ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES Sj 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad Argumentum Durandi.

Quantum ad lertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem, ad ea quae Durandus primo loco objicit contra primam conclusionem, dicitur primo, quod hoc sacramentum proprie nominatur sacramentum poenitentias : tum quia linis ejus principalis est per poenam punire peccatum et peccantem, ad satisfaciendum Deo, et ad abolendum offensam Dei; tum quia omnia concurrentia ad hoc sacramentum habent rationem poenae, ut puta dolor contritionis, erubescentia confessionis, ligamen sacerdotis ad posnam, et labor satisfactionis. De praedictis beatus Thomas, 4. Sentent., dist. 16, q. 1, art. i, in solutione secundae quaestiuncula;, sic dicit : " Poenitentia culpae praecedentis offensam abolet per modum recompensationis cujusdam. Haec autem recompensatio differt a recompensatione vindicativa; justitia? in duobus. Primo, quia, in vindicativa justitia, ille qui peccavit, se habet ad recompensationem ut patiens tantum, inquantum poena per quam fit culpae recompensatio, est ab alio inflicta; et ideo non praesupponitur ad recompensationem dolor de peccato, sed ex poena recompensante dolor infligitur. In poenitentia autem, ille qui peccavit, se habet ad recompensationem etiam ut agens, quia ipse sponte sua ad poenam recompensantem accedit; et ideo displicentia culpae praeexigitur. Secundo differt, quia, in vindicativa justitia, taxatur paena recompensans secundum arbitrium judicis, et non ejus in quem commissum est peccatum. Sed, in poenitentia, oportet quod paena recompensans taxetur secundum arbitrium ejus in quem peccatum commissum est; quia talis recompensatio Ut ad reconciliandum animum offensi; quae reconciliatio esse non potest, nisi paena recompensans voluntati ejus sufficiat; et ideo oportet, in poenitentia, quod modus paenae satisfactoriae secundum arbitrium sacerdotis, qui vicem Dei obtinet, servetur. Utrique ergo recompensationi hoc commune est, quod fiat recompensatio, non secundum arbitrium ejus qui peccavit, sed alterius hominis. Arbitrium autem rectum requirit cognitionem culpae; quae quidem, si ei qui debet poenam taxare, per eum qui peccavit fiat, confessio dicitur; si autem alias, vel ab aliis, dicitur convictio. Et quia, in poenitentia, sponte qui peccavit ad recompensationem faciendam accedit, requiritur confessio. Et sic recompensatio Iribus gradibus perficitur. Quorum primus est displicentia culpae praeteritae; alias non sponte ad recompensationem accederet; et hoc per contritionem perficitur. Secundus est, ut culpam suam notificet Deo per sacerdotem; alias non se ad recompensationem secundum arbitrium ejus in quem peccavit, offerret; et quantum ad hoc est confessio. Tertius est, ut recompenset secundum arbitrium sacerdotis; et quantum ad hoc est satisfactio. "

Haec ille.

Similia dicit, 3 p., q. 90, art. 2.

Ex quibus patet quod confessio, contritio, satisfactio, concurrunt ad completam punitionem poenitentis. Et ideo hoc sacramentum merito dicitur sacramentum poenitentiae. Dicitur secundo, principaliter ad argumentum, quod ad hoc sacramentum non solum pertinet pro materia confessio poenitentis, immo etiam contritio et satisfactio. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 22, q. 2, art. 1, q 2, ubi quaerit : Utrum interior poenitentia sit res hujus sacramenti. Arguit, tertio loco : " Poenitentia interior videtur esse idem quod contritio. Sed contritio non est res hujus sacramenti, cum sit pars sacramenti. Ergo interior poeniientia non est res hujus sacramenti. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum quod tres partes pcenitentiae sunt in poenitentia exteriori et interiori : quia confessio et satisfactio, quas videntur tantum ad exteriorem poenitentiam pertinere, inveniuntur in interiori poenitentia, quantum ad propositum et praemeditationem eorum; et etiam contritio, quae videtur tantum interioris poenitentioe esse, invenitur in poenitentia exteriori secundum quaedam signa, quibus sensibiliter manifestatur, vel aliis, vel saltem ipsi poenitenti, qui dolorem sensibilem percipit in seipso. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod non solum confessio exterior, verum etiam contritio et satisfactio pertinent ad materiam hujus sacramenti; et quod hoc sacramentum proprie dicitur sacramentum poenitentia?. Item, 4. Sentent., dist. 16, q. 1, art. 1, in solutione tertiae quaestiunculae, sic dicit: " Poena quam poenitens patitur, tota in rationem satisfactionis cedit. Non enim sola exteriori poena homo satisfacit, sed etiam interiori; alias oratio mentalis non esset satisfactoria. Unde et poena quae est in contritione, et quae est in confessione, in partem satisfactionis cedit. Et quia satisfactio est ultima pars, totum sacramentum a poena denominatur, sicut res denominatur ab ultimo sui. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod divisio quam arguens facit, insufficiens est : quia poenitentia non solum accipitur pro actuali habitu interiori, aut pro exteriori poenitentia injuncta, verum etiam pro ipsa confessione, quae est quaedam poena, et poenitentiae pars. Cum autem dicit arguens, quod contritio non potest dici pars hujus sacramenti, quia est dispositio praevia ad sacramentum, etc;

dicitur quod est dispositio pravia, antequam adsit confessio; sed, assistente confessione, est pars integralis sacramenti. Potest etiam dici quod contritio praecedens confessionem etiam est pars sacramenti, quia in illa incipit sacramentum. Et similiter, dicitur quod executio poenitentiae satisfactoriae non sequitur completum sacramentum, sed est ultima pars, complens sacramentum quoad suum materiale. Sacramentum enim poenitentiae est quoddam totum integrale, successivum, sicut docet sanctus Thomas, ubi supra (4. Sen-tent., dist. 16, q. 1, art. 1, q 3). " Partes integrales sunt duplices. Quaedam sunt partes quantitatis; quae quandoque sunt unius rationis, ut in totis homogeneis; quandoque vero diversarum rationum, ut in totis heterogeneis. Quaedam vero sunt partes essentiae, sicut materia et forma, et non quantitatis. Et hae semper sunt diversarum rationum; et habent ordinem naturae ad invicem, et quandoque etiam ordinem temporis, in his quorum esse non est simul. Et hujusmodi sunt partes de quibus loquimur : quia poenitentiae sacramentum, secundum rationem suae speciei, ex his tribus integratur; et una est prior altera secundum naturam, et quandoque etiam secundum tempus : eorum enim actuum humanorum qui sunt materiales in poenitentia, non est totum esse simul, sed succedunt sibi invicem; sed quandoque plures eorum, quorum unus est altero prior secundum naturam, sunt simul tempore. " Item, in solutione secundi argumenti, sic dicit : " In partibus successivorum, ex qualibet parte potest concludi totum : sicut, Hora tertia est, ergo dies est. Non tamen totum de una parte praedicatur : non enim dicimus quod hora sit dies; sed tantum de omnibus partibus simul acceptis aliquo modo invenitur praedicari totum, licet improprie. Et sic etiam de qualibet parte poenitentiae poenitentia concluditur, eo quod poenitentia non habet totum esse suum simul. Non tamen totum de partibus praedicatur, neque conjunctim, neque divisim, proprie loquendo, j

Haec ille.

Ex quibus patet quod contritio praecedens confessionem et absolutionem, est pars sacramenti poenitentiae, et pertinet ad ejus integritatem essentialem. Secundo, patet quod executio paenae satisfactoriae pertinet ad integritatem essentiae dicti sacramenti. Tertio, patet quod nec contritio praecedens absolutionem, nec satisfactio sequens absolutionem, praecedunt aut sequuntur sacramentum poenitentiae, sicut arguens false putat; sed contritio illud inchoat, et executio poenitentiae satisfactoriae illud consummat. De his tamen plura dicentur in sequentibus hujus articuli, et forte in decimasexta vel decimaseptinia distinctione. Verumtamen ad omnia quae ibi dicit Durandus, volens probare quod nec contritio nec satisfactio sint partes hujus sacramenti, patet responsio per praedicta, quia omnia in virtute soluta sunt. Nec de illis propter hoc oportet facere specialem quaestionem , nisi fortius aliquid occurrat. II. Ad alia argumenta Durandi.

Ad ea quae secundo loco inducit, scilicet de poenitentia ut est virtus,

dicitur primo, in generali, quod poenitentia est quaedam virtus specialis, distincta non solum ab intellectualibus aut theologicis, immo a qualibet trium moralium cardinalium. Quod enim sit virtus quaedam, ostendit sanctus Thomas, 3 p., q. 85, art. 1 (a), dicens : a Poenitere est de aliquo a se prius facto dolere. Dolor autem, vel tristitia, dicitur dupliciter. Uno modo, secundum quod est passio quaedam appetitus sensitivi; et, quantum ad hoc, poenitentia non est virtus, sed passio. Alio modo, secundum quod consistit in voluntate; et hoc modo est cum quadam electione; quae quidem, si sit recta, necesse est quod sit actus virtutis. Dicitur enim, 2. Ethicorum (cap. 6), quod virtus est habitus electivus secundum rectam rationem. Pertinet autem ad rectam rationem quod aliquis doleat de quo dolendum est, et eo modo et fine quo dolendum est (6). Quod quidem observatur in paenitentia de qua nunc loquimur : nam poenitens assumit mode- (6) a verbis et eo modo usque ad est, Om. I r. ratum dolorem de peccatis praeeritis, cum intentione removendi ea. Unde manifestum est quod poenitentia de qua nunc loquimur, est virtus, vel actus villulis. "

Ilaec ille.

Item, i. Senteni., dist. 14, q. 1, ait. 1, in solutione secunda? quaestiuncula?, sic dicit : " In poeniientia se habet homo ut recipiens et ut agens. Recipit enim a Deo veniam et reconciliationem per Ecclesia? ministros; et, secundum hoc, haljet rationem sacramenti. Sed ex parte actus, sunt ile ipso diversa? opiniones. Quidam enim dicunt quod est actus virtutis, et non est virius. Sed hoc non potest esse : quia, cum actus virtutis non sint in dormiente, dormiens non posset dici poenitens; quod est falsum. Et ideo aliqui dixerunt quod, ex parte ista, poenitentia est virtus, sed non proprie loquendo, sed communiter, prout omnia laudabilia virtutes dicuntur, etiamsi sint passiones. Sed hoc non est verum : quia, secundum Philosophum, 6. Ethicorum (cap. 2), principale in villule morali est electio; unde omnis habitus qui facit rectam electionem, potest dici proprie loquendo virtus. Unde, cum actus poenitentia?, non causetur tantum ex passione, sed magis ex electione, etiam si nulla sit passio, constat quod poenitentia proprie loquendo est virtus, et non ini proprie, sicut verecundia, vel hujusmodi. "

Haec ille.

Item , ibidem, in solutione primi argumenti, sic dicit: " Non secundum idem poenitentia est virtus et sacramentum; sed inquantum per poenitentiam recipit gratiam curantem peccati vulnus, potest esse sacramentum; inquantum autem per habitum infusum ordinatur adactum rectum, sic est virtus. "

Haec ille.

Quod autem poenitentia sit specialis virtus, ostendit, 3 p., ubi supra (q. 85), art. 2 : " Species, inquit, habituum distinguuntur secundum species actuum. Et ideo, ubi occurrit specialis ratio actus laudabilis, ibi necesse est ponere specialem habitum virtutis. Manifestum est autem quod in poenitentia invenitur specialis ratio actus laudabilis, scilicet operari ad destructionem peccati praeteriti, inquantum est offensa Dei; quod non pertinet ad rationem alterius virtutis. Unde necesse est ponere quod poenitentia sit specialis virtus. "

Haec ille.

Item, 4. Sentent., ubi supra (dist. 14, q. 1, art. 1), in solutione tertia? quaestiuncula?, sic dicit: " Poenitentia accipit vel aspicit specialem rationem objecti; quia respicit peccatum a se commissum, ut expiabile per poenitentis actum. Et ita actus poenitentia? non est detestari peccatum absolute, quia hoc est cujuslibet virtutis; sed detestari ad expurgationem ejus, et quantum ad culpam, et quantum ad reatum. Hoc enim nulla alia virtus facit. "

Haec ille.

Quod autem poenitentia non sit virius theologica, ostendit, ibidem, in solutione quarta; quaestiunculae, dicens : " Virtus theologica habet idem pro objecto et pro fine. Hoc autem non est in poenitentia : quia objectum ejus est peccalum commissum, quod intendit expiare; finis autem est Deus, cui intendit reconciliari. Et ideo non est virtus theologica, sed inter virtutes morales numeranda est. "

Ilaec ille.

Quod autem poenitentia sit alia virtus a justitia communiter dicta, ostendit, ibidem, in solutione quintae quaestiuncula?, dicens : " Quia justitia aequalitas quaedam est, ideo ubi non potest esse adeqiiatio vera, ibi non potest esse perfecta ratio justitia?, sed aliquis justitia? modus; sicut dicit Philosophus in 5. Ethicorum (cap. 6), quod domini ad servum non est simpliciter justum, sed dominativum justum. Cum ergo inter hominem et" Deum sit maxima distantia, non poterit ibi esse proprie dicta justitia hominis ad Deum, sed aliquis justitiae modus, quasi per similitudinem. Homo autem efficitur debitor alteri homini dupliciter. Uno modo, per hoc quod ab eo sibi datum est, sicut in voluntariis commutationibus, puta in emptionibus et venditionibus. Alio modo, perhoc quod ei subtraxit, sicut est in involuntariis commutationibus, ut est furtum, percussio, et hujusmodi. Similiter aliquis efficitur Deo debitor per hoc quod ab eo aliquid recipit; et, in hac ratione, Deo reddit debitum honorem latria, sive religio. Alio modo, ex hoc quod contra Deum peccat; et sic reddit Deo debitum poenitentia. Unde, sicut religio ponitur pars justiliae a Tullio (de Invent., lib. 2), non quidem quasi species, sed quasi pars potentialis, inquantum aliquem modum justitiae participat; ita etiam poenitentia pars justitia? debet poni. "

Haec ille.

Similia dicit, 3 p., q. 85, art. 3; nisi quod ibi videtur velle quod poenitentia sit quaedam species justitiae. Ait enim sic : " Poenitentia non habet quod sit specialis virtus ex hoc solo quod dolet de malo perpetrato; ad hoc enim sufficeret charitas; sed exeo quod poenitens dolet de peccato commisso, inquantum est offensa Dei, cum emendationis proposito. Emendatio autem offensa? contra aliquem commissae fit non per solam cessationem offensae; sed exigitur ulterius quaedam recompensatio, qua? habet locum in offensis in alterum commissis, sicut et retributio; nisi quod recompensatio est ex parte ejus qui offendit, utputa cum satisfacit, retributio autem est ex parte ejus in quem fuit offensa commissa. Utrumque autem (a) ad materiam justitiae pertinet, quia utrumque est quaedam commutatio. Unde manifestum est quod poenitentia, secundum quod est virtus, est pars justitiae. Sciendum tamen quod, secundum Philosophum, 5. Ethicorum (cap. 6), dupliciter dicitur justum, scilicet simpliciter, et secundum quid. Simpliciter quidem justum, est inter aequales, eo quod justitia est aequalitas quaedam; quod ille vocat justum politicum, vel civile, eo quod omnes cives aequales sunt, quantum ad hoc quod sunt immediate sub principe, sicut liberi exsistentes. (a) autem. - enim Pr. Justum autem secundum quid, dicitur illud quod est inter illos quorum unus est sub potestate alterius, sicut servus sui)-domino, Iilius suli patre, uxor sub viro. Et tale justum consideratur in penitentia. Unde poenitens recurrit ad Deum cum emendationis proposito, sicut servus ad dominum, secundum illud Psalm. 122 (v. 2), Sicut ornii servorum in manibus dominorum suorum, ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri; et sicut filius ad patrem, secundum illud Luca? 15 (v. 21), Pater peccavi in coelum et coram te; et sicut uxor ad virum, secundum illud Jere-niiae 3 (v. 1), Tu fornicata es cum amatoribus multis, tamen revertere ad me, dicit Dominus. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod virtus poenitentiae non est justitia simpliciter, sed secundum quid. Et sic debet intelligi illud quod dicit in solutione quarti, scilicet quod poenitentia est " directe species justitia; "; et similiter illud quod dicit in solutione tertii, scilicet quod poenitentia " continetur sub justitia commutativa ". Istis praemissis, dicitur ad argumenta singula. Et, Ad primum quidem, dicitur, negando minorem : nam poenitentia potest dici virtus infusa, et virtus acquisita. Nec valet improbatio hujus. Tum quia falsum est quod solae virtutes theologicae infundantur a Deo, ut visum fuit, 3. Sentent., dist. 33; et ibi responsum fuit objectionibus arguentis. Tum etiam quia habitus poenitentias acquisitus ex actibus potest dici virtus. Et cum dicit arguens, quod tunc poenitens haberet virtutem, qua caret innocens, etc.;

dicitur quod sicut non est inconveniens quod ille qui fuit peccator, habeat, dum poenitet, aliquem actum virtuosum quem non habuit innocens, qui nunquam peccavit; sic non est inconveniens quod habeataliquem habitum virtuosum, potissime acquisitum ex actibus, quem nunquam habuit innocens. Unde argumentum parum vel nihil habet apparentiae, et minus exsistentias. De praedictis sanctus Thomas, 4. Sentent., ubi supra (dist. 14, q. 1), art. 3, in solutione secundos quaestiuncula;, sic dicit: " Habitus est medius inter potentiam et actum. Et quia, remoto priori, removetur posterius, non autem e converso; ideo, remota potentia ad actum, removetur habitus, non autem remoto actu. Et quia subtractio materiae tollit actum, propter hoc quod actus non potest esse sine materia in quam transit; ideo habitus alicujus virtutis competit alicui cui non suppetit materia, propter hoc quod suppetere potest, et ita in actum exire; sicut pauper homo potest habere habitum magnificentiae, sed non actum, quia non habet magnitudinem divitiarum, quae sunt materia magnificentiae, sed potest habere. Et ideo, cum innocentes in statu innocentiae non habeant peccata commissa, quae sunt materia poenitentia;, licet possint habere, actus poenitentiae in eis esse non potest, sed habitus potest, et hoc, si gratiam habeant, cum qua omnes virtutes infunduntur. "

Haec ille.

Ibidem etiam ostendit, in solutione tertiae quaestiunculas, quod poenitentia remanet in beatis hominibus, licet quoad alium actum quam in via. Item, in multis locis, tenet sanctus Thomas quod in Christo non fuit spes, neque poeniientia; ut palet, 3 p. (q. 7, ari. 4), et 3. Sentent. (dist. 20, q. 2, art. 5). Ad secundum, negatur principale assumptum. Poenitere enim est principalis et primus actus virtutis poenitentia;. Nec valet probatio; quia secus est de virtutibus retrahentibus a malo, et de aliis. Unde sanctus Thomas, 4. Senteni., ubi supra (dist. 14, q. 1), art. 1, q 2, arguit sic, quarto loco: " Omnis virtus est per ordinem ad bonum. Sed poeniientia dicitur per ordinem ad malum ("). Ergo non est virtus. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum quod bonum illud ad quod virius immediate ordinatur, est actus perfectus ipsius. Et ideo aliquae virtutes sunt, quae principalem actum habent in retrahendo a malo; sicut modestia, et temperantia, et hujusmodi. Et similiter actus perfectus poenitentiae est in retrahendo a malo. Nec proptor hoc sequitur quod non sit virtus. "

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione quinti, sic dicit : " Poenitentia respicit turpe in praeterito, cui potest succedere perfectio in praesenti. Et ideo non est actus imperfecti de necessitate. " Item, 3 p., q. 85, art. 1, in solutione secundi, sic dicit : " Poenitentia, secundum quod est passio, non est virtus. Estautem virtus, secundum quod habet electionem rectam ex parte voluntatis. Quod tamen magis potest dici de poenitentia quam de verecundia : nani verecundia respicit turpe factum ut praesens, poenitentia autem ut praeteritum; est autem contra perfectionem virtutis, quod aliquis in praesenti habeat turpe factum, de quo oporteat eum verecundari; non est autem contra perfectionem virtutis, quod aliquis prius commiserit turpia facta, de (inibus oporteat eum poenitere, cum ex vitioso fiat aliquis virtuosus. "

Haec ille. Cum autem dicit arguens, quod aliquis potest fieri virtuosus qui nunquam fuit vitiosus;

dicitur quod hoc non valet. Tum quia virtus poenitentiae simul infunditur cum gratia in baptismo; sed non potest exire in actum, nisi praecedente aliquo peccato. Unde sanctus Thomas, 4. Sentent., ubi supra (dist. 14, q. 1), ait. 3, q 2, arguit sic, primo loco: " Poenitere est mala commissa plangere. Sed innocentes nullum malum commiserunt. Ergo in eis non est poeniientia. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum quod, quamvis non commiserint, possunt tamen committere; et ideo eis habitum poenitentiae habere competit. Sal tamen iste habitus non potest exire in actum, nisi forte respectu venialium peccatorum, quia peccata mortalia tollunt ipsum. Nec tamen est frustra, quia est perfectio potentia naturalis. "

Iliec ille.

Tum etiam quia non est inconveniens, aliquem habitum acquisitum ex actibus a malo retrahentibus, esse et dici virtutem, ut dictum est. Ad tertium patet solutio per praedicta. Conceditur enim quod principalis actus poenitentioe est bonum facere, vel eligere; sed ista bona electio potest esse in retrahendo a malo, et detestando illud, eligendo talem detestationem tanquam rectae rationi consonam , et in electione proportionando et taxando poenam peccato commisso, et in placando Deum, et expurgando peccatum. Unde materia remota poenitentia;, ut supra dicium est, est peccatum et malum, circa quod potest esse multiplex bona electio; sicut temperantia facit rectam electionem circa turpissimas passiones, scilicet circa concupiscentias et delectationes tactus, ut ostendit diffuse sanctus Thomas, 2 2^, q. 141, in octo articulis. Non oportet autem quod primus et principalis actus virtutis sit electio circa bonam materiam remotam, cum circa furtum et homicidium bene eligat ipsa justitia. Item, ut dictum est, aliud est de virtutibus retrahentibus a malo, et aliud de inclinantibus in bonum. Quis autem sit actus poenitentia:, et quos habeat communiter, ostendit sanctus Thomas, 3p., q. 85, art. 5, dicens : " De poenitentia possumus loqui dupliciter. Uno modo, quantum ad habitum; et sic immediate infunditur a Deo, sine nobis principaliter operantibus, non tamen sine nobis dispositive cooperantibus per aliquos (a) actus. Alio modo possumus loqui de poenitentia, quantum ad actus quibus Deo operanti in poenitentia cooperamur (6). Quorum actuum primum principium est Dei operatio convertentis cor, secundum illud Thrcn. 5 (v. 21), Converte nos, Domine, ad te, et convertemur; secundus actus est motus fidei; tertius actus est motus timoris servilis, quo quis, timore suppliciorum, a peccatis retrahitur; quartus est motus spei, quo quis, sub spe venite consequendae, assumit propositum emendandi; quintus actus est motus charitatis, quo alicui peccatum secundum se displicet, et non jam propter ipsa supplicia; sextus est motus timoris filialis, quo, propter reverentiam Dei, aliquis emendam Deo voluntarius offert. Sic er^o patet quod actus poenitentiae a timore servili procedit, sicut a primo motu affectus ad hoc ordinati; a timoreautem filiali,sicut abimmediato et proximo principio. " - Hice ille. - Item, sequenti articulo: a In virtutibus, inquit, non attenditur ordo temporis quantum ad habitus; quia, cum virtutes sint connexit;, omnes simul incipiunt esse in anima. Sed dicitur una earum esse prior alia ordine natura?, qui consideratur ex ordine actuum, secundum quod actus unius virtutis praesupponit actum alterius virtutis. Secundum hoc ergo dicendum est quod actus quidam laudabiles etiam tempore praecedere possunt actum et habitum poenitentiae; sicut actus fidei et spei informis, et actus timoris servilis. Actus autem et habitus charitatis simul sunt tempore cum habitu et actu poenitentiae, et cum habitibus aliarum virtutum : nam, iniustificatione impii, simul est motus liberi arbitrii in Deum, qui est actus fidei per charitatem formatus, et motus liberi arbitrii in peccatum, qui est actus poenitentia?.. Horum tamen duorum actuum primus naturaliter praecedit secundum : nam actus poenitentiae virtutis est contra peccatum ex amore Dei; unde primus actus est causa et ratio secundi. "

Haec ille.

Similia dicit, 4. Sentent., ubi supra (dist. 14, q. 1), art. 2, in solutione primae et secundae quaestiunculae. Unde, in solutione quinti argumenti secundae quaestiuncula?, dicit quod motus poenitentiae quandoque provenit ex electione boni, quandoque ex fuga mali. Et, in eodem articulo, saepe dicit quod poenitentia ordinatur ad recessum a malo, et omnes alia? virtutes ad consecutionem boni. Ex quibus omnibus patet quod sufficit ad primum et principalem actum virtutis r quod sit electio boni, vel quod ipsum concomitetur electio boni. Sic autem est de actu poenitentia?, quem concomitatur amor Dei. Ad quartum dicitur quod poenitentia est virtus moralis. Et ad improbationem hujus, dicitur quod nulla virtus moralis mere habet pro objecto, vel fine proximo, vel pro circumstantia informante, aliquid excedens dictamen rationis naturalis; et hoc ex seipsa. Potest tamen talia habere ex concursu vel imperio virtutum theologicarum. Item, licet illa propositio haberet verum, loquendo de virtutibus moralibus acquisitis, non tamen loquendo de infusis. Et de hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., ubi supra (dist. 14, q. 1), art. 1, q 4, in solutione secundi, sic dicit : " Virtutes infusa? tripliciter se liabent ad Deum. Quaedam enim habent Deum pro objecto et fine, sicut theologicae. Quaedam vero non pro objecto in quod transeat actus, sed pro fine proximo; sicut patet de latria, quae aliquas servitutis protestationes quasi materiam habet, quas immediate ordinat in Deum quasi in finem. Et tales virtutes propinquissimae sunt theologicis. Unde et actus harum virtutum attribuuntur theologicis, sicut proxime imperantibus. Unde ab Augustino (Enchir., cap. 3) dicitur quod fide, spe, charitate colitur Deus. Quaedam autem non habent Deum pro objecto, neque pro fine proximo, sed ultimo : sicut temperantia, qua? habet passiones pro materia, et quietem animi pro fine proximo; sed hanc ulterius ordinat ad Deum. Poenitentia autem, quamvis non habeat Deum pro objecto, habet tamen Deum pro fine proximo; quia ad hoc in peccata commissa destruenda movetur, ut Deo reconcilietur. Et ideo actus ejus, scilicet peccatum expellere, vel justificare, quandoque fidei, quandoque charitati ascribitur. "

Haec ille. Ad quintum dicitur quod solum probat quod poenitentia pertineat ad justitiam ; non quidem quod sit ipsa virtus justitiae simpliciter dictae, quae est inter aequales, et reddit aequale ex debito; quia non sic potest homo reddere Deo aequale. Sed pertinet ad justitiam quasi pars potentialis, vel pars subje-ctiva justitiae communiter et secundum quid dictae. Non enim quaelibet virtus quae ordinat hominem ad alterum in ratione debiti (a), est justitia proprie dicta, ut ostendit sanctus Thomas, 2 2 , q. 80, art. 1, ubi sic dicit : " In virtutibus quae alicui principali adjunguntur, duo sunt consideranda : primo quidem, quod virtutes illae in aliquo cum virtute principali conveniant; secundo, quod in aliquo deficiant a perfecta ratione ipsius. Quia vero justitia ad alterum est, omnes (6) virtutes quae ad alterum sunt, possunt, ratione convenientia;, j ustitiae annecti. Ratio vero justitiae consistit in hoc quod alteri reddatur quod ei debetur secundum aequalitatem. Dupliciter ergo aliqua virtus ad alterum exsistens, a ratione justitiae deficit: uno quidem modo, inquantum deficit a ratione aequalis; alio modo, inquantum deficit a ratione debiti. Sunt enim quaedam virtutes, quae debitum quidem alteri reddunt, sed non possunt reddere aequale. Et primo quidem quidquid ab homine Deo redditur, debitum est; non tamen potest esse aequale, ut scilicet tantum homo ei reddat, quantum debet, secundum illud Psalmi 115 (v. 12) : Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi9 Et, secundum hoc, adjungitur justitiae religio (-,-), quae, ut dicit Tullius (de Invent., lib. 2), superiori cuidam naturae, quam divinam vocant, curam, vel cultum, cxre-moniamque offert, etc. "

Haec ille.

Et sicut dicit ibi de religione et pietate et observantia, quod deficiunt a ratione justitiae, quia, licet reddant debitum, non tamen aequale; ita dicendum est de poenitentia, ut superius patuit. Et haec sufficiunt ad argumenta Durandi. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli.

Ad argumenta Aureoli contra secundam conclusionem, dicitur primo, in generali, quod materia et objectum poenitentia? virtutis potest dici non solum ipsa poena, immo ipsum peccatum commissum, pro quo inferta) debiti. - delicti Pr. tur poena. Quod enim objectum poenitentiae sit peccatum, patet ex praecedentibus. Et ulterius, quia principalis ejus actus est dolere et detestari; constat autem quod materia et objectum illius actus est peccatum; et, per consequens, est materia virtutis. Quod etiam poena possit dici objectum vel materia paenitentiae, patet : quia ad poenitentiam non solum pertinet detestari peccata, immo, ultra hoc, actus paenitentiae est propositum emendandi et purgandi peccatum perpcenam. Et sic utrumque, tam poena quam culpa, potest dici materia vel objectum paenitentiae. De praedictis sanctus Thomas, 4. Senteni., dist. 14, q. 1, art. 1, in solutione sextae quaestiunculae, sic dicit : " Poenitentia et vindicativa justitia circa idem aliquo modo sunt, scilicet circa punitionem offensae. Sed in duobus differunt. Primo, quia vindicativa proprie est in judice poenam infligente, quam reus quandoque invite sustinet; sed poenitentia est in ipso reo, qui voluntarius poenam sustinet pro culpa commissa. Secundo, quia vindicativa justitia respicit offensam communiter; sed paenitentiae virtus respicit offensam Dei. Unde oportet quod poenitentia consistat in emendatione offensae voluntarie assumpta, et tali qualis Deo competit. Sicut autem hominibus, qui vident ea quae foris patent, fit offensae recompensatio per aliqua exteriora; ita Deo, qui intuetur cor, oportet quod incipiat recompensatio fieri in ipso cordis aflectu. Fit autem recompensatio exterius in duobus : primo, in ^oc quod aliquis exterius poenam subit pro offensa quam fecit; secundo, in hoc quod cavet in futurum ne similis offensa ab eo fiat. Et haec duo oportet quod homo in corde exhibeat per poenitentiam : primo, dolorem cordis pro malis quae fecit; secundo, propositum de cetero talia non committendi. Et haec duo diffinitio paenitentiae continet. Unde Magister, diffiniens poenitentiam, aliquid ponit quasi genus, in hoc quod dicit quod est virtus; dolorem de peccatis, in hoc quod dicit, qua mala commissa plangimus; et propositum de futura emendatione, in hoc quod dicit, cum emendationis proposito. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod actus completus paenitentiae duo objecta respicit: scilicet culpam de qua dolet, et paenam quam assumit. Utrum autem eodem simplici actu doleat de peccato et eligat paenam et emendam, aut sint duo actus, non refert ad propositum; sed videtur quod sit idem actus, habens duo objecta ordinem inter se habentia, ut finis et id quod est ad finem, aut aliquo alio modo ordinata. Item, ibidem, in solutione secundi argumenti, sic dicit : a Illud quod pertinet ad corporalem immutationem, non pertinet ad virtutem quasi essentialis actus ejus; sed potest pertinere ad virtutem, sicut materiale circa quod operatur, quia etiam passiones corporales sunt virtutum materia. Et, secundum hoc, dicendum quod ipsius virtutis paenitentiae sensibilis Vi. - 20 dolor, vel corporalis fletus, potest esse quoddam materiale, inquantum hoc reddit Deo poenitens, quasi debitum pro offensa commissa. Et ideo, si per planctum significatur actus poenitentiae, tunc nihil aliud dicit quam detestationem; si autem dicatur materiale poenitentias, sic potest etiam sensibilem vel corporalem fletum dicere. "

Haec ille. Dicitur secundo, quod primum argumentum magis est ad oppositum quam ad propositum : quia justitia punitiva, et generaliter justitia commutativa, non solum habet pro materia poenam, immo culpam, cui reddit aequalem poenam. De hoc sanctus Thomas, 2 2 , q. 61, art 3, ubi sic quaerit: Utrum eadem sit materia justitiae distributivae et commuta-tivae? Sic dicit : " Justitia est circa quasdam operationes exteriores, scilicet distributionem et commutationem. Quae quidem sunt (") usus quorumdam exteriorum, vel rerum, vel personarum, vel etiam operum : rerum quidem, sicut cum aliquis aufert vel restituit alteri rem suam; personarum autem, cum aliquis in ipsam personam hominis injuriam facit, puta percutiendo vel conviciando, aut etiam cum irreverentiam exhibet; operum autem, sicut (6) cum quis ab alio juste exigit, vel reddit aliquod opus. Si ergo accipiamus ut materiam utriusque justitiae ea quorum operationes sunt usus, eadem est materia commutativae et distributivae justitiae : nam et res distribui possunt a communi in singulos, et commutari de uno in alium; et est etiam quaedam distributio laboriosorum operum, et recompensatio. Si autem accipiamus ut materiam utriusque justitiae actiones ipsas principales, quibus utimur rebus et personis et operibus, sic invenitur utrobique alia materia : nam distributiva justitia est directiva distributionis; commutativa vero justitia est directiva commutationum , quae attendi possunt inter duas personas. Quarum quaedam sunt involuntariae, quaedam voluntariae : involuntariae quidem, quando aliquis re alterius utitur, vel persona, vel opere, eo invito; quod quidem quandoque contingit occulte per fraudem, quandoque manifeste per violentiam, etc. " Et postea, enumeratis commutationibus, tam voluntariis quam involuntariis, concludit, dicens : (t In hujusmodi autem actionibus, sive voluntariis, sive involuntariis, eadem est ratio accipiendi medium, scilicet secundum aequalitatem recompensationis. Et ideo omnes istae actiones ad unam speciem justitiae (y) pertinent, scilicet commutativam. " - Haec ille. - Ex quibus patet quod justitiae materia sunt non solum punitiones, immo furta, homicidia, et aliae involuntariae et culpabiles commutationes. Sicut ergo justitia punitiva respicit illa duo, sic poenitentia respicit, tanquam materiam M justitia. - injustitiae Pr. vel objectum, tam culpam quam poenam; sed differenter, quia culpam respicit ut materiam circa quam agit, poenam vero ut id quod agit, et quasi proprium effectum; sicut et justitia punitiva vel commutativa differenter respicit justum et injustum. Unde argumentum non aliud concludit nisi quod peccatum non est objectum poenitentiae ut operatum ab ea, quia illo modo poena est ejus objectum. Cum quo stat quod peccatum est objectum poenitentiae, tanquam id circa quod operatur, et super quod cadit principalis actus poenitentiae, scilicet detestatio et displicentia. Ad secundum, negatur minor. Unde sanctus Thomas, 4. Sentent., ubi supra (dist. 14, q. 1), art. 1, q 4, in solutionequarti, sic dicit: " Medium (a) non eodem modo accipitur in justitia, et in aliis virtutibus moralibus. Accipitur enim justitiae medium per adaequationem rei ad rem. Haec autem adaequatio fit in justitia commutativa, quando ab eo qui habuit plus, aliquid subtrahitur; et ei qui minus habuit, additur. Ille autem qui alterum offendit, vel laesit, plus habuit; et qui laesus est, habuit minus; inquantum huic subtractum est quod ei debebatur, et ille usus est propria voluntate in hoc quod non debuit. Et ideo vindicativa justitia ab eo qui offensam fecit, quantum habuit plus debito, tantum subtrahit ei, et dat illi qui est laesus, dum ad honorem et in satisfactionem ejus alium punit. Sic ergo vindicativa justitia constituit medium in offensis, quae sunt materia ejus : non quidem tenendo medium in offensis, ut quasdam recipiat, et quasdam abjiciat (sicut temperantia ponit inedium in delectationibus); sed omni offensae proportionando poenam debitam. Et similiter, poenitentia pro quolibet peccato commisso paenam infert sibiipsi debitam; non autem ita quod aliquod peccatum dimittat, et aliquod retineat. (6) "

Haec ille.

Ex quibus patet falsitas minoris argumenti, dicens quod poenitentia non ponit medium in offensis aut peccatis.

Quod autem dicit de circumstantiis, etc, non valet : quia eodem modo poenitentia ponit circumstantias circa peccatum, sicut ponit medium; quia scilicet poenam circumstantionatam et proportionatam peccatis adhibet. Ad confirmationem, dicitur quod non est simile de poenitentia et aliis virtutibus. Unde sanctus Thomas, ubi supra (4. Sentent., dist 14, q. 1, art. 1), in solutione primi argumenti tertiae quaestiunculae, sic dicit : (i Omnis virtus expellit peccatum oppositum formaliter, quantum ad suum actum primum, qui est informare subjectum. Sed actus secundus in aliis virtutibus, qui est operatio, non ordinatur principaliter ad repellendum peccatum, sicut est in poenitentia. Et ideo poenitentia non formaliter, sed - QUAESTJO I. quasi effective, peceatum expellit : habet enim peccatum expellendum pro. materia, et operatur circa ipsum ut expellatur. "

Haec ille.

Item, 3 p., q. 85, art. 2, in solutione secundi, sic dicit: " Paenitentia habet quidem realiter generalem materiam, inquantum respicit omnia peccata; sed (a) tamen sub ratione speciali, inquantum sunt emendabilia (6) per actum bominis cooperantis Deo ad suam justificationem. " Item, in solutione tertii, sic dicit : " Poenitentia expellit omne peccatum effective, inquantum operatur ad destructionem peccati, prout est remissibile ex divina gratia, homine cooperante. "

Haec ille.

Ex quibus omnibus patet quod poenitentia respicit pro materia et objecto illud quod ipsa destruit, licet habeat pro partiali objecto aliquid quod ipsa efficit, ut supra dictum fuit. Ad tertium patet responsio ex solutione primi et secundi; quia minor est neganda, scilicet quod justitia punitiva vel vindicativa non habeat offensam pro materia vel objecto. II. Ad alia argumenta Aureoli.

Ad ea qua? secundo loco objicit contra conclusionem eamdem, dicitur. Et ad primum quidem, dicitur primo, quod ad materiam sacramenti poenitentia; pertinent tres actus poenitentis : scilicet contritio, confessio, et satisfactio. Et de hoc plura dicta sunt in principio hujus tertii articuli. Unde sanctus Thomas, 3 p., q. 90, art. 2, sic dicit : " Duplex est pars, ut habetur in 5. Metaphysicis (L c. 31): scilicet pars essentias, et pare quantitatis. Partes quidem essentia. sunt naturaliter materia et forma, logice autem genus et differentia. Hoc autem modo quodlibet sacramentum dividitur in materiam et formam, sicut in partes essentia?. Unde sacramenia consistunt in rebus et verbis. Sed quia quantitas se tenet ex parte materiae, partes quantitatis sunt partes materiae. Et hoc modo sacramento poenitenliae specialiter assignantur partes, quantum ad actus poenitentis, qui sunt materia hujus sacramenti. Sciendum autem quod alio modo lit recompensatio offensae in poenitentia, et in justitia vindicativa. Nam, in vindicativa justitia, fit recompensatio secundum arbitrium judicis, non secundum voluntatem offendentis vel offensi; sed, in poenitentia, fit recompensatio offensae secundum voluntatem peccantis, et secundum arbitrium Dei, in quem peccatur; quia hic non quaeritur sola reintegratio aequalitatis justitiae, sicut injustitia vindicativa, sed magis reconciliatio amicitiae, quod fit dum offendens recompensat secundum voluntatem ejus quem offendit. Sic ergo requiritur ex parte poenitentis : primo quidem, voluntas recompensandi, quod fit per contritionem; secundo, quod se subjiciat arbitrio sacerdotis loco Dei, quod fit in confessione; tertio, quod recompenset secundum arbitrium ministri Dei, quod fit in satisfactione. Et ideo contritio, confessio, satisfactio ponuntur partes poenitentia;. "

Haec ille. Dicitur secundo, quod antecedens, vel major argumenti est falsa : quia sacramentnm poenitentiie non est perfectum sacramentum, nisi poenitens satisfaciat actu, vel proposito, per se, vel per alium. Xec valet illud quod adducitur de Papa : quia, dum Papa dat tales indulgentias, non tollit satisfactionem; sed satisfactionem et poenitentias Sanctorum qui sunt in gloria, applicat taliter absolutis, sicut ostendit sancius Thomas, 4. Sanent., dist. 20, q. 1, art. 3, in solutione primae quaestiuncula?, et ibidem, in solutione secundi ai-gunienti, ubi sic dicit : " Ille qui indulgentias suscipit, non absolvitur simpliciter loquendo a debito poenie, sed datur sibi unde debitum solvat, etc. " De hoc alias (disi. 20). Cum autem ulterius dicit quod tanta posset apparere contritio in poenitente, etc;

dicitur quod, in tali casu, in poenitente esset satisfactio tripliciter: scilicet in proposito, et in signo, et in sui initio. Quod enim talis satisfaciet quoad propositum, patet; aliter non esset contritus, nisi haberet propositum satisfaciendi et recompensandi, et omnem poenam sibi rationabiliter injungendam portandi. Quod autem haberet satisfactionem sicut in signo, patet ex dictis : ex quo enim confitetur, subjicit se arbitrio sacerdotis, et significat se paratum satisfacere. Quod autem habeat satisfactionem sicut in sui initio, vel medio, patet : quia satisfactio incipit in contritione, et mediatur in confessione, et completur in exteriori poena. De hoc sanctus Thomas, i. Senteni., dist. 10, q. 1, art. 1, in solutione tertia quaestiunculae, ubi sic dicit: " Poena quam poenitens patitur, tota in ratione satisfactionis succedit. Non enim sola exteriori poenitentia homo satisfacit, sed etiam interiori; alias oratio mentalis non esset satisfactio. Unde et poena quae est in contritione, et poena qua? est in confessione, in partem satisfactionis cadit. Et quia satisfactio est ultima pare, lotum sacramentum a poena denominatur, sicut res denominatur ab ultimo sui. "

Haec ille. Ad secundum, negatur major. Nec valet probatio; quia sanctus Thomas non dicit quod in materia cujuslibet sacramenti sit aliqua virtus supernaturalis, ut patet, dist. 22, q. 2, art. 1, in solutione primae quaestiunculae, ubi sic dicit: " In sacramento poenitentiae, sacramentale signum non est aliqua materia exterius apposita, sed exteriores actus, quibus homo ad salutem suam cooperatur (i); et complementum operationis ab extrinseco significatur, per absolutionem sacerdotis; sicut materia, in aliis sacramentis, per ministri sanctificationem efficaciam sacramentalem recipit. Et ideo poenitentia exterior est sacramentale signum in sacramento poenitentia;, j

Haec ille. - Item, ibidem, in solutione secundi, sic dicit : " Materia, quae est in aliis sacramentis signum sacramentale, inquantum ab exteriori datur, repraesenlat exterius agens in sanctificatione; et ideo aliquo modo competit ut gratiam causet. Sed poenitentia exterior, quae est signum sacramentale in hoc sacramento, repraesentat cooperationem recipientis, et non influentiam quae est ex parte agentis extrinseci. Et ideo non competit ei quod gratiam aliquo modo causet. "

Haec ille.

-Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : " Sacramentalibus signis, in aliis sacramentis, adhibetur forma verborum, ad eorum sanctificationem; quia gratiam continent et causant. Sed exterior poenitentia non est signum gratiam causans. Et ideo non oportet quod sanctificetur per aliquam formam verborum. Sed verba quae a sacerdote absolvente proferuntur, immediate feruntur ad eum qui se subjicit sacramento. Unde ipse sanctificatur virtute absolutionis, et gratiam suscipit; non autem sanctificatur ejus confessio, ut ex ea gratiam accipiat, sicut erat in baptismo de sanctificatione aquae. "

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione secundae quaestiunculae, sic dicit : a Interior poenitentia est res exterioris poenitentiae, sed ut significata tantum per actus poenitentis, ut significata autem et causata per eosdem actus adjuncta absolutione ministri, per quam aliquo modo ad gratiam disponitur : sicut etiam in sacramento Eucharistiae, corpus Christi verum, est res significata tantum per species panis et vini, sed causata per verba ministri; et illa duo conjuncta sunt simul signum et causa. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod non est mens sancti Thomas, quod in quolibet sacramento novae legis materia sacramenti habeat virtutem supernaturaliter infusam, activam respectu dispositionis ad gratiam, sed solum in illis in quibus verba ministri diriguntur ad materiam sanctificandam. Item, sufficit quod materia sacramenti sit dispositio ad gratiam, licet non causet aliam dispositionem ex aliqua virtute sibi inhaerente; sic autem est de ipsa contritione.

Ad impugnationem responsionis ibidem datae, dicitur quod, licet satisfactio poenitentialis, ut praecise concepta, vel in proposito volita, non sit signum sensibile, nec proprie materia sacramenti poenitentiae; tamen, ut volita, et significata, et inchoata, et mediata, est signum sensibile; et, ut sic, potest esse materia sacramenti. Ad tertium, negatur major : quia ejus opposita vera, scilicet quod in eodem instanti quo inchoatur hoc sacramentum in sui materia, puta in vera contritione, desinit morbus peccati quoad culpam. Et ideo nil mirum si, completa satisfactione, desinit morbus quoad paenae reatum. Unde illud argumentum parum habet apparentiae. Unde beatus Thomas, 3 p., q. 90, art. 2, in secundo loco, arguit sic : " In sacramentis novae legis confertur gratia. Sed in satisfactione non confertur aliqua gratia. Ergo satisfactio non est pars sacramenti. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : ((Dicendum, inquit, quod satisfactio, prout est in proposito, confert gratiam; et auget eam, prout est in executione; sicut baptismus in adultis. "

Haec ille.

Ex quibus patet nullitas argumenti : quia, si quid probaret, utique concluderet quod baptismus collatus contrito adulto non esset sacramentum; quod est falsum. Ad illud quod ultimo adducitur, de contritione, dicitur quod,

licet contritio in se non sit sensibilis exterius, est tamen sensibilis in se ipsi contrito, ut supra dictum est.

Dicitur secundo, quod, licet contritio in se non sentiatur exterius ab aliis a contrito, potest tamen sentiri in suo signo et effectu, puta confessione et satisfactione. De hoc sanctus Thomas, 3 p., ubi supra (q. 90, art. 2). Arguit enim sic (arg. 1) : " Contritio est in corde; et sic pertinet ad interiorem poenitentiam. Confessio autem est in ore, et satisfactio est in opere; et sic duo ultima pertinent ad exteriorem poenitentiam. Poenitentia autem interior non est sacramentum, sed sola poenitentia exterior, quae sensui subjacet. Ergo contritio non est pars sacramenti poenitentiae. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : (( Dicendum, inquit, quod contritio secundum essentiam quidem est in corde, et pertinet ad interiorem poenitentiam; virtualiter autem pertinet ad poenitentiam exteriorem, inquantum implicat propositum confitendi et satisfaciendi, s

Haec ille. ij 3.

Ad argumenta, contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra tertiam conclusionem, dicitur primo, in generali, quod nusquam legi sanctum Thoniam sensisse quod reatus derelictus ex actu peccati sit quid reale absolutum, puta habitus, aut dispositio de genere qualitatis; nec similiter quod sit respectus aut relatio realis. Nam sanctus Thomas, loquens de reatu, quaerit, 1" 2 , q. 87, art. 1 : Utrum reatus paenae sit effectus peccati? Et, in responsione principali, sic dicit : " Ex rebus naturalibus ad res humanas derivatur ut illud quod contra aliud insurgit, ab eo detrimentum patiatur. Videmus enim in rebus naturalibus, quod unum contrarium vehementius agit, altero contrario superveniente; propter quod aquae calefacta; magis congelantur, ut dicitur in 1. Meteor. (cap. De grandinis generatione). Unde in hominibus hoc ex naturali inclinatione invenitur, ut unusquisque deprimat eum qui contra ipsum insurgit. Manifestum est autem quod quaecumque continentur sub aliquo ordine, sunt quodammodo unum in ordine ad principium ordinis. Unde quidquid contra aliquem ordinem insurgit, consequens est ut ab ipso ordine et (a) principe ordinis deprimatur. Cum autem peccatum sit actus inordinatus, manifestum est quod quicumque peccat, contra aliquem ordinem agit; et ideo ab ipso ordine conveniens est ut deprimatur; quae quidem depressio (S) paena est. Unde secundum tres ordines quibus subditur humana voluntas, triplici poena potest homo puniri. Primo quidem subditur humana natura ordini propriae rationis; secundo, ordini exterioris hominis gubernantis spiritualiter, vel temporaliter, politice, seu aeconomice; tertio, subditur universali ordini divini regiminis. Quilibet autem horum ordinum per peccatum pervertitur, dum ille qui peccat, agit et contra rationem, et contra legem humanam, et contra legem divinam. Unde triplicem poenam incurrit : unam quidem a seipso, quae est conscientiae remorsus; aliam vero ab homine; tertiam vero a Deo. J

Haec ille.

Item, eadem quaestione, art. 6, quaerit : Utrum reatus poenae remaneat post peccatum? Et respondet sic : " In peccato duo possunt considerari : scilicet actus culpae, et macula sequens. Planum est autem quod, cessante actu peccati, remanet reatus in omnibus peccatis actualibus. Actus enim peccati facit hominem reum poenae, inquantum transgreditur ordinem divinae justitiae; ad quem non redit nisi per quamdam recompensationem pcenae, quae ad aequalitatem justitiae reducit; ut scilicet qui plus voluntati suae indulsit quam debuit, contra mandatum Dei agens, secundum ordinem divinae justitiae, aliquid contra id quod vellet simpliciter, spontaneus vel (y) invitus patiatur. Quod etiam in injuriis hominibus factis observatur, ut per recompensationem reintegretur aequalitas justitiae. Unde palet quod, cessante actu peccati vel injuriae illatae, adhuc remanet debitum pcenae. Sed, si loquamur de ablatione peccati quoad maculam, sic manifestum est quod macula peccati ab anima auferri non potest, nisi per hoc quod anima Deo conjungitur, per cujus distantiam detrimentum proprii nitoris incurrebat, quod est macula. Conjungitur autem homo Deo per voluntatem. Unde macula peccati tolli non potest, nisi voluntas hominis ordinem divinae justitiae acceptet, ut scilicet vel ipse poenam sibi spontaneus assumat in recompensationem culpae praeteritae, vel etiam a Deo illatam patienter suscipiat : utroque enim modo poena rationem satisfactionis habet. Paena autem satisfactoria diminuit aliquid de ratione poenae. Est enim de ratione pcenae quod sit contra voluntatem. Paena autem satisfactoria, etsi secundum absolutam considerationem sit contra voluntatem, non tamen ut hic et nunc; et, per hoc, est (v) simpliciter, spontaneus vel. - similiter spontaneus Pr. voluntaria. Unde simpliciter est voluntaria, secundum quid autem involuntaria. Dicendum est ergo quod, remota macula culpae, potest quidem remanere reatus poenae, non simpliciter, sed pcenae satisfactoriae. " - Haec ille. - Item, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 2, sic dicit : " Reatus dicitur secundum quod aliquis est reus pcenae. Et ideo proprie reatus nihil aliud est quam obligatio ad poenam. Et quia haec obligatio quodammodo est media inter culpam et poenam, ex eo quod propter culpam aliquis ad poenam obligatur; ideo nomen medii transu-mitur ad extrema, ut interdum ipsa culpa, vel etiam poena, reatus dicatur. Cum autem poena sit medicina quaedam, ut dicit Philosophus in 2. Ethicorum (cap. 3), medicina vero non est nisi contra aliquem defectum, oportet quod ad poenam pro aliquo defectu obligetur : non quod ille defectus semper sanetur per poenam in eo in quo est, ut patet in damnatis, et in fure qui suspenditur; sed poena recompensat defectum instatu universi, vel etiam reipublicae, propter ordinem justitiae qui in poena apparet. Non autem defectus quilibet ad poenam obligat : sunt enim defectus quidam involuntarii, magis misericordiam quam iram provocantes. Sed illi soli defectus qui ex actibus voluntariis relinquuntur, poenam merentur in eo qui voluntarie in defectum inducitur (a). Unde, cum, transeunte actu, defectus remaneat, oportet etiam quod reatus remaneat post actum. "

Ilaec ille.

Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : i Reatus non fundatur, per se loquendo, supra dispositionem vel habitum, sed per accidens, secundum quod talis dispositio vel habitus cuidam defectui conjungitur. " Item, in solutione quinti, sic dicit : a In peccante sunt duo defectus : unus qui est in ipso actu peccati, secundum quod aliquis limites legis divinae et rectae rationis transgreditur; alius est in ipso peccante, privatio virtutis ex priori defectu actus inducta. Quamvis autem cum aliquis gratiam recuperat, secundus defectus tollatur, non tamen ex toto primus sublatus est : quia oporiet ut quantum voluntati suae obedivit praeter legem Dei, tantum in contrarium recompenset, ut sic justitiae servetur aequalitas; et ideo post gratiam recuperatam injungitur satisfactio, et est homo adhuc reus temporalis poena?, j

Haec ille.

Item, in solutione primi, sic dicit : a Causa proxima reatus est ipse defectus per actum peccati inductus; actus vero est sicut causa remota. Unde non oportet quod, transeunte actu, reatus transeat. " Item, in solutione secundi, sic dicit: s Non solum quia verum est dicere aliquem actum peccati quandoque egisse, ad poenam obligatur (quia sic quandocumque verum esset dicere eum hoc fecisse, esset poenae obnoxius); sed quia defectus manet in ipso adhuc propter actum quem prius fecit. " - Haec ille. - Ex quibus patet quod, secundum eum, reatus non est quid reale absolutum, per modum habitus aut dispositionis. Nec est relatio realis : cum proximum ejus fundamentum, et causa, sit negatio, vel privatio, seu defectus ex peccato derelictus, et non actus, nec habitus aut dispositio; defectus autem, vel negatio, non potest fundare respectum realem. Est ergo respectus rationis: puta obligatio ad poenam, propter defectum voluntarium, puta transgressionem ordinis divinae legis, aut humanae, velrectae rationis, ut supra dictum est. Et talis respectus potest consequi actum intellectus creati, vel increati. Dicitur secundo, quod argumenta Scoti contra istum sensum non procedunt. Non quidem primum. Conceditur enim quod iste respectus est extrinsecus adveniens, et habet pro causa remota actum peccandi. Nec valet hujus improbatio : quia eadem actio est ad velle inordinatum per se primo, et ad defectum et reatum per accidens, vel consecutive et secundario. Nec valet quod dicitur de divina actione. Dato enim quod ille respectus consequatur actum divini intellectus ordinantis animam quos peccavit ad paenam,ex hoc non sequitur, sicut infert arguens, quod anima sit peccatrix formaliter praecise per illud quod est a divina actione : tum quia ille respectus consequitur actum peccati, et actionem inordinatam creaturae, et non solum divinum agere; tum quia anima non dicitur formaliter peccatrix praecise per illum respectum, sed per actum peccati praeteritum, qui fuit causa hujus respectus, nec iste respectus aut obligatio est peccatum,. sed effectus peccati. Unde sancliisThoinas, de Malo, q. 2, art. 2, arguit sic, in decimoquarto loco : " Augustinus dicit (de Nupt. et concup., lib. 1, cap. 26) quod peccatum transit actu, et manet reatu. Hoc autem non ess^t, si ipse actus exterior esset peccatum. Ergo ipse actus exterior non est peccatum. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Reatus, inquit, idest, obligatio ad poenam, est quidam effectus consequens ad peccatum. Unde, cum dicitur quod peccatum transit actu et manet reatu, idem est ac si diceret quod transit per suam essentiam et manet in suo ellectu. "

Haec ille. Ad secundum, negatur antecedens. Quia, ut statim dictum est, illa obligatio non solum causatur a Deo, sed a creatura, per actum suum inordinatum : a Deo siquidem est quod omnis legem transgrediens obligetur ad poenam; quod autem iste transgrediatur legem, non est a Deo, sed a voluntate propria; et ila istum obligari ad pernam est a Deo sicui a causa primaria et universali, sed a propria voluntale sicui a causa proxima et propria. Quod si quis dicat : iste respectus, cum sit talionis est effective per acium intellectus; sed non intellectus creati, qui forte talem respectum non considerat; ergo est solum per actum intellectus divini, et ita est a solo Deo effective;

dicitur quod ille respectus est potentialiter, aptitudinaliter et exigitive ex parte peccantis, sed completive est per intellectum qui intelligit peccantem in ordine ad poenam, eo modo quo natura rei exigit, supposita lege divina, vel humana, vel recta ratione. Dicitnr ulterius, quod similitudo quam ponit Magister, bona est. Nec valet quod contra eam inducitur. Non quidem primum : quia macula animae, post peccatum remanens, non solum dicit carentiam habitualis gratiae, nec solum dicit carentiam rectitudinis in actu; sed dicit utrumque, scilicet carentiam habitualis gratiae causatam ex carentia rectitudinis in actu vel ex actu inordinato. Unde sanctusThomas, 4. Sent., dist. 18, q. 1,art. 2, in solutione primae quaestiunculae, sic dicit : " Ex hoc aliquid maculatum dicitur, quia debitae pulchritudinis patitur detrimentum. Unde macula, secundum quod hujusmodi, non habet quod aliquid ponat. Sed per comparationem ad id quod pulchritudinis causat detrimentum, aliquid quandoque ponere dicitur; sicut aliquid in facie inductum, quod candorem faciei tegit aut privat. Pulchritudo autem animae consistit in assimilatione ipsius ad Deum, ad quem formari debet per claritatem gratiae ab eo susceptam. Sicut autem perceptio claritatis corporalis a sole prohibetur a nobis per aliquod obstaculum interpositum ; ita etiam claritas gratiae prohibetur ab anima per peccatum commissum, quod dividit inter nos et Deum, ut dicitur, Isaiae, cap. 59 (v. 2). Unde ipsa macula, quantum in se est, non ponit de essentia sua nisi privationem gratiae; sed ponit ut causam obstaculum peccati, quod obstat ad gratiae receptionem; et propter hoc etiam macula dicitur tenebra, ratione praedictae similitudinis. "

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione primi argumenti, sic dicit : c( Quamvis quoad ipsam privationem gratiae non differant maculae peccatorum , differunt tamen quantum ad causam ex qua macula consequitur; et, secundum hoc, etiam quodlibet peccatum unam maculam addit, inquantum novum obstaculum gratiae ponit. "

Haec ille.

Item, 2. Sen-tent., dist. 42, q. 1, art. 2, in solutione quarti, sic dicit : " Privatio gratiae non habet rationem maculae nisi secundum quod ex actu praecedente inducitur. Et ideo, secundum diversitatem actuum, sunt etiam diversae maculae. Quamvis enim quolibet actu mortalis peccati quaelibet virtus privetur, non tamen eodem modo; sed actu luxuriae castitas per se privatur, et aliae virtutes ex consequenti, secundum quod sunt castitati annexae; per furtum autem privatur per se justitia, et aliae virtutes ex consequenti; et sic de aliis. Et ideo non oportet quod omnium peccatorum sit una macula, vel unus reatus. "

Haec ille. - Item, 1" 2 , q. 86, ari. 1, sic dicit : " Macula proprie dicitur in corporalibus, quando aliquod corpus nitidum perdit suum nitorem ex contactu alterius corporis, sicut vestis et aurum et argentum, aut aliud hujusmodi. In rebus autem spiritualibus ad similitudinem hujus oportet maculam dici. Habet autem anima hominis duplicem nitorem : unum quidem ex refulgentia luminis naturalis rationis, per quam dirigitur in suis actibus; alium vero ex refulgentia luminis divini, scilicet sapientiae et gratiae, per quam homo perficitur ad bene et decenter agendum. Est autem quasi quidam animae tactus, quando inhaeret aliquibus per amorem. Cum autem peccat, adhaeret rebus aliquibus contra lumen rationis et divinae legis. Unde ipsum detrimentum nitoris ex tali contactu proveniens, macula animae metaphorice vocatur, s Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : " Macula non est aliquid positive in anima; nec significat privationem solam (a); sed significat privationem quamdam nitoris animae in ordine ad suam causam, quae est peccatum. Et ideo diversa peccata diversas maculas inducunt. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod macula non solum dicit privationem gratiae, nec solum carentiam rectitudinis in actu, ut putat arguens; sed importat privationem gratiae causatam ex inordinato actu. Cum autem dicit arguens, quod carentia rectitudinis in actu non est nata manere, etc,

non valet : quia privatio exsistens subjective in actu, licet non sit nata manere, non manente actu; tamen transgressio ordinis divinae justitiae, et inaequalitas ex actu inducta, manet, cessante actu; nec tollitur nisi facta quadam recompensatione, utsupra dictum est (in solut. primi). Cum autem ulterius dicit, quod macula summi odii A, et summus amor, etc,

non valet. Unde hoc argumentum solvit quasi in forma sanetus Thomas, l 2", q. 113, art. 2, ubi arguit sic, tertio loco : (( Nullus subjicitur simul duobus contrariis. Sed quaedam peccata sunt contraria, ut prodigalitas et illiberalitas. Ergo qui subjicitur peccato prodigalitatis, non simul subjicitur peccato illiberalitatis. Potest tamen contingere quod prius ei subjiciebatur. Ergo peccando vitio prodigalitatis, liberatur a peccato illiberalitatis; et sic remittitur aliquod peccatum sine gratia. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, sicut dicit Augustinus in libro de Nuptiis et concupisc. (lib. 1, cap. 26), si a peccato desistere, hoc esset non habere peccatum, sufficeret ut hoc moneret (6) Scriptura : " Fili, peccasti, non adjicias iterum (Eccli. 21, v. 1). B Non autem hoc sufficit, sed additur : " Sed de pristinis deprecare, ut remittantur; " transit enimpeccatum actu, et remanet reatu. Et ideo, cum aliquis a peccato unius vitii transit in peccatum contrarii vitii, desinit quidem habere actum praeteriti; sed non desinit habere reatum. Unde simul habebit reatum utriusque peccati. Non enim peccata sunt contraria ex parte aversionis a Deo, ex qua parte peccatum habet reatum. "

Haec ille.

Et sicut dicit de reatu, ita dicendum est de macula. Ad tertium principale conceditur quod macula, vel reatus, non est aliquid positivum reale ex peccato derelictum. Unde beatus Thomas, l"2 , q. 86, art. 1, arguit sic, tertio loco : " Si peccatum maculam causat, aut illa macula est aliquid positive, aut est privatio pura. Si sit aliquid positive, non potest esse nisi dispositio vel habitus : nihil enim aliud videtur ex actu causari. Sed dispositio vel habitus non est : contingit enim, remota dispositione vel habitu, adhuc remanere maculam; ut patet in eo qui mortaliter peccavit prodigalitate, et postea transmutatur, mortaliter peccando, in habitum vitii oppositi. Non ergo macula ponit aliquid positive in anima, etc. " Et idem argumentum facit, 4. Sentiit., dist. 18, q. 1, art. 2 (q 1, arg. Sed contra). Cum quibus tamen stat quod macula est privatio, de qua supra (ad secundum) dictum est; et quod reatus est obligatio supradicta, quae, licet non sit respectus realis, est tamen respectus rationis, ut postea (ad quintum) dicetur. Per quid autem dicitur quis peccator, cessante actu peccati, supra (ad primum) dictum est. Falsum autem est quod dicit arguens, quod scilicet, cessante actu peccati, non remaneat alius respectus rationis nisi qui consequitur actum divini intellectus aut divinae voluntatis, puta respectus ordinati et praevisi, etc. : nam, sicut patet ex praedictis, transeunte actu peccati, remanet respectus inaequalitatis, et obligationis, et debiti, et indignitatis, et meriti, eum multis aliis. Ad quartum patet ex praedictis. Primo namque falsum concludit, quod ex peccato non relinquatur reatus nisi per actum divini intellectus aut voluntatis. Sicut enim supra (ad primum) dictum est, secundum triplicem ordinem relinquitur triplex reatus; et sic dictus respectus non solum insurgit ex actu divini intellectus, verum etiam exactu intellectus ipsius peccantis, vel sui principis aut superioris. Rursus, quilibet illorum reatuum non solum insurgit ex parte intellectus, immo principaliter ex parte objecti. Indignitas enim et(i) deformitas actus et agentis, talem respectum et reatum ex natura rei fundat, suppositio (6) superiori lege et ordine ac omnibus illis (y) quae tali actu violantur, ut supra dictum est; alias, si talis reatus praecise ex actu divini intellectus vel voluntatis inesset, et nullo modo ex parte objecti exigitive, non magis ex natura rei reus esset adulter quam Dei dilector super omnia; quod est falsum. Ad quintum, negatur minor. Dicitur enim quod sicut in peccatore, post actum peccati, remanet reatus poenae, qui non solum provenit ex parte intellectus, verum etiam ex parte objecti, supposita superiori lege et regula; sic, per oppositum, dicitur quod in eo qui legem servat, et merita multiplicat, est respectus meriti et debiti, et congrui vel condigni, in ordine ad praemium, qui non solum insurgit ex parte divini intellectus aut voluntatis, verum etiam ex parte objecti, ex natura actus et agentis, praesupposita divina promissione. Conceditur tamen quod uterque respectus est rationis, et non realis. Cujus ratio assignata est superius (ad primum). Et, praeter illam, potest alia assignari : quia nullus respectus entis ad non ens est realis; sed sic est de utroque istorum; quia terminus utriusque est quid futurum, nondum actu exsistens, scilicet poena vel praemium, loquendo de poena alterius saeculi, et similiter de gloria. Quod autem quilibet talis respectus sit rationis, et non realis, ostendit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 11, ubi sic dicit : " Sicut realis relatio consistit in ordine rei ad rem, ita relatio rationis consistit in ordine intellectuum. Quod quidem potest dupliciter contingere. Uno modo, secundum quod iste ordo est adinventus per intellectum, et attributus ei quod relative dicitur. Et hujusmodi sunt relationes quae attribuuntur ab intellectu rebus intellectis, prout sunt intellectae, sicut relatio generis et speciei : has enim relationes ratio adinvenit, considerans ordinem ejus quod est in intellectu, ad res quae sunt extra, vel etiam ordinem intellectuum ad invicem. Alio modo, secundum quod hujusmodi relationes consequuntur modum intelligendi, videlicet quia intellectus intelligit aliquid in ordine ad aliud; licet illum ordinem intellectus non adinveniat, sed magis ex quadam necessitate consequatur modum intelligendi. Et hujusmodi relationes intellectus non attribuit ei quod est in intellectu, sed ei quod est in re. Et hoc quidem contingit secundum quod aliqua non habentia secundum se ordinem, ordinate intelliguntur; licet intellectus non intelligat ea habere ordinem, quia sic esset falsus. Ad hoc autem quod aliqua habeant ordinem, oportet quod utrumque sit ens, et utrumque distinctum (quia ejusdem ad seipsum non est ordo), et utrumque sit ordinabile ad aliud. Quandoque autem intellectus accipit aliqua duo ut entia, quorum alterum vel neutrum est ens; sicut cum accipit duo futura, vel unum praesens et aliud futurum, et intelligit unum cum ordine ad aliud,dicens alterum esse prius allero; unde sunt relationes rationis tantum, utpote modum intelligendi consequentes. Quandoque vero accipit unum ut duo, et intelligit ea cum quodam ordine; sicut cum dicitur aliquid esse idem sibiipsi; et sic talis relatio est rationis tantum. Quandoque vero accipit aliqua duo ut ordinabilia ad invicem, inter quae non est ordo medius, immo alterum illorum est essentialiter ordo; sicut cum dicit relationem accidere subjecto; unde talis relatio relationis (a) ad quodcumque aliud, tantum rationis est. Quandoque vero accipit aliquid cum ordine, ut primum est terminus ordinis alterius ad ipsum, licet ipsum non ordinetur ad aliud; sicut cum accipit scibile ut terminum ordinis scientiae ad ipsum; et sic, cum quodam ordine ad scientiam, nomen scibilis relative significat; et est relatio rationis tantum. Et similiter aliqua nomina relativa Deo attribuit intellectus noster, inquantum accipit Deum ut terminum relationum creaturarum ad ipsum; unde hujusmodi relationes sunt rationis tantum. "

Haec ille.

Et sciendum quod tales relationes rationis quandoque habent realem causam in eo quod refertur per eas. Unde sanctus Thomas, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : " Sicut aliquid est idem realiter sibiipsi, et non soUim secundum rationem, licet relatio sit secundum rationem tantum, propter hoc quod relationis causa est realis, scilicet unitas substantiae quam intellectus sub relatione intelligit; ita potestas coercendi subditos est in Deo realiter, quam intellectus intelligit in ordine ad subditos propter ordinem subditorum ad ipsum; et, propter hoc, dicitur Dominus realiter, licet relatio sit rationis tantum. Et eodem modo apparet quod Dominus esset, nullo intellectu exsistente. "

Haec ille.

Ex quibus apparet, primo, quod, cum reatus sit obligatio ad poenam futuram, non potest esse respectus realis, sed rationis tantum; secundo, quod, hoc non obstante, peccator dicitur realiter reus et obligatus ad poenam, quia in eo est causa realis talis respectus; tertio, quod talis respectus non solum dependet ab intellectu, immo a re. Et quod dictum est de reatu, intelligendum est de merito congrui vel condigni. Ad sextum dicitur primo, quod, in casu argumenti, in offendente principem, cessante actu, est aliquid novum, puta inaequalitas opposita amicitiae et justitioe, et obligatio ad poenam, quae, licet sit respectus rationis, habet tamen realem causam in offendente, et est in ipso potentialiter et exigitive, licet actualitas respectus, qualem natus est habere, compleatur per intellectum.

Dicitur secundo, quod illa adaptatio quam facit arguens de macula et reatu et offensa, incompetens est. Tum quia macula dicit quid privativum. Tum quia ordinatio ad poenam remanet in anima, cessante macula peccati, ut patet in contrito qui nondum plene satisfecit; et sic non sunt idem. Tum quia, sublata offensa, et recuperata amicitia Dei per infusionem gratiae gratum facientis, potest remanere aliquis reatus, ut supra dictum fuit. Falsum est ergo quod idem respectus rationis sit reatus, et macula, et offensa; sed macula, sicut dictum est supra (ad secundum), est ipsa privatio luminis gratuiti vel naturalis, ex actu peccati derelicta; reatus vero est obligatio ad posnam, et differt a macula sicut effectus a sua causa; offensa vero est inaequalitas quaedam, qiiae similiter est causa reatus. De praedictis sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 14, q. 2, art. 1, in solutione primae quaestiunculae, sic dicit : cc Offensa, inquantum hujusmodi, est inaequalitas quaedam, qua unus alteri subtrahit quod debitum erat, etc. " In solutione vero sequentis quaestiunculae videtur dicere quod offensa sit violatio divinae amicitiae ex parte peccatorum. Dicit enim sic: ((Peccator, per affectum peccati, amicitiam Dei violavit; ex quo amittit gratiam, et incurrit offensam, etc, " ut prius dictum fuit in tertia conclusione. Verum estquod, dist. 18, q. 1, art. 2, in solutione tertiae quaestiunculae, videtur dicere quod offensa sit quaedam indignatio offensi ad offendentem. Et forte mens sua est quod offensa ex parte offendentis sit inaequalitas, sed exparte offensi est indignatio. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 28, art. 2, sic dicit : o Offensa, quae ex peccato sequitur, sine gratia aboleri non potest; sive accipiatur offensa ex parte hominis, inquantum homo peccando Deum offendit; sive ex parte Dei, secundum quod a peccatore est offensus, secundum illud Psalmi (5, v. 7): Odisti omnes qui operantur iniquitatem. Quicumque enim rem aliquam digniorem indigniori supponit, injuriam ei facit; et tanto amplius, quanto resest dignior. Quicumque autem (i) in re temporali finem sibi constituit (quod facit omnis mortaliter peccans), ex hoc ipso, quantum ad affectum suum, praeponit creaturam Creatori, diligens plus creaturam quam Creatorem; finis enim est quod maxime diligitur. Cum ergo in infinitum Deus creaturam excedit, erit contra Deum peccantis mortaliter infinita offensa, ex parte dignitatis ejus cui per peccatum quodammodo fit injuria, dum ipse Deus contemnitur, et ejus praeceptum. Unde ad hanc offensam abolendam non sufficiunt vires humanae, sed requiritur munus divina; gratiae. Ipse etiam Deus dicitur peccatori offensus, vel eum odire, non odio quod opponitur amori quo diligit omnia (sic enim nihil odit eorum quae fecit, ut dicitur, Sapient. 11, v. 25), sed amori quo diligit sanctos, bona aeterna eis praeparando. Hujus autem amoris effectus est donum gratiae gratum facientis. Unde offensa qua Deus homini offenditur, non removetur nisi per hoc quod gratiam dat. "

Haec ille. - Similia dicit, P 2 , q. 113, art. 2. - Quod autem macula et reatus non sint idem, ostendit, eadem dist. 18, q. 1, art. 2, q 3 (?), dicens : " In peccato duo sunt : scilicet conversio ad bonum commutabile, et aversio ab incommutabili bono. Et, secundum hoc, duo sunt effectus peccati : unus est indignatio Dei ad nos, aversioni correspondens; alius est paena inordinatam conversionem ordinans. Et quia primum in peccato ex parte nostra est conversio; et quod est prius in generatione, est posterius in destructione; ideo ex parte Dei primo est reconciliatio illius ad nos, fecundum est liberatio a debito paenae. Sed poena est duplex : scilicet exterminans hostes, et talis paena in ipsa reconciliatione removetur; alia paena est quae corrigit civem vel amicum, et debitum illius potest remanere reconciliatione jam facta. Et ideo simul cum peccatum remittitur quoad maculam, remittitur quoad poenam aeternam, quae est exterminans, sed non quoad poenam temporalem, quae est corrigens. "

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : " Sicut actus praecedens fuit causa maculae, et tamen, transeunte actu, non transit macula; ila actus, mediante macula, fuit causa debiti pcenae. Et ideo non oportet quod, cessante macula, debitum paenae cesset; quia, cessante primo effectu, non oportet quod cesset secundus. "

Haec ille.

Item, 2. Sentent., dist. 42, in expositione litterae sic dicit : n Macula est medium inter actum peccati et reatum, quasi effectus ipsius actus et fundamentum reatus. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod macula, reatus et offensa non sunt idem respectus per essentiam, ut putat arguens. II. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum eorum quae inimo loco adducit Aureolus (a) contia eamdem conclusionem, dicitur quod supponit duo falsa. Primum est, quod sanctus Thomas ponat hominem dici formaliter peccatorem, transeunte actu peccati, praecise per respectum qui dicitur reatus vel obligatio ad poenam; hujus enim oppositum dictum est prius (ad primum Scoti). Secundum est, quod reatus sit respectus realis. Ad secundum patet per idem. Cum enim talis respectus non sit realis, non oporiet sibi assignare genus reale, proprie loquendo. Potest tamen reduci ad genus ad aliquid, cum habeat aliquam convenientiam cum relativis consequentibus agere vel pati, sicut meritum et demeritum,debitum, dignum, obligatum, et similia. Ad tertium patet ex dictis; quia fundatur in falso. Non enim obligatio ad poenam temporalem, vel aeternam, est id quo quis dicitur formaliter peccator; sed potius peccalum praesens, aut praeteritum, manens tamen in suo effectu, puta in inaequalitate (6), vel offensa, vel macula, aut alio simili. Ad ea similiter quae secundo loco inducit contra conclusionem, patet quod falsum supponunt. Non enim sanctus Thomas ponit quod aliquis dicatur formaliter peccator, transeunte actu peccati, per aliquam privationem actualis justitia? vel gratiae in voluntate pnccise, nec similiter per talem privationem ut est derelicta ex actu peccati; sed, ut dictum est, ille qui peccatum commisit, transeunte actu peccati, nondum peccato remisso per gratiam aut gratiae sacramento, in illo intermedio dicitur formaliter peccator per peccatum praecedens aliquo modo manens in suo effectu derelicto ex parte conversionis vel aversionis. Nec oportet quod, si iste dicatur actu peccator, quod sit formaliter peccator per aliquid quod est actu praesens : quia non univoce dicitur quis peccator esse dum actu peccat, et dum cessat ab actu peccati, licet non a reatu; et ideo, propter talem analogiam hujus nominis peccator, et non uni vocationem, potest quis denominari peccator formaliter non solum a peccato praesente, immo a peccato praeterito, dummodo aliqualiter maneat. Ad illud quod tertio loco adducit, patet responsio. Tum quia falsum supponit, et false imponit. Tum quia prima consequentia argumenti non valet : quia non oportet quod macula sit habitus, aut habilitas, vel dispositio, nec aliquid positivum, absolutum aut relativum; sed quid sit, superius (ad argum. Scoti) dictum est saepius. Et itat patet quod argumenta contra conclusiones inducta non valent. Ad argumentum contra quaestionem, respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 86, art. 4, in solutione primi, ubi sic dicit : " Culpa mortalis utrumque habet, et aversionem a Deo, et conversionem ad bonum creatum. Sed aversio a Deo est ibi sicut formale; conversio autem ad bonum creatum, est ibi sicut materiale. Remoto autem formali cujuslibet rei, tollitur res ipsa; sicut, remoto rationali, tollitur species humana. Et ideo ex hoc ipso dicitur culpa mortalis remitti, quod per gratiam tollitur aversio mentis a Deo simul cum reatu poena? aeternae. Remanet tamen id quod est materiale, scilicet inordinata conversio ad bonum creatum , pro quo debetur reatus paenae temporalis. "

Haec ille. Et haec de quaestione dicta sufficiant. De qua benedictus Deus. Amen.