ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod In sacramento Eucharistiae remanent accidentia panis sine subjecto quod sit substantia, et aliquod accidens sine quocumque subjecto. Hanc ponit sanctus Thomas, praesenti distinctione, q. 1, art. 1, q 3, ubi sic dicit : a Quidam dixerunt quod vera substantia panis simul remanet sub sacramento cum corpore Christi; et, secundum hoc, accidentia non essent in hoc sacramento sine subjecto. Sed haec opinio in praecedenti distinctione impugnata est, et improbata.

Alia opinio est, quod remanet ibi forma substantialis, et in ea fundantur omnia accidentia quae ibi apparent. Sed non minus difficile est materialem formam substantialem a materia separare, quam accidentia a subjectis. Et praeterea, quantitas non respicit formam nisi ratione materiae; unde formae immateriales dimensionibus carent; et ideo, cum alia accidentia mediante quantitate referantur ad substantiam, non poterit forma sine materia exsistens, accidentium sensibilium esse subjectum. Et hoc etiam dicit Boetius, libro de Trinitate, quod forma simplex subjectum esse non potest.

Et ideo alii dixerunt quod accidentia illa fundantur in aere sicut in subjecto. Sed haec opinio stare non potest. Constat enim quod, ante transubstantiationem, subdimensionibus panis non erat aer. Ergo, si, conversione facta, sit ibi aer, oportet quod aer subintraverit per motum localem dimensiones illas. Sed iste motus non percipitur. Et praeterea, inconveniens est quod subjectum moveatur motu locali ad accidens, et quod accidens transeat de subjecto in subjectum. Probatum etiam est a physicis (4. Physicorum, t. c. 76), quod corpus naturale et corpus mathematicum non possunt esse simul; unde, cum illae dimensiones quae fuerunt panis, sint quoddam corpus non naturale, sed mathematicum, non poterit aer cum illis dimensionibus simul esse; nec poterit esse subjectum earum, quia habet proprias dimensiones aer. Cum ergo omnes dimensiones sint ejusdem speciei, in quacumque materia sint, quia materia non intrat in diffinitionem communem earum, si dimensiones ilerum panis sint in aere sicut in subjecto, sequitur quod duo accidentia ejusdem speciei sint in eodem subjecto; quod est contradictoria esse simul; quia accidentium ejusdem speciei numeratio non est nisi ex subjecto; unde, si subjectum sit unum, sequitur illa accidentia esse plura et non plura. Constat etiam quod aer non est susceptivus talium accidentium, scilicet duritiei, figurae determinata?, et aliorum hujusmodi, quae ibi apparent.

Et ideo dicendum quod accidentia sunt ibi sine subjecto; non enim potest dici quod sint in corpore Christi sicut in subjecto. Sciendum autem quod substantia corporalis habet quod sit subjectum accidentium ex materia (a) sua, cui inest primo subjici alteri. Prima autem dispositio materia: est quantitas : quia secundum ipsam attenditur divisio ejus et indivisio, et ita unitas et multitudo, quae sunt prima consequentia ens; et, propter hoc, sunt dispositiones totius materiae, non hujus aut illius tantum. Unde omnia alia accidentia mediante quantitate in substantia fundantur; et quantitas est prior eis naturaliter; et ideo non claudit materiam sensibilem in ratione sua, quamvis claudat materiam intelligibilem, ut dicitur in 7. Metaphysicae (t. c. 35 et 39). Unde ex hoc quidam decepti fuerunt, ut crederent dimensiones esse substantiam rerum sensibilium, quia, remotis qualitatibus, nihil sensibile remanere videbant nisi quantitatem; quae tamen secundum esse suum dependet a substantia, sicut et alia accidentia. Virtute autem divina confertur dimensionibus quae fuerunt panis, ut sine subjecto subsistant in hoc sacramento; quod est prima proprietas substantiae; et, per consequens, datur eis ut sustineant alia accidentia, sicut et sustinebant quando substantia eis suberat. Et sic alia accidentia sunt in dimensionibus sicut in subjecto; ipsae veto dimensiones sunt sine subjecto. " - Haec ille. Eamdem conclusionem ponit, 3 p., q. 77, art. 1 et 2. Nam, art. 1, probat primam partem conclusionis, dicens : " Accidentia panis et vini, quae sensu deprehenduntur in hoc sacramento remanere, non sunt post consecrationem sicut in subjecto in substantia panis et vini, quae non remanent, ut supra dictum est(ibid., q" 75, art. 2 et 6); nec etiam in forma substantiali, quae non remanet, et, si remaneret, subjectum esse non posset, ut patet per Boetium, libro de Trinitate. Manifestum est etiam quod hujusmodi accidentia non sunt in substantia corporis et sanguinis Christi sicut in subjecto : quia substantia humani corporis nullo modo potest his accidentibus affici; neque etiam est possibile quod corpus Christi gloriosum, impassibile exsistens, alteretur ad suscipiendum hujusmodi qualitates. -Dicunt autem quidam , quod sunt sicut in subjecto in aere circumstante. Sed nec hoc esse potest. Primo quidem, quia aer non est hujusmodi accidentium susceptivus. Secundo, quia hujusmodi accidentia non sunt ubi est aer, quinimmo ad motum harum specierum aer depellitur. Tertio, quia accidentia non transeunt de subjecto in subjectum, ut scilicet idem numero sit, quod primo fuit in uno subjecto, postmodum in alio : accidens enim numerum accipit a subjecto; unde non potest esse quod idem numero manens, sit quandoque in hoc, quandoque in alio subjecto. Quarto, quia, cum aer non spolietur accidentibus propriis, simul haberet propria accidentia et aliena. Nec potest dici quod hoc fiat miraculose, virtute consecrationis : quia verba consecrationis hoc non significant; quae tamen non efficiunt nisi significatum.

Et ideo relinquitur quod accidentia in hoc sacramento manent sine subjecto. Quod quidem divina virtute fieri potest. Cum enim effectus magis dependeat a causa prima quam a causa secunda, potest Deus, qui est prima causa substantiae et accidentis, per suam infinitam virtutem conservare in esse accidens, subtracta substantia per quam conservabatur in esse sicut per causam proximam; sicut etiam alios effectus naturalium causarum potest producere, sine naturalibus causis; sicut corpus humanum formavit in utero Virginis, sine virili semine. "

Haec ille.

Ex quibus patet prima pars conclusionis, scilicet quod nullum tale accidens panis sit in aliqua substantia subjective. Pro secunda parte conclusionis dicit sic, in sequenti articulo, scilicet secundo : a Necesse est dicere alia accidentia quae remanent in hoc sacramento, esse sicut in subjecto in quantitate dimensiva panis et vini remanente. Primo quidem, per hoc quod ad sensum apparet aliquod quantum esse ibi coloratum, et aliis accidentibus affectum; nec in talibus sensus decipitur. Secundo, quia prima dispositio materiae est quantitas dimensiva; unde et Plato posuit primas differentias materiae magnum et parvum. Et quia primum subjectum est materia, consequens est quod omnia alia accidentia referantur ad substantiam, mediante quantitate dimensiva; sicut et primum subjectum coloris dicitur esse superficies; ratione cujus quidam posuerunt dimensiones esse substantias corporum, ut dicitur, 1. Metaphysicae (t. c. 19 et sq.). Et quia, subtracta substantia, remanent accidentia secundum esse quod prius habebant, consequens est quod omnia accidentia remaneant fundata super quantitatem dimensivam. Tertio, quia, cum subjectum sit principium indivi- - QUAESTIO I. dilationis accidentium, oportet illud quod ponitur aliquorum accidentium esse subjectum, esse aliquo modo individuationis principium. Est autem de ratione individui, quod non possit esse in pluribus. Quod quidem contingit dupliciter. Uno modo, quia non est natum esse in aliquo; et hoc modo formae immateriales separatae, per se subsistentes, sunt etiam per seipsas individuae. Alio modo, ex eo quod forma substantialis, vel accidentalis, est quidem nata in aliquo esse, non tamen in pluribus; sicut haec albedo, quae est in hoc corpore. Quantum ergo ad primum, materia est individuationis principium omnibus formis inhaerentibus : quia, cum hujusmodi formae, quantum est de se, sint natae in aliquo esse sicut in subjecto, ex quo aliqua earum recipitur in materia, quae non est in alio, nec ipsa forma sic exsistens potest in alio esse. Quantum autem ad secundum, dicendum est quod individuationis principium est quantitas dimensiva. Ex hoc enim aliquid natum est esse in uno solo, quod illud est indivisum inse, et divisum ab omnibus aliis. Divisio autem accidit substantiae ratione quantitatis, ut dicitur, 1. Physicorum (t. c. 15). Et ideo ipsa quantitas dimensiva, est quoddam individuationis principium formis, inquantum scilicet diversae formae numero sunt in diversis partibus materiae. Unde ipsa quantitas dimensiva secundum se habet quamdam divisionem et individuationem, ita quod possumus imaginari plures lineas ejusdem speciei, differentes positione, quae cadit in ratione quantitatis hujus. Convenit enim dimensioni quod sit quantitas positionem habens. Et ideo potius quantitas dimensiva potest esse subjectum aliorum accidentium, quam econtra. "

Haec ille. Similia dicit, 4. Contra Gentiles, cap. 65; et nono Quodlibeto, art. 5. Ex quibus possunt formari rationes pro utraque parte conclusionis.

Pro prima quidem. Quia, si accidentia panis essent, facta conversione, in aliqua substantia : aut illa esset substantia panis, aut substantia corporis Christi, aut aliqua alia. Sed nullum horum dici potest. Ergo nullum tale accidens est subjective in aliqua substantia.

Sed pro secunda parte conclusionis arguitur sic : Omnis qualitas extensa, et divisibilis, et movens sensum, est subjective in quantitate. Sed qualitates Eucharistiae sunt hujusmodi. Ergo, etc. Secunda conclusio est quod praedicta accidentia possunt immutare substantialiter aliquid extrinsecum. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., ubi supra (q. 77), art. 3, di:ens : " Quia (a) unumquodque agit inquantum est actu ens, consequens estquod (x) Quia. - Quod Pr. unumquodque sicut se habet ad esse, ita se habeat (a) ad agere. Quia ergo sacramentalibus speciebus datum est divina virtute ut remaneant in suo esse quod habebant, substantia panis et vini exsistente, consequens est quod etiam remaneant in suo agere. Et ideo omnem actionem quam poterant agere, substantia panis, et vini exsistente, possunt etiam agere, substantia panis et vini transeunte in corpus et sanguinem Christi. Unde non est dubium quod possunt immutare exteriora corpora. "

Haec ille. Item, ibidem, in solutione tertii argumenti, sic dicit : " Immutatio quae est ad formam substantialem, non fit a forma substantiali immediate, sed mediantibus qualitatibus activis et passivis, quae agunt in virtute formae substantialis. Haec autem virtus instrumentalis conservatur in speciebus sacramentalibus divina virtute, sicut et prius erat. Et ideo possunt agere ad formam substantialem instrumentaliter, per quem modum aliquid potest agere ultra suam speciem, non quasi virtute propria, sed virtute principalis agentis, n

Haec ille. Item, 4. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 2, insolutione primae quaestiunculae, sic dicit : " Agere non est nisi rei per se subsistentis. Et ideo neque materia agit, neque forma, sed compositum; quod tamen non potest agere ratione materiae, sed ratione formae, quae est actus, et actionis principium. Et quia quantitas se tenet ex parte materiae, qualitas ex parte formae, ideo quantitas non agit nisi mediante qualitate, quae est per se actionis principium; unde qualitates sunt sensibiles per se primo, quantitates secundo. Quia ergo in sacramento qualitates retinent eumdem modum essendi quem habebant manente substantia panis, ideo habent eumdem modum agendi, ut immutent et agant naturaliter, sicut prius. Quantitas enim, quae alium modum essendi habet, quia non est in subjecto, non ageret nisi mediante qualitate, j

Haec ille. Item, in solutione secundae quaestiunculae, sic dicit : " In actionibus naturalibus, formae substantiales non sunt immediatum et proximum actionis principium, sed agunt mediantibus qualitatibus activis et passivis, sicut propriis instrumentis, ut dicitur, 2. de Anima (t. c. 50), quod calor naturalis est quo anima agit. Et ideo qualitates non solum agunt in virtute propria, sed etiam in virtute formae substantialis. Unde earum actio non solum terminatur ad formam accidentalem, sed etiam ad formam substantialem; et, propter hoc, generatio est terminus alterationis. Hujusmodi autem virtutem instrumentalem recipiunt, eo ipso quo a principiis essentialibuscausantur. Unde sicut remotissub-stantiis remanet accidentibus idem esse secundum speciem, virtute divina; ita etiam remanet eis eadem virtus quae prius. Et ideo, sicut ante poterant immutare ad formam substantialem, ita et nunc. "

Haec ille. Simile ponit, i. Contra Gentiles, cap. 66; et multis aliis locis. Ex quibus potest formari talis ratio pro conclusione : Ubicumque manet idem, et secundum idem esse, principium actionis, ibi potest esse actio ad eumdem terminum. Sed in Eucharistia manet idem, secundum essentiam, et secundum esse, principium actionis productivae substantiae, quod erat prius. Ergo ab illo potest procedere eadem actio ad eumdem terminum. Tertia conclusio est quod praedicta accidentia possunt corrumpi, et ex eis slc"corruptis potest generari substantia. Hanc ponit sanctus Thomas, 3 p., q. 77, art. 4 et 5. Nam , art. i, sic dicit : " Corruptio est motus de esse in non esse. Dictum est autem supra (ibid., art. 3), quod species sacramentales idem esse retinent, quod prius habebant, substantia panis et vini exsistente. Et ideo, sicut esse horum accidentium corrumpi poterat, substantia panis et vini exsistente, ita etiam potest corrumpi, illa substantia abeunte. Poterant autem hujusmodi accidentia prius corrumpi dupliciter : uno modo, per se; alio modo, per accidens. Per se quidem, sicut per alterationem qualitatum, et augmentum vel diminutionem quantitatis : non quidem per modum augmenti vel diminutionis, qui invenitur in solis corporibus animatis, qualia non sunt substantia panis et vini; sed per additionem (a) vel divisionem. Nam, sicut dicitur, 3. Metaphysicae (t. c. 17), per divisionem una dimensio corrumpitur, et fiunt duae; per additionem autem econtra, ex duabus fit una. Et per hunc modum manifeste possunt corrumpi hujusmodi accidentia post consecrationem : quia et ipsa quantitas dimensiva remanens potest divisionem et additionem suscipere; et, cum sit subjectum qualitatum sensibilium, potest etiam esse subjectum alteratio-nis earum, puta si atteretur color aut sapor panis et vini. Alio modo poterant corrumpi per accidens, per corruptionem subjecti. Et hoc modo possunt corrumpi etiam post consecrationem : quamvis enim subjectum non remaneat, remanet tamen esse quod habebant hujusmodi accidentia in subjecto, quod quidem est proprium et conforme substantiae; et ideo accidentia possunt corrumpi a contrario agente, sicut corrumpebatur substantia panis et vini, quas etiam non corrumpebatur nisi praecedente alteratione circa accidentia. ^Distinguendum tamen est inter utrumque praedictarum corruptionum. Quia, cum corpus Christi et sanguis succedant in hoc sacramento substantiae panis et vini, si fiat talis immutatio ex parte accidentium, quae non suffecisset ad corruptionem panis et vini, propter talem immutationem non desinit corpus et sanguis Christi esse sub hoc sacramento : sive fiat immutatio ex parte qualitatis, puta cum modicum immutatur color aut sapor panis aut vini; sive ex parte quantitatis, sicut cum dividitur panis aut vinum in tales partes, quod adhuc in eis potest salvari natura panis aut vini. Si vero fiat tanta immutatio quod fuisset corrupta substantia panis aut vini, non remanet corpus et sanguis Christi sub hoc sacramento : et hoc tam ex parte qualitatum, sicut cum ita immutatur color, et sapor, et aliae qualitates panis et vini, quod nullo modo posset pati natura panis et vini; sive ex parte quantitatis, puta si pulverizetur panis vel vinum, et (a) in minimas partes dividatur, ut jam non remaneant species panis vel vini. "

Haec ille. In sequenti vero articulo, sic dicit : et Cum corruptio unius sit generatio alterius, ut dicitur, 1. de Generatione (t. c. 17), necesse est quod ex speciebus sacramentalibus aliquid generetur, cum corrumpantur, ut dictum est (art. praec.) : non enim sic corrumpuntur, ut omnino dispereant, quasi in nihilum redigantur; sed manifeste aliquid sensibile eis succedit. Quomodo autem ex eis aliquid generari possit, difficile est videre. Manifestum est enim quod ex corpore et sanguine Christi, quae ibi veraciter sunt, non generatur aliquid, cum sint incorruptibilia. Si autem substantia panis et vini remaneret in hoc sacramento, vel eorum materia, facile esset assignare quod ex eis generatur illud sensibile quod succedit, ut quidam posuerunt. Sed hoc falsum est. Et ideo quidam dixerunt quod ea quae generantur, non fiunt ex speciebus sacramentalibus, sed ex aere circumstante. Quod quidem multipliciter apparet esse impossibile. Primo quidem, quia ex eo generatur aliquid, quod prius alteratum et corruptum apparet; nulla autem alteratio aut corruptio prius apparuit in aere circumstante; unde ex eo vermes aut cineres non generantur. Secundo, quia natura aeris non est talis quod ex eo per tales alterationes talia generentur. Tertio, quia potest contingere in magna quantitate hostias consecratas comburi vel putrefieri, nec esset possibile tantum de corpore terreno ex aere generari, nisi magna, vel etiam valde sensibili inspissatione aeris facta. Quarto, quia idem potest accidere solidis corporibus circumstantibus, puta ferro aut lapidibus, quae integra manent post praedictorum generationem. Unde haec positio stare non potest, quia contrariatur ei quod ad sensum apparet. Et ideo alii dixerunt quod redit panis et vinum in ipsa corruptione specierum, et sic ex substantia panis et vini redeunte generantur cineres, aut vermes, aut alita) et. - ut Pr. quid hujusmodi. Sed ista positio non videtur esse possibilis. Primo, quia substantia panis et vini conversa est in corpus et sanguinem; et ideo non potest substantia panis vel vini redire, nisi corpore aut sanguine Christi iterum converso in substantiam panis et vini; quod est impossibile; sicut si aer sit conversus in ignem, non potest aer redire, nisi iterum ignis convertatur in aerem. Si vero substantia panis et vini sit annihilata, non potest iterum redire; quia quod in nihilum decidit, non redit idem numero; nisi forte dicatur redire praedicta substantia, quia Deus de novo creat novam substantiam loco primae. Secundo videtur hoc esse impossibile, quia non est dare quando substantia panis redeat. Manifestum est enim quod, manentibus speciebus panis et vini, manet corpus et sanguis Christi, qua? non sunt simul cum substantia panis et vini in hoc sacramento. Unde substantia panis et vini non potest redire, speciebus sacramentalibus manentibus. Similiter etiam nec eis cessantibus : quia jam substantia panis et vini esset sine propriis accidentibus; quod est impossibile. Nisi forte dicatur quod in ipso ultimo instanti corruptionis specierum redit non substantia panis et vini, quia (a) illud idem instans est in quo primo (6) habent esse substantiae generatae ex speciebus, sed materia panis et vini, quae magis (y) de novo creata diceretur quam rediens, proprie loquendo. Et, secundum hoc, posset sustineri praedicta positio. Verum quia non rationabiliter videtur dici quod miraculose aliquid accidat, nisi ex ipsa consecratione, ex qua non est quod materia creetur vel redeat, melius videtur dicendum quod in ipsa consecratione datur quantitati dimensivae specierum panis et vini, quod sit primum subjectum subsequentium formarum. Hoc autem est proprium materiae. Et ideo, ex consequenti, datur praedictae quantitati dimensivae omne illud quod ad materiam pertinet. Et ideo quidquid posset generari ex materia panis, si esset, totum potest generari ex praedicta quantitate dimensiva panis vel vini, non quidem novo miraculo, sed ex vi miraculi prius facti. "

Haec ille. Eamdem conclusionem ponit, cum simili probatione, 4. Seritent., duodecima distinctione, q. 1, art. 2, in solutione quarta? quaestiuncula?, ubi sic dicit : " Illa? species, sicut habent, ex hoc quod subsistant, quod possunt agere quidquid poterant substantiis panis et vini exsistentibus; ita habent ut possint converti in quidquid poterant converti substantia? praeexsistentes. Quod sic intelligi potest. Sicut enim dicit Commentator, in 1. Physicorum (t. c. 63), et in libro de Substantia orbis (cap. 1), in materia generabilium et corruptibilium oportet intelligere dimensiones interminatas ante adventum forma? substantialis; alias non posset intelligi d-visio materia?, ut in diversis partibus materia? diversa? formae substantiales essent. Hujusmodiautem dimensiones, post adventum forma? substantialis, accipiunt esse terminatum et completum. Quidquid autem intelligitur in materia ante adventum forma? substantialis, hoc manet idem numero in genito et in eo ex quo generatur; quia, remoto posteriori, oportet remanere piius. Dimensiones autem illa? interminata? se habent ad genus quantitatis sicut materia ad genus substantiae. Unde, sicut in quolibet completo in genere substantiae est accipere materiam, quae est ens incompletum in genere illo; ita in dimensionibus completis, quae sunt in hoc sacramento, est accipere dimensiones completas; et, his mediantibus, materia panis formam reciperet ejus quod ex pane generaretur, pane non converso in corpus Christi. Unde, sicut dimensionibus illis datum est ut subsistant, et subsint illi esse, quod est conforme esse prioris substantia?, et terminationi quantitatis, et omnibus aliis accidentibus; ita etiam datur eis quod possint subesse alteri forma? naturali, et aliis accidentibus; quia de natura sua non habent quod subsint tantum accidenti, sed etiam formae substantiali, ut dictum est. Et tunc, vel ex consequenti adveniet (a) etiam materia, propter concomitantiam naturalem formae ad materiam, sicut propter concomitantiam naturalem animae Christi ad corpus, erat anima sub sacramento (et hoc quodammodo redit in prius dictum, ut scilicet materia ibi de novo fiat); vel dimensioni divina virtute dabitur natura materia?, propter propinquitatem ad ipsam, ut sic illud genitum sit compositum ex materia et forma, s

Haec ille. Similia dicit, 4. Contra Gentiles, cap. 66. Ex quibus potest formari talis ratio pro conclusione : Ex eo quod retinet omnem virtutem activam et passivam substantiae, potest generari omne quod poterat generari ex tali substantia. Sed accidentia Eucharistiae sunt hujusmodi. Ergo, etc. Et in hoc primus articulus terminatur.