ARTICULUS 11.

RECITANTUR OBJECTIONES Sj 1.

Contra primam conclusionem Argumenta Scoti.

Quantum ad secundum articulum, arguendum est contra conclusiones. Et quidem contra primam arguit Scotus (dist. 43, q. 2) (a) Verba Ezechielis quae D. Thomas interpretatur, sunt sequentia : Et accesserunt ossa ad ossa. . Et vidi, et ecce super ea nervi et carnes ascenderunt; et extenta est in eis cutis desuper, et spiritum non habebant, (cap. 37, v. 7 et 8.) I dupliciter. Primo, contra fundamentum conclusionis, scilicet quod rationes probantes immortalitatem animae non sunt efficaces. Secundo, quod, concesso illo fundamento, rationes probantes resurrectionem non convincunt. Contra primum arguit sic. Primo (a). Quia prima ratio nostra, quae fundatur in hac propositione, quod naturale desiderium non est frustra, etc,

illa, inquit, probatio non valet. Quia aut arguitur de naturali desiderio proprie dicto; et illud non est aliquis actus elicitus, sed solum inclinatio naturae ad aliquid; et tunc planum est quod non potest probari desiderium naturale ad aliquid, nisi primo probetur possibilitas in natura ad illud; et, per consequens, e converso arguendo est petitio principii. Aut arguitur de desiderio naturali minus proprie dicto, quod scilicet est aliquis actus elicitus, sed concorditer inclinationi naturali; et tunc certum est quod non potest probari quod aliquod desiderium elicitum sit naturale illo modo, nisi prius probetur quod ad illud idem sit naturale desiderium primo modo. Et si arguas: Illud naturaliter desideratur, quod apprehensum (6) statim actu elicito desideratur (y), quia ista pronitas non videtur esse nisi ex inclinatione naturali,

hoc uno modo negaretur, primo : quia vitiosus statim inclinatur ad desiderandum secundum suum habitum illud quod ei offertur; sed quia natura non statim ex se est vitiosa, nec in omnibus, et quilibet statim appetit illud apprehensum, sequitur quod illud desiderium non est vitiosum. Ergo ista responsio non est generalis. Ideo potest dici quod oportet ostendere illam apprehensionem esse secundum rectam rationem, et non erroneam; alioquin, si ad apprehensionem erroneam statim omnes appetant actu elicito, non sequitur illud esse consonum inclinationi naturali naturae, immo magis oppositum Non est autem manifestum per rationem naturalem, quod ratio ostendens hominem semper esse, tamquam appetibile, sit recta et non erronea; quia prius oportet ostendere quod istud posset competere homini. Breviter ergo : omne medium ex desiderio naturali videtur esse inefficax; quia ad efficaciam ejus oportet ostendere vel potentiam naturalem esse in natura ad illud, vel quod apprehensio ad quam statim sequitur desiderium illud , si est actus elicitus, sit apprehensio certa et non erronea; et horum primum est idem cum conclusione, quae concluditur ex desiderio naturali; secundum autem est difficilius vel minus notum conclusione ista. Et si dicatur quod desiderium naturale hominis ad immortalila-tem probatur ex hoc quod naturaliter fugit mortem,

non valet : quia aequaliter concluderet de bruto. VII. - 3 Secundo principaliter arguit ad idem , quod illa ratio quae adducitur ad idem ostendendum ex immaterialitate ipsius animae, quae inferi animam non habere potentiam ad non esse, non valet. Quia, licet materia sit illud quo res potest esse et non esse, non tamen est sic intelligendum, quod materia est qua res, cujus ipsa est pars, potest esse et non esse; sed sic, quod materia est qua res, cujus ipsa est pars, vel quae recipitur in ipsa, potest esse et non esse; alioquin forma ignis non posset non esse, quia materia non est pars formae ignis. Terlio arguit quod illa ratio quae sumitur ex identitate esse ipsius animae in corpore et extra corpus, non valeat. Quia, si intelligitur animam per se habere esse idem in toto et extra totum, prout per se esse distinguitur contra inesse accidentis, hoc modo forma ignis, si esset sine materia, haberet per se esse; et tunc posset concludi quod forma ignis esset incorruptibilis. Si autem intelligitur de esse per se quod competit composito vel supposito in genere substantiae, falsum est quod anima sine corpore habeat per se esse : quia tunc esse ejus non essetcommunicabilealteri;quia,in divinis(a), etiam per se esse isto modo receptum est incommunicabile. Tamen, quolibet (6) modo intelligatur, ratio deficit, Anima habet per se esse sine corpore, ergo non indiget corpore : quia, in secundo intellectu, antecedens est falsum; in primo, consequentia non valet, nisi addatur ibi (j) quod naturaliter, sive (o) sine miraculo, habet per se esse primo modo. Sed haec propositio est credita, et non per naturalem rationem ostensa. Quarto (e) principaliter arguit. Quia illa ratio quae fundatur in hoc quod anima non est separabilis a seipsa, etc, non concludit. Quia non omnis corruptio est per separationem alicujus ab alio. Accipiendo enim esse angeli, si illud ponatur aliud ab essentia, non est separabile ab ipso; est tamen destructibile (S) per successionem oppositi ad ipsum esse.

Haec ille. Secundo loco arguit quod rationes probantes animam non posse perpetuo remanere extra corpus sint inefficaces. Primo quidem : Quia prima ratio, quae fundatur in hac propositione, Nulla pars extra totum est perfecta, etc, non procedit. Quia illa maxima non est vera nisi de parte quae recipit aliquam perfectionem in toto. Anima rationalis autem non recipit, sed communicat. Unde ratio potest formari ad oppositum : Quia non repugnat alicui aeque perfecto in se manere, licet alteri non communicet suam per- (t) quia. - Ad. Pr. fectionem. Hoc autem apparet ex causa efficiente, cui non repugnat quantumcumque manere sine suo effectu. Sed anima manet aeque perfecta in esse suo proprio, sive conjuncta, sive separata, tantum in hoc habens differentiam, quod separata non communicat suum esse alteri. Secundo. Quia secunda ratio fundata super hoc quod separatio animae a corpore est violenta, etc, non procedit. Quia dicetur quod duplex est inclinatio naturalis : una ad actum primum, et imperfecti ad perfectum, et concomitatur potentiam essentialem; alia ad actum secundum, et concomitatur potentiam accidentalem. De prima verum est quod oppositum ejus est violentum, et non perpetuum : quia ponit imperfectionem perpetuam, quam Philosophus habuit pro inconvenienti; quia ponit in universo causas aliquando ablativas cuiuscumque imperfectionis. Sed secunda inclinatio, etsi perpetuo suspendatur, nullum violentum proprie dicitur; quia nec imperfectio. Nunc autem (x) inclinatio animae ad corpus est tantum secundo modo.

Vel diceretur, secundum Avicennam, quod appetitus animae satiatus est per hoc quod perfecit corpus : quia illa conjunctio est ad hoc ut anima, mediante corpore, acquirat suam perfectionem per sensus, quam non posset acquirere sine sensibus (6), et per consequens nec sine corpore; semel autem conjuncta, acquisivit quantum ipsa (y) simpliciter appetiit acquirere illo modo. Tertio principaliter. Quia tertia ratio fundata super justitia Dei retribuentis non valet. Quia non apparet per rationem naturalem quod sit unus rector hominum secundum leges justitiae retribu-tivae et punitivae. Et, esto quod sic, diceretur quod umcuique in bono actu suo fit retributio sufficienter, sicut dicit Augustinus (1. Confess., cap. 12) : Jussisti Domine, et ila est, ut sit sibi poena omnis peccator; ita quod ipsum peccatum est prima paena peccati.

Haec Scotus. I 2.

Contra secundam conclusionem I. Argumenta Aureoli.

Contra secundam conclusionem arguit Aureolus, probando primo (8) quod opinio nostra habet ponere quod anima beata potest virtute propria se unire corpori organico et disposito, et ita quod resurrectio non solum fiat divina virtute quoad unionem animae et corporis. Quaero, inquit, quid intelligis per talem unionem, quam tu ponis esse relationem inter animam et corpus? Aut intelligis intimam praesentialitatem animae ad corpus; aut, ultra istam intimam praesentialitatem, dicit aliquod agere fluens ab anima in corpus. Modo anima potest in istos duos respectus, in ordine ad corpus perfecte dispositum : quoniam (a) potest se facere intime praesentem corpori perfecte disposito; et potest propria virtute corpus perfecte dispositum animare. Ergo, etc. De praesentialitate enim probo assumptum : quoniam sicut anima post resurrectionem exsistens in coelo, potest se et corpus proprium facere intime praesens alicui corpori in terra; sic separata corpori disposito. Confirmatur : quia sicut angelus potest propria virtute se transmutare de una praesentialitate ad aliam qua caret, et de non praesente facere praesentem se alicui; ita videtur quod anima separata possit facere se praesentem intime suo corpori. Secundum similiter probo, scilicet de animare : quia omne agens respectu illius quod dicitur ab eo profluere, habet potentiam; modo animare et vivificare dicitur profluere ab anima; ergo, etc. Secundo loco arguit quod unio animae cum materia non importet conjunctionem, seu copulationem, quae sit habitudo mere positiva; sed magis aliquid privativum, scilicet indivisionem. Non enim anima et corpus sunt proprie copulata vel unita in aliquo medio, sed potius sunt unum indivisum in actu. Et hoc probatur duplici ratione. Prima est : Quia non est major unitas duarum partium ligni ejusdem continui sub quantitate, quam sit compositi ex materia et forma. Sed unitas partium ligni sub quantitate non est unitas quae sit copulatio, aut quaedam habitudo positiva; sed est unitas omnimodae indivisionis, eo quod pars est omnino indivisa in actu ab alia parte, alias non esset unitas continuationis. Secunda ratio est : Quia, secundum quod omnes dicunt, tres sunt substantiae, scilicet materia, et forma, et compositum ex his, quod non est res superaddita, sed resultans ex duabus. Tunc sic : Compositum non est altera partium; nec ambae ut junctae sunt, quia non conjunguntur proprie, sed individuntur (6) ab invicem in actu, et hoc modo dicendum est quod sunt una res indivisa in quoddam tertium resultans. Probatur ergo quod sit dare talem tertiam rem, et per consequens quod materia et forma sunt idem in actu, et per consequens indivisa in illa re : quia entitas compositi est una res; res autem et unum convertuntur, et unum et indistinctum sunt idem. Quaero : quid est subjectum illius indivisionis et indistinctionis? Aut illud est materia et forma, sic quod quodlibet eorum secundum suam entitatem sit divisum (j) ab alio; aut illud est res tertia, quae sit addita; aut illud est utrumque, scilicet materia et forma, ut sunt indivisa. Non primo modo : quia indivisio non potest (f) divisum. - indivisum Pr. fundari in rebus divisis. Nec secundo modo : quia tunc compositum esset res tertia composita, et esset divisa ab aliis. Oportet ergo dare tertium : scilicet quod illam indivisionem fundat utrumque, scilicet materia et forma; et hoc modo resultative constituant unum indivisum. Confirmatur per dictum Philosophi (1. Physicorum, t. c. 20) approbantis dictum Lycophronis, qui dicit quod non debet concedi ista, Homo est albus, sed, Homo albet, quia in prima propositione notatur divisio inter subjectum et praedicatum, quod non notatur in secunda; et Aristoteles (a) quidem dicit, quod subjectum et forma sunt duo in potentia, sed non in actu.

Haec Aureolus (dist. 43, q. 1, art. 6). II. Argumenta Henrici.

Contra eamdem conclusionem tendunt in virtute argumenta Henrici, Quodlibeto 11, q. 14, ubi quaerit : Utrum anima separata non impedita possit reuniri virtute propria corpori disposito. Dicit enim sic : Anima, cum sit forma quae non educitur de potentia materiae, sed creatur, et per naturam vel essentiam sit praesens suo perfectibili, ut proprium activum cum proprio passivo, actionem quae est esse, anima ex seipsa agit naturaliter in proprium corpus, cum est ei approximata; sicut calidum approximatum calefactibili perficit ipsum in esse calido. Proprium enim activum approximatum suo passo, impossibile est non agere propriam actionem. Et ideo anima unita corpori communicat ei vires suas, ut forma materiae. Et ideo, cum unita fuerit corpori suo disposito, ut se habeat ad ipsum sicut naturalis perfectio, agit in ipsum perfectionem quae est esse ; ita tamen quod, licet anima non impedita, voluntate transferat se in corpus suum, et ei intimetur, per hoc tamen non unitur ei (sic enim (6) tam anima quam angelus potest se transferre in lapidem); sed sic intimata corpori suo disposito, ut naturale activum proprio passivo, naturaliter, non voluntarie, nisi voluntate concomitante, unitur corpori et dat ei esse substantiale; sicut si sub speciebus sacramenti, virtute divina, reiteretur substantia panis, illae species illi substantiae darent esse accidentale, sicut prius; et sicut grave non impeditum facit se deorsum, et unit se ei ut terminetur appetitus ejus. Sed hoc aliter est in gravi, aliter in anima : quia grave per pondus gravitatis, anima per pondus amoris voluntarii fertur ad suum corpus, et ei intimatur; tamen per pondus amoris naturalis unitur ei, et quiescit naturalis appetitus. Et sic propria virtute potest se transferre ad suum corpus, non impedita.

Haec ille. (a) Cfr. Commentat., 7. Metaphysice?, comm. 31, ubi dicit : " Si illud quod generat subjectum formae, esset aliud a generante formam, tunc subjectum et sua forma essent duo in actu; quod est impossibile. " g 3. - Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi. - Contra tertiam conclusionem arguit Durandus (dist. 43, q. 4), probando quod resurrectio mortuorum, quantum ad organizationem corporum , non fit in instanti. Primo. Quia impossibile est motum localem fieri in instanti. Sed, si organizatio corporum in resurrectione subito fieret, motus localis fieret in instanti. Ergo ista organizatio non fiet subito. Major supponitur. Sed minor probatur. Quia pulveres ex quibus formabitur corpus, vel erunt majoris quantitatis, aut minoris quam corpus formandum, aut aequalis. Si majoris quantitatis, et corpus formetur ex eis subito, sequitur quod aliquid de loco pulverum remanebit vacuum, aut ad illum movebitur alia pars aeris circumstantis in instanti; vacuum autem non potest esse; ergo iste motus erit in instanti. Si autem sint minoris quantitatis quam corpus formandum, idem sequitur : quia corpus formatum subito occupabit majorem locum; sed hoc non poterit esse nisi subito cedat ei aliqua pars aeris circumstantis; cessio autem illa non poterit fieri subito, nisi quia pars illa aeris, quae dicitur cedere, subito movetur de loco; et sic idem quod prius. Si autem aequalis, idem sequitur : quia organizatum aliter figurabitur quam pulveres ex quibus formabitur; sed in figuratione nova necesse est esse novum ordinem et novam positionem partium subjecti secundum dextrum et sinistrum, ante et retro; si ergo corpus formabitur subito, nova positio partium fiet (a) subito; sed talis non potest fieri nisi cum locali cessione corporis circumstantis; ergo motus localis esset in instanti. Forte dicetur ad hanc rationem, quod motus localis potest divina virtute fieri in instanti, licet hoc non possit fieri virtute natura. Illa autem cessio, qua localiter cedet pars aeris corpori resurgenti, fiet virtute divina : nam sicut corpus motum ab aliquo expellit aliud de loco suo, et cogit ipsum moveri, et tamen corpus expulsum proprie non movetur a corpore expellente, sed a motore ejus; ita, in proposito, Deus formans corpus majus quam sint pulveres ex quibus formabitur, formando tale corpus, expellet partes aeris circumstantis de locis suis in instanti.

Sed ista responsio non videtur valere. Quia quod dicitur, quod motus localis virtute divina potest fieri in instanti, non est verum. Quia simile est de alteratione per quam forma educitur de esse imperfecto ad esse perfectum per medios gradus et de motu locali perquem mobile, quacumque virtute moveatur, pertransit de extremo in extremum per medium. Sed talis alteratio non potest fieri in instanti, sed necessario fit in tempore. Ergo et omnis motus localis. Major patet. Quia magis videtur quod talis alteratio possit fieri in instanti, quam aliquis motus localis. Videmus enim in genere alte-rationum, quod aliqua potest fieri in instanti, etiam per naturam, ut illuminatio aeris; sed nullum motum localem videmus fieri in instanti; ergo, quantum est ex genere eorum, magis repugnat motui locali fieri in instanti, quam alterationi. In speciali autem ponitur similis causa utrobique; quia ponitur quod non fit processus ab extremo in extremum nisi per medium; quare (a.) si non est possibile talem alterationem esse in instanti, impossibile est aliquem motum localem fieri in instanti. Minor probatur. Quia sequeretur quod subjectum altera-tionis simul esset magis perfectum et minus perfectum secundum eamdem formam vel speciem ; quia in eodem instanti esset sub forma secundum gradum medium et secundum gradum perfectum. Illud autem est impossibile : quia tunc idem posset simul esse magis et minus calidum, et magis et minus album ; quod est impossibile; quia magis et minus habent oppositionem et ^compossibilitatem, cum possint esse termini motus seu mutationis.

Item, si motus localis posset fieri in instanti, sequeretur quod mobile simul esset in medio et in termino : si enim prius esset in medio quam in termino, jam non esset motus in instanti, sed in tempore; quia prius et posterius duratione necessario requirunt tempus. Sed idem corpus esse simul in diversis locis localiter, est impossibile quacumque virtute. Ergo impossibile est quod mobile simul sit in medio et in termino; et, per consequens, quod motus localis fiat in instanti. Secundo principaliter arguit contra conclusionem , probando quod animatio et organizatio non fiant in eodem instanti. Quia animatio est quaedam mutatio. Sed termini mutationis, qui sunt habitus et privatio, secundum Philosophum, 2. et 5. Physicorum, non potest esse simul tempore in eodem subjecto. Ergo animationem praecessit tempore, in corpore organizato quod subjicitur animae, privatio actualis exsistentiae ipsius animae; et sic animatio corporis et ejus organizatio non erunt (6) simul. Forte dicetur ad hanc rationem, quod illa animatio non erit mutatio; quia omnis inductio formae in passum, quam non praecessit ipsum passum tempore, non est mutatio; sed est passio de genere passionis. Quod non sit mutatio, patet (f) : quia omnis mutatio est inter terminos oppositos, qui non compatiuntur se invicem in eodem subjecto pro eodem instanti; ergo ubi est vera mutatio, oportet terminum a quo praeexsistere in subjecto ante introductionem termini ad quem, et per consequens oportet subjectum praeexsistere termino ad quem (5); si ergo subjectum praeexsistit, non erit mutatio. Erit tamen passio, quia omnis receptio passio quaedam est.

Sed ista responsio non valet. Licet enim possit esse aliqua passio, seu receptio, quae non sit vera mutatio; tamen animatio quae erit in resurrectione, erit vera mutatio; quia subjectum se habebit aliter tunc quam prius. Materia enim in (a) qua recipietur anima, fuit prius immediate sub forma pulverum. Non enim, ut isti imaginantur, praecedet formatio corporis naturaliter animationem; immo animatio praecedet naturaliter formationem. Si enim formatio corporis praecederet animationem, praecederet eam ut dispositio materiae in fieri solum, vel ut dispositio materiae in esse. Non potest dici quod praecedat in fieri solum (?) : quia illa non manet cum forma; sed talis formatio, ut isti dicunt, in eodem instanti est cum anima; ergo simul esset et non esset. Item, Deus in agendo non indiget dispositione in (y) fieri : quia potest quamlibet formam introducere in materiam immediate post quamcumque aliam ; non enim est limitatus ad agendum per determinata media, sicut agentia naturalia. Cum ergo animatio fiat virtute divina, patet quod non requirit aliquam dispositionem in fieri praecedentem. Nec potest dici quod formatio corporis sit dispositio in esse, et quod praecedat animationem : quia omnis dispositio in esse sequitur formam substantialem, quae immediate perficit materiam, et prius ordine naturae quam quascumque alia perfectio. Sj 4.

Contra quartam conclusionem Argumenta Durandi.

Contra quartam conclusionem arguit Durandus (dist. 43, q. 4). Dicit enim quod non omnes resurgent in eodem instanti; sed prius resurgent illi qui fuerunt mortui, quam illi qui in adventu Christi invenientur vivi, et nihilominus morientur ut resurgant. Et dici quod hoc oportet ponere, maxime propter auctoritatem Scriptura. Dicit enim Apostolus, i. Thessalon. 4(v. 15 et 16), quod mortui, qui in Christo sunt, resurgent primi; deinde nos, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam Christo in aera. Ex quo patet quod quando mortui jam resuscitati obviabunt Christo in aera, tunc simul rapientur illi qui vivi invenientur. Sed illi in ipso raptu morientur, et deinde resuscitabuntur. Ergo posterius resuscitabuntur quam primi; quia cum primis resuscitatis adhuc vixerunt vita mortali. Hoc etiam cogunt verba auctoritatis. Dicitur enim quod illi qui prius mortui sunt, resurgent primi. Hoc autem non potest intelligi de primitate dignitatis apud Deum : quia multi qui in adventu Christi invenientur (a) vivi, erunt (6) majoris meriti et majoris dignitatis apud Deum quam aliqui eorum qui prius (y) fuerunt mortui. Nec videtur intelligi de prioritate naturae : quia inter individua ejusdem speciei non est ordo naturae. Oportet ergo quod intelligatur de prioritate temporis, quod, jam aliis resuscitatis, illi qui in adventu Christi vivi reperientur, cum illis rapientur adhuc viventes vita mortali, ac deinde morientur, et postea resuscitabuntur. - Haec ille. Et in hoc secundus articulus terminatur.