ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES g 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi.

Quantum ad tertium, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem, ad dicta Durandi, dicitur quod suum praeambulum aliqua falsa continet. " Primum est, quod culpa et macula sunt idem. Hoc enim non videtur verum. Quia privatio omnis pulchritudinis dicitur et est formaliter macula. Unde, cum gratia sit nitor animae, privatio gratiae potest dici macula, et non solum ipsa deordinatio actus.

Item, ubi nullus est actus, ibi nec ordinatio nec deordinatio actus. Sed in peccato omissionis nullus est actus, sed privatio actus debiti; et tamen est ibi culpa et macula, quia non habet debitam pulchritudinem. VI. - 27 Ergo oportet quod per deordinationem actus intelligat etiam privationem actus. " Secundum falsum, est quod offensa non est nisi privatio gratiae. Hoc enim non videtur verum. Quia sic in veniali, per quod non privatur gratia, nulla esset offensa, sicut ipsi dicunt. Sed hoc videtur falsum, quia est ibi levis offensa. - Item, per secundum peccatum mortale non privatur gratia actu, sed solum aptitudine. Ergo, si offensa Dei non est nisi privatio gratiae, in solo primo peccato mortali est offensa actu, ubi solum est privatio gratiae actu; in aliis autem non esset offensa, nisi solum aptitudine.

Item, secundum Durandum, in Deo non cadit offensa secundum affectum, sed solum secundum effectum, qui est punitio. Quod utique verum est, nisi secundum praescientiam et praedestinationem, qua odit praescitos, et diligit praedestinatos; item secundum praesentem justitiam, eo modo quo dicitur Deus poenitentia placari, et culpa offendi; sicut dicitur aliquem scribere in libro vitae de novo per poenitentiam , et delere de novo per culpam.

Item, si, secundum arguentem, offensa Dei non est nisi punitio Dei; ergo non solum privatio gratiae, sed etiam obligatio ad paenam, et executio in purgatorio vel inferno, dicetur offensa. Et tunc remittetur peccatum quoad offensam, quando poena in purgatorio solvitur, quia tunc punitio Dei amovetur; vel quando a flagello Deus cessavit in hac vita, et quando (a) poena debita secundum judicium Dei tollitur vel diminuitur; quia tamdiu Deus videtur iratus, quamdiu punit vel punire intendit, tenens hominem in reatu paenae : ita quod sicut in restitutione gratiae est remissio offensae, quia per hoc Deus se habet ad modum reconciliati, quia reddit bonum quod ad modum irati abstulerat; sic quando removit malum quod ad modum irati intulerat.

Si dicatur quod privatio gratiae pro tanto magis dicitur offensa quam alia poena, quia est major poena quam quaecumque alia;

licet hoc sit verum de poena hujus vitae, saltem poena inferni damni, quae est privatio gloriae, et poena sensus aeterna, cum includat etiam istam , est major poena; ergo magis debet dici offensa. Non ergo bene dicitur quod sola privatio gratiae sit offensa peccati.

Item, idem sunt offensa et ira, sicut offensus et iratus. Sed simul stant ira Dei et gratia : quia sicut homo aliter irascitur hosti quem vult exterminare, et aliter filio quem vult castigare, est etiam ira per zelum ad hominem quem diligimus; sic Deus non solum irascitur malis quos vult exterminare, sed bonis quos vult castigare, juxta illud (3. Regum 8, v. 46 et 50), irasceris..., et propitius eris (6). Et ira Dei est ad illos qui sunt in purgatorio, qui tamen sunt (6) In Vulgata legitur : Iratus tradideris eos..., et propitiaberis.

in gratia et in peccato veniali, ubi est aliqua offensa, licet levis. Unde posset dici quod illud idem quod est in peccato reatus respectu peccantis, est offensa respectu Dei. Unde offensa Dei non est aliud quam voluntas et propositum puniendi. Sed offensa gravis, est propositum inferendi poenam aeternam, vel sensus, vel etiam damni, juxta illud (Ephesior. 2, v. 3) : Eramus natura filii irae. Et sic diceretur offensa in Deo, non solum per effectum, sed etiam secundum affectum. Qui affectus mutatur non secundum quod in se est, sed secundum quod relatione rationis comparatur ad nos : Quamdiu enim homo est obligatus ad poenam, Deus vult eum punire; quamcito est liberatus a reatu paenae, Deus non vult plus eum punire (a); et est una et eadem voluntas non mutata, qua vult modo punire, et vult modo punisse et non punire. "

Haec omnia sunt dicta Petri de Palude (dist. 21, q. 1). Et concordant cum his quae super eadem materia dicta fuerunt, dist. 16, q. 1. Tertio principaliter, dicitur quod secunda ratio quam Durandus adducit ad probandum primum dictum, vel primam conclusionem suam, pati potest calumniam, a Quia, ut dicit Petrus (ibid.), licet exsistens in termino non possit moveri ad illum terminum quem habet, tamen exsistens in termino violento potest moveri ad terminum oppositum naturalem : sicut leve exsistens in centro, movetur sursum; et grave exsistens sursum, movetur deorsum. Unde, cum homo naturaliter fugiat miseriam, et appetat beatitudinem, licet exsistens beatus non possit agere aliquid ex quo fiat miser (sicut ignis exsistens sursum, non movetur deorsum, nec terra econtra); tamen qui est damnatus vellet salvari, et potest ad hoc agere (sicut ignis in centro exsistens, nisi prohiberetur, tenderet sursum, et terra econtra). Liberum autem arbitrium non potest cogi ad hoc quod naturaliter appetit, nec ad illud quod naturaliter fugit.

Item, finis et bonum sunt idem. Et quamvis finis habeat rationem ultimi, non tamen omne ultimum est finis, sicut mors, quia non est quid bonum. Ita et hi qui sunt in inferno, etsi in ultimo termino sunt, non tamen sunt in fine suo, quia non sunt in bono; et quia adhuc distant a fine, semper moventur ad finem, et desiderant finem. Nisi dicatur quod sicut grave exsistens ultra coelum, non moveretur ad centrum, cessante influentia coeli super ipsum; sic in proposito : quia de orbe transferet eum Deus; unde, subtracta influentia primi agentis, quam subtractionem meruit damnatus, non moveturad bonum, s

Haec Petrus. Mihi videtur quod nec ratio Durandi, nisi addatur, sufficienter concludit. Et similiter, quod Petrus aliqua falsa dicit in sua impugnatione. Quod enim ratio Durandi non bene concludat, satis bene ostendit Petrus : quia damnatus, per hoc quod est in inferno et extrema miseria pcenae, non adhaeret immobiliter tali miseriae quasi ultimo fini; immo summe odit eam ; nec impeditur per hoc a desiderio beatitudinis oppositae, vel mediorum ad ejus consecutionem. Sed oportet addere praedictae rationi, quod damnatus tanquam lini ultimo adhaeret alicui perverso fini, contrario fini omnium rectarum voluntatum, puta quia fruitur seipso; et omnia quae vult deliberate et elective, refert ad illum finem, vel saltem non refert actu vel habitu ad rectum finem ; et sic in omnibus quae elective et deliberate vult, peccat, prout ostendit sanctus Thomas, dist. 50 hujus Quarti, q. 2, art. 1, q 1, ubi sic dicit : " In damnatis potest duplex voluntas considerari : scilicet voluntas deliberativa, et voluntas naturalis. Naturalis quidem non est eis ex seipsis, sed ex auctore (Y) naturae, qui in natura posuit hanc inclinationem, quae naturalis voluntas dicitur. Unde, cum natura in eis remaneat, secundum hoc bona poterit in eis esse voluntas naturalis. Sed voluntas deliberativa, est eis ex seipsis, secundum quod in potestate eorum est inclinari per affectum ad hoc vel illud. Et talis voluntas in eis est solum mala. Et hoc ideo, quia sunt perfecte aversi a fine ultimo (6) rectae voluntatis; nec aliqua voluntas potest esse bona, nisi per ordinem ad finem praedictum; unde, etiam etsi aliquod (y) bonum velint, non tamen bene volunt illud, ut ex hoc voluntas eorum bona dici possit. "

Haec ille.

Et, in secunda quaestiuncula (s) ostendit quod " damnati non poenitent de peccatis per se, quia voluntas malitiae peccati in eis remanet; sed per accidens, inquantum affliguntur de poena quam pro peccalo sustinent. " Item, 4. Contra Gentiles, cap. 95, sic dicit : " Anima est in statu mutabili quamdiu corpori unitur, non autem postquam fuerit a corpore separata. Dispositio enim animae movetur per accidens, secundum aliquem motum corporis deservientis anim:c ad proprias operationes : ad hoc enim naturaliter datum est ei, ut, in ipso exsistens, perficiatur quasi ad perfectionem mota. Quando ergo erit a corpore separata, non erit in statu ut moveatur ad perfectionem, sed ut in fine adepto quiescat. Immobilis ergo erit voluntas ejus quantum ad desiderium ultimi linis. Ex ultimo autem fine dependet tota bonitas vel malitia voluntatis : quia bona quaecumque aliquis vult in ordine ad bonum finem, bene vult; male autem quaecumque in ordine ad malum finem. Non est ergo voluntas animae separatae mutabilis de bono in malum, vel econtra; licet sit mutabilis de uno volito in aliud, servato tamen ordine ad eumdem ultimum finem, s

Haec ille. - Ex quibus apparet causa impaenitentiae damnatorum, et insufficientia rationis Durandi; et quod Petrus falsum dicit, si intendat asserere quod in damnatis nulla est naturalis inclinatio voluntatis ad bonum, nec aliqua bona volitio qualicumque bonitate. Hoc enim falsum est, ut prius patuit. Quarto, dicitur contra Durandum, quod ad peccati venialis dimissionem, non sufficit qualiscumque reordinatio voluntatis, nec in hoc saeculo, nec in purgatorio; sed solum illa quae est contritio formata pergratiam, aut alius actus charitatis contritionem virtualiter includens. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 7, art. 10, ubi arguit sic, sexto loco : " Contingit quandoque quod aliquis, in peccato mortali moriens, poenitet de aliquo veniali commisso, mutans in hac vita voluntatem suam quam habuerat de peccando venialiter. Sed in eadem voluntate remanet anima, in qua de hoc corpore exit. Ergo non erit in eo qui sic decedit, peccatum veniale post mortem. Non ergo pro eo aeternaliter punietur. " Ecce argumentum. Sequitur responsio. " Dicendum, inquit, quod peccatum, postquam transit actu, potest manere reatu; quem non tollit quaelibet mutatio voluntatis, sed solum illa quam charitas operatur. "

Haec ille.

Ex quo patet quod probatio Durandi est insufficiens; quia ad remissionem peccati venialis non sufficeret displicentia illius peccati, nisi adesset gratia. II. Ad argumentum aliquorum.

Ad objecta aliorum contra eamdem conclusionem, dicitur quod illud argumentum patitur multiplicem calumniam, sicut ostendit Petrus (dist. 21, q. 1), dicens quod a duo ultima membra divisionis ibidem posita, sunt falsa. Dispositio enim habitualis bona nunquam delet culpam, nisi adjuncta actuali displicentia aliqua. Et similiter, dispositio habitualis mala nunquam facit peccatum, cum illud in actu et non in habitu consistat; nisi quando conjungitur actui; sicut siquis cognoscens uxorem propter voluptatem, paratus esset habitu idem facere cum non sua. Similiter non omnis poenitentia de veniali delet peccatum ipsum, quia potest esse nimis imperfecta.

Item, si non vult poenitere pro nunc, non propter hoc peccat mortaliter : non enim tenetur homo plus peccatum expiare quam vitare; unde, si sine mortali potest homo non vitare veniale, ita sine mortali potest non poenitere de veniali. Et haec ratio valet ad probandum quod non est necesse venialia confiteri, cum nec sit necesse ipsa non committere, nec per consequens expiare, et multo minus isto vel illo modo expiare.

Videretur autem posse tolerari (a) dictum aliquorum, quod scilicet non plus retardetur quis a gloria per culpam cum poena, quam per solam posnam. Quia non plus est in tempore cum instanti, quam in tempore sine instanti : sicut non est major linea cum quatuor punctis quando est divisa, quam primum esset cum duobus tantum quando erat indivisa; quia indivisibile additum divisibili non reddit ipsum majus. In illo autem instanti quo anima de corpore egreditur, toto conatu de omnibus peccatis dolet; et per consequens omnis culpa sibi remittitur, et illo toto tempore residuo pro sola pcena torquetur. Et sive (a) in illo instanti est in purgatorio, sive non, nihil refert, cum instans non addat ad durationem. Unde tamdiu est ibi sine culpa, cum poena sola, quamdiu si esset cum utroque, et pro utroque; cum propter culpam non sit ibi nisi per solum instans.

Sed ad hoc dicendum est quod, licet non sit ibi plus de tempore cum instanti primo vel ultimo, quam sine eo; tamen, si culpa esset dimissa ante instans mortis, esset diminutum aliquid de paena, quod non est quando est dimissa in instanti mortis. Diceret etiam aliquis, quod non oporteret in illo instanti quod omnis culpa dimittatur, cum possit hahere tantum multitudinem venialium quod nullo uno actu est sufficiens displicentia quoad omnia, et sic secundo vel tertio actu displicentiae delebuntur.

Item, alicui posset videri quod poenitentia de veniali tolleret omnem reatum. Quia plus distat poena aeterna a temporali, quam paena temporalis a non pcena, positive loquendo; quia plures gradus poenalitatis ponit paena aeterna supra temporalem, quam includat temporalis, cum infinities quaelibet paena temporalis includatur in aeterna. Si ergo poenitentia de mortali consumit illam aeternitatis, et sic quasi infinitas poenas temporales, multo magis poenitentia de veniali consumit totam poenam temporalem.

Sed hoc non valet. Quia poenitentia de mortali non absolvit per se a paena aeterna, sed per accidens, inquantum scilicet restituit amicitiam, cum qua non stat poena exterminans, quia nullus amicus vult semper separari ab amico; sed de temporali paena diminuit secundum quantitatem contritionis, sive in mortali, sive in veniali. Sed poenitentia in purgatorio, vel nihil diminuit de paena, vel minus quam poenitentia in hac vita : cum in hac vita sit poenitentia magis fructuosa quam in alia; immo, respectu mortalis, in alia vita non est fructuosa. Ergo plus retardatur a gloria qui non poenitet hic de veniali, quam qui poenitet. - Ad argumentum ergo dicendum quod velle retardationem gloriae, non est de se mortale : quia velle ad tempus separari ab amico, non est centra amicitiam. Unde velle longam vitam, etiamsi homo advertat quod per hoc retardatur a vita beata, non est propter hoc mortale. Non enim omnis charitas cupit dissolvi et esse cum Christo; sed perfecta charitas; alia autem non. Nec hoc est solum propter majus meritum, sed etiam quia non vult expoliari, naturaliter refugit mortem. Sed velle perpetuari in hac vita, non est sine mortali. Velle autem prolongari propter delicias, non est sine veniali. Non ergo verum dicunt, quod tantum retardat sola paena quantum culpa et paena, si accipiatur respectu ejusdem culpae. "

Haec Petrus, et bene, et conformiter quoad aliqua sancto Thomae, de Malo, q. 7, art. 11, ubi arguit sic, decimosexto loco: " Quando est aliquod magnum bonum quod differtur, et imminet magnum malum, excitatur intensive desiderium ad consequendum bonum et evitandum malum. Sed animae separatae, quae est purgatorio obnoxia, imminet magnum malum, scilicet acerba paena purgatorii; et differtur a maximo bono separato, scilicet a vita aeterna. Ergo statim excitatur in ea fervens desiderium. Sed fervor charitatis non compatitur secum veniale. Ergo in purgatorio anima separata veniale habere non potest. Non ergo potest veniale peccatum in purgatorio remitti. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod illa ratio non concludit quod peccatum veniale in purgatorio non remittitur, sed quod statim ibi remittitur. Et hoc satis videtur probabile. "

Haec ille. Videtur tamen falsum esse ultimum quod dicit Petrus, scilicet quod non omnis charitas cupit dissolvi et esse cum Christo. Nam sanctus Thomas, in de Virtutibus, quaest, de Charitate, art. 11, arguit sic, octavo loco : " Quicumque habet charitatem, plus amat vitam aeternam quam vitam temporalem. Sed quilibet homo tenetur ad actus charitatis. Ergo quilibet homo tenetur ad hoc quod vitam aeternam praeeligat vitae temporali. Sed, sicut Augustinus dicit (in l Epist. Joan., tract. 5), charitas, cum ad perfectionem venerit, dicit : Cupio dissolvi et esse cum Christo (Philipp. 1, v. 23). Ergo quilibet tenetur habere perfectam charitatem. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : (c Dicendum, inquit, quod in homine sunt duo affectus : unus charitatis, quo anima desiderat esse cum Christo; alius autem naturalis, quo anima refugit separari a corpore; qui adeo est homini naturalis, quod eum Petro nec senectus abstulit, ut Augustinus dicit, super Joannem (tract. 123). Ex conjunctione ergo horum duorum effectuum vult anima sic conjungi Deo, quod non separetur a corpore, secundum illud Apostoli, 2. Corintli.5 (v.4) : Nolumus expoliari, sed supervestiri; ut absorbeatur quod mortale est, a vita. Sed quia hoc est impossibile (quamdiu enim sumus in corpore, peregrinamur a Domino, ut ibidem (v. 6) subditur), insurgit quidem contrarietas inter praedictos affectus. Et quanto charitas est perfectior, tanto sensibilius affectus charitatis vincit affectum naturae. Et hoc ad perfectionem charitatis pertinet. Unde et Apostolus, ibidem (v. 8), :. - QUAESTIO I. subdit : Audemus autem et bonam voluntatem habemus, magis peregrinari a corpore, et prae-sentes esse ad Dominum. Sed in his in quibus charitas est imperfecta, etsi affectus charitatis vincat, tamen, ex repugnantia naturalis affectus, redditur insensibilis victoria charitatis. Quod ergo aperte et indubitanter, sive audacter, ut Apostolus dicit, dicat, Cupio dissolvi et esse cum Christo, hoc perfectae charitatis est. Sed quod qualitercumque, licet insensibiliter, praeferat anima fruitionem Dei unioni corporis, est de necessitate charitatis. " - Haec ille. - Et similia dicit, 2 2 , q. 24, art. 9, in solutione tertii.

Potest tamen dictum Petri concordari cum dictis sancti Thomae : ut dicatur quod quaelibet charitas, sive incipiens, sive proficiens, sive perfecta, cupit dissolvi et esse cum Christo, voluntate antecedente, non autem voluntate consequente; vel voluntate conditionata, non autem voluntate absoluta; vel voluntate ut est natura, non autem voluntate ut est ratio vel ratiocinationem sequens; et multis aliis modis; si tamen dictum Petri tenere debeat in hac parte. Unde Durandus facilius se expedit de hoc argumento, et satis concorditer sancto Thomae. Dicit enim (dist. 21, q. l)quod cc nec positio illa, nec ratio sua valet. Quia contingit aliquem in charitate exsistentem cum multis venialibus, obdormire, et dormiendo mori. In tali autem, non poenitere de peccato veniali nullum novum peccatum est, cum pro tunc non (a) sit in potestate ejus poenitere. Ergo aut talis damnabitur, aut salvabitur. Non damnabitur, cum sit in charitate. Nec salvabitur, nisi dimissa culpa veniali, quam secum portavit. Ergo necesse est quod culpa venialis post hanc vitam dimittatur.

Nec ratio aliorum cogit. Quia qui in fine non poenitet de peccato veniali, aut (6) quia de illo non recolit, aut, si de illo recolit, non tamen poenitet, non oportet quod peccet mortaliter. Et cum probatur quod talis videtur velle dilationem suae gloriae;

non est verum. Quia, si dilatio gloriae sequatur ad commissionem culpae venialis, non tamen oportet quod sit volita, vel cognita. Item, nec propter hoc differtur gloria : quia in purgatorio simul cum solutione paenae potest culpa dimitti; et ita tantum retardat sola poena, quantum simul culpa et paena "

Haec Durandus, et bene, praeter ultimum , quod sufficienter improbavit Petrus supra. Ex quibus patet ad argumentum. Quia assumit sex falsa. Primum est quia supponit quod moriens cum charitate et venialibus semper vigilet, aut sit in statu utendi ratione. Secundum falsum est quod quicumque, in articulo mortis, recolens de veniali, et non actualiter de ipso paenitens, peccet mortaliter. Tertium est quod sola habitualis dispositio constituat ac diluat peccatum. Quartum est quod quicumque non poenitet de veniali in mortis articulo, eo ipso velit retardari a gloria. Quintum est quod, in omni casu, volens retardari a gloria, peccet mortaliter, qualicumque modo velit illam retardationem, scilicet vel in se, vel in sua causa, vel in suo antecedente, explicite vel implicite, vere vel interpretative, etc. Sextum est quod quaecumque poenitentia deleat veniale, quantumcumque debilis vel remissa sit. Et multa alia falsa continet. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta cujusdam.

Ad primum contra secundam conclusionem, respondet Petrus (dist. 21, q. 1), dicens quod a adhaerens malo fini potest velle aliquod bonum, nisi sit tali adhaesioni oppositum. Sic autem est in damnatis, qui perfecte adhaerent odio Dei, quia odiunt quidquid ille diligit. Unde eligunt de nullo poenitere, quia sciunt poenitere Deo esse placitum.

Quod autem veniale sine mortali non possit remitti, dictum est, dist. 16. j

Haec Petrus, et bene.

Et potest confirmari per dicta beati Thomae. Ipse namque dicit, de Malo, q. 7, art. 11, in solutione septimi, quod a anima post mortem transit in alium statum angelis conformem. Unde eadem ratione non potest peccare venialiter, sicut nec angelus. "

Haec ille.

Cur autem angelus non potest peccare venialiter, ostendit, eadem quaestione, art. 9, dicens : " In angelo bono vel malo peccatum esse non potest veniale. Cujus ratio est, quia angelus non habet intellectum discursivum, sicut nos habemus. Hoc autem pertinet ad rationem intellectus discursivi, ut principia seorsum interdum consideret, et conclusiones seorsum ; et sic contingit quod ab uno intellectu in alium discurrat, nunc hoc, nunc illud considerans. Haec autem discursio in intellectu deiformi esse non potest; sed semper conclusiones considerat in ipsis principiis, absque omni discursu. Dictum est autem (de Malo, q. 2, art. 6, arg. 13) quod sic se habet finis ad ea quae sunt ad finem in appetibilibus et operativis, sicut se habet principium ad conclusiones in demonstrativis. Unde in nobis contingit quod cogitamus vel afficimur circa ea quae sunt ad finem tantum, et quandoque solum circa finem. Quod in angelis esse non potest, sed semper motus mentis angelicae simul fertur in finem et ea quae sunt ad finem. Unde nunquam in eis potest esse deordinatio circa ea quae sunt ad finem, nisi simul exsistente deordinatione circa finem ipsum. In nobis autem contingit esse deordinationem circa ea quae sunt ad finem, per peccatum veniale, mente hominis habitualiter exsistente firma in fine. Et ideo in hominibus contingit esse peccatum veniale sine mortali; non autem in angelis; sed omne (a) peccatum in eis est per aversionem a fine ultimo, quod facit peccatum mortale; ex hoc enim angelus peccat, quod inhaeret alicui bono creato, avertendo se a bono increato, j

Haec ille.

Sic, in proposito, dico quod anima separata, omnia quae vult, vult actualiter propter ultimum finem cui adhaeret, sive volitum sit finis, sive ad finem. Et quia anima damnata adhaeret ultimate perverso fini, omnia alia refert actu et habitu ad malum finem; ideoque omnis ejus volitio electiva, id est, non mere naturalis, est peccatum mortale; ac per hoc non potest esse dispositio, sed indispositio ad poenitentiam et peccati remissionem et justificationem. De hoc etiam dictum est in responsione ad objecta Durandi. Ad confirmationem, patet per idem; quia sola adhaesio ad malum finem non est sufficiens causa impaenitentiae damnatorum, nec incompatibilitatis bonorum actuum secundum quid; sed perfecta aversio ab ultimo fine rectae voluntatis, et perfecta adhaesio mali finis, et relatio omnium volitorum ad perversum finem actualis et habitualis, ut dictum est. Ad secundum patet per idem. Quia sola finis necessaria adhaesio non est sufficiens causa illius incompatibilitatis, sed inseparabilitas affectionis finis et eorum quae sunt ad finem : quia eodem motu voluntas animae separatas fertur in utrumque, ut dictum est; ideo nec anima beata potest velle malum secundum quid, sic quod illud velit male; nec anima damnata potest elective velle bonum secundum quid, sic quod illud velit bene. Ad tertium respondet Petrus (dist. 21, q. 1), dicens : " Nunquam pcena ante quam culpa dimittitur, quia tamdiu durat obligatio ad poenam, quamdiu culpa; et est contradictio quod aliquis sit in culpa, et non sit dignus poena. Hoc ergo non est quia ejus opus non sit Deo acceptum, sed quia non est acceptum ad hoc, vel quia ipse non ordinat ad hoc, vel, ordinando, intentionem deordinat. Sicut si dicat : Volo pro verbo otioso quod dixi, dare eleemosynam, ut non sustineam aliam posnam; non tamen poenitet me dixisse, et propono iterum dicere, contra rationem est haec voluntas, et est novum peccatum, pro quo meretur novam poenam.

Ad quod dicendum quod, sicut in die septies cadit justus, sic septies resurgit. Non enim requiritur in speciali contritio de venialibus; sed qualibet die perfectus poenitet de omni veniali, et in speciali de illis quae memoriae occurrunt; et sic contritio praecedit satisfactionem; et potest evolare, quia in hac vita satisfecit. Ergo, quia culpa est in hoc quod facit homo quod non debet, vel omittit quod debet; per oppositum, culpa remittitur quando illud debitum quod faciebat culpam, remittitur. Hoc autem est quando voluntas prius deordinata, vel non ordinata (V), reordinatur per contritionem. Non enim potest homo facere quin culpa fuerit; sed quando facit quod potest contra illud quod peccavit liberum arbitrium quo peccavit, dicitur culpa remissa; quia non plus dicitur facere contra debitum, ex quo, quantum potest, ad id quod est debitum revertitur. Sed quantum ad maculam, peccatum dimittitur, quando gratia ablata (6) restituitur, vel dispositio ad perditionem gratiae tollitur (y). Sed quoad offensam, quando voluntas nocendi vel puniendi mutatur, non subiective ex parte Dei, sed objective ex parte creaturae. Haec tamen omnia sint dicta sine assertione. "

Haec Petrus, et bene quoad hoc quod dicit, quod impossibile est peccatum veniale prius remitti quoad posnam, quam remittatur quoad culpam; et similiter quod perfectorum venialia, et aliorum cum usu rationis exeuntium de hac vita cum charitate, remittantur communiter in hac vita. Unde beatus Thomas, de Malo, q. 7, art. 11, sic dicit: " Ad hujus quaestionis evidentiam, oportet praeintelligere quid sit peccatum remitti. Quia nihil aliud est quam peccatum non imputari; unde, in Psalmo 31, cum praemisisset (v. 1), Beati quorum remissas sunt, etc, quasi exponens, subdit (v. 2), Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum. Imputatur autem peccatum alicui, inquantum per ipsum impeditur homo a consecutione ultimi finis, qui est beatitudo aeterna; a qua impeditur homo per peccatum, et ratione culpae, et ratione poenae. Ratione culpae quidem : quia, cum beatitudo aeterna sit perfectum hominis bonum, non compatitur secum aliquam bonitatis minorationem; ex hoc autem ipso quod aliquis actum peccati commisit, incurrit quamdam boni minorationem, inquantum effectus est vituperabilis, et indecentiam quamdam habens ad tantum bonum. Ex hoc vero quod reus est poenae, etiam impeditura beatitudine perfecta, quae omnem dolorem et poenam excludit : fugiet enim ibi dolor et gemitus, ut dicitur, Isaiae 35 (v. 10). Utrumque tamen horum aliter impedit in peccato veniali, et aliter in peccato mortali. Nam, in peccato mortali, patitur homo bonitatis minorationem per privationem principii ducentis ad finem, scilicet per privationem charitatis; sed, in peccato veniali, patitur homo minorationem et impedimentum per quamdam indecentiam actus (o), quasi impedimento exsistente in ipso actu (e^ quo pergendum erat in finem, salvo tamen principio inclinante : sicut etiam grave potest impediri ne perveniat deorsum, vel propter corruptionem gravitatis in ipso, :. - QUAESTIO I. vel propter aliquod impedimentum obstaculi occurrentis, quo impeditur motus ejus ne ad finem naturalem perveniat. Ex parte etiam reatus paenae est differentia. Nam, per peccatum mortale, meretur, quasi inimicus effectus, poenam exterminantem; per peccatum vero veniale, poenam corrigentem. Aliter ergo remittitur peccatum mortale, et aliter veniale. Nam, quoad culpam, ad hoc quod peccatum mortale non imputetur, oportet quod tollatur impedimentum, quod erat ex corruptione principii, per novam charitatis et gratiae infusionem ; hoc autem non requiritur in peccato veniali, quia charitas manebat, sed oportet quod tollatur impedimentum per aliquem fortem impulsum repugnantem impedimento quod erat appositum ex obice venialis : sicut impedimentum quod contingit ex gravitatis corruptione, non potest tolli nisi per iteratam generationem ejusdem; impedimentum vero quod erat ex aliquo obice opposito, tollitur per aliquem violentum motum removentem ipsum obicem. Sic ergo et veniale, quantum ad culpam, remittitur per fervorem charitatis; mortale vero, per gratiae infusionem. Quantum ad pcenam autem, peccatum mortale non remittitur, quia habet poenam interminabilem et aeternam; peccatum vero veniale dimittitur per exsolutionem paenae temporalis finitae. Et hoc quidem quomodo utrumque possit remitti in hac vita, satis manifeste apparet. Sed, in futura vita, mortale peccatum non potest remitti quoad culpam : non enim post hanc vitam anima mutatur essentiali mutatione per gratiae et charitatis infusionem de novo; culpa autem non dimissa, nec poena remittitur. Sed de peccato veniali quidam dixerunt quod in habentibus charitatem semper dimittitur in hac vita, quantum ad culpam; sed, quantum ad poenam, dimittitur post hanc vitam per paenae solutionem. Sed hoc quidem satis probabile videtur in his qui cum usu rationis ex hac vita decedunt : non enim est probabile quod aliquis in charitate exsistens, et cognoscens mortem sibi imminere, non moveatur motu charitatis et in Deum et contra omnia peccata quae fecit, etiam venialia; et hoc sufficit ad remissionem venialium quoad culpam, et fortassis etiam quantum ad poenam, si sit intensa dilectio. Sed quandoque contingit quod aliqui in ipsis actibus peccatorum venialium, vel in proposito venialiter peccandi, praeoccupantur somno vel aliqua passione auferente usum rationis, et (a) praeveniuntur morte antequam possint habere usum rationis. Quibus manifestum est quod venialia non remittuntur in hac vita; et tamen propterea non impediuntur perpetuo a vita aeterna, ad quam nullo modo perveniunt, nisi omnino immunes effecti ab omni culpa. Et ideo oportet dicere quod venialia remittuntur eis post hanc vitam, etiam quantum ad culpam, eo modo quo remittuntur in hac vita, scilicet peractum charitatis, etc, j ut recitatum est in probatione primae conclusionis. II. Ad argumenta Scoti.

Ad objecta Scoti contia eamdem conclusionem, dicitur primo, quod sanctus Thomas non ponit quod peccato veniali debeatur de per se poena aeterna; sed illam opinionem tenet Hervaeus. Ideo conceduntur argumenta Scoti contra illam opinionem adducta; nisi quod in prima ratione assumit falsum, scilicet quod peccatum mortale post cessationem actus non relinquit nisi tantummodo reatum, vel debitum paenae. Hoc enim falsum est : quia, praeter reatum, relinquit maculam, et corruptionem boni naturae, et offensam, seu culpam, ut alias (dist. 14, q. 1, et dist. 16, q. 1) dictum fuit. Ad argumentum vero quo vult probare quod peccato veniali non debetur poena aeterna per accidens, quando conjungitur mortali,

dicitur quod ad illa duo quae implicantur in argumento, respondet sanctus Thomas, de Malo, q. 7, art. 10. Nam ibi arguit sic, septimo loco : " Deus semper punit citra condignum; unde et in Psalmo (76, v. 10) dicitur quod non continet in ira sua misericordias (ot) silas. Sed poenam peccati venialis Deus non mitigat in futuro quoad acerbitatem : quia poena purgatorii est major qualibet paena praesente, ut Augustinus (in Psalm. 37) dicit; et multo magis poena inferni. Ergo mitigat eam quantum ad durationem. Non igitur peccatum veniale mortali conjunctum aeternaliter punitur, i Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod paena peccati venialis, etiam cum in inferno punitur, mitigatur quantum ad acerbitatem; quamvis gravius puniatur quam ab homine puniretur; quia majorem gravitatem habet secundum quod comparatur ad Deum, prout punitur a Deo, quam secundum quod comparatur ad hominem, prout punitur ab homine, i

Haec ille.

Ex quibus patet responsio ad primam partem argumenti. Ad secundam similiter patet responsio ex dictis ejus ibidem. Arguit enim sic, secundo loco : " Sicut dicitur, Deuteron, cap. 25 (v. 2), pro mensura delicti erit plagarum modus. Sed peccatum veniale non fit majus ex eo quod conjungitur mortali. Ergo non punitur majori paena. Sed quando est sine peccato mortali in habente charitatem , non punitur paena aeterna. Ergo nec mortali adjunctum paena aeterna punietur." s Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum, inquit, quod acerbitas paenae directe respondet quantitati peccati. Sed aeternitas paenae respondet indelebilitati illius; quae quidem aliquando convenit veniali peccato per acei dens. "

Haec ille.

Item, in solutione quinti, sic dicit: " Non propter maioritatem culpae ipsius venialis, peccatum veniale conjunctum mortali diutius punitur; sed propter indelebilitatem, quae provenit ex adjuncto. "

Haec ille.

Similia dicit, l 2", q. 87, art. 5, in solutione secundi et tertii. Dicit enim sic : " Peccato originali non debetur poena aeterna ratione suae gravitatis, sed ratione conditionis subjecti, scilicet hominis qui sine gratia invenitur, per quam solam fit remissio pcenae.

Et similiter dicendum est ad tertium, de veniali peccato. aeternitas enim paenae non respondet quantitati culpae, sed irremissibilitati illius, ut dictum est (1" 2 , q. 87, art. 3). " - Haec ille. - Ex quibus patet ad secundam partem argumenti. Ad argumentum contra quaestionem (a), patet responsio per dicta in probatione primae conclusionis. Potest etiam dici quod post hanc vitam est actus contritionis; qui tamen non est meritorius, sed tantum remotivus impedimenti beatitudinis. Unde sanctus Thomas, de Malo, ubi supra (q. 7), art. 11, in solutione secundi, sic dicit : " In futura vita non erit aliqua essentialis mutatio voluntatis, scilicet quantum ad finem, vel quantum ad charitatem vel gratiam. Potest tamen esse aliqua accidentalis mutatio voluntatis, per remotionem impedimenti : nam removens prohibens, est movens per accidens, ut dicitur in 8. Physicorum (t. c. 32). "

Haec ille.

Et ad idem potest referri illud quod dicit, 4. Senteni., dist. 17, q. 2, art. 4, in solutione tertiae quaestiunculae, ubi sic dicit : " In contritione tria consideranda sunt. Primum est contritionis genus, quod est dolor. Secundum est contritionis forma, quia est actus virtutis gratia informatus. Tertium est contritionis efficacia, quia est meritorius, et sacramentalis, et quodam modo satisfactorius. Animae ergo post hanc vitam, quae in patria sunt, contritionem habere non possunt; quia carent dolore, propter gaudii plenitudinem. Illae vero quae sunt in inferno, carent contritione; quia, etsi dolorem habeant, deficit tamen eis gratia dolorem informans. Sed illae quae sunt in purgatorio, habent dolorem de peccatis gratia informatum, sed non meritorium, quia non sunt in statu merendi. In hac autem vita, omnia tria praedicta inveniri possunt. "

Haec ille.

Ibidem etiam dicit, in solutione secundi, quod " animae in purgatorio dolent de peccatis; sed ille dolor non est contritio, quia deest ei contritionis efficacia. " Item, in solutione tertii, dicit quod " poena illa quam animae sustinent in purgatorio, non potest proprie dici satisfactio, quia satisfactio opus meritorium requirit; sed largo modo dicitur satisfactio paenae (6) debitae solutio. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod ipse videtur sensisse quod in purgatorio non est contritio univoce dicta cum ea quae est in hoc saeculo, nec satisfactio, nec meritum univoce ut hic. Potest ergo dici breviter, quod ad deletionem venialis in purgatorio sufficit actus charitatis in Deum, detestativus peccatorum venialium in hac vita commissorum, sive talis actus dicatur proprie et univoce contritio, sive non, sive sit meritorius, sive non. Et haec de quaestione sufficiant. De qua benedictus Deus. Amen.