ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES Ad argumenta contra secundam conclusionem I. Ad argumenta Scoti.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus supradictis. Et ideo Ad primum Scoti contra secundam conclusionem, dicitur quod ad illud argumentum respondet sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 31, q. 1, art. 4, q 3, ubi arguit sic, in quarto loco : " Poenitentia vivificat merita per peccatum mortificata. Ergo poenitens tantam habebit gloriam, quantam ante peccatum meruerat. Sed tantum meruerat, quantum de charitate habuerat. Ergo gloria quam poenitens habebit, proportionatur charitati quam ante peccalum habuit. Proportionatur autem charitati in qua in morte invenitur post poenitentiam : quia lignum ubi ceciderit, ibi erit, Eccles. 11 (v. 3). Ergo charitas in qua resurgit poenitens, est aequalis charitati a qua cecidit. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, sicut ex praedictis patet, per priora merita merebatur sibi tantam gloriam, quantam charitatem habebat. Sed ipse per peccatum factus est alter, et non plenarie ad pristinum gradum restitutus. Et ideo non plenarie recipiet effectum priorum meritorum, nisi quantum ad praemium accidentale, quod commensuratur actibus magis quam habitui charitatis. i

Haec ille.

Item, art. 1, in solutione secundi, sic dicit : " Quidam dixerunt quod charitas nunquam meretur, nisi finalis. Sed hoc falsum est : quia charitas finalis non potest dici nisi quae est in ultimo termino vitae; et tunc forte homo nihil meretur, sed dormit. Unde dicendum quod quolibet actu charitatis meretur vitam aeternam, et efficit eam sibi debitam. Sed quando peccat, jam efficitur quodammodo alius, ut dicit Philosophus in 9. Ethicorum; quia transmutatur ab eo quod erat sibi conveniens secundum naturam, in id quod est praeter naturam. Et ideo non oportet quod ei reddatur; sicut et illud quod est debitum reddi sano, non redditur furioso. "

Haec ille.

Ex quibus.patet quod, licet poenitens resurgat in omnibus meritis quae ante peccatum habuit, et pro quolibet correspondeat sibi aliquis gradus gloriae, non tamen tantus quantus ante peccatum sibi correspondebat, nisi resurgat in aequali charitate; quia, si resurgat in minori, jam est effectus alter, et indispositus ad recipiendum totum effectum praecedentium meritorum vivificatorum. Nec tamen dicitur quod in tali resurgente meritis vivificatis correspondeat tantum (V) premium accidentale, et nullum essentiale. Et ideo responsio quam arguens recitat, non est tenenda. Nec est secundum mentem sancti Thomae. Quod patet : nam, 3 p., q. 89, art. 5, arguit sic, tertio loco : " Opera in charitate facta merentur gloriam secundum quantitatem gratiae vel charitalis. Sed quandoque per poenitentiam homo resurgit in minori gratia vel charitate. Ergo non consequitur gloriam secundum merita priorum operum; et ita videtur quod opera mortificata per peccatum, non reviviscant. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum, inquit, quod ille qui per poenitentiam resurgit in minori charitate, consequitur praemium essentiale secundum quantitatem charitatis in qua invenitur; habebit tamen majus gaudium de operibus quae sic fecit; quod pertinet ad praemium accidentale. "

Haec ille. Dicitur secundo, quod impugnatio illius responsionis assumit quoddam dubium, vel forte falsum, scilicet quod cuicumque merito addito gratia? correspondeat majus praemium essentiale, quam soli gratiae praecise. Si enim hoc sic intelligatur, quod aliquis gradus gloriae correspondet operi praecise, qui non correspondeat gratiae prasenti vel futurae, falsum est; quia praemium essentiale commensuratur gratiae et charitati. Si autem intelligatur sic, quod operi elicito a gratia prasenti correspondet aliquis gradus gloriae, qui non commensuratur prasenti gratiae, sed futurae, verum dicit; nam quicumque actus est meritorius novae gloriae, vel novi ejus gradus, est etiam meritorius novi gradusgratiae, cui correspondet et commensuratur gradus gloriae. De hoc sanctus Thomas, 1" 2 , q. 114, art. 8, in solutione tertii argumenti, sic dicit: " Quolibet actu meritorio meretur homo augmentum gratiae, sicut et gratiae consummationem; quae est vita aeterna; quae, sicut non statim redditur, sed suo tempore, ita nec gratia statim augetur, sed suo tempore, cum scilicet aliquis sufficienter fuerit dispositus ad gratiae augmentum. "

Haec ille.

Item, 2 2 , q. 24, art. 6, in solutione primi, sic dicit: ie Quilibet actus charitatis meretur vitam aeternam, non quidem statim exhibendam, sed suo tempore. Similiter quilibet actus charitatis meretur charitatis augmentum ; non tamen statim augetur, sed quando aliquis conatur ad hujusmodi augmentum. "

Haec ille.

Verumtamen, 1. Sentent., dist. 17, q. 2, art. 3, in solutione quinti, videtur dicere oppositum. Ait enim sic : " Quando est talis actus charitatis, qualis requiritur ad augmentum charitatis, tunc etiam augetur praemium substantiale, quod debetur majori charitati consequenti actum, non autem charitati quae est radix actus. Non autem omnes sunt tales. Et ideo ad multiplicationem talium actuum non (a) tantum. - totum Pr. sequitur de necessitate augmentum praemii substantialis. "

Haec ille. - Et plura similia dicit in eodem articulo, et 2. Sentent., dist. 40 (a). Sed tenendum est quod finaliter dixit in Summa.

Dicitur tertio, quod, concesso quod poenitens resurgat in pluribus meritis quam ante, non tamen sequitur quod resurgat semper ad majorem gloriam : quia quandoque merita praecedentia peccatum, et sequentia post poenitentiam, innituntur minori habitui gratiae et charitatis quam ante; et sic sunt minus gratifica, et minus accepta, et ad minorem gloriam ordinata. Ad secundum dicitur primo, quod via sancti Thomae magis consonat Scripturae quam via Scoti : quia, licet Scriptura dicat Deum redditurum cuilibet secundum opera sua, tamen alibi (Ronian. 6, v.23) dicit: Gratia Dei, vita aeterna. Unde sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 49, q. 1, art. 4, q 4, ubi quaerit, Utrum diversae mansiones patriae distinguantur penes diversos gradus charitatis, arguit sic, in secundo loco : " In Psalmo (61, v. 13), dicitur : Tu reddes unicuique secundum, opera sua. Sed illud quod redditur, est beatitudinis mensura. Ergo gradus beatitudinis distinguentur secundum diversitatem operum, et non secundum diversitatem charitatis, o Hem, tertio, arguit sic : " Praemium debetur actui, et non habitui; unde non fortissimi coronantur, sed agonizantes, ut patet, 1. Ethicor. (cap. 8); et 2. Timoth. 2 (v. 5), Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit. Sed beatitudo est praemium. Ergo diversi gradus beatitudinis erunt secundum diversos gradus operum, et non secundum diversos gradus charitatis. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Ad secundum, inquit, dicendum quod opera non habent quod eis retributio gloriae reddatur, nisi inquantum sunt charitate informata; et ideo, secundum diversos charitatis gradus, erunt diversi gradus in gloria.

Ad tertium, dicendum quod, quamvis habitus charitatis vel (6) cuiuscumque virtutis non sit meritum cui debeatur praemium, est tamen principium et tota ratio merendi in actu; et ideo secundum ejus diversitatem praemia distinguuntur; quamvis etiam ex ipso genere actus possit aliquis gradus in merendo considerari, non quidem respectu praemii essentialis, quod est gaudium de Deo, sed respectu alicujus praemii accidentalis, quod est gaudium de aliquo bono creato, j

Haec ille.

Item, in principali responsione quaestionis, sic dicit : " Principium distinctivum mansionum, sive graduum habitudinis, est duplex : scilicet propinquum, et remotum. Propinquum est diversa dispositio quae erit in beatis, ex qua continget diversitas perfectionis apud eos in operatione beatitudinis. Sed principium remotum, est meritum quo talem beatitudinem consecuti sunt. Primo modo autem distinguuntur mansiones secundum charitatem patriae; quae, quanto in aliquo erit perfectior, tanto eum reddet capaciorem divinae claritatis; secundum cujus augmentum (a) augebitur perfectio divinae visionis. Secundo modo vero distinguuntur secundum charitatem viae. Actus enim noster non habet quod sit meritorius ex ipsa substantia actus, sed solum ex habitu virtutis quo informatur. Vis autem merendi est in omnibus virtutibus ex charitate, quae habet ipsum finem pro objecto. Et ideo diversitas in merendo tota reducitur ad diversitatem charitatis. Et sic charitas viae distinguit mansiones per modum meriti. "

Haec ille. Dicitur secundo, quod illa via Scoti non ita consonat observantiae legis sicut via opposita. Observatio enim legis consistit magis in gratia et charitate, quam in exteriori opere; nam lex nova principaliter consistit in gratia Spiritus Sancti. De hoc sanctus Thomas, l 2", q. 106, art. 1, sic dicit: a. Unaquaeque res videtur esse illud quod est in ea potissimum, ut dicit Philosophus, 9. Ethicorum (cap. 8). Illud autem quod est potissimum in lege novi testamenti, et in quo tota ejus virtus consistit, est gratia Spiritus Sancti, quae datur per fidem Christi. Et ideo principaliter lex nova est ipsa gratia Spiritus Sancti, quae datur Christifidelibus. Et hoc manifeste apparet per Apostolum, qui, Roman. 3 (v. 27), dicit : Ubi est gloriatio tua? Exclusa est. Per quam legem? Factorum? Non; sed per legem fidei; ipsam enim fidei gratiam legem appellat. Et expressius, ad Roni. 8(v. 2), dicitur: Lex Spiritus vitae in Christo Jesu liberavit me a lege peccati et mortis. Unde et Augustinus dicit, in libro de Spiritu et Littera (cap. 24), quod sicut lex factorum fuit in tabulis lapideis, ita lex fidei scripta est in cordibus fidelium. Et alibi dicit, in eodem libro (cap. 21) : Quae sunt leges Dei ab ipso Deo scriptae in cordibus, nisi ipsa praesentia Spiritus Sancti? Habet tamen lex nova quaedam sicut dispositiva ad gratiam Spiritus Sancti, et ad usum hujus gratiae pertinentia, quae sunt quasi secundaria in lege nova, de quibus oportuit instrui fideles Christi et verbis et scriptis, tam circa credenda quam circa agenda. Et ideo dicendum est quod principaliter nova lex est lex indita, secundario autem est scripta. "

Haec ille.

Item ad hoc facit Glossa ex Augustino sumpta, super illud Psalmi 70 (v. 15), Quoniam non cognovi negotiationem, vel litteraturam, etc. Quae sic dicit : Negotiatio graece ab actu dicitur, latine a negato otio (6). Negotiatores ergo actuosi sunt, scilicet Judxi, et alii, qui ab eo

(ol) secundum cujus augmentum. - et secundum ejus Pr. (6) negato otio.

negotio Pr. quod agunt prxsumunt, opera sua laudant, non perveniunt ad gratiam, quae hoc commendat ut nemo de se glorietur. Qui vero gloriatur, tanquam negotiator de templo a Domino ejicitur, qui ejecit vendentes et ementes de templo. Econtra requies est in Deo, qui justificat. Illi negotiatores potius sunt inquieti quam boni operatores. Unde et negotiatores dicuntur, qui negant otium, de quo dicitur (Psalm. 45, v. 11) : Vacate et videte quoniam suavis est Dominus. Et est sensus: Non cognovi negotiationem, idest, de actibus prosternentes, et ex operibus suis justitiam quaerentes, etc. Et, post multa, sic dicit : Non cognovi litteraturam, id est, non approbavi quemquam ex operibus legis justificari; sed reprobavi de littera legis praesumentes, a gratia resilientes.

Haec ille.

Ex quibus patet quod observatio legis non principaliter stat in actu exteriori, vel in negotiatione. Dicitur tertio, quod per opera remissa nullus acquirit nec meretur novum gradum gloriae, nisi quia simul meretur novum gradum gratiae vel charitatis. Et ideo principalis conatus debet esse cuilibet ut crescat in gratia et charitate Dei et proximi, in qua est principalis observatio legis, et secundum quam quantificabitur gloria, ut saepe dictum est. Ad intellectum praedictorum facit illud quod dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 18, q. 1, art. 2, in solutione quarti argumenti, ubi sic dicit : " Ille qui meretur, non oportet quod proficiat quantum ad lationem merendi : hoc enim accidit ei ex hoc quod radix meriti, scilicet charitas, non est in suo termino. Sed oportet quod omnis qui meretur, proficiat quantum ad mercedem quam meretur, ut scilicet eam sibi debitam faciat vel simpliciter, vel quantum ad aliquem modum quo sibi prius debita non erat. "

Haec ille.

Item, art. 5, sic dicit : " Mereri est facere aliquid sibi debitum. Hoc enim contingit tribus modis. Uno modo, quando aliquis facit de non debito sibi debitum; sicut aliquis primo motu charitatis meretur vitam aeternam, faciens eam sibi debitam, quae prius ei debita non erat. Alio modo, quod erat sibi minus debitum, faciendo magis debitum; quod contingit in eo in quo charitas augetur. Tertio modo contingit quando aliquis quod est uno modo debitum, facit alio modo sibi debitum; sicut puer baptizatus, cui debetur vita aeterna ex habitu gratiae in baptismo infusae, quando usum liberi arbitrii incipit habere, facit eam sibi debitam ex actu. Primo ergo modo Christus meruit in primo instanti suae conceptionis claritatem corporis; quae quidem non erat sibi debita ex conditione naturae in se consideratae, neque consequebatur ex unionis necessitate, sicut gloria fruitionis. Secundo autem Christus mereri non potuit, quia charitas non est aucta in ipso. Tertio meruit sibi in omnibus actibus suis post primum instans conceptionis suae; quia fecit sibi debitum aliquibus actibus, quod prius aliis aclibus debebatur. " - Haec ille. - Non tamen intelligas quod nunquam per actum exercitum ab babitu charitalis vel gratiae aliquis mereatur novum gradum gloriae, ultra illud quod debetur habitui elicienti et informanti actum; sed solum illud quod uno moilo debebatur actui primo, alio modo debeatur actui secundo. Iste enim sensus falsus est, ut patuit, et patebit. Sed est intelligendum quod ille gradus gloriae, qui debebatur gratiae, debetur actui elicito per eam; et, ultra hoc, debetur ei novus gradus gloriae, correspondens novo gradui gratiae quam meretur, si gralia sit augmentabilis, et non in termino. Nullus enim meretur novum gradum gloriae, nisi quia prius natura meretur augmentum gratiae et novum gradum ejus. II. Ad argumenta Aureoli. - Ad primum Aureoli, negatur prima consequentia. Licet enim priora merita mortificata reviviscant in poenitente, non tamen habent omnem et eumdem vel tantum effectum quem vel quantum ante peccatum, dum ex majori gratia vel charitate eliciebantur, quam sit nova gratia in qua poenitens resurgit; et sic non oportet, in illo casu, quod perducant ad eumdem vel aequalem gradum gloriae qui eis ante peccatum debebatur. Et hoc contingit propter indispositionem remisse poenitentis, Ut prius dictum est. Ad secundum dicitur quod nihil concludit contra nos. Quia, si loquatur de meritis praecedentibus peccatum, conceditur quod illa utrumque merebantur, scilicet augmentum gratiae et gloriae; sed in isto remisse poenitente, qui non disponit se ad susceptionem aequalis sed minoris gratiae, non sortiuntur completum effectum, ut scilicet in prasenti recipiat totum illud augmentum gratiae, et in futuro totum illud augmentum gloriae, nisi intensius se disponat quam in actu primo paenitentiae. Si autem loquatur de merito novo actus remissi paenitentiae, qui minori charitate et gratia informatur et elicitur quam praecedentia merita, dicitur quod non meretur aequalem gradum gloriae, et sic nec aequalem gradum gratiae, sicut priora merebantur. Ad confirmationem, patet per idem. Potest tamen dici quod, posito quod primum meritum poenitentis mereretur aequalem gradum gratiae, non tamen sequitur quod augmentum gratiae statim sibi infundatur, sed in futurum, quando ad hoc erit dispositus ; et sic non sequitur quod resurgat in aequali vel majori gratia, sicut nec resurgit cum gloria, ut palet ex predictis. Ad tertium dicitur quod antecedens est dubium, vel falsum. Si enim intelligatur comparatio inter duos, quorum unus habet plura merita quam alius, antecedens universaliter intellectum, falsum est. Nam contingit aliquem habentem pauca merita, esse Deo magis acceptum et gratum quam sit alius habens plura merita : sicut patet de angelo respectu hominis, et de anima Christi respectu animae Virginis Mariae, comparando eas pro instanti conceptionis Christi; in illo enim instanti illa anima erat summe accepta et grata Deo, licet haberet (a) pauca merita. Non enim habens plura merita, est gratior Deo quam habens pauciora, nisi caetera sint paria, puta actus aeque perfecti secundum speciem, et aeque intensi secundum gradum, et informati aequali gratia et habitu virtutis; alioquin unum meritum intensum, majori gratia informatum, reddit gratiorem quam multa merita remissa, parva gratia informata. Si autem fiat comparatio ejusdem ad seipsum, qui scilicet nunc habet plura merita quam prius habuit, adhuc antecedens universaliter intellectum, falsum est, nisi caetera sint paria, tam ex parte meriti quam ex parte merentis. Contingit enim gratiorem esse eumdem hominem cum quatuor meritis, tempore quo habet majorem gratiam, quam cum quinque, tempore quo habet minorem gratiam, et remissius se disponit, et remissius diligit Deum et proximum propter Deum, actu et habitu, quam prius. Si autem caetera sint paria, tunc conceditur quod habens plura merita, est gratior simpliciter, vel secundum quid, in re, vel in spe; quia scilicet ad multiplicationem meritorum augetur gratia, vel in futurum augebitur, nisi praestetur impedimentum. Ex quibus patet quod, si antecedens intelligatur in sensu quo debet concedi, argumentum non valet : quia minor est neganda; nam poenitens remisse se disponens, licet habeat plura merita quam prius, non tamen aequalia prioribus, vel non aequaliter respectu ejus operantia, propter suam indispositionem. Ad quartum, negatur minor, si universaliter intelligatur. Conceditur tamen quod habens plura merita quam prius, et aequalia in se, et respectu merentis, ut prius, est melior simpliciter, vel secundum quid, in re, vel in spe, quam prius; sed hoc non habet locum in proposito, ut patet ex dictis saepe. Ad quintum, negatur consequentia. Nec valet ejus probatio. Non enim dicimus quod resurgens in minori gratia magis praemietur essentiali praemio propter plura merita remissa quae habet nunc, quam prius, dum habebat pauca, sed intensa. Sed potest concedi quod propter plura dignus est praemiari nunc quam prius; vel quod meretur plura praemia, non tamen aeque intensa, ut prius, ut de se patet. Unde omnia argumenta procedunt ex falso intellectu conclusionis, vel ex quadam falsa suppositione, non concessa, nec probata, scilicet quod quilibet resurgens a peccato per poenitentiam, resurgat ad aequalem gloriam essentialis praemii; quod sanctus (a) licet liaberet.

et licet habebat IV. Thomas non intendit, nec concedit, ut supra patuit (a). III. Ad argumenta Henrici.

Ad argumenta Henrici contra eamdem conclusionem inducta, dicitur quod omnia tria puncta, vel tres conclusiones quas intendit probare, falsae sunt. Unde Ad primum pro prima sua conclusione dicitur, negando antecedens. Non enim oportet quod dispositio positiva ad gratiam, scilicet detestatio peccati, et appetitus gratiae et justitiae, procedat ex gratia habituali gratum faciente; sed sufficit quod procedat ex gratia actuali gratis data, quae est aliqua motio, ut ostendit sanctus Thomas, 1" 2 , q. 112, art. 2, ubi sic dicit: " Gratia dupliciter dicitur : quandoque ipsum habituale donum; quandoque autem ipsum auxilium Dei moventis animam ad bonum. Primo ergo modo accipiendo gratiam, exigitur ad gratiam aliqua anima? praeparatio; quia nulla forma potest esse nisi in materia disposita. Sed , si loquamur de gratia secundum quod significat auxilium Dei moventis ad bonum, sic nulla praeparatio requiritur ex parte hominis, quasi praeveniens divinum auxilium; sed potius quaecumque praeparatio in homine esse potest, est ex auxilio Dei moventis animam ad bonum. Et, secundum hoc, ipse bonus motus liberi arbitrii quo quis praeparatur ad donum gratiae suscipiendum, est actus liberi arbitrii moti a Deo; et, quantum ad hoc, dicitur homo se praeparare, secundum illud Proverb. 16 (v. 1) : Hominis est praeparare animum. Et tamen est principaliter a Deo movente liberum arbitrium ; et, secundum hoc, dicitur a Deo voluntas hominis praeparari (Prov., c. 8, v. 35, juxta ver-sion. LXX), et a Domino gressus hominis dirigi (Psalm. 36, v. 23). " - Haec ille. - Item, art. 4, sic dicit : " Gratia, ex parte subjecti, potest recipere magis et minus, prout scilicet unus perfectius illustratur a lumine gratiae quam alius. Cujus diversitatis ratio quidem (6) est aliqua ex parte pnepa-rantis se ad gratiam : qui enim se ad gratiam magis praeparat, pleniorem gratiani suscipit. Sed ex hac parte non potest accipi prima ratio hujus diversitatis : quia praeparatio ad gratiam non est hominis nisi inquantum liberum arbitrium ejus praeparatur a Deo. Unde prima hujus diversitatis causa est accipienda ex parte Dei, qui divei-simode sua dona dispensat, ad hoc quod ex diversis gradibus pulchritudo et perfectio Ecclesioe consurgat; sicut etiam diversos gradus rerum instituit, ut esset universum perfectum, etc. "

Haec ille.

Similem sententiam ponit, A. Senteni., dist. 17, q. 1, art. 2, in solutione secunda? quaestiuncula;, et in responsione ad secundum, ubi sic dicit : " Voluntas nostra est - QUAESTIO II. 3-21 omnino pedissequa respectu divinae gratiae, et nullo modo praevia: quia ipsa voluntas bona, quae gratiam gratum facientem praecedit, ex Deo nobis provenit, qui gratuita sui voluntale nos ad hoc provocat, vel flagellis, vel aliquo auxilio interiori. Nec tamen voluntas haec est praevia, sed pedissequa respectu gratiae gratum facientis; quia non est causa ipsius, sed aliqualiter (a) ad ipsam viam parat, i

Haec ille. Concordat isti solutioni Bernardus de Gannato, in impugnatione praedicti Quodlibeti Henrici, ubi sic dicit : " Multa, inquit, dubia dicit. Et opinio quam impugnat, vera est, quod in adultis, secundum majorem vel minorem conatum, datur major vel minor charitas, secundum communem cursum; licet Deus, de potentia sua absoluta, posset dare sine conatu, vel majorem, ubi esset minor conatus.

Quod autem dicit, quod conatus in detestationem peccati et acceptionem gratiae est supernaturalis;

dicendum quod talis conatus supponit aliquid supernaturale, puta vel fidem informem, vel auditum aliquem de rebus supernaturalibus (6); non autem oportet quod praecedat ipsum gratia gratum faciens. Item, istum conatum praecedit quaedam motio divina, qua homo movelurad bonum supernaturale, faciendo quod in se est. Quod autem per specialem Dei motionem moveatur vel conetur (y) ad aliquid supernaturale, non est inconveniens. Ille tamen conatus, nisi sit cum charitate, non est meritorius melito de condigno, sed de congruo. Non ergo oportet quod gratia praeveniat liberum arbitrium, ut dicit, sed motio illa, vel aliqua praecognitio de supernaturalibus. "

Haec Bernardus, et bene. Ad secundum, negatur consequentia : quia conatus ille non est opus sequens tempore vel natura gratiam gratum facientem, sed praecedens tempore quandoque; licet sequatur aliquam gratiam secundo modo dictam, puta divinam motionem. De hoc Bernardus, ubi supra, sic dicit : " Ad aliud quod dicit, quod si gralia daretur secundum mensuram conatus, tunc daretur secundum mensuram operum sequentium;

dicendum quod non sequitur. Prima enim gratia, qua homo justificatur, datur gratis, et sine merito de condigno. Potest tamen ipsam praecedere meritum de congruo; et, secundum quod majus est in uno quam in alio, datur major charitas. Et istud meritum est conatus iste, secundum quem regulariter datur major vel minor charitas. Si autem illa motio qua liberum arbitrium movelurad bonum supernaturale, vocetur gratia gratis data, tunc talem conatum praecedit gratia gratis data. Nec oportet quod inclinet liberum arbitrium ad detestandum peccatum sufficienter : quia tunc sine cha- VI. - 21 ritate posset sufficienter detestari peccatum; quod est falsum. Nec est inconveniens quod liberum arbitrium non moveat se ad gratiam gratum facientem, nisi motum a Deo, nec detur etiam gratia justificans adulto antequam coagat aliquid consentiendo divinae motioni : quia etiam ipsum detestari peccatum imperfecte, ut per attritionem, et appetere gratiam, agere quoddam est; et hoc praecedit gratiam justificantem, licet simul tempore possit esse. Unde aliquando attritio praecedit contritionem, aliquando autem non praecedit attritio, sed simul tempore, cum homo incipit detestari peccatum, datur ei gratia, ita quod actus, qui ex parte sui principii non erat meritorius, per gratiam concomitantem quasi justificat. Et ideo adhuc dabitur secundum mensuram conatus, licet Deus possit eam dare sine conatu, ut dedit Paulo.

Quod autem dicit, quod, si gratia non praecederet illum conatum, vel si conatus esset dispositio ad gratiam, tunc justificatio esset ex merito, sicut reprobatio;

dicendum quod non est inconveniens quod justificatio sit ex merito de congruo, non autem de condigno. Et ideo non simpliciter ex merito datur, sed secundum divinam largitatem.

Quod autem dicit de Augustino, quod gratia justificans praecedit omnem motum liberi arbitrii;

dici potest dupliciter. Primo, quod praecedit omnem motum meritorium liberi arbitrii. Secundo, quod Augustinus vocat hic gratiam justificantem illam divinam motionem qua primo incipit moveri liberum arbitrium, quae dicitur justificans, quia disponit ad justificationem, non quia faciat justificationem. Nec ponimus, sicut iste ponit, quod ipsum non rebellare sit meritum congrui (hoc enim parum esset); sed ipsum consentire ex majori vel minori affectione illi motioni divinae, ponimus esse meritum congrui. Unde non rebellare non est sufficiens dispositio : quia plus potest homo facere, etiam sine gratia; quia consentire illi motioni, et appetere gratiam. Et ideo extorte exponit dictum Augustini : quia Deus non justificat adultum nisi eo cooperante saltem per consensum; et ideo non sufficit quod non rebellet. Unde cooperatores Dei sumus, non solum merendo augmentum gratioe, ut dicit, immo etiam merendo primam gratiam, merito de congruo, non de condigno. Deus autem non mensurat gratiam, secundum communem cursum, nisi secundum recipientium dispositionem.

Quod autem dicit, quod dispositio ad gratiam est pure negativa,

non est verum; immo est positiva, ut visum est, et intenditur et remittitur in diversis. Et ideo non datur aequalis gratia justificans omnibus resurgentibus, ut fingit. De gratia autem quae datur parvulis, est alia ratio : quia illa datur sine merito proprio et congrui et condigni, ex mera liberalitate Dei. Unde, quantum est ex parte parvulorum, omnes sunt aequaliter dispositi ad gratiam. Et ideo aequalis gratia regulariter eis datur, licet Deus posset aliter facere. "

Haec Bernardus, et bene, ei conformiter sancto Thomae, l 2 , q. 112, art. 2, et q. 114, art. 3 et 5, quoad multa. Et similiter, 2. Sentent., dist. 27, q. 1, art. 4, ubi arguit sic, quarto loco : " Si Deus dat alicui gratiam, aut dat digno, aut indigno. Si dat indigno, insipiens est et injustus; quod est impossibile. Ergo dat digno. Sed nullus est dignus habere aliquid, nisi qui hoc meruit. Ergo quicumque accipit gratiam primam, prius meruit ipsam. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum quod indignum potest sumi dupliciter. Vel (a) negative tantum; et sic Deus dat gratiam indignis, quia his qui non sunt sufficienter ad hoc digni, sed tamen habent aliquam dispositionem ad recipiendum, ex quo dicuntur quodammodo ex congruo mereri. Nec ex hoc sequitur quod Deus sit injustus, sed liberalis. Vel sumitur contrarie, ut dicantur indigni qui habent voluntatem resistentem gratiae; et talibus gratiam non infundit, quia ad virtutem non cogit, ut dicit Damascenus (2 de Fici. Ort., cap. 12 et 30). " - Haec ille. - Item, de Virtutibus, q. 1, art. 1, in solutione secundi, sic dicit: a. Mereri dupliciter accipitur. Uno modo, proprie; et sic nihil aliud est quam facere aliquam actionem unde aliquis juste sibi acquirat mercedem. Alio modo, improprie; et sic quaelibet conditio quae facit hominem aliquo modo dignum, meritum dicitur; ut si dicamus quod species Priami meruit imperium, quia digna fuit imperio, etc. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod, secundum eum, in dictis locis, posset dici quod homo posset sibi mereri primam gratiam merito congrui, licet non condigni. Verumtamen, in l 2 , videtur ponere quod nullo modo potest quis sibi mereri primam gratiam; sed quod actus praecedentes gratiam habitualem, licet possint dici dispositiones, non tamen merita respectu gratiae. Unde, q. 112, art. 2, in solutione primi, sic dicit : a. Praeparatio hominis ad gratiam habendam, quaedam est simul cum ipsa infusione gratiae. Et talis praeparatio est quidem meritoria; sed non gratiae, quae jam habetur, sed gloriae, quae nondum habetur. Est autem alia praeparatio gratiae imperfecta, quae aliquando praecedit donum gratiae gratum facientis, quae tamen est a Deo movente. Sed ista non sufficit ad meritum, nondum homine per gratiam justificato : quia nullum meritum potest esse nisi ex gratia. "

Haec ille. - Et similiter ad hoc videtur redire, 2. Sentent., ubi supra (dist. 27, q. 1, art. 4); nam, in solutione quinti, sic dicit : " Potentia materiae est proportionata ad receptionem formae. Et ideo dispositiones illius et habilitates convenienter possunt merita nominari. Sed gratia excedit omnem proportionem naturae, ut actus naturales non possint dici merita respectu gratiae, sed dispositiones remotae tantum. " - Haec ille.

Item, l 2 , (t) Vel. - scilicet Vv.

q. 114, art. 5, in solutione secundi, si" dicit: " Deus non dat gratiam nisi dignis : non tamen ita quod prius digni fuerint; sed quia ipse per gratiam eos facit dignos, qui solus potest facere mundum de immundo conceptum semine (Job, 14, v. 4). j

Haec ille.

Ex quibus patet quod, secundum ultimam ejus determinationem, nulla dispositio praecedens habitum gratiae potest dici meritum prima? gratiae, nec de condigno, nec de congruo, nisi multum improprie. Dicitur ulterius, quod, cum arguens ponat aliquam dispositionem negativam ex parte suscipientis gratiam, quae sic est ab homine, quod non a Deo movente per gratiam, aliqualiter declinat ad errorem Pelagianorum ponentium aliquam dispositionem ex parte liberi arbitrii, quam non habet a Deo vel divina gratia. Nec effugitur error ille per distinctionem de dispositione positiva et negativa : quia talis dispositio negativa habet rationem boni; et sic habet illa positio dicere aliquod bonum non esse a Deo; quod erroneum est, potissime in bonis quocumque modo ad gratiam pertinentibus, sive antecedenter, sive concomitanter, sive consequenter. De hoc sanctus Thomas, 1 p., q. 23, art. 5, ubi diffuse de hoc loquitur; et, inter caetera, dicit : a Quidquid est in homine ordinans ipsum in salutem, totum comprehenditur sub effectu praedestinationis, etiam ipsa prima praeparatio ad gratiam. Neque enim hice fit nisi per auxilium divinum, secundum illud Thren. ult. (v. 21) : Converte nos, Domine, ad te, et convertemur. " Item, ibidem, sic dicit: i Non est distinctum quod est ex libero arbitrio et ex praedestinatione, sicut non est distinctum quod est ex causa secunda et ex causa prima. Divina enim providentia producit effectum per operationes causarum secundarum. "

Hice ille.

Item, 1" 2 , q. 109, art. 6, probat quod " homo non potest se preparare ad lumen gratiae suscipiendum, nisi per auxilium gratuitum Dei interius moventis J. Ad illud quod adducit pro sua secunda conclusione, respondet Bernardus, ubi supra, dicens : " Licet autem opera mortificata reviviscant in resurgente a peccato, non tamen oportet quod semper resurgat in majori charitate quam fuit illa quam amisit, ut dicit : quia non sic reviviscunt, ut gratia praecedens redeat, et alia addatur; sed quia in dispositione divina imputantur ad vitam aeternam, quae non imputarentur nisi iste resurgeret a peccato; et ideo secundum conatum majorem vel minorem dabitur ei major vel minor charitas quam fuit illa quam amisit. Nec oportet, quidquid detur, quod semper resurgat in minori : quia nec sic Deus servat in sua dispositione bona opera, vel charitatem ex qua processerunt, quin etiam paratus sit dare charitatem majorem magis disposito. Quod autem dicit in solutione argumenti, quod Deus restituit gratiam amissam,

non credo quod restituat eamdem numero : quia idem potest facere alia gralia; et ideo non oportet quod semper sit major recuperata quam perdita. "- Hice Bernardus, et bene. -Ex quibus patet ad argumentum. Quia nec prima charitas eadem numero reparatur et aeque intensa semper in resurgente, nec eadem charitas et aeque intensa reservatur sibi conferenda in posterum. Nec similiter oportet quod, si ex operibus ex prima gratia elicitis meruit aliquod augmentum gratiae, recuperet illam vel aqualem gratiam cum aequali augmento, ut prius dictum fuit; immo potest contingere quod resurget in minori charitate et gratia; sed forte in posterum pertinget ad illud augmentum quod prius meruit, et forte nunquam pertinget, si debiliter, remisse, aut tepide, aut nulliter ad hoc conetur. Ad probationem tertiae conclusionis respondet Bernardus, ubi supra, dicens : " Quod autem dicit de duabus dispositionibus negativis, non valet; quia non sunt dispositiones per se. Immo in adultis est dispositio positiva. Et ideo non est necessarium quod dicit, quod omnibus resurgentibus a peccalo datur major gratia quam innocentibus. Potest enim adultus tam modice conari, quod modica gratia dabitur ei, forte minor quam parvulo, cui datur gratia sine conatu, et sine dispositione positiva. "

Haec ille, et bene, praeter hoc quod ponit gratiam infundi parvulis sine quacumque dispositione posi-liva. Hoc enim non est verum : quia baptismus collatas parvulis, imprimit eis dispositionem aliquam positivam ad gratiam, quae dicitur ornatus, vel character, ut alias dictum est (x). Ei de hoc alias forte videbitur. Videtur enim sanctus Thomas velle quod nunquam confertur gralia alicui nisi cum dispositione positiva ad gratiam. Unde, l 2", q. 112, art. 2, arguit sic (tertio loco) : " Agens infinitae virtutis non requirit dispositionem in materia; cum nec ipsam materiam requirat, sicut in creatione apparet; cui collatio gratiae comparatur, quie dicitur nova creatura, ad Gal. ult. (v. 15). Sed solus Deus, qui est infinitae virtutis, gratiam causat. Ergo nulla praeparatio requiritur ex parte hominis ad gratiam consequendam. sEcce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum est quod agens infinitae virtutis non exigit materiam, vel dispositionem materiae, quasi praesuppositam ex alterius causae actione. Sed tamen oportet quod, secundum conditionem rei causandae, in ipsa re causet et materiam et dispositionem debitam ad formam. Et similiter, ad hoc quod Deus gratiam infundat animae, nulla praeparatio exigitur, quam ipse non faciat, i

Haec ille.

Consimiliter, prima distinctione Quarti, q. i, art. 4, in solutione primae quaestiunculae, sic dicit : a Principale agens respectu justificationis Deus est, (a) Cfr. disi. 1, q. 1, art. 3, g 3, III, ad i""; et disi. 4, q. 1, art. 3, g2, 11, ad -X"-"; ei dist. 7, q. 1, art. 3, ad 2""". nec indiget ad hoc aliquibus instrumentis ex parte sua; sed propter congruitatem, ex parte hominis justificandi, utitur sacramentis quasi quibusdam instrumentis justificationis. Hujusmodi autem materialibus instrumentis competit aliqua actio ex natura propria, sicut aquae abluere, et oleo lacere nitidum corpus; sed ulterius, inquantum instrumenta diviiiae misericordiae justificantis, pertingunt instrumentaliter ad aliquem effectum in anima, qui primo correspondet sacramentis, sicut est character, vel aliquid hujusmodi. Ad ultimum autem effectum, qui est gratia, non pertingunt etiam instrumentaliter, nisi dispositive, quantum ad hoc quod illud ad quod instrumentaliter effective pertingunt, est dispositio, quae est necessitans, quantum in se est, ad gratiae susceptionem. " - Haec ille.

Similia ponit, 3 p., q. 63, art. 6, in solutione tertii, et in inultis aliis locis. Caetera vero quae dicit Bernardus, possunt stare, potissime de dispositione requisita in adultis. Unde sanctus Thomas, l 2 , q. 112, art. 2, arguit sic, secundo loco : " Ille, inquit, qui in peccato progreditur, non se praeparat ad gratiam habendam. Sed aliquibus in peccato progredientibus data est gratia; sicut patet de Paulo, qui gratiam consecutus est dum esset spirans minarum et caedis in discipulos Domini, ut dicitur, Act. 9 (v. 1). Ergo nulla praeparatio ad gratiam requiritur ex parte hominis, j Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Homo, inquit, ad gratiam se praeparare non potest, nisi Deo praeveniente et movente ad bonum. Et non refert utrum subito vel paulatim aliquis ad perfectam praeparationem perveniat. Dicitur enim, Eccli. 11 (v. 23), quod (a) facile est in oculis Dei subito honestare pauperem. Contingit autem quandoque quod Deus movet hominem ad bonum, non tamen perfecte; et talis praeparatio praecedit gratiam. Sed quandoque statim perfecte movet ipsum ad bonum, et subito homo gratiam accipit, secundum illud Joan. 6 (v. 45) : Omnis qui audivit a Patre et didicit, venit ad me. Et ita contigit Paulo: quia subito, cum esset in progressu peccati, perfecte motum est cor ejus a Deo, audiendo et addiscendo et veniendo; et ideo subito gratiam consecutus est. "

Haec ille. Et haec sufficiunt pro responsionibus objectorum. Ad argumentum pro quaestione, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 89, art. 2, in solutione primi, dicens : " Non omnibus diligentibus Deum cooperatur in bonum hoc ipsum quod per peccatum a Dei timore cadunt (quod patet in his qui cadunt, et nunquam resurgunt, vel qui resurgunt, iterum casuri); sed (6) his qui secundum propositum vocati sunt sancti (Roman. 8, v. 28), scilicet praedestinatis, qui, quotiescumque cadant, finaliter tamen resurgunt. Cedit ergo eis in bonum hoc quod cadunt, non quia semper in majori gratia resurgunt, sed quia resurgunt in permanentiori gratia : non quidem ex parte ipsius gratiae, quia, quanto gratia est major, tanto est permanentior; sed ex parte hominis, qui, tanto stabilius in gratia permanet, quanto est cautior et humilior. Unde et Glossa, ibidem, subdit quod ideo proficit eis in bonum quod cadunt, quia humiliores redeunt, quia doctiores fiunt. "

Haec ille.

Et in idem redit responsio data ad idem argumentum, 3. Sen-tent., dist. 31, q. 1, art. 4, q 3, in solutione primi, ubi sic dicit : " Hoc dictum intelligitur non semper quantum ad majorem quantitatem charitatis, sed quantum ad majorem diligentiam vel humilitatem, in qua poenitens resurgit, ad minus actualiter. Minus autem malum est ut charitas diminuatur quam ut totaliter amittatur; et minus malum computatur pro magis bono, ut dicitur, 5. Ethicorum, (cap. 1). Et ideo in bonum diligentis Deum cedit peccatum, etiam si in minori charitate resurgat : quia per humilitatem et cautelam ab omnimoda gratiae amissione curatur (a)."

Haec ille. Et haec de quaestione sufficiant. De qua benedictus Deus in saecula. Amen.