ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES gl.

AD ARGUMENTA CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Quantum ad ferii) beatificum.

beatificatum esse Pr. (C) aternitatis, nec necessarii. - aeternitas, nec necessePr.

tium articulum, respondendum est obiectionibus supra dictis. Et quidem Ad primum Scoti contra primam conclusionem, dicitur primo, quod, sive loquamur de actione transeunte, sive immanente, major est falsa. Quod patet: quia corpus naturale agens actione transeunte, aliquam perfectionem et bonum consequitur ex actione sua, ut ostendit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 10, ubi sic dicit : " In relationibus quae consequuntur actionem et passionem, sive virtutem activam et passivam, est semper mutuus ordo ex utraque parte in creaturis. Oportet namque semper illud quod habet rationem patientis et moti, sive causati, ordinem habere ad agens vel movens, cum semper effectus a causa perficiatur, et ab ea dependeat; unde ordinatur ad ipsum sicut ad suum perfectivum (oc). Agentia autem , sive moventia, vel etiam causae, habent aliquem ordinem ad patientia vel mota vel causata, inquantum in ipso effectu vel passione vel motione inductis attenditur quoddam bonum et perfectio moventis vel agentis : sicut maxime patet in agentibus univocis, quae, per actionem, suae speciei similitudinem inducunt; et, per consequens, esse perpetuum propriae speciei, secundum quod est possibile, conservant. Patet hoc etiam idem in omnibus aliis quae mota movent vel agunt, quae, ex natura sua, ex ipso suo motu ordinantur ad aliquos effectus producendos; et similiter in omnibus in quibus quodcumque bonum causae provenit ex effectu. "

Haec ille.

Et de hoc amplius dicetur in sequentibus. Dicitur secundo, quod, quidquid sit de actione transeunte, tamen actio immanens perficit formaliter ipsum agens, et facit ipsum de imperfectiori perfectius. De hoc sanctus Thomas, 1" 2", q. 3, art. 2, in solutione tertii, sic dicit : n Sicut dicitur in 9. Metaphysica: (t. c. 16), duplex est actio. Una quae procedit ab operante in exteriorem materiam : sicut urere, et secare. Et talis operatio non potest esse beatitudo; nam talis actio non est perfectio agentis, sed magis patientis, ut ibidem dicitur. Alia est actio manens in ipso agente : ut sentire, intelligere, velle. Et hujusmodi actio est actus et perfectio agentis. Et talis operatio potest esse beatitudo. " Haec ille.

Item, ibidem, in principali responsione, sic dicit : a Secundum quod beatitudo hominis est aliquid creatum in ipso exsistens, necesse est dicere quod beatitudo hominis sit operatio. Est enim beatitudo ultima hominis perfectio. Unumquodque autem in tantum perfectum est, inquantum est in actu; nam potentia sine actu imperfecta est. Oportet ergo beatitudinem in ultimo actu consistere. Manifestum est autem quod operatio est ultimus actus operantis; unde et actus secundus a Philosopho nominatur in 2. de Anima (t. c. 2); nam habens formam potest LIBRI IV. S esse in potentia operans, sicut sciens est in potentia considerans; et idem est in aliis rebus, quarum unaquaeque dicitur esse propter operationem, ut dicitur in 2. Caeli (t. c. 17). Necesse est ergo beatitudinem hominis operationem esse. " - Haec ille. - Similia dicit, 4. Senteni., ut patet in probatione conclusionis. Item, 3. Contra Gentiles, cap. 25, sic dicit : ((Cum autem omnes creaturae, etiam intellectu carentes, in Deum ordinentur sicut in ultimum finem, ad hunc autem finem pertingant (") omnia, inquantum de similitudine ejus aliquid participant, intellectuales creaturae aliquo speciali modo ad ipsum pertingunt (6), scilicet per propriam operationem intelligendo ipsum; unde oportet quod intelligere Deum sit ultimus finis intellectualis creatura?. Ultimus enim finis cujuslibet rei Deus est. Intendit ergo unumquodque Deo conjungi sicut ultimo lini, quantum est magis sibi possibile. Vicinius autem conjungitur Deo aliquid per hoc quod ad ipsam substantiam ejus aliquo modo pertingit, quod fit dum aliquid cognoscit de divina substantia, quam dum consequitur aliquam ejus similitudinem. Substantia ergo intellectualis tendit in divinam cognitionem sicut in ultimum finem.

Item, Propria operatio cujuslibet rei est finis ejus : est enim secunda perfectio ejus; unde quod ad propriam operationem bene se habet, dicitur bonum et virtuo-sum. Intelligere autem est propria operatio substan-tiae intellectualis. Ipsa ergo est finis ejus. Quod ergo est perfectissimum in hac operatione, hoc est ultimus finis; et praecipue in operationibus quae non ordinantur ad aliqua operata, sicut est intelligere et sentire. " Vide ibi. Et nota, ibidem, cap. 22, quomodo omne agens, vel producens, vel movens, qualicumque actione vel motu, in hoc quod agit, aliquam perfectionem consequitur, quia scilicet per hoc assimilatur Deo, qui non solum est bonus in se, sed est causa bonitatis in aliis. Unde, in principio capituli, sic dicit : " Ex praemissis manifestum esse potest quod ultimum per quod unaquaeque res ordinatur ad finem, est ejus operatio; diversimode tamen, secundum diversitatem operationis. Nam quaedam operatio rei est ut (y) aliud moventis, sicut calefacere et secare. Quaedam vero est operatio rei ut ab alio motae, sicut calefieri et secari. Quaedam vero operatio est perfectio operantis actu exsistentis, in aliud transmutandum non tendens. Hujusmodi autem operatio est sicut intelligere, sentire et velle, etc. " Lege totum capitulum. Dicitur tertio, quod prima probatio majoris non valet : quia agens producens effectum univocum, vel aequivocum, per talem productionem perficitur in hoc quod, sic producendo, attingit suum ultimiim finem, qui est perfectior omni tali agente et actione et effectu. Unde sanctus Thomas, 3. Contra Gentiles, cap. 22, ad propositum optime sic dicit : " Corporum coelestium, inquantum mota movent, finis motus eorum est consequi divinam similitudinem in hoc quod sint aliorum causa. Sunt autem causae aliorum per hoc quod causant generationem et corruptionem et alios motus in istis inferioribus. Motus ergo corporum coelestium, inquantum movent, ordinantur ad generationem et corruptionem in istis inferioribus. Non est autem inconveniens quod corpora coelestia moveant ad generationem horum inferiorum , quamvis haec inferiora corpora sint coelestibus corporibus indigniora, cum tamen finem oporteat esse potiorem eo quod est ad finem. Generans enim (a) agit ad formam generati, cum tamen generatum non sit dignius generante, licet in agentibus univocis sit ejusdem speciei cum ipso. Intendit enim generans formam generati, quae est finis generationis, non quasi ultimum finem, sed similitudinem esse divini in perpetuatione speciei et in diffusione bonitatis suae, per hoc quod aliis formam suae speciei tradit, et aliorum fit (6) causa. Similiter autem corpora coelestia, licet sint digniora inferioribus corporibus, non tamen intendunt generationem eorum et (7) formas generatorum in actum educere per suos motus, quasi ultimum finem, sed per hoc ad divinam similitudinem intendentes quasi ad ultimum finem, in hoc quod causae aliorum exsistant. "

Haec ille.

- De hoc vide amplius, de Potentia Dei, q. 5, art. 5, per totum. Dicitur quarto, quod secunda confirmatio adducta ad probationem dictae majoris, non valet. Tum quia Philosophus, 7. Physicorum (t. c. 18 etseq.), negat consequentiam ibidem factam : Hoc perficitur, ergo atteratur vel mutatur; sicut probat ibidem de acquisitione scientiarum, virtutum, vitiorum, et universaliter qualitatum de prima et quarta specie. Tum quia non est inconveniens dicere, omne agens creatum, cum de otio exit in operationem, aliquo modo mutari; sicut dicit Philosophus, ibidem. Unde sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 8, q. 3, art. 1, in solutione quarti, sic dicit: " In omnibus in quibus operatio differt a substantia, oportet esse aliquem modum motus ex hoc quod exit de novo in operationem ; quia acquiritur in ipso operatio, quae prius non erat, etc. " ^

Haec ille.

Cum autem dicit arguens, quod inconveniens est agens, in eo quod agens, mutari, etc;

dicitur quod etiam ipse Deus, inquantum intelligit et vult, dicitur se movere, motu qui est actus perfecti, licet non motu qui est actus imperfecti. De hoc vide sanctum Thomam, 1 p., q. 18, art. 3 (ad l ). Dicitur quinto, quod alia confirmatio non valet; X. - QUAESTIO I. HI quia responsio ibidem recitata sufficiens est. Beatus Thomas enim ponit eam, praesenti distinctione, q. 1, art. 2, q 2, in solutione secundi, ubi sic dicit : " In actu duo consideranda sunt : scilicet actus substantia, et forma ipsius, a qua perfectionem habet. Actus ergo secundum suam substantiam principium est naturalis potentia; sed secundum suam formam principium est ejus habitus. Si ergo habitus ille sit acquisitus, totaliter nostri actus causa erimus; si vero fuerit infusus, ejus perfectio erit a causa exteriori , quae habitum causat. Actus autem noster non ponitur esse beatitudo, nisi ratione suae perfectionis, ex qua habet quod fini exteriori nobilissime conjungat. Et ideo nostrae beatitudinis non sumus nos causa, sed Deus. "

Haec ille. Tunc ad primam improbationem hujus responsionis, dicitur quod non est imaginandum quod in actu beatifico, seu visione beata, sint intrinsece duo absoluta realiter distincta, quorum unius principium sit intellectus, et alterius principium sit lumen gloriae, aut alius habitus, vel species creata, aut divina essentia supplens vicem speciei; sed sic quod illa visio beatifica habet in se duo distincta secundum rationem. Primum est, quod ille actus in generali est intellectio, cognitio, visio, et hujusmodi; et, secundum hanc considerationem, principium ejus est intellectus, quia actus vitalis est a principio intrinseco, et actio immanens idem habet pro subjecto et pro agente. Secundum est, quod talis actus est intellectio, vel cognitio, vel visio talis objecti in speciali; et hoc habet non quidem a potentia intellectiva, sed ab habitu, vel specie, vel aliquo supplente vicem speciei, quod determinat actum ipsius potentiae ad tale objectum; sicut patet in simili de intellectione lapidis, vel specie ejus intelligibili, quae a potentia intellectiva habet quod immateriatis sit et intellectualis, sed a phantasmate habet quod sit species talis objecti determinate; sicut ostendit sanctus Thomas diffuse, 2. Contra Gentiles, cap. 76, per totum. Item, in praesenti distinctione, q. 2, art. 1, in solutione decimiquinti argumenti, sic dicit: " Medium in visione corporali et intellectuali invenitur duplex. Primum est medium sub quo videtur; et hoc est quod perficit visum ad videndum in generali, non determinans visum ad aliquod speciale objectum ; sicut se habet lumen corporale ad visum corporalem, et lumen intellectus agentis ad intellectum possibilem (a). Secundum est medium quo videtur; et hoc est forma visibilis, qua determinatur uterque visus ad speciale objectum ; sicut per formam lapidis ad cognoscendum lapidem, etc. " Dicitur ergo ad argumentum, quod totus actus visionis beatificae, secundum quodlibet sui absolutum, est ab utroque, scilicet a potentia intellectiva, et ab habitu gloriae et ab eo quod supplet vicem speciei, scilicet divina essentia; sed a potentia habet quod sit cogitatio vel intellectio in generali, ab habitu autem vel specie quod sit visio determinate talis objecti, ita quod secundum diversas rationes est ab eisdem. Et quia secunda consideratio est formalior et determinatior, ideo sanctus Thomas dicit quod actus ille secundum substantiam suam est a potentia naturali, et secundum suam formam est ab habitu. Unde patet quod arguens non capit in hoc casu sanctum Thomam. Ad secundam improbationem patet per idem : quia forma de qua sanctus Thomas loquitur, non est aliquid absolutum distinctum a substantia ipsius actus; sed ipsemet actus secundum unam considerationem est formalis ad seipsum, et secundum aliam materialis, sicut patet de anima humana. Ad tertiam patet per idem. Dicitur enim quod habitus, vel species intellectualis, non est causa alicujus absoluti realiter distincti ab eo cujus principium est naturalis potentia; sed bene est causa alicujus absoluti per se secundum unam rationem considerati, cujus principium non est naturalis potentia per se quantum ad illam rationem. Et quia relatio beatificativi per se consequitur actum visionis prout terminatur ad objectum beatificum, et non per se ut respicit subjectum et ut est talis cognitio in speciali ideo et (Y) cognitio in generali, nec ut egreditur a potentia intellectiva; habitus vero et forma intellectualis quibus elicitur visio beatifica, sunt causa illius actus prout terminatur ad tale objectum ; ideo relatio beatificativi non consequitur illum actum ut est a potentia sola, sed ut est simul a potentia et ab habitu gloriae et a forma intellectuali qua elicitur visio. Et ita non sequitur quod intelle-ctusbeatificet se, licet communicet actum beatificu m. Ad secundum principale, neganda est simpliciter major. De hoc sanctus Thomas, l 2", q. 71, art. 3, sic dicit : i Habitus medio modo se habet inter potentiam et actum. Manifestum est autem quod actus et in bono et in malo praeeminet potentiae, ut dicitur, 9. Metaphysicx (t. c. 19) : melius est enim bene agere, quam posse bene agere; et similiter vituperabilius est male agere, quam posse male agere. Unde etiam sequitur quod habitus in bonitate et malitia medium gradum obtineat inter potentiam et actum : ut scilicet, sicut habitu"homi-liis bonus vel malus praeeminet in bonitate vel malitia potentiae, ita etiam subdatur actui. Quod etiam ex hoc apparet, quod habitus non dicitur bonus vel malus nisi ex hoc quod inclinat ad actum bonum vel malum. Unde propter bonitatem (6) vel malitiam actus dicitur habitus bonus vel malus. Et sic potior est actus in bonitate vel malitia quam habitus. "

Haec ille. Tunc ad primam probationem majoris, dicitur quod non probat nisi quod habitus secundum quid est potior actu. Unde sanctus Thomas, ubi supra (-l" 2", q. 71, art. 3, ad l ), sic respondet ad illud argumentum : " Dicendum, inquit, quod nihil prohibet aliquid esse altero simpliciter potius, quod tamen secundum quid ab eo deficit. Simpliciter enim potius judicatur quod praeminet quantum ad illud quod per se consideratur in utroque; secundum quid autem, quod praeminet quantum ad id quod per accidens se habet ad utrumque. Ostensum est autem, secundum ipsam rationem actus et habitus, quod actus est potior in bonitate vel malitia quam habitus. Quod autem habitus sit diuturnior quam actus, accidit ex eo quod utrumque invenitur in tali natura, quae non potest semper agere, et cujus actio est in motu transeunte. Unde simpliciter actus potior est tam in bonitate quam in malitia; sed habitus est potior secundum quid, s

Haec ille. Ad secundam probationem ejusdem majoris, respondet ibidem, in solutione tertii, dicens quod d habitus est causa actus in genere causaeefficientis; sed actus est causa habitus in genere causae finalis, secundum quam consequitur ratio boni et mali. Et ideo in bonitate et malitia actus praeeminet habitui. "

Haec ille.

Cum autem dicit arguens, quod causa efficiens aequivoca, est nobilior suo effectu;

dicitur quod hoc est verum de causa efficiente totali et principali, non autem de causa partiali et instrumentali. Habitus autem non est causa totalis actus, nec principalis, nec primaria. Posset etiam dici quod habitus non est causa actus univoca, nec aequivoca, proprie loquendo : quia illa divisio datur de causa principali, et non de causa instrumentali; sicut in simili dicit sanctus Thomas de virtute sacramentorum, dist. 1. Quarti, q. 1, art. 4, q 1, in solutione quarti argumenti. Ad tertium principale dicitur quod respectus operationis ad objectum necessario innascitur vel manet, posito (a) vel manente suo subjecto, fundamento et termino, potissime in ratione objecti. Et quia operatio beatifica nullo modo potest manere in suo proprio et principali subjecto, non manente objecto suo et praesente ipsi intellectui in ratione objecti, cum essentia divina sit formale elicitivum illius operationis unita potentiae intellectivae per modum speciei intellectualis, ideo implicat contradictionem quod talis operatio in suo proprio et principali subjecto maneat sine respectu ad objectum. Ad quartum, negatur minor. Et adprimam probationem ejus, dicitur quod, licet essentia animae secundum unam considerationem sit perfectior quam suae potentiae, prout scilicet essentia est substantia et subsistit, potentiae vero sunt accidentia (a) posito. - potentiis fr. non subsistentia sed inhaerentia; tamen, secundum aliam considerationem, potentiae animae, praesertim intellectus et voluntas, sunt perfectiores et nobiliores ipsa essentia animae, inquantum scilicet comparantur ad eam ut actus ad potentiam. Et, quocumque modo sit de hoc, verumtamen essentia animae considerata ut actuata potentiis suis, est quid perfectius quam considerata ut in se nuda; et ideo ipsa ut sub potentiis, est perfectius susceptibile et perfectibile et majorum perfectionum quam considerata in se, ut praecedit potentias. Ideoque illa probatio non valet : quia falsa imaginatur, quod operatio beatifica recipiatur in potentia aaimae, et non in essentia; perfectius enim, licet non immediatius, recipitur in essentia quam in potentia, ut post dicetur. Et de hoc alias (a) saepe dictum est, quomodo potentia animae sit subjectum alicujus accidentis. Super hoc vide sanctum Thomam, de Virtutibus, q. 3, ubi quaerit, Utrum potentia animae possit esse subjectum virtutis; et,l" 2 , q. 50, art. 2. Ad secundam probationem ejusdem minoris, dicitur quod, cum potentiae animae sint naturales proprietates et propriae passiones animae, non videtur quod sint separabiles ab ipsa essentia animae; et sic imaginatio illa non valet. Item, posito, sed non concesso, quod potentiae animae essent separabiles ab anima, non tamen sequitur quod potentia animae taliter separata posset beatificari : quia ipsa non est principale nec substantiale susceptivum, nec elicitivum beatitudinis; nec operatio beatifica, cum sit actio immanens et vitalis, posset in tali accidente separato recipi. Item, dato quod posset recipi in tali subjecto, sub ratione qua est visio aut volitio, ita quod illud accidens per eam videret aut vellet aut vitaliter operaretur, non tamen sub ratione qua est beatitudo, sed forte sub alia ratione : sicut etiam nunc, licet intellectus beati Petri sit immediatum susceptivum visionis beatificae, non tamen intellectus proprie dicitur beatus, sed anima; quia non videt ut quod, sed ut quo anima videt. Et multas alias imperfectiones haberet tale accidens sic separatum, propter quas non posset dici beatum. Item, dato quod aliquo modo posset dici beatum, non tamen proprie nec srmpliciter, sed improprie et secundum quid. Ad tertiam probationem dictae minoris, negatur prima consequentia ibidem facta : quia potentia animae, licet se habeat ad essentiam animae ut accidens ad subjectum, tamen est ejus naturalis proprietas, consequens eam inseparabiliter; et est ei per se ratio agendi, et ratio recipiendi actus primos (a) Cfr. 1. Senteni., dist. 3, q. 3, art. 2, C, g 1,1, ad 2""", et III, ad arg. Occam ; item, 3. Sentent., dist. 5, q. 2, art. 3, ad 9" , ad quintam probationem ; item, 4 Sentent., dist. t, q. 1, art. 3, jj3, III, ad 2""", in fine; item, 4. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 3, g 1, I, ad 4"""; item, 4. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 3, 8 t, 11, ad 1"". I. - QUAESTtO I. H3 et secundos supervenientes, ita ut natura intellectualis sit principale agens et recipiens, et potentia non est quod agit, nec quod recipit, sed quo agitur et recipitur. Similitudo autem quam adducit arguens, de ligno calido, non est ad propositum, propter multa : tum quia calor non inest ligno nisi violenter et de per accidens, et nullo modo per se; tum quia calor non potest esse principium actionis immanentis; et ideo non valet similitudo. Ad quartam probationem, dicitur quod, accipiendo gloriam pro beatitudine, gratia consummata (ae) potest dici gloria, ut sit predicatio per causam, non per essentiam : quia scilicet habitus gratiae consummatae est principium actuum (S) beatifieo-runi, sicut nunc est principium actuum (y) meritoriorum. Et ideo non sequitur quod actus beatificus sit subjective immediate in eodem subjecto in quo est gratia, quae immediate perficit essentiam animae, ut ostendit sanctus Thomas, l 2 , q. 110, art. 4. Verumtamen, proprie loquendo, non omnis gloria est beatitudo, sed solum gloria quos consistit in actu secundo immediate attingente divinam essentiam; sicut in simili dicit sanctus Thomas, praesenti distinctione, q. 4, art. 2, in solutione tertii, ubi sic : " Visio, inquit, dupliciter potest accipi. Uno modo actualiter, id est, pro ipso actu visionis; et sic visio non est dos, sed ipsa beatitudo. Alio modo potest accipi habitualiter, et pro habitu quo talis operatio elicitur, id est, pro ipsa gloriae claritate, qua anima divinitus illustratur ad Deum videndum; et sic dos est et (8) principium beatitudinis, non autem est ipsa beatitudo. "

Haec ille. Ad quintam dicetur respondendo ad dicta Henrici. II. Ad argumenta Henrici.

Ad objecta Henrici, respondet Bernardus de Gannato, impugnando praedictum Quodlibet. Sic dicit : " Non videtur quod beatitudo principalius perficiat essentiam animae quam potentias, modo quo Henricus dicit : quia certum est quod anima non beatificatur nisi secundum quod attingit Deum aliter quando est beata quam antequam esset beata; sed, antequam esset beata, attingebat Deum per illapsum, quia ita perfecte Deus illabitur animae ante beatitudinem sicut post; ergo in illa attingentia oportet quod consistat beatitudo; et hoc non est nisi per operationem, quae immediatius respicit potentias quam essentiam; et ideo immediatius beatificantur potentiae. Nihilominus tamen adhuc principalius beatificatur (e) essentia quam potentia (Q, sed non secundum modum praedictum, sed secundum alium: quia, licet anima per potentias immediate attingat Deum, tamen ipsae potentiae non sunt operantes principaliter, sed velut (a) instrumentaliter, ut ratio agendi ex parte agentis; operatio autem principalius aptatur agenti quam rationi agendi, sicut calefactio igni magis quam calori; et ideo principalius beatificatur essentia quam potentia.

Si dicatur quod aliter illabitur Deus animae beatae quam ante, quia ante non illabitur per modum objecti, sed beatae illabitur per modum objecti,

non mutat propositum : quia, esto quod illabatur per modum objecti quando est beata, nihilominus anima non attingit ipsum ut objectum nisi per potentias; et sic adhuc immediatius beatificabuntur potentiae, licet anima principalius. Tamen non concederetur quod Deus illabatur animae per modum objecti. Unde ratio illapsus est eadem in anima beata et non beata, et etiam in omni creatura, quae est infinitas divinae simplicitatis.

Quod ergo dicit, quod philosophi qui posuerunt beatitudinem in operatione consistere, non noverunt veram beatitudinem;

dicendum quod, licet non noverint (6) quod in clara Dei visione beatitudo consistit, tamen, sicut ipsi posuerunt beatitudinem formaliter consistere in operatione, et objective in Deo, sic et nos in clara Dei visione ponimus formalem beatitudinem et essentialem, licet objectivam in Deo, quae non est nostra beatitudo increata, nisi secundum quod attingitur a nobis per operationem potentiarum. Quod patet : quia certum est quod modus nostrae beatitudinis debet accipi secundum modum beatitudinis divinae, quae est prima et naturalis beatitudo; sed Deus non dicitur esse beatus eo quod est in se, sed eo quod cognoscit se et fruitur se; ergo nos non dicemur beati ex eo quod Deus est in nobis absolute, sed eo quod clare videamus eum et fruimur eo.

Praeterea : communissimus modus quo Deusest in creaturis, non potest esse specialis ratio per quam homo est beatus; sed illapsus est communissimus modus quo Deus est in creaturis; ergo non potest esse ratio qua essentia animae sit beata. Unde iste illapsus aliud operatur quam beatitudinem, scilicet conservationem rei et operari.

Quod dicit de ferro candente,

dicendum quod multo simplicius illabitur Deus animae quam ignis ferro, si tamen ignis sit, et non magis excessus caloris. Sed hoc simile nihil valet ad beatitudinem, cum beatitudo non fiat per illapsum, ut ostensum est.

Quod autem dicitur, quod prius illabitur animae quam potentiis,

verum est; sed nihil facit ad beatitudinem, quae non est per illapsum.

Quod autem dicit de gratia et gloria, non valet ad propositum : quia gratia et gloria (quae non est aliud quam gratia consummata) [i) noverint - moverant Pr. non sunt operationes, sed quidam habitus animam elevantes et acceptam Deo reddentes; beatitudo autem vera, de qua loquimur, in operatione, non in habitu consistit; et ideo, licet gratia et gloria (quae est gratia consummata) sint prius in essentia animae, tamen beatitudo per prius est in potentiis, etc. "

Haec Bernardus, et bene. III. Ad argumenta Aureoli. - Ad argumenta Aureoli contra eamdem conclusionem, dicitur quod proprie non militant contra conclusionem, sed exponunt et declarant intellectum ejus. Ubi notandum quod in operatione beatifica quatuor attendi possunt. Primum est sua quidditas (et) et entitas absoluta; secundum est esse suum, per modum inhaerentiae; tertium est respectus ad subjectum, vel potius ejus proprium subjectum, quid et quale sit; quartum est respectus ad objectum beatificum. Secundum primam considerationem, habet quod sit beatificativa in potentia naturae intellectualis formaliter, tanquam potissima perfectio receptibilis in eadem formaliter, et sibi convenientissima. Sed ex hoc, sine pluri, non habet quod actu beatificet : sicut.nec albedo ex sua absoluta essentia habet, praeciso omni alio, quod actu dealbet, quia, si non informaret subjectum, non dealbaret; et, a simili, visio Dei, si, per possibile vel impossibile, separaretur ab omni subjecto, non beatificaret actu; esset tamen beatificativa in potentia, puta si informaret subjectum proportionatum. Quantum ad secundam considerationem, scilicet quoad suum esse, patet per praedicta. Quia, si habet esse subsistens et separatum ab omni subjecto, nihil beatificat formaliter in actu : sicut quantitas subsistens nihil quantificat, sed, si inhaeret, quantificat formaliter; et (6) similiter albedo. Si autem talis visio creata inhaereat, et habeat (j) esse suae naturae debitum, tunc beatificat formaliter : ita quod natura rationalis, sine tali essentia, et sine tali esse, non potest esse formaliter beata. Quantum ad tertiam considerationem, scilicet quoad respectum ad subjectum, dicitur quod talis visio non est nata beatificare indifferenter quodlibet subjectum, sed solum subjectum sibi proportionatum, quod est forma, vel natura suhstantialis, vivens (8), intellectualis, ad imaginem Dei facta; unde, si, per impossibile, poneretur in aliquo accidente separato, vel in aliqua substantia non intellectuali, nec facta ad imaginem Dei, puta in lapide, non ex hoc beatificaret tale subjectum. Quantum ad quartam considerationem, scilicet quoad respectum ad objectum, dicitur quod talis respectus consideratus quoad habitudinem mediam inter suum fundamentum et terminum, nullo modo beatificat; sed consideratus ex parte sui fundamenti, quod est visio, et ex parte sui termini, quod est objectum, habet quod sit completivum beatitudinis formalis, inquantum scilicet est conjunctio perfectissima naturae intellectualis cum suo perfectissimo objecto peractum perfectissimum, et est exhibitio beatitudinis objectivae : non tamen qualicumque praesentia, ut dictum est contra Henricum, sed tali praesentia qua est terminus et objectum visionis et fruitionis; quia nulla alia praesentia sufficit ad beatitudinem^ De omnibus istis sanctus Thomas, praesenti distinctione, q. 1, art. 2, q 1, in solutione quinti, sic dicit : " Quamvis omne accidens, inquantum hujusmodi, sit substantia ignobilius; tamen aliquod accidens, quantum ad aliquid, potest esse substantia dignius. Accidens enim potest considerari dupliciter. Uno modo, secundum quod inhaeret subjecto, ex quo habet rationem accidentis; et sic omne accidens est indignius substantia. Alio modo potest considerari in ordine ad aliquid extra; et sic aliquod accidens potest esse substantia nobilius, inquantum per ipsum aliqua substantia conjungitur nobiliori se. Et hoc modo beatitudo creata, et gratia, et hujusmodi, sunt aliquid nobilius naturae animae cui inhaerent. Est etiam alia consideratio, secundum quam omne accidens substantia nobilius est, inquantum scilicet substantia comparatur ad accidens sibi inhaerens ut potentia ad actum. "

Haec ille.

Et similia dicit in multis locis. Ex quibus patet quod operatio creata, quam dicimus esse formalem beatitudinem, ex hoc completive formaliter beatificat, quia conjungit Deo tanquam objecto. Et sic praedicta quatuor requiruntur ad formalem beatitudinem naturae creatae; nec alterum illorum sufficit sine reliquis tribus. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti. - Ad primum Scoti contra secundam conclusionem, dicitur quod fundatur in falso. Supponit enim quod sanctus Thomas opinetur quod operatio beatifica quantum ad substantiam mensuretur aevo, et quantum ad suam perfectionem vel formam mensuretur aeternitate; hoc autem sanctus Thomas nunquam somniavit. Et ideo argumentum non procedit. Verumtamen sanctus Thomas ponit quod esse angeli vel aniniae rationalis mensuratur aevo, et eorum essentia vel substantia mensuratur ipso nunc aevi; operatio autem beatifica mensuratur aeternitate, non quasi mensura adaequata, sed per quamdam participationem. Unde, si contra hoc intendat arguens concludere, dicitur ad argumentum, negando antecedens, tanquam omnino falsum : quia nullum accidens est proprie loquendo mutabile, et tamen subjectum ejus est mutabile. Potissime in proposito : substantia angeli multipliciter mutabilis est, utpote subjectum diversarum mutationum exsistens secundum cogitationes et (a) volitiones; sed operatio beatifica dicitur immutabilis tripliciter : tum quia, cum sit actus secundus, et nihil habens de potentia passiva, non potest esse subjectum motus aut mutationis; tum secundo, quia per nullius creaturae solam vel principalem potentiam potest incipere aut desinere augeri vel minui, intendi aut remitti, aut quomodolibet variari; tum tertio, quia est operatio deiformis (6) quidem et supernaturalis, et participatio divinae operationis et divinae immutabilitatis et divinae simultatis. Et ad hoc faciunt verba sancti Thomae, praesenti distinctione, q. 1, art. 2, q 3, in solutione tertii, ubi sic dicit : " aeternitas non est communicabilis homini ita quod sit ejus mensura adaequata, vel alicujus quod in ipso est. Potest tamen homini communicari secundum quamdam participationem : ut, sicut homo fit (y) particeps divinae operationis in videndo Deum, ita fiat (5) particeps aeternitatis, qua divina operatio mensuratur. Et sic ipsa ejus operatio dicitur vita aeterna. "

Haec ille. Ad secundum patet per praedicta : quia procedit de aeterno per essentiam, et non de aeterno per participationem. Ad hoc enim quod aliquid possit dici aeternum per participationem, non requiritur carentia omnimoda potentiae non essendi, sed sufficit immutabilitas supradicta. Ad tertium dicitur quod probatio conclusionis bene intellecta valet : quia non solum stat in hoc quod est aliquid improducibile a creatura; sed, ultra hoc, quia est quaedam participatio divinae vitae, divinae beatitudinis, divinae operationis et immutabilitatis. Ad quartum dicitur quod major est manifeste falsa et erronea. Unde sanctus Thomas, ubi supra (dist. 49, q. 1, art. 2, q 3), in solutione quarti argumenti, sic dicit : n Vita aeterna qua? a sanctis habebitur, dicitur secundum participationem aeternitatis, non solum quantum ad defectum finis (per quem modum etiam damnatorum poena dicitur aeterna), sed ulterius quantum ad remotionem omnis mutationis, non solum in actu (quam etiam aevum includit), sed etiam in potentia : quia sancti, ex hoc quod Deo adhaerebunt, stabilitatem ex divino munere consequuntur, ut scilicet transmutari non possint; quod Deus habet ex natura, ratione cujus dicitur aeternus, j

Haec ille.

Et ad probationem majoris, respondet sanctus Thomas, 1 p.,q. 10, art. 3, in solutione secundi, ubi sic dicit : a Ignis inferni dicitur aeternus propter interminabilitatem tantum. Est tamen in poenis eorum transmutatio, secundum illud Job. 24 (v. 19): " Ad nimium calorem transibunt ab aquis nivium. Unde in inferno non est vera aeternitas, sed magis tempus, secundum (a) illud Psalm. (80, v. 16) : Erit tempus eorum in saecula. j

Haec ille. Ad argumentum contra quaestionem (6), patet solutio per praedicta. Et haec de quaestione sufficiant. De qua benedictus Deus. Amen.