligitur, eo quod species praedicta, quae est principium intellectualis (a) operationis ut forma, est similitudo illius. Ulterius autem considerandum est quod intellectus per speciem rei formatus, intelligendo format in seipso quamdam intentionem rei intellecte, quae est ratio ipsius, quam significat (") diffinitio. Et hoc quidem necessarium est, eo quod intellectus intelligit indifferenter rem absentem et praesentem ; in quo cum intellectu convenit imaginatio. Sed intellectus hoc amplius habet, quod etiam intelligit rem separatam a conditionibus materialibus, sine quibus in rerum natura non existit; et hoc non posset esse, nisi intellectus intentionem sibi praedictam formaret. Haec autem intentio, cum sit quasi terminus intellectualis operationis, est aliud a specie intelligibili, quae facit intellectum in actu, quam oportet considerare ut intelligibilis operationis principium ; licet utrumque sit rei intellecta? similitudo. Per hoc enim quod species intelligibilis, quae est forma intellectus et intelligendi principium, est similitudo rei exterioris, sequitur quod intellectus intentionem formet illi rei similem : quia quale est unumquodque, talia operatur. Et ex hoc quod intentio intellecta, est similis alicui rei, sequitur quod intellectus, formando hujusmodi intentionem, rem illam intelligat, d

Haec ille.

Similia dicit, de Potentia Dei, q. 8, ait. 1 : " Intellectus noster, inquit, in intelligendo, ad quatuor potest habere ordinem : scilicet ad rem quae intelligitur, ad speciem intelligibilem, qua fit intellectus in actu, ad suum intelligere, et ad conceptionem intellectus. Quae quidem conceptio a praedictis tribus differt. A re quidem intellecta : quia res intellecta interdum est extra intellectum; conceptio autem intellectus non est nisi in intellectu. Et iterum, conceptio intellectus ordinatur ad rem intellectam sicut ad finem; propter hoc enim intellectus conceptionem rei in se format, ut rem intellectam cognoscat. Differt autem a specie intelligibili: nam species intelligibilis, qua fit intellectus in actu, consideratur ut principium actionis intellectus; cum omne agens agat secundum quod est in actu; quod fit per aliquam formam, quam oportet esse actionis principium. Differt autem ab actione intellectus : quia praedicta conceptio consideratur ut terminus actionis, quasi quiddam per ipsam constitutum; intellectus enim sua actione format rei diffinitionem, vel propositionem affirmativam seu negativam. Haec autem conceptio intellectus in nobis proprie dicitur verbum. Hoc enim est quod verbo exteriori significatur : vox enim exterior neque significat (6) ipsum intellectum, neque speciem intelligibilem, neque actum intellectus, sed intellectus conceptionem, qua mediante refertur ad rem. Hujusmodi igitur conceptio, sive verbum, qua intellectus noster intelligit rem aliam a se, ab alio (y) oriti) significat. - servat Pr. (Z) significat. - senat Pr. (f) aiio. - aliquo Pr. ur, et aliud repraesentat: oritur quidem ab intellectu per suum actum; est vero similitudo rei intellectae. Cum vero intellectus seipsum intelligit, verbum praedictum, sive conceptio, ejusdem est propago et similitudo, scilicet intellectus seipsum intelligentis. Et hoc ideo contingit, quia effectus assimilatur causae secundum suam formam; forma autem intellectus est res intellecta. Et ideo verbum quod oritur ab intellectu, est similitudo rei intellectae, sive sit idem quod intellectus, sive aliud. "

Haec ille. - Similia dicit, 1 p., q. 27, art. 1, dicens : " Quicumque intelligit, ex hoc ipso quod intelligit, ineo procedit aliquid intra ipsum, quod est conceptio rei intellectae, ex ejus notitia procedens; quam quidem conceptionem vox significat, et dicitur verbum cordis. " - Haec ille.

Similia dicit in multis locis aliis. Ex quibus patet quomodo intelligenda sunt verba sanctorum, quando dicunt quod cognitio est similis rei cognitae. Et sic patet quod prima probatio propositionis quam inducit arguens contra primum fundamentum sancti Thomae, non valet, scilicet illa quam dicebat fundari in dictis sanctorum.

Similiter ratio ibidem adducta non valet. Dicitur enim quod minor argumenti est falsa: non enim divina visio, quoad sui essentiam, est formalis apparitio divinae essentiae; sed solum quoad sui principium, quod est divina essentia, supplens vicem speciei; vel quoad sui terminum, qui est conceptus vel verbum, ut praedictum est. Utrum autem beati forment verbum? Communiter tenetur quod non habent aliud verbum a Verbo increato distinctum, propter intimam praesentiam Verbi ad intellectum beatum, sicut nec habent aliam speciem intelligibilem quam divinam essentiam. De hoc vide Henricum, i. Quodlibeto, quaest. 8, ubi quaerit : Utrum videntes divinam essentiam forment verbum? Vide etiam Bernardum in impugnatione quaestionis ejusdem. Potissime fundamentum arguentis totaliter est inane, si ponatur quod actus intelligendi non est de genere qualitatis, sed de genere actionis. Constat enim quod respectus de genere actionis non potest esse similitudo alicujus absoluti, nec repraesentativus, nisi ratione sui principii vel termini. Utrum autem hoc verum sit, pro nunc non discutio, quia utraque pars probabilis est; tamen sanctus Thomas videtur tenere quod sic. Dicitur secundo, quod responsiones quas dat ad prima conclusionis motiva, non valent. Non quidem prima. Quia, cum sanctus Thomas dicit quod per similitudines inferioris ordinis rerum, etc, illam propositionem Dionysii intelligit intransitive,sicquod nulla species vel similitudo creata potest divinam essentiam sufficienter repraesentare (a), ut possit esse principium visionis divinae- essentiae. Cujus ratio est : quia, data quacumque specie vel similitudine creata, Deus potest creare aliquam essentiam adaequantem totam repraesentationem illius similitudinis; et consequenter dicta similitudo non est perfecta similitudo divinae essentiae, sed alicujus creaturae creatae vel creabilis.

Rursus, responsio vel instantia contra secundam rationem non valet: quia, ut dictum est, omnis similitudo creata, quae non est suum esse, est adaequabitis per aliquam essentiam creatam, quae tanta sit in reali exsistentia, quanta est illa similitudo in repraesentando; et ideo nulla talis repraesentat divinam essentiam prout in se est.

Denique instantia contra tertiam rationem non valet : quia, ut patet ex dictis, sola forma infinita potest perfecte repraesentare objectum infinitum. Quod autem dicit de actu visionis, solutum est. Quod autem dicit, quod, secundum hoc, scientia de divinitate esset infinita,

non valet : quia nulla scientia creata de divinitate perfecte repraesentat divinitatem quoad sui essentiam, nisi illo modo quo dictum est de actu visionis. Quod ulterius dicit, quod repraesentatio fundatur super qualitatem , etc.,

non valet : quia ad repraesentandum objectum finitum sufficit qualitas finita, et ad repraesentandum perfecte objectum infinitum non sufficit qualitas finita, ratione praedicta. Unde illae instantiae parum valent, et tam motiva quam conclusio sancti Thomae stant in suo vigore. Cum autem nititur impugnare motiva secundo loco adducta pro conclusione, dicitur quod obiectiones ejus non procedunt.

Non quidem prima : quia sanctus Thomas non negat quin aliquod objectum possit cognosci et clare videri per speciem sibi adaequatam, sed quod nulla species imperfecte et in aenigmate repraesentans objectum potest esse principium facialis visionis; sic autem se habet omnis creata similitudo respectu divinae essentiae.

Similiter nec instantia secunda valet; nam major est falsa. Dicitur enim quod visio facialis tollitur non solum per medium quod se tenet ex parte objecti, verum etiam per medium quod est ratio cognoscendi, imperfecte et insufficienter repraesentans objectum, ut saepe dictum est.

Cum autem glos-sat Augustinum, patet quod glossa non est ad mentem ejus : quia, ut statim dictum est, nulla creata similitudo sufficit ad Deum facialiter videndum. II. Ad alia argumenta Aureoli.

Ad argumenta secundo loco contra eamdem conclusionem inducta, restat dicere. Et quidem ad primum dicitur primo, quod propositio quam nititur probare, scilicet quod actus intelligendi vel cognoscendi non addit aliquid absolutum supra speciem, est falsa, et contra communem doctrinam non solum philosophorum, sed etiam theologorum. Dicitur secundo, quod cognoscere vel intelligere, prout nominat actum secundum, non est purum pati vel recipere; sed dicit actionem et operationem immanentem. Nec oppositum hujus dicit quacumque auctoritas, quam non liceat negare. Unde ad dicta Augustini, dicendum quod in omnibus illis locis ubi dicit visionem esse speciem per similitudinem ab objecto impressam (a), loquitur de visione vel cognitione prout nominat actum primum, non autem ut dicit actum secundum. Ideo argumentum peccat per fallaciam aequivocationis. Tales enim termini, scilicet scire, intelligere, cognoscere, videre, sunt aequivoci : quia quandoque nominant actum primum, quandoque actum secundum. Et quod ista responsio sit recte secundum mentem sancti Tliomae, patet : quia ipse, in multis locis, ponit quod omnis operatio vitalis est a principio intrinseco ipsi viventi, et non totaliter ab extrinseco principio; sicut patet per ea quae dicit, de Malo, quaest. 16, art. 11, in solutione secundi : " Operatio, inquit, vitae, secundum quod progreditur a potentia, est semper a principio intrinseco; sed secundum quod procedit ex objecto, potest esse a principio extrinseco, sicut visio causatur a visibili. "

Haec ille.

Item, 1 p., q. 118, art. 2, sic dicit, in solutione secundi : cc Opera vitae non possunt esse a principio extrinseco, sicut sentire, nutriri et augeri (6), etc. " Item, de Potentia Dei, q. 3, art. 9, ad 22" ", sic dicit : " Principium visionis non est visus tantum, sed oculus constans ex visu et pupilla, etc. " Ex quibus patet quod objectum movet polentiam immediate duntaxat ad actum primum, qui est aliqua species impressa; sed illa passiva impressio non dicitur actus vitalis, nec visio aut cognitio vel sensatio, nisi coagente potentia vitali, et concurrente ad actum secundum, qui differt essentialiter a primo. Et hoc manifeste patet : quia potentia cognitiva habet multas operationes et actus secundos per unicam speciem impressam. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 8, art. 13, in solutione secundi, sic dicit : " Ex una specie quam intellectus penes se habet, in diversas cogitationes procedit; sicut per speciem hominis varia de homine possumus cogitare. Unde, etsi angeli videant intellectum nostrum figurari per speciem hominis, non sequitur quod cogitationem cordis determinate cognoscant. " --Haec ille.

Item, q. 9, art. 1, in solutione decimi, sic dicit: " Quando unus angelus illuminatur ab alio, non infunduntur ei novae species; sed ex eisdem speciebus quas prius habebat, intellectus ejus confortatus per lumen superius, efficitur plurium cognoscitivus; sicut intellectus noster confortatus per lumen divinum et angelicum, ex eisdem phantasmatibus in plurium cognitionem pervenire potest quam per se posset. "

Haec ille.

Similia dicit, 1 p. (a) : a Ex speciebus, inquit, a creaturis acceptis, tanto altior elicitur veritas, quanto intellectus humanus fuerit fortior; nec per augmentum adjuvatur homo ut ex creaturis perfectius in divinam cognitionem veniat. "

Haec ille.

Item, q. 12, art. 9, in solutione secundi, sic dicit ; a Aliqua. sunt potentiae cognoscitivae, quae ex speciebus primo conceptis alias formare possunt : sicut imaginatio, ex speciebus primo conceptis montis et auri, format speciem montis aurei; et intellectus, ex praeconceptis speciebus generis et differentiae, format rationem speciei; et similiter, ex similitudine imaginis, formare possumus in nobis similitudinem ejus cujus est imago. "

Haec ille.

Item, 1 p., q. 85, art. 2, in solutione tertii, ubi sic dicit : " In parte sensitiva invenitur duplex operatio. Una, secundum solam immutationem; et sic perficitur operatio sensus, secundum quod immutatur a sensibili. Alia operatio est formatio, secundum quod vis imaginativa format sibi aliquod idolum rei absentis, et etiam nunquam visae. Et utraque haec operatio conjungitur in intellectu : nam primo quidem consideratur (8) passio intellectus possibilis, secundum quod informatur specie intelligibili; qua quidem formatus, format secundo diffinitionem vel compositionem et divisionem, quae per vocem significatur. Unde ratio quam significat (y) nomen, est diffinitio; et enuntiatio significat (Z) compositionem et divisionem intellectus. "

Haec ille.

Ex quibus patet quomodo sensatio et intellectio quandoque sumitur pro actu primo, et quandoque pro actu secundo; et quomodo in potentia cognitiva est aliquis actus totaliter productus ab objecto, qui non dicitur vitalis, et aliquis productus a potentia cum impressione objecti, qui dicitur actus vitalis et actus secundus. Dicitur tertio, quod dictum Anselmi, eodem modo quo dictum Augustini, patitur expositionem supradictam de actu primo et secundo. Et propterea (e) dicta utriusque possunt exponi, si loquantur de visione qua est actus secundus, modo quo supra dictum est : quia scilicet actus ejus, qui est visio, est similitudo objecti, non quoad sui essentiam, sed quoad sui principium vel terminum. Dicitur quarto, quod dicta Philosophi, 2. de

(a) Haec verba, quae, in omnibus anterioribus editionibus Auctoris, dicuntur desumi ex 1 p.. q. 3, art. 1, ad 2 "", non invenimus apud sanctum Tboniam. Dicit vero sanctus Doctor, i p., q. 12, art. 13, ad 2"" : " Ex phantasmatibus vel a sensu acceptis secundum naturalem ordinem, vel divinitus in imaginatione formatis, tanto excellentior cognitio intellectualis habetur, quanto lumen intelligibile in homine fortius erit; et sic per revelationem ei phantasmatibus plenior cognitio accipitur ex infusione divini luminis. " (o) consideratur.

consideretur IV. Anima, ad propositum male applicantur, et contra mentem et (a) verba ejus. Cum enim dicit quod eadem est actio sensibilis et passio sensus, loquitur de actu primo, non autem de actu secundo, cum sensus communis et imaginatio et (6) virtus cogitativa in absentia sensibilis aliquas actiones habeat, quas non sufficeret objectum sensibile imprimere, et multo amplius intellectus. Dicitur (y) quinto, quod dicta Philosophi, 3. de Anima, eodem modo intelligenda sunt. Quod patet: quia ipse Philosophus, 3. de Anima, distinguit duplicem operationem intellectus, quarum secundam nullo modo possibile est fingere esse puram passionem aut receptionem impressionis ab objecto; sicut patet de operatione qua formatur diffinitio, vel propositio, vel syllogismus. Dicitur sexto, quod de dictis Commentatoris in hac materia non est multum curandum, quia ipse in hac materia turpiter et perniciose docuit et erravit, sicut ostendit sanctus Thomas in multis locis. Dicitur septimo, quod auctoritates praedictas non solum intelliguntur per causalitatem, sed per essentiam. Concedimus enim quod visio, cognitio, intellectio, sensatio sunt essentialiter species, imago, vel similitudo objecti, sumendo visionem, cognitionem, sensationem, intellectionem, pro actu primo. Dato etiam quod Augustinus loquatur de cognitione quae est actus secundus, nihil contra nos, nec contra suum propositum : quia, dato quod species objecti et cognitio actualis sint duo essentialiter distincta, tamen possunt sumi ad mentem Augustini pro una completa cognitione, vel completo actu cognitionis, qui complectitur actum primum et actum secundum. Dicitur octavo, quod dictum Philosophi finaliter allegatum, ad eumdem sensum potest et debet intelligi : quia scilicet loquitur de sensatione prout complectitur actum primum et secundum. Et sic patet quod novitas per hunc adinventa non fundatur in recto intellectu sanctorum et philosophorum, ut putat. Ad secundum principale dicitur primo, negando majorem. Constat enim quod in (3) intellectu possibili, quae est virtus cognitiva, perfecte disposito, sunt simul centum vel mille species intelligibiles, et tamen non sunt ibidem simul tot actus intelligendi; quod tamen sequeretur, si quaelibet species intelligibilis exsistens in potentia cognitiva perfecte disposita, esset quidam actus intelligendi. Nec oportet recurrere ad phantasiam; quia illa fuga non habet locum in angelo, nec in anima separata. Oportet ergo quod actus cognoscendi addat aliquid absolutum supra speciem, queo est ratio cognoti et. - de Pr. (6) et. - Om. Pr. (y) Dicitur. - De Pr. (g) in. - Om. Pr. scendi. Dicitur ergo quod non est de ratione actus secundi cognoscitivi quod sit formalis apparentia, vel per ipsum formaliter objectum appareat; sed quod procedat ex tali apparentia, et tendat in objectum sic apparens per actum primum, qui dicitur species. Et quod actualis cogitatio realiter differat a specie intelligibili, patet ex dictis Augustini, qui speciem vocat parentem, et cogitationem vocat prolem, et dicit secundum gigni ex primo; sicut patet, 14. de Trinitate, cap. 6, ubi sic dicit : Multarum disciplinarum peritus, ea quae novit, ejus memoria continentur; nec est inde aliquid in conspectu mentis ejus, nisi unde cogitat; extera in arcana quadam notitia sunt recondita, quae memoria nuncupatur. Ideo trinitatem sic commendabamus (a), ut illud unde formatur cogitantis obtutus, in memoria poneretur; ipsam vero conformationem, tanquam imaginem quae inde imprimitur; at illud quo utrumque conjungitur, amorem seu ooluntatem, etc. Item, cap. 7, sic dicit : Ex his quae memoria continentur, recordantis acies informatur; et tale aliquid gignitur ubi homo cogitat, quale ante cogitationem meminerat; quia facilius dignoscitur quod tempore accedit, et ubi parens prolem spatio temporis antecedit, etc. Sequitur (6) : Verbum sine cogitatione esse non potest. Cogitamus omne quod dicimus, etiam illo interiore verbo, quod ad nullius gentis pertinet linguam. In tribus potius illis ista imago cognoscitur, memoria scilicet, intelligentia, et voluntate. Hanc autem nunc dico intelligentiam, qua intelligimus cogitantes, quando repertis eis quae memoriae (y) praesto fuerant, sed non cogitabantur, cogitatio nostra formatur; et eam voluntatem, sive amorem, sive dilectionem, quae istam parentem prolemque conjungit.

Haec ille.

Et multa similia dicit in praedictis capitulis; per quae apparet quod species et memoria reservata differt ab actuali cogitatione, sicut parens a prole. Nec potest fingi quod Augustinus loquitur de speciebus quae sunt in memoria, non autem de illis quae sunt in intellectu possibili : quia in parte intellectiva non est alia potentia memorativa praeter intellectum possibilem, sed est eadem potentia, ut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 79, art. 7. Dicitur seeundo, quod species intelligibilis et actus cognoscendi non differunt sicut duae similitudines ejusdem objecti, quarum una sit expressior alia : quia actus non est similitudo objecti secundum suam essentiam, sed ratione sui principii vel termini. Dicitur tertio, quod per actum intelligendi, objectum non capit aliquod novum esse absolutum distinctum a specie intelligibili et ab actu intelli- (a) commendabamus. - commendabimus Pr. (v) memoriae.

memorantur I-r. gendi et a verbo, quod est terminus actus; sed solum accipit quamdam relationem (a) rationis, vel quamdam denominationem, eo modo quo dicit Philosophus, 5. Metaphysicae (t. c. 20), quod scibile vel cognoscibile dicitur relative ad scientiam vel cognitionem, respectu non reali, sed rationis; quia scientia vel cognitio realiter refertur ad ipsum. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 13, art. 7, sic dicit : " Quandoque relatio in uno extremorum est res natura, et in altero res rationis tantum. Et hoc contingit quandocumque duo extrema non sunt unius ordinis. Sicut sensus et scientia referuntur ad sensibile et scibile; quae quidem, inquantum sunt res quaedam in esse naturali exsistentes, sunt extra ordinem esse sensibilis et intelligibilis. Et ideo in scientia quidem et sensu est relatio realis, secundum quod ordinatur ad sentiendum vel sciendum. Res tamen consideratae in se, sunt extra hujusmodi ordinem ; unde in eis non est aliqua relatio realis ad scientiam et sensum, sed secundum rationem tantum, inquantum intellectus apprehendit eas ut terminos relationum scientiae et sensus. Unde Philosophus dicit, 5. Melaphysicx (t. c. 20), quod non dicuntur relative eo quod ipsa referantur, sed quia alia referuntur ad ipsa. "

Haec ille.

Similia dicit, de Potentia Dei, q. 7, art. 10 : " Quaedam, inquit, sunt, ad quae quidem alia ordinantur, et non econtra, quia sunt omnino extrinseca ab illo genere actionum vel virtutum, quas consequitur talis ordo : sicut patet quod scientia refertur ad scibile, quia sciens per actum intelligibilem ordinem habet ad rem scitam, quae est extra animam; ipsa vero res quae est extra animam, non attingitur a tali actu, cum actus intellectus non sit transiens in exteriorem materiam transmutandam; unde (6) res ipsa est extra genus intelligibile; et, propter hoc, relatio quae consequitur actum intellectus non potest esse in ea. Et similis est ratio de sensu et sensibili : quia, licet sensibile immutet organum sensus in sua actione, et propter hoc habeat realem relationem ad ipsum, sicut et alia agentia naturalia ad ea quae patiuntur ab eis, alteratio tamen organi non perficit sensum in actu, sed perficitur per actum virtutis sensitivae, cujus sensibile, quod est extra animam, omnino est expers. "

Haec ille. Dicitur quarto, quod illae quatuor consequentiae, quas contra praedicta infert arguens, non procedunt. Non quidem prima. Quia ad salvandum universalia non oportet ponere tale esse objectivum, absolutum, distinctum a specie et actu et conceptu intellectus et a natura in singularibus reperta; sed sufficit quod natura quae est in individuo, habeat esse in intellectu per speciem, actum et conceptum, sic quod esse quod convenit formaliter speciei, actui (6) si. - Ad. Pr. I et conceptui, conveniat naturae quae est in individuo, denominative, per quamdam relationem. Nec oportet aliud esse quaerere absolutum, nisi, ut dictura est, esse relativum rationis; ita quod natura quae est in individuo, prout habet relationem ad tria supradicta, quadam denominatione extrinseca dicitur universalis, sicut dicitur intellecta et cognita et abstracta.

Rursus, secunda consequentia non valet. Quia secundu intentiones, negationes, et alia hujusmodi entia rationis, pro tanto dicuntur esse in anima objective, quia aliquis conceptus talium est ibi, ad quem habent respectum : ita quod totum esse talium non est nisi esse conceptus, vel actus, vel speciei, vel respectus. Nec oportet fingere aliud esse distinctum a praedictis.

Consimiliter, tertia consequentia non valet. Quia ad veritatem hujus propositionis, Rosa est flos, non oportet fingere tale esse objectivum a praedictis distinctum. Sufficit enim quod actus intelligendi, compositivus aut divisivus, terminetur immediate ad conceptum intellectus, et, mediante illo, terminetur ad rem extra, prout habet esse in singulari, quae fundat duos conceptus, scilicet rosae et floris, et quae dicitur esse objective in intellectu denominatione quadam extrinseca. Immo, si dicta propositio verificaretur solum pro tali esse objectivo, per illam propositionem nihil intelligeretur de rosis particularibus; sicut arguit Aristoteles, 7. Metaphysice, contra positionem Platonis de ideis a singularibus separatis. De hac materia diffuse loquitur sanctus Thomas, 1 p., q. 85, art. 2.

Denique quarta consequentia non valet, ut patet per praedicta. Quia non dicimus quod actus sciendi aut intelligendi ultimate terminetur ad speciem, actum vel conceptum intellectus; sed dicimus quod ultimate terminatur ad rem particularem. Immo praedicta consequentia potius militat contra arguentem : quia, cum tale esse objectivum, quale ipse ponit, non sit esse reale, nec ratum, sed phantasticum, et modo apparens, modo disparens, si scientia non est de rebus nisi solum (a) quantum ad tale esse objectivum, sequitur quod nulla scientia est de rebus sensibilibus quas sentimus, secundum esse quod in eis sentimus. Et multa alia inconvenientia ad hoc sequuntur.

Finaliter, illud quod dicit de esse quidditativo, non cogit : quia esse quidditativum rerum sensibilium non est tale esse phantasticum, inodo apparens, modo disparens, sed est esse ipsius naturo? exsistentis in individuo suo, actu vel potentia, quod debetur ei per quamdam denominationem ab actu vel conceptu vel specie intellectus, ut supra dictum est. Tale enim esse objectivum, quod ponit arguens, non potest dici esse quidditativum singulare plus quam esse idearum Platonicarum, cum utrumque sit a singularibus totaliter separatum, nec insit eis actu vel potentia; immo (z) solum. - servet Pr. multo minus, quia tale esse, secundum arguentem, non est esse reale, nec aliqua vera et rata res. Probabilius ergo diceretur quod esse quidditativum rei sit ipsa natura rei singularis, prout includit principia speciei solum et dumtaxat in esse reali; in esse vero intelligibili, esse quidditativum rerum singularium dicatur conceptus formatus per intellectum de quiddidate reali extra animam, eam repraesentans, et in qua et per quam illa quidditas exterius intelligitur et concipitur et est ejus esse objectivum. De hoc sanctus Thomas, 4. Contra Gentiles, cap. 11, sic dicit : " Omne intellectum , inquantum intelligitur, oportet esse in intelligente; significat enim (a) ipsum intelligere apprehensionem ejus quod intelligitur per intellectum. Unde etiam intellectus noster, seipsum intelligens, est in seipso, non solum ut idem sibi per essentiam, sed etiam ut a se apprehensum in intelligendo. Intellectum autem in intelligente est intentio intellecta et verbum, sicut conceptus lapidis in intellectu est lapis intellectus. "

Haec ille. Dicitur quinto, quod illa verba Augustini, Ii. de Trinitate, cap. (3, sunt tropica, ut patet per sequentia. Ideo enim dicit quod mens, dum se cogitat, ponit se ante se. et geminat se, quia scilicet mens, dum se cogitat, generat conceptum et verbum sui, qui est aliud ab ipsa, et sic habet duplex esse, unum in se, aliud in suo conceptu, ut patet inspicienti totum sextum et septimum capitulum. Et sic arguens fallitur, quia tenet se cum figura, et non cum re figurata. Dicitur sexto, quod dicta philosophorum exponenda sunt sicut dicta Augustini. Ad tertium principale dicitur primo, quod supponit falsum, scilicet quod actus intelligendi sit expressa similitudo objecti, ut patet per saepius replicata. Dicitur secundo, quod conceptus, seu verbum procedens per actum intelligendi, est expressa similitudo objecti, sicut et species intelligibilis a qua procedit; et quandoque expressius repraesentat objectum quam species, puta cum mediante specie formatur diffinitio, vel compositio, aut demonstratio. Et si contra hoc intendat arguere, dicitur quod istae, duae similitudines sunt alterius rationis in creaturis. Nec valet prima improbatio : quia, licet verbum sit expressior similitudo quam species, non ideo sequitur quod contineat speciem eminenter vel in virtute. Cujus ratio est : quia species se habet per modum habitus impressi in intellectu possibili ab objecto vel phantasmate virtute intellectus agentis, nec aliter potest naturaliter causari; verbum autem se habet per modum passionis faciliter transeuntis, quantum est de se; ideo non potest causare speciem, nec continet illam eminenter ad sensum arguentis, nec in virtute; non enim se habent sicut calidum et tepidum, ut arguens dicit; nec sunt ejusdem ordinis, cum una sit habitus, alia passio, una sicut actus primus, alia ut terminus actus secundi, una ut forma fluens, alia ut forma fixum esse et quietum habens in subjecto. Dicitur tertio, quod illa maxima in qua arguens se fundat, nullam habet apparentiam, scilicet quod generaliter forma perfectior, vel accidens perfectius, contineat eminenter formam imperfectiorem : sicut patet de intellectu possibili et ejus actu, et similiter de voluntate et ejus actu; nam actus est perfectior potentia, non tamen eam continet eminenter, nec virtualiter. Similiter qualitas est perfectior quantitate, nec tamen continet eam eminenter. Et, quidquid sit de hoc, constat quod ambae sunt in eodem simul subjecto, scilicet substantia, licet quodam ordine. Dicitur quarto, quod similitudo adducta de anima intellectiva, vel de trigono et de tetragono, ad propositum nihil valent: quia tales formio sunt ejusdem ordinis, scilicet quia quaelibet se habet per modum formae quiescentis in subjecto, et quarum una non praesupponit aliam in eodem subjecto, nec una dependet nec causatur ab alia; secus est in proposito. Et multa: aliae dissimilitudines dari possunt. Dicitur quinto, quod duae probationes ibidem adductae, non sunt ad propositum : quia non semper forma imperfectior includit privationem perfectioris (a) formae, nec differunt sicut habitus et privatio, nec habent rationem terminorum motus, nec habent incompossibilitatem inter se; sicut patet de habilibus et potentiis respectu suorum actuum, et de diversis qualitatibus in eodem subjecto, et de qualitate et quantitate. Dicitur sexto, quod, licet species et verbum inde formatum sint similitudines ejusdem rei, non ideo sequitur quod sint in eodem genere proximo : quia, ut dictum est, una se habet per modum habitus et actus primi et formae fixa? stantis in (6) subjecto, alia vero non. Dicitur septimo, quod non est inconveniens idem subjectum simul et semel assimilari eidem objecto bis, vel per duas similitudines diversorum ordinum; sicut patet ex dictis Augustini, 14. de Trinitate, cap. 6 et 7, qui ponit speciem reservatam in memoria esse similitudinem objecti, et similiter verbum ab ea genitum, quae duae simul sunt in intellectu. Esset tamen inconveniens duas similitudines ejusdem ordinis, vel ejusdem rationis, esse simul in eodem subjecto. Dicitur octavo, quod, si modus arguendi valeret, utique concluderet quod nunquam in eadem potentia essent simul diversi habitus diversarum retiola) perfectioris. - perfectorum Pr. (6) se. - Ad. IV. num, et quorum alter esset alio perfectior. Quod est manifeste falsum : quia in eadem voluntate simul sunt habitus charitatis, spei, timoris, justitiae, pietatis, et multi habitus affectivi. Similiter, in eodem intellectu simul sunt habitus fidei, sapientiae, intellectus, consilii, scientiae et prudentiae. Item, in eodem intellectu sunt multae species intelligibiles diversorum objectorum; alias nunquam intellectus posset formare istam propositionem, Homo non est asinus. Et multa alia falsa concluderet argumentum, si valeret. Apparet ergo falsitas maximae in qua totum processum fundat arguens. Ad quartum principale dicitur quod ratio quam arguens contra se inducit, insolubiliter concludit contra eum. Nec valent suae prolixae evasiones. Tum quia falsum et inopinabile est quod eadem forma in se nullo modo variata, nec intensa, nec remissa, per solam mutationem alicujus extrinseci quandoque fiat actus secundus et actualis operatio et actio vitalis, et quandoque non. Tum quia illa fuga non habet locum in creaturis intellectualibus in quibus nullum est phantasma, puta in angelis et animabus separatis : in illis enim, secundum istam viam, vel nulla est actualis intellectio, nec exhibitio, nec apparentia objecti; vel oportet dicere quod in eis tot sunt simul actus intelligendi et actuales intellectiones, quot sunt in eis species intelligibiles; quorum utrumque est manifeste falsum. Tum quia distinctio de illo duplici subjecto speciei intelligibilis fictio est, adinventa per Commentatorem ad colorandum suum errorem de unitate intellectus possibilis et continuatione ejus cum hominibus : ut ostendit sanctus Thomas in multis locis, potissime in quaestionibus de Anima, q. 2 et 3: item, 1 p., q. 76, art. 1; item, 1. Contra Gentiles, cap. 59; et multis aliis locis. Tum quia, secundum istam viam, intellectio actualis non est essentialiter intellectio, sed accidentaliter et contingenter : quia eadem res nunc est intellectio, postea desinit esse actualis intellectio. Tum quia ex hoc sequitur quod actualis intellectio, inquantum hujusmodi, nullam perfectionem includit, sed solum respectum; et ita visio divinae essentiae, inquantum est visio, nullam perfectionem dicit; quod est erroneum. Tum quia ex hoc sequitur quod habens habitum intellectus, vel sapientia;, vel fidei, vel prudentiae, vel scientiae, nullam perfectionem intelligibilem acquirit ex hoc quod actu intelligit, vel sapit, vel credit, vel ratiocinatur de agendis, vel considerat ea quae sunt scientiae, plus quam si dormiret aut esset mente captus; nec plus meretur per actus intellectus quam per habitus; quae omnia sunt falsa et absona. Et patet consequentia : quia actus secundus, secundum illam viam, nullam rem addit super actum primum, sed solum quoddam ens rationis, per quod nullus meretur. Dicitur secundo, quod ista difficultas non ita incumbit ponentibus actum secundum realiter differre a primo, sicut incumbit arguenti, licet arguens hoc fingat. Dicit enim sic (Quodlibeto 8, art. 3) : a Ista difficultas non minus sequitur ponentes quod species realiter differt ab actu. Est enim propositio nota, ex 9. Metaphysicorum (t. c. 10), quod, posito activo, et passivo disposito, et utroque approximato, necesse est sequi actum. Sed, specie exsistente in intellectu, intellectus cum specie est activum sufficiens ad causandum actum, et ipse intellectus est sufficienter dispositus ad suscipiendum, et sic activum est passo sufficienter approximatum, praecipue si voluntas imperet actum considerandi. Et tamen non sequitur actus, quantumcumque voluntas imperet, nisi phantasia sit in actu conformi : quia intelligentem necesse est semper phantasmata speculari; et tamen a phantasmate tunc nihil recipit intellectus; nec exigitur phantasma ut disponens activum ad agendum, nec ut passum disponat ad suscipiendum, nec sicut approximans activum passivo. Ergo mirum est quod actio non sequatur sic, quod intellectus habens speciem exeat in actum absque phantasmate.

Ad hoc respondetur communiter quod hoc facit ordo potentiarum.

Sed ha^c solutio interemit illud principium, scilicet quod, agente approximato, et passo disposito, de necessitate sequitur actus : nam ordo iste non videtur disponere intellectum ad agendum aut recipiendum, cum sit quaedam relatio, quae nec est principium actionis, nec passionis, ut patet, 5. Physicorum (t. c. 10). "

Haec ille.

Sed ista reductio non valet. Dicitur enim quod minor argumenti est falsa : quia, specie exsistente in intellectu possibili, non semper intellectus est activum dispositum sufficienter ad agendum, sed tunc solum cum species est perfecte intensa, et sufficienter in actu primo. Unde sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles, cap. 74, respondens ad argumenta Avicennac, dicit : " Rationes quae videntur in contrarium , non difficile est solvere. Intellectus enim possibilis, est in actu perfecto formarum secundum species intelligibiles, cum considerat actu secundum eas. Cum vero non considerat actu, non est in actu perfecto secundum illas, sed se habet (y.) medio modo inter potentiam et actum. Et hoc est quod dicit Aristoteles, 3. de Anima (t. c. 8), quod cum haec pars, scilicet intellectus possibilis, unumquodque fiat, sciens dicitur secundum actum. Hoc autem accidit cum possit operari per seipsum. Est quidem tunc potentia sciens quodammodo , non tamen similiter ut ante addiscere ei invenire. "

Haec ille.

Simile dicit, 4. Senteni., dist. 50, q. 1, art. 2, in solutione quinti. Item, de Veritate, q. 8, art. 14, arguit sic, decimoseptimo loco : a. Intellectus angeli, inquantum est de se, aequaliter se habet ad omnes formas in ipso exsistentes. Ergo vel simul per omnes intelligit, vel per nullam (a). Sed non per nullam. Ergo simul per omnes. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod intellectus angeli non similiter se habet ad omnes formas quas penes se habet : quia quandoque est in actu perlecto unius formae, et non aliarum; et hoc per voluntatem, quae reducit intellectum de tali potentia ad actum ; unde et Augustinus (A. de Genesi ad litteram, cap. 32) dicit quod, cum voluerit, intelligit. " - Haec ille. - Multa alia dicit in principali responsione illius articuli, facientia ad propositum. Dicit enim sic : " Intellectus, omne quod intelligit, intelligit (6) per aliquam formam. Et ideo ex formis intellectus, quibus intelligit, oportet considerari an angelus possit simul multa intelligere. Sciendum est ergo quod formarum quaedam sunt unius generis, quaedani autem diversorum. Formae quidem (y) quae sunt diversorum generum, diversas potentias respiciunt; cum unitas generis ex unitate potentiae seu materia: procedat, secuudum Philosophum. Unde impossibile (o) est unum subjectum simul perfici diversis formis diversorum generum, quia tunc una potentia non determinabitur ad diversos actus, sed diverse : sicut si aliquod corpus est simul album et dulce, albedo inest ei secundum quod participat de natura diaphani, dulcedo autem secundum naturam humidi. Formae vero quae sunt unius generis, unam potentiam respiciunt : sive sint contrariae, ut albedo et nigredo; sive non, ut triangulus et quadratum. Hae ergo formae in subjecto tripliciter esse possunt. Uno modo, in potentia tantum; et sic sunt simul, quia una potentia est contrariarum et diversarum formarum unius generis. Alio modo, secundum quod sunt in actu imperfecto, ut cum sunt in fieri; et sic simul esse possunt, ut patet cum aliquis dealbabitur; tunc enim, toto dealbationis tempore, albedo inest ut in fieri, nigredo vero ut in corrumpi. Tertio modo, ut in actu perfecto, ut cum jam albedo est in termino dealbationis; et sic impossibile est duas formas unius generis esse simul in eodem subjecto; oporteret enim eamdem potentiam ad diversos actus terminari; quod est impossibile, sicut et unam lineam ex una parte terminari ad diversa puncta. Sciendum est ergo quod omnes formae intelligibiles sunt unius generis, quantumcumque res quarum sunt, sint (e) diversorum generum : omnes enim eamdem potentiam intellectivam respiciunt. Et ideo in potentia omnes simul esse possunt in intellectu. Et similiter in actu incompleto, qui est medius inter potentiam et actum completum vel perfectum; et hoc est species esse in habitu, qui est medius inter potentiam et operationem. Sed in actu perfecto plurium specierum intellectus simul esse non potest. Ad hoc autem quod actu intelligat, oportet quod sit in actu perfecto illius speciei secundum quam intelligit. Et ideo impossibile est quod simul et semel secundum diversas formas intelligat, b

Haec ille. Ad argumentum pro quaestione (a), respondet sanctus Thomas, lp., q.l2,art.2, insolutione tertii, dicens: " Divina essentia est ipsum esse. Unde, sicut aliae formae intelligibiles quae non sunt suum esse, liniuntur intellectui secundum aliquod esse quo informant intellectum et faciunt ipsum in actu; ita divina essentia unitur intellectui creato ut intellectum in actu per seipsam, et faciens intellectum in actu. "

Haec ille. Et haec de quaestione sufficiant. De qua benedictus Deus in aeternum. Amen.