ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES 8 1.

Ad argumenta contra primam conclusionem Ad argumenta Durandi.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectionibus supradictis, cum Dei adjutorio. Et quidem, ad objecta contra primam conclusionem respondendo, praenotandum est quod illa objecta directius sunt contra diffinitionem sacramenti positam ab Hugone, quam contra diffinitionem Magistri; tamen neutram efficaciter reprobant. Unde, pro intellectu diffinitionis positae ab Hugone, dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 1 , q. 1, art. i , in solutione quaestiunculae quinte : " Diffinitio, inquit, quinta, scilicet Hugonis, eadem est cum diffinitione quam ponit Magister in littera, hoc excepto, quod addit causam significationis, quae est divina institutio, et causam efficaciae, quae est sanctificatio. Idem enim est dictu, materiale elementum exterius oculis suppositum, ex institutione significans, quod invisibilis gratiae visibilis forma; et ex similitudine reprae-sentans, idem est ei quod dicitur, ut ejus imaginem gerat; et ex sanctificatione invisibilem gratiam cotitinens, idem est ei quod dicitur, ut causa exsistat, s

Haec ille.

Ex quibus patet quod illae diffinitiones in idem redeunt; et quod argumenta contra unam, sunt contra aliam. Cum autem primo (a) dicit arguens, quod in sacramento matrimonii nulla illarum trium conditionum reperitur,

falsum est. Tum primo, quia in illo est materiale elementum exterius oculis suppositum suo modo. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 26, q. 2, art. i , arguit sic, secundo loco; (a) primo. - Om. Pf. Id " Sacramentum, secundum Hugonem(tfe Sacram., lib. 1, part. 9, cap. 2), est materiale elementum. Sed matrimonium non habet pro materia aliquod materiale elementum. Ergo non est sacramentum.)) Ecce argumentum. Sequitur responsio : ((Dicendum, inquit, quod sacramentum matrimonii perficitur per actum ejus qui illo sacramento utitur, sicut poenitentia; et ideo, sicut poenitentia non habet aliam materiam nisi ipsos actus sensui subjectos, qui sunt loco materialis elementi, ita est de matrimonio. " - Haec ille. - Tum secundo, quia in sacramento matrimonii est significatio ex divina institutione. De hoc sanctus Thomas, in quarto, ubi supra (dist. 26, q. 2), art. 1, arguit sic, quarto loco: (c Omne sacramentum novae legis efficit quod figurat. Sed matrimonium non efficit conjunctionem Christi et Ecclesia;, quam significat. Ergo matrimonium non est sacramentum. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : (( Dicendum, inquit, quod unio Christi ad Ecclesiam non est res contenta in isto sacramento, sed res significata, non contenta; et talem rem nullum sacramentum efficit. Sed habet aliam rem contentam, et significatam, quam efficit, ut dicetur. Magister autem posuit rem non contentam; quia erat hujus opinionis quod non haberet aliquam rem contentam, n

Haec ille.

Item, in solutione quinti, sic dicit : " In hoc sacramento sunt illa tria quae sunt in aliis : quia sacramentum tantum, sunt actus exterius apparentes; sed res et sacramentum est obligatio quae innascitur viri ad mulierem ex talibus actibus; sed res ultimata contenta, est effectus hujus sacramenti; non contenta autem, est res quam Magister determinat. "

Haec ille.

Item, art. 3, in solutione primi, sic dicit : " Sicut aqua baptismi habet quod corpus tangat, et cor abluat, ex tactu carnis Christi; ita matrimonium hoc habet ex hoc quod Christus illud sua passione repraesentavit, et non principaliter ex aliqua sanctificatione sacerdotis. "

Haec ille.

Tum tertio, quia in sacramento matrimonii est repraesentatio ex similitudine. De hoc sancius Thomas, ubi supra (4: Senteni., dist. 26, q. 2), art. 1, arguit sic, in terlio loco : " Sacramenta habent efficaciam ex passione Christi. Sed per matrimonium non conformatur homo passioni Christi, quae fuit poenalis; cum habeat delectationem adjunctam. Igitur non est sacramentum. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod matrimonium , quamvis non conformetur Christi passioni quantum ad poenam, conformatur tamen ei quantum ad charitatem, per quam pro Ecclesia sibi in sponsam conjungenda passus est. n - Haec ille. -Item, art. 4, in solutione secundi, sic dicit: " Significatio rei contentae est de necessitate sacramenti; et ad hanc significationem non pertinet carnalis commixtio, sed ad rem non contentam. "

Tum quarto, quia in sacramento matrimonii confertur "-ratia per illud sacramentum, ex sanctificatione, id est, sua sancta institutione a Christo facta, vel ex sanctificatione, id est, sacrae virtutis collatione data sacramento. De hoc sanctus Thomas, ubi supra (dist. 26, q. 2), art. 3, arguit sic, secundo loco : (( Omne sacramentum conferens gratiam, confert eam ex materia et forma sua. Sed actus qui sunt materia in hoc sacramento, non sunt causa gratiae; quia hoc esset haeresis Pelagiana, quod actus nostri sunt causa gratiae. Verba etiam exprimentia consensum, non sunt causa gratiae, cum in eis non sit aliqua sanctificatio. Ergo in matrimonio nullo modo daturgratia." Ecce argumentum. Sequitur responsio: (( Dicendum, inquit, quod sicut aqua baptismi, vel forma verborum, non operatur immediate ad gratiam, sed ad characterem; ita actus exteriores, et verba exprimentia consensum, directe faciunt nexum quemdam, qui est sacramentum matrimonii; et hujusmodi nexus, virtute divinoe institutionis, dispositive operatur ad gratiam. "

Haec ille.

Ex quibus, et multis aliis in praedicta quaestione (a) contentis, satis apparet quod in matrimonium, prout est sacramentum, concurrunt omnia illa tria quae ponit Hugo in sua diffinitione. Nec valet quod dicit arguens; quia in sacramento matrimonii non solum concurrunt verba exprimentia consensum, verum etiam aliqui actus exteriores, ut supra dictum est, qui sunt loco materiae. Et ulterius, essentia ipsius sacramenti matrimonii non sunt verba, sed conjunctio viri et mulieris ad aliquid unum, ut diffuse ostendit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 27, q.l, art. 1. Et de hoc alias (dist. 26 et seq.) dicetur latius. Ad secundum quod objicitur de sacramento ordinis, dicitur primo, quod in sacramento ordinis est sanctificatio. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 24, q. 1, art. 1, in solutione tertiae quaestiunculae, sic dicit : " Sacramentum (6) nihil aliud est quam quaedam sanctificatio homini exhibita cum aliquo signo visibili. Unde, cum in susceptione ordinis quaedam consecratio homini adhibeatur per visibilia signa, constat ordinem esse sacramentum.))

Haec ille.

Dicitur secundo, quod non oportet materiam hujus sacramenti praesanctificari. De hoc sanctus Thomas, ubi supra (dist. 24, q. 1, art. 1), in solutione quintae quaestiunculae, sic dicit: " Materia in sacramentis exterius adhibita, significat virtutem in sacramentis agentem extrinsecus omnino advenire. Unde, cum effectus proprius hujus sacramenti, scilicet character, non percipiatur ex aliqua operatione ipsius qui ad hoc sacramentum accedit, sicut erat in poenitentia, sed omnino extrinsecus adveniat, competit ei materiam habere; tamen diversimode ab aliis sacramentis (a) quaestione.

conclusione Pr. I (6) Sacramentum. - Ordo Pr. DISTINCTIO I. ir. ET quae materiam habent : in hoc quod illud quod in sacramento confertur, in aliis sacramentis derivatur tantum aDeo, non a ministro qui sacramentum dat; sed illud quod in hoc sacramento traditur, scilicet spiritualis potestas, derivatur etiam ab eo qui sacramentum dat (a), sicut potestas imperfecta a perfecta. Et ideo efficacia aliorum sacramentorum principaliter consistit in materia, quae virtutem divinam et significat et continet ex sanctificatione per ministrum exhibita; sed efficacia hujus sacramenti principaliter residet penes eum qui sacramentum dispensat. Materia autem adhibetur magis ad determinandum potestatem quae traditur particulariter ab habente eam complete, quam ad potestatem causandum. Quod patet ex hoc quod materia competit usui potestatis. "

Haec ille.

Item, ibidem, arguit sic, secundo loco : " In isto sacramento confertur gratias plenitudo, sicut in confirmatione. Sed materia confirmationis praeexigit sanctificationem. Cum ergo ea quae videntur esse materialia in hoc sacramento, non sint praesanctificata, videtur quod non sint materia sacramenti. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : (( Dicendum, inquit, quod materiam in aliis sacramentis oportet sanctificari, propter virtutem quam continet; sed non est ita in proposito, j

Haec ille.

Ex quibus patet quod in hoc sacramento aliter se habet sanctificatiu quoad subjectum vel quoad materiam sacramenti, quam in aliis; nec oportet quod univoce dicatur materia in omnibus sacramentis, sed analogice. Ad tertium dicitur quod tertia conditio posita in diffinitione sacramenti a Magistro, vel llugone, nullam patitur calumniam apud recte intelligentes, sicut post videbitur. De diffinitione autem Augustini, dicit sanctus Thomas, 4. Scntent., dist. 1, q. 1, art.l,in solutione quartae quaestiunculae. " Diffinitio, inquit, illa Augustini (si tamen in verbis illis sacramentum diffinire intendit) datur de sacramento quantum ad id quod est principale in ratione ipsius, scilicet causare sanctitatem. Et quia sacra-. menta non sunt primae causae sanctitatis, sed quasi causae secundarias et instrumentales, ideo diffiniuntur sacramenta ut sanctificationis instrumenta. Actio autem non attribuitur instrumento, sed principali agenti, cujus virtute instrumenta ad opus applicantur, prout sunt mota abipso. Et ideo instrumenta non dicit esse sanctificantia, sed quod in eis divina virtus occulta exsistens sanctificat. "

Haec ille.

Item., ibidem, in solutione tertii, sic dicit : " In sacramentis Deus operatur salutem, sicut in instrumentis, quibus mediantibus, salus causatur.)) Item, in solutione primi, sic dicit : " Sacramentum est causa et signum. Est quidem causa instrumentalis. Et ideo virtus agentis principalis occulte in ipso operatur, sicut virtus artificis in serra. Sed inquantum estsignum, est ad manifestandum hujusmodi occultationem, etc. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod verba Augustini ostendunt aliquam causalitatem salutis humanae esse in sacramentis. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi.

Ad objecta contra secundam conclusionem, dicitur Ad primum (a), quod solutio ibidem data, est sufficiens. Et illam ponit beatus Thomas, 4. Sectant., dist. 1, q. 1, art. 3, in solutione quinti, ubi sic dicit: a Matrimonium secundum quod est in officium, et poenitentia secundum quod est virtus, non habent (6) aliquam formam verborum (y). Sed secundum quod utrumque est sacramentum, in dispensatione ministrorum Ecclesioe consistens, utrumque habet aliqua verba : sicut in matrimonio sunt verba (8) exprimentia consensum, et iterum benedictiones ab Ecclesia institutos; in poenitentia autem est absolutio sacerdotis verbotenus facia. "

Haec ille. Tunc, ad improbationem hujus responsionis, dicitur primo, quod verba benedictionis sacerdotalis non sunt de essentia sacramenti matrimonii, tanquam forma vel materia. De hoc sanctus Thomas, 4. Saltent., dist. 26, q. 2, ait. 1, in solutione primi, sic dicit : " Verba quibus consensus matrimonialis exprimitur, sunt forma hujus sacramenti; non autem benedictio sacerdotalis, quae est quoddam sacramentale. "

Haec ille. - Dicitur secundo, quod in sacramento matrimonii oportet concurrere verba, vel aliquid verbis aequipollens. De hoc sanctus Thomas, ubi supra (4. Scntent.), dist. 27, q. 1, art. 2, q 2 , ubi arguit sic, secundo loco : " Matrimonium potest esse inter aliquos qui suum consensum sibi mutuo verbis exprimere non possunt; quia vel sunt muti, vel diversarum linguarum. Ergo expressio consensus per verba non requiritur ad matrimonium. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum est, inquit, quod, quamvis tales non possint vota sua mutuo sibi verbis exprimere, possunt tamen exprimere nutibus; et tales nutus pro verbis habentur. "

Haec ille.

Item , terlio loco, arguit sic : " Si omittatur illud quod est de necessitate sacramenti, quacumque ex causa, non est sacramentum. Sed in aliquo casu est matrimonium sine expressione verborum : sicut quando puella tacet prae verecundia, parentibus eam viro tradentibus. Ergo expressio verborum non est de necessitate matrimonii. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, est, quod, sicut VI. - -2 dicit Ilugo de Sancto Victore (de Sacram., lib. 2, part. 11, cap. 4), eos qui conjunguntur, sic oportet consentire,ut invicem se spontanee recipiant; quod judicatur fieri, si in desponsatione non contradicant. Unde verba parentum, in illo casu, computantur ac si essent verba puellae : sunt enim signum sufficiens quod sunt ejus, ex quo non contradicit. " - Haec ille. Ad secundum dicitur quod tam in sacramento poenitentia) quam matrimonii, sunt res et verba, licet differenter ab aliis sacramentis. De hoc supra dictum est (g praec, et ad l hiij. g).Nam sanctus Thomas, 4. Scntent, dist. 26, q. 2, art. 1, in solutione primi, sic dicit : " Verba quibus consensus matrimonialis exprimitur, sunt forma hujus sacramenti; non autem benedictio sacerdotis, quae est quoddam sacramentale. " - Haec ille.

Item, in solutione secundi, sic dicit : a Sacramentum matrimonii perficitur per actum ejus qui sacramento illo utitur, sicut poenitentia; et ideo, sicut poenitentia non habet aliam materiam nisi ipsos actus sensui subjectos, qui sunt loco materialis elementi, ita est de matrimonio. "

Haec ille. - Ex quibus patet quod in sacramento matrimonii sunt verba et res. Verba quidem sunt illa quae exprimunt consensum matrimonialem; res autem dicuntur quicumque alii actus cum verbis concurrentes. De hoc beatus Thomas, 4. Sentent., dist. 14, q. 1, art. 1, q 1, in solutione primi, sic dicit: " Sicut in corporalibus medicinis quaedam sunt quae consistunt in sola passione vel receptione curati, ut sectio vulneris, vel appositio emplastri, quaedam vero quae consistunt in actu laborantis, sicut discursiones et hujusmodi; ita etiam in sacramentis, quaedam non requirunt actum ejus qui sanctificatur, quantum ad substantiam sacramenti, nisi per accidens, sicut removens prohibens, ut patet in baptismo et confirmatione et hujusmodi; quaedam autem requirunt essentialiter et per se actum ejus qui sacramentum recipit, ad essentiam sacramenti, sicut patet in poenitentia et matrimonio. In illis ergo sacramentis quae sine actu nostro complentur, est materia quae significat et causat exterius, quasi medicina apposita. In illis autem sacramentis quae actum nostrum requirunt, non est talis materia; sed ipsi actus apparentes, hoc idem faciunt quod materia in aliis sacramentis. Verum in diffinitione sacramenti oportet quod materiale elementum accipiatur communiter pro omni sensibili, sive sit materia aliqua corporalis, sive sit actus aliquis sensibilis. "

Haec ille.

Item, in solutione secundi, sic dicit : " In hoc sacramento sunt aliquae res, scilicet ipsi actus exteriores, et aliqua verba, scilicet sacerdotis absolventis, quae sunt forma hujus sacramenti, quibus exprimitur absolutionis actus, j - Haec ille.

Simile dicit in 3 p., q. 84, art. 1, in solutione primi argumenti. Cum autem dicit arguens, quod, cum dicitur ad sacramenta pertinere res et verba, hoc intelligendum est sic, quod talia sint duo separata, etc.; - dicitur quod res et verba ejusdem sacramenti sunt duo separata, hoc est, numeraliter vel specifice distincta. Non tamen oportet ea distingui genere, sic quod res sacramenti nullo modo sit verbum; potissime in istis duobus sacramentis, in quibus res vel materia sacramenti non univoce dicitur cum rebus aliorum sacramentorum. De hoc Petrus de Palude, quarta quaestione hujus distinctionis, sic inquit: " Sicut in illis sacramentis ubi est res distincta evidenter, non est ipsa ibi univoce (quia in aliquibus est sanctificata, ut in confirmatione, et etiam in unctione extrema; in aliquibus non sanctificata, ut in baptismo, ordine, Eucharistia), sic nec in aliis oportet quod sit univoce : quia in poenitentia pro materia est actus suscipientis, non aliquid a ministrante exhibitum ; in matrimonio autem idem est materia in qua et ex qua, scilicet personae contrahentes, vel suscipientes; nisi quis dicat consensum unius esse materiale respectu alterius, quia ultimus est quasi forma complens, ut in numeris ultima unitas. Secundo, sciendum quod, licet in sacramentis veteris legis sint res solae, et non verba (in quo deficiunt a sacramentis novae legis), tamen, sicut res non est univoce in omnibus sacramentis novae legis, similiter nec verba sunt ibi univoce : quia in quibusdam requiruntur verba ut verba, quia sunt pro forma, quia sine eis nihil actum est, ut in baptismo, confirmatione, ordine, Eucharistia, extremaunctione, et etiam in poenitentia, quoad absolutionem, quae est forma (nam confessio scripto vel nutu fieri potest, sicut et per interpretem); in matrimonio autem requiruntur verba solum ut significativa. Unde, si loco verborum sint nutus, vel signa, vel epistolae, sufficit, non solum in mutis aut verecundis, sed etiam in aliis; quia ex quo consensus est principalis causa, sufficit qualiscumque expressio. Utrum autem mutuus consensus cum carnali copula, sine alio signo, sufficiat? Videtur quod non : quia debet exprimi per signa ordinata ad expressionem consensus, sive praecedentia, ut in sponsalibus de futuro, carnali copula subsecuta affectu matrimoniali, vel subsequenda; quod non est hic. Adhoc enim datus est nobis sermo, ut praesto fiant mutuae voluntatis indicia. "

Haec Petrus; et bene, praeter hoc quod ponit materiam et rem sacramenti matrimonii esse personas contrahentes; hoc enim non concordat dictis sancti Tliomae praedictis, ut de se patet. - Potest etiam dici quod, cum quis loquitur, vel profert verbum, ipsa prolatio verbi realiter distinguitur a verbo, sicut actio a suo termino; ideo unum horum potest dici res, aliud verbum; et sic est ibi res et verbum. Ulterius, in tali contractu matrimonii non solum sunt verba, immo, praeter illa, concurrunt ibi, de necessitate sacramenti, multi alii actus, puta sensationes et perceptiones verbo- T III. - QUAESTIO I. rum, et signa mutuae complacentiae, et similia; et sic semper est aliqua res distincta a verbo. In ipsis etiam verbis una pars est formalis respectu aliarum, et aliae sunt materiales respectu illius, ut postea dicetur. S 3.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi.

Ad argumenta Durandi contra tertiam conclusionem nunc dicendum est. Et quidem Ad primum dicitur, negando antecedens. Nunquam enim gratia gratum faciens data fuit sine dispositione, vel ornatu praevio. De hoc sancius Thomas, l 2 , q. 112, art. 2, sic dicit: cc Gratia dupliciter dicitur : quandoque quidem ipsum habituale Dei donum; quandoque autem ipsum auxilium Dei moventis animam ad bonum. Primo ergo modo accipiendo gratiam, praeexigitur ad gratiam aliqua animae praeparatio; quia nulla forma potest esse, nisi in materia disposita, etc. " Item, ibidem, in solutione tertii, sic dicit : i Agens infinita; virtutis non exigit materiam, vel dispositionem materiae, quasi praesuppositam ex alterius causae actione; sed tamen oportet quod secundum conditionem rei causandae in ipsa re causet et materiam et dispositionem debitam ad formam. Et similiter, ad hoc quod Deus infundat gratiam animae, nulla praeparatio exigitur, quam ipse non causet. "

Haec ille.

Item, de Veritate, q. 24, art. 15, sic dicit : " Quidam dicunt quod homo non potest se praeparare ad gratiam habendam, nisi per aliquam gratiam gratis datam. Quod quidem non videtur esse verum, si per gratiam gratis datam intelligant aliquod habituale gratiae donum, duplici ratione. Primo quidem, quia propter hoc proponitur praeparatio ad gratiam esse necessaria, ut ostendatur aliqualis ratio ex parte nostra (a), ex qua quibusdam detur gratia gratum faciens, quibusdam autem non. Si autem nec ipsa praeparatio gratiae sine aliqua habituali gratia esse(6) potest : aut ista gratia datur omnibus; aut non. Si omnibus ditur, non videtur aliud esse quam aliquod naturale donum : nam in nullo inveniuntur omnes homines convenire, nisi in aliquo naturali; ipsa autem naturalia, gratiae dici possunt, inquantum nullis praecedentibus meritis homini a Deo dantur. Si autem non omnibus datur, oportet iterum ad praeparationem redire, et, eadem ratione, aliam gratiam ponere; et sic in infinitum. Et ita melius est ut stetur in primo. Secundo, quia praeparare se ad gratiam, alio modo dicitur facere quod in se est; sicut est consuetum dici, quod si homo facit quod in se est, Deus dat ei gratiam.Hoc autem dicitur inali-quo esse, quod est in potestate ejus. Unde, si homo per liberum arbitrium non potest se ad gratiam praeparare, facere quod in se est non erit se praeparare ad gratiam.

Si autem per gratiam gratis datam intelligant divinam providentiam, qua misericorditer homo ad bonum dirigitur, sic est verum quod homo sine gratia non potest se praeparare ad habendum gratiam gratum facientem. Quod quidem patet duplici ratione. Primo quidem, quia impossibile est hominem incipere aliquid velle de novo, nisi sit aliquid quod ipsum moveat; sicut patet per Philosophum, 8. Physicorum (t. c. 20), dicentem quod motus animalium post quietem necesse est praecedere alios motus, quibus anima excitatur ad agendum. Et sic, cum homo incipit se ad gratiam praeparare, de novo convertendo voluntatem suam ad Deum, oportet quod ad hoc inducatur aliquibus exterioribus occasionibus, utputa exteriori admonitione, aut aliquo hujusmodi; aut aliquo interiori instinctu, secundum quod Deus in mentibus hominum operatur; vel etiam utroque modo. Haec autem omnia ex divina misericordia homini providentur. Et sic ex divina misericordia contingitquodhomoseadgratiam praeparet. Secundo, quia non qualiscumque motus voluntatis est sufficiens praeparatio ad gratiam, sicut nec qualiscumque dolor sufficit ad peccati remissionem; sed oportet esse aliquem determinatum modum. Qui quidem homini notus esse non potest, cum etiam ipsum donum gratiae cognitionem hominis excedat : non enim potest sciri modus praeparationis ad formam, nisi forma ipsa cognoscatur. Quandocumque autem ad aliquid faciendum requiritur aliquis certus modus ignotus operanti, operans indiget gubernante et dirigente. Unde patet quod liberum arbitrium non potest se ad gratiam praeparare, nisi ad hoc divinitus dirigatur. Et propter has duas rationes, duplici modo loquendi in Scripturis (a) Deus exoratur, ut hanc praeparationem gratiae in nobis operetur. Uno modo, petendo quod nos convertat, quasi ab eo in quo eramus, ad se vertat; et hoc propter primam rationem, cum dicitur (Psalm. 84, v. 5) : Converte nos Deus salutaris noster. Secundo, petendoquod nos dirigat, ut cum dieitur(Psalm. 24, v. 5) : Dirige me in veritate tua; et hoc propter secundani rationem. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod ponere in anima dispositionem, aut praeparationem, aut ornatum praevium ad gratiam, non est fictio, sed pura veritas, consona rationi et dictis Sacra? Scripturae. De hoc Petrus de Palude, prima quaestione hujus distinctionis, sic dicit : " Sacramenta attingunt ad producendum dispositionem ad gratiam, quae est character, vel ornatus, et, pari ratione, ad gratiam sacramentalem (si differat (a) ab alia gralia), propior tria. Primo. Quia sicut per qiiae quis peccat, per haec et torquetur; sic, quia homo peccat per sensibilia, et per sensibilia torquetur in inferno; ita et per sensibilia humilietur, ut per illa justificetur poenitens in mundo. Sed sensibilia fuerunt causa peccati, non solum sine qua non, sed instrumentalis: quia vidit mulier quod esset pulchrum visu, et suave, etc. (Genes. 3, v. 6); ita quod fructus visus movit sensum, et per illum intellectum, et cum hoc appetitum, qui est movens motum ab appetibili, licet in virtute intellectus agentis, ut dicitur, 3. de Anima (t. c. 49 et 50). Ergo, et in justificatione, ipsa sensibilia se liabent active, licet in virtute Dei. Secundo. Quianon fuit alius modus reparationis nostrae miseriae (6) conveniens, quam ille (pio Deus utitur ad justificationem nostram. Sed homo aptus (y) natus est, mediantibus sensibus, ab ipsis sensibilibus acquirere perfectionem : ita ut ab illis perficiatur scientia et virtutibus, mediante corpore conjuncto, active, sed non principaliter, sed in virtute intellectus agentis. Ergo sic debet acquirere perfectiones supernaturales, ut per sensibilia ad illas disponatur. Unde et fides, quae est virtus theologica, infusa est ex auditu, inquantum audiendo homo disponitur ut ei fides infundatur; ad quam dispositionem illa sensatio agit; quamvis illa sit actus liberi arbitrii, non ista qu;e est in sacramentis, sed sit babitus quidam. Tertio. Quia, cum gratia non detur, secundum legem communem, nisi disposito, oportet quod recepturus gratiam vel disponat se per liberum arbitrium, vel disponatur ab alio. Sed parvulus non disponit se. Ergo oportet eum disponi sacramento. Item, in sacramentis novae legis, in quibus (5) datur gratia, nisi homo ponat obicem, non per se requiritur quod homo se disponat, sed solum quod non se opponat; igitur per ipsum sacramentum disponitur; et sic est probabile, in omni sacramento novae legis, quod justificat ex opere operato, quod conferat dispositionem ad gratiam. In sacramentis autem veteris legis, non solum promittebatur gratia, sed dabatur illis a Deo; sed requirebatur dispositio, quam sacramenta non faciebant (nisi circumcisio), sed ipsemet suscipiens; unde justificabant ex opere operante, non ex opere (5) operato. Cum igitur ista justificent ex opere operato, sicut illa ex opere operante, sicut opus operans ibi causabat formaliter dispositionem, ita hic opus operatum : ut sicut homo ibi suscipiens sacramentum, disponebat se ad gratiam; sic nunc ipsa susceptio sacramenti, vel sacramentum susceptum, ipsum (a) si differat.

sic differt Vr.

(o) miserim. - Orni. IV. (y) aptus. - Ora. IV. (6) ijuibus.

quibusdam IV. disponat. Est tamen differentia inter hanc dispositionem et illam, sicut inter actum et habitum, quantum ad hoc quod illa transit, haec autem manet, et ista inclinat ad illam sicut habitus ad actum; unde et sine actu ila potest esse dispositio in illo qui non habet usum liberi arbitrii, sicut est in illo qui habet. Ista est dispositio per se, alia per accidens, ad removendum prohibens. Nec habitus iste causatur ex actibus ad quos disponit, sicut nec habitus infusus. " - Haec ille, cum multis aliis bene facientibus ad propositum.

Ex quibus apparet quod nec sanctificatis in utero, nec justificatis ante baptismi susceptionem, nec contritis ante sacramentalem absolutionem, confertur gratia, nisi prius natura sint dispositi ad gratiae, susceptionem, aliqua dispositione actuali vel habituali; et quod hoc non est fictio. Patet etiam quod talis dispositio vel ornatus sit a Deo (a); cum sit dispositio ad gratiam, quae est forma deifica, ad cujus susceptionem immediatam naturalia non sufficiunt. Ad secuudum respondet Petrus de Palude, ubi supra (dist. 1, q. 1), qui tale argumentum recitat: a Corpus non agit in illud quod non tangit. Sed verum matrimonium contrahitur inter absentes, et per nuntios, vel per epistolam; ubi non potest esse contactus. Ergo saltem sacramentum matrimonii tunc nihil causat in contrahentibus. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod in baptismo, confirmatione, et unctione, et ordine, nisi esset contactus verus, non esset sacramentum. In matrimonio autem, nisi esset auditus verborum , vel visus nutuum (6), non esset mutua intellectio, nec mutuus consensus; et per consequens, nihil esset actum. Nec in poenitentia, secundum quosdam, nisi esset auditus absolutionis. In Eucharistia posset dici similiter, quod, nisi esset sonus, qui perveniret ad quamlibet hostiam, non consecraretur. Nec obstat si sint multae hostiae, una super aliam : quia quaecumque in aere contingunt se, medius est aer, per quem faciliter sonus diffunditur spiritualiter. Sed quia surdus potest absolvi, et matrimonium contrahere, et similiter caecus, ideo aliter et melius dicendum est, quod, licet naturaliter quod non tangit non agat, tamen supernaturaliter, et in virtute Dei, quae contulit spiritibus per naturam agere sine tactu molis, potest hoc dari (7) corporibus per gratiam. Posset etiam Deus conservare lumen solis in luna, etiam annihilato lumine medio; et nihilominus esset illud lumen a sole, et non esset per medium; et sic immediate ageret, quod immediate non tangeret; quamvis dubium sit utrum tunc conservaretur a sole. Sed sicut Deus potest agere sine omni medio, sic potest agere mediate, uno medio subtracto (a). Sicut ergo (6) potest lucem continuare in luna sine alio lumine, ita mediante solo lumine solis. Videtur etiam quod posset Deus facere quod ignis combureret stupam distantem in vacuo.

Et praeterea, si tactus requiritur, lioc est magis signum quod sacramenta agant, quam quod sint solum signa et causa sine qua non ex pactione. Quia merellus, qui (y) ex pactione est signum et causa sine qua non habendi prandium, potest recipi per se, vel per alium, vel cum chirotheca, sine hoc quod tangatur manu nuda; et pater recipit pro se et filio. Sic ergo mater baptizabitur pro se et pro filio, maxime quem gestat in utero; nec oportebit quod tangatur ab aqua; et similiter cum larva et veste poterit baptizari, sine hoc quod attingatur caro. Et si homo sic consequitur gratiam per sacramentum, sicut clericus de praebenda investitur per librum, et non aliter, tunc poterit per procuratorem baptizari, confirmari, inungi, et hujusmodi, sicut potest de praebenda investiri. Contra quod dicit Augustinus (tract. 80, in Johannem) : Quae est ista vis aquae, ut corpus tangat et cor abluat? Nisi ergo tangatur corpus, non abluitur spiritus. Et ideo in contactu materiae et suscipientis. In baptismo, confirmatione, et ordine, et in usu Eucharistiae (quia suscipere sacramentaliter Eucharistiam non est solum tangere, sed gustare et manducare), in his est evidens contactus. Tamen materia Eucharistiae non oportet quod tangatur a conficiente : quia, inquantum hujusmodi, non est suscipiens, sed efficiens sacramentum. Sed oportet quod contingatur a verbo, id est, ab aere subjecto soni, si ibi debet aliquid agere. Sed si ibi nihil ageret, sed solum Deus, adhuc haberetur propositum : quia sufficit quod sacramentum agat dispositionem in suscipiente ad gratiam; quod faciunt species suscepta;. Sed tunc non esset adhuc virtus in forma, sed tantum in materia, si verba nihil agerent ad conversionem. Unde melius dicitur quod verba ad hostiam attingunt, et ad conversionem disponunt. In confessione autem non oportet quod sit contactus materiae, si materia est confessio, quae est magis in agendo quam in patiendo; sed si materia est peccator, ipse attingitur a verbis absolutionis (5). In matrimonio autem, ubi materia sunt contrahentes, nullus contactus requiritur. Sed in omni sacramento per se requiritur contactus forma;, puta quod sonus verborum veniat usque ad recipientem, quando consistit in usu, vel usque ad materiam, quando consistit in consecratione materiae. Sed non requiritur quod suscipiens sacramentum intelligat verba, cum aliquando sit parvulus vel laicus; nec etiam quod audiat sonum, cum aliquando sit surdus; quia non ex opere operante suscipientis, sed ex opere operato, a se, et a Deo, et a passione suscipientis operantur verba (a); unde, in sacramento Altaris, vi verborum fit conversio dispositive ipsius panis et vini, in quibus non est auditus, nec intellectus. Quando ergo puer baptizatur, sicut aqua, secundum naturalem virtutem, affligit eum, si est nimis frigida, vel delectat, si est tepida; et forte usque ad volunlatem pervenit haec passio ex intellectione confusa; sic posset imaginari quod, mediante tali quadam intellectione confusa, transfunderetur character a sono verborum, mediante intellectione, vel specie sine intellectione. Hoc tamen non per se requiritur, sed accidit : quia sicut sol non illuminat, sed tantummodo calefacit illud quod est calefactibile et non illuminabile, ut profundum teri-ae, quod non illuminat, sed solum superficiem; sic in aqua et aere subjecto verborum est virtus, qua, si suum subjectum sentiatur, mediante illa sensatione operatur; si autem non sentiatur, nihilominus operatur (non enim quia sentitur a suscipiente ideo operatur, sed quia a Deo applicatur). In matrimonio autem quod inter absentes contrahitur, ipsa verba (6) nuntii audiuntur, vel litterae leguntur; et sic aliquis contactus sensuum invenitur. Si tamen sacramentum modo ordinato ministretur, et desit contactus materiae vel forniae, et verum sit quod corporale non possit etiam Dei virtute agere nisi tangat, tunc Deus ex pactione, illud supplet; sicut quando duo vel tria millia baptizabant sancti Apostoli, nec forte quilibet fuit aqua tactus.

Quod autem dicitur (Joan. 3, v. 5), Nisi quis natus fuerit ex aqua et spiritu, etc, posset intelligi ex aere, qui dicitur spiritus, quia aer est subjectum formae, quae attingit baptizatum sicut aqua; nisi quod in quibusdam libris additur, e.r aqua et Spiritu Sancto; quamvis posset intelligi sancto, quia est subjectum verbi sanctificantis. Sed hoc longe est ab expositione Sanctorum; et ideo illa expositio nullo modo est tenenda. "

Haec Petrus.

In quibus, licet ponat aliqua dubia, tamen istud est verum, quod quando matrimonium contrahitur inter absentes, per epistolam, vel nuntium, semper est ibi aliquis contactus formae ad materiam; et ideo potest causari dispositio ad gratiam in suscipientibus, quantumcumque distent unus ab alio. Ulterius sciendum quod, secundum mentem sancti Thomae, in talibus causis instrumentalibus, respectu effectuum spiritualium, non semper necessario requiritur contactus corporalis; sed sufficit contactus spiritualis per fidem et votum, vel desiderium, aut propositum. De hoc sanctus Thomas 3 p., q. 48, art. 6, ubi arguit sic, secundo loco ; " Nullum agens corporale efficienter agit, nisi per contactum; unde etiam et Christus tangendo mundavit leprosum, ut ostenderet carnem suam virtutem salutiferam habere, sicut Chrysostomus dicit (Hom. 26 in Matth.). Sed passio Christi non potuit attingere omnes homines. Ergo non potuit operari omnium hominum salutem. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod passio Christi, licet sit corporalis, habet tamen virtutem spiritualem ex divinitate unita; et ideo per spiritualem contactum efficaciam sortitur, scilicet per fidem et per fidei sacramenta, secundum illud Apostoli (Roman. 3, v. 25) : Quem proposuit propitiatorem per fidem in sanguine ejus. "

Haec ille.

Item, q. 56, art. I, arguit sic, tertio loco : " Si resurrectio Christi sit causa resurrectionis corporum : aut esset causa exemplaris; aut causa effectiva; aut causa meritoria. Sed non est causa exemplaris : quia resurrectionem corporum Deus operabitur (a), secundum illud Joannis 5 (v. 21), Pater suscitat mortuos; Deus autem non indiget inspicere ad aliquod exemplar extra se. Similiter etiam non est causa effectiva : quia causa efficiens non agit nisi per contactum; sed resurrectio Christi non potest agere per contactum corporalem ad mortuos qui resurgent, propter distantiam temporis et loci; similiter nec per contactum spiritualem, qui est per fidem et charitatem, quia etiam infideles et peccatores resurgent, etc. n Ecce argumentum. Sequitur responsio: " Dicendum, inquit, quod resurrectio Christi non est, proprie loquendo, causa meritoria nostra? resurrectionis, sed causa efficiens et exemplaris. Efficiens quidem, inquantum humanitas Christi, secundum quam resurrexit, est quodammodo instrumentum divinitatis ipsius, et operatur in virtute ejus. Et ideo, sicut illa quae Christus in sua humanitate fecit vel passus est, ex virtute divinitatis ipsius sunt nobis salutaria, ita et resurrectio Christi est causa efficiens nostrae resurrectionis, virtute divina, cujus proprium est mortuos vivificare; quae quidem virtus praesentialiter attingit omnia loca et tempora; et talis contactus virtualis sufficit ad rationem hujus efficientiae. j - Haec ille. - Et similiter dicendum est de sacramentis, quod aliquando disponunt ad gratiam per solum contactum spiritualem vel virtualem, ut post dicetur. Ad tertium dicitur primo, quod contritus non consequitur gratiam nisi virtute sacramenti quod habet in proposito, et ex contactu spirituali vel virtuali ad sacramentum. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 17, q. 3, art. 1, qi" 1, sic dicit : " Passio Christi, sine cujus virtute nec actuale nec originale peccatum dimittitur, in nobis operatur per sacramentorum susceptionem, quae ex ipsa efficaciam habent; et ideo ad culpae remissionem et I originalis et actualis, requiritur sacramentum Eccle-siaT, vel actu susceptum, vel saltem voto, quando articulus necessitatis, non contemptus, sacramentum excludit, etc. " Item, ibidem, in solutione primi : c( Ad gratiae infusionem consequendam ordinata sunt gratiae sacramenta; ante quorum susceptionem, vel actu, vel proposito, aliquis gratiam non consequitur. "

Dicitur secunda, quod absolutio sequens contritionem, auget gratiam in contritione collatam. De hoc sanctus Thomas, eadem quaestione, art. 5, q 1, sic dicit : " Poenitentia, inquantum est sacramentum, praecipue in confessione perficitur; quia per eam homo se subdit ministris Ecclesiae, qui sunt sacramentorum dispensatores. Contritio enim votum confessionis annexum habet; et satisfactio pro judicio sacerdotis cui (a) fit confessio, taxatur. Et quia in sacramento paeni-tentiae gratia infunditur, per quam fit remissio peccatorum , sicut in baptismo; ideo eodem modo confessio, ex vi absolutionis conjuncte, remittit culpam sicut et baptismus. Liberat enim baptismus a morte peccati, non solum secundum quod actu suscipitur, sed secundum etiam (6) quod in voto habetur, sicut patet in illis qui jam sanctificati accedunt ad baptismum; et si aliquis impedimentum non praestaret, ex ipsa collatione baptismi gratiam consequeretur remittentem peccata, si prius sibi remissa non fuissent. Et similiter dicendum est de confessione, adjuncta absolutione : quia, secundum quod in voto poenitentis praecessit, a culpa liberavit; postmodum autem, in actu confessionis et absolutionis, gratia augetur; et remissio peccatorum daretur, si praecedens dolor de peccatis non fuisset sufficiens ad contritionem, et ipse tunc obicem gratiae non praeberet. "

Haec ille. - Cum autem dicit arguens, quod forma augmentabilis potest augeri ex parte solius agentis, sine nova dispositione, etc;

dicitur quod, posito quod hoc esset verum in formis quae nullam dispositionem praeviam requirunt in suo subjecto, tamen penitus falsum est in proposito : quia gratia praerequirit in suo subjecto aliquam dispositionem praeviam, ut dictum est; et ideo non potest augeri nisi aucta tali dispositione. Et quia ista materia in (j) 1. Sentent. (dist. 17, q. 2) discussa fuit, ideo non plus dicitur de illa pro nunc, ad alia properando. Ad quartum dicitur quod responsio ibidem data, bona est.

Et ad ejus improbationem, dicitur primo, quod, licet in omnibus sacramentis nova? legis conferatur gratia gratum faciens ejusdem speciei , tamen, praeter illam gratiam, confertur in singulis quaedam specialis gratia, quae dicitur gratia sacramentalis, ad quam directe sacramentum orditi) rui. - scilicet Pr. (6) etiam. - Qrn. Pr. (y) in. - Om. Pr. DISTINCTIO I. II. ET III. - QUAESTIO I. natur. De hoc sanctus Thomas, praesenti distinctione, q. 1, art. 4, q ? 5, sic dicit : " Gratia gratum faciens est una et eadem, in essentia animas sicut in subjecto; et ab ipsa fluunt virtutes et dona, ad perficiendum potentias animae, sicut etiam potentiae animae fluunt ab essentia; et distinguuntur istae virtutes, secundum diversos actus ad quos oportet potentias animae perfici. Similiter etiam a gratia illa quae est in essentia animae, fluunt aliqua ad reparandum defectus qui ex peccato inciderunt; et haec diversificantur secundum diversitatem defectuum. Sed quia hujusmodi defectus non sunt ita nobis noti sicut actus ad quos virtutes perficiunt, ideo effectus gratiae ad reparandum defectum non habet specialem nomen, sicut virtus, sed retinet nomen suae causae, et dicitur gratia sacramentalis, ad quam directe sacramenta ordinantur; quae tamen non potest esse sine gratia quae respicit essentiam animae, sicut nec virtutes. Sed tamen gratia quae est in essentia anjmae, non potest esse sine virtutibus; et ideo virtutes in ea habent connexionem. Potest tamen esse sine gratia sacramentali; nam gratioe sacramentales connexionem non habent. Et ita patet quod gratia quam sacramentum directe continet, differt a gratia quae est in virtutibus et donis; quamvis etiam illam gratiam per quamdam continuationem contineat.))

Haec ille.

Similiter dicit,3 p., q. 62, art. 2 : " Gratia, inquit, secundum se considerata, perficit essentiam animae, inquantum participat quamdam similitudinem divinae essentiae. Et sicut ab. anima fluunt ejus potentiae; ita et a gralia fluunt quaedam perfectiones ad potentias animae, quae dicuntur dona et virtutes, quibus potentiae perficiuntur in ordine ad actus suos. Ordinantur autem sacramenta ad quosdam speciales actus in vita christiana necessarios : sicut baptismus ordinatur ad spiritualem regenerationem, qua homo moritur vitiis, et fit membrum Christi; qui quidem effectus est aliquid speciale praeter actus potentiarum animae. Et eadem ratio est in aliis sacramentis. Sicut ergo virtutes et dona addunt super gratiam communiter dictam, quamdam perfectionem determinate ordinatam ad actus proprios potentiarum; ita gratia sacramentalis addit super gratiam communiter dictam, et supra virtutes et dona, quoddam divinum auxilium ad consequendum sacramenti finem. Et per hunc modum, gratia sacramentalis addit super gratiam donorum et virtutum. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod arguens falsum assumit, scilicet quod eadem et nullo modo diversa secundum speciem gratia conferatur in omnibus sacramentis. Et ideo, cum in sacramentis imprimentibus characterem conferatur aliquis habitus gratuitus distinctus specie ab habitibus collatis in sacramentis non imprimentibus characterem, nil mirum si per quaedam sacramenta causetur dispositio quae dicitur ornatus tantum, in aliis vero causetur dispositio quae non solum dicatur ornatus, verum etiam character. Cujus rationem ponit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 4, q 2 : " Sacramenta, inquit, novae legis sunt quaedam sanctificationes. Sanctificatio autem duobus modis accipitur : uno modo, pro emundatione, quia sanctum idem est quod mundum; alio modo, pro mancipatione ad aliquod sacrum, sicut dicitur altare sanctificari, vel aliquid hujusmodi. Omnia autem sacramenta sunt sanctificationes primo modo; quia omnia dantur in remedium contra aliquem defectum. Sed quadam sunt sanctificationes etiam secundo modo; sicut patet praecipue in ordine, quia ordinatus mancipatur ad aliquod sacrum. Non autem omnia; sicut patet de poenitentia. Quicumque autem mancipatur ad aliquod sacrum spirituale exercendum, oportet quod habeat spiritualem potestatem; et solum talis (a). Et ideo non omnia sacramenta novae legis characterem imprimunt; sed quaedam, quae etiam secundo modo sanctificationes dicuntur. "

Haec ille.

Similiter dicit, 3 p., q. 63, art. 6, per totum.

Exquibus apparet quod multiplex est dispositio ad gratiam gratum facientem : quia quaedam per modum actus secundi, puta cum quis per actum liberi arbitrii se disponit ad gratiam ; quaedam vero per modum actus primi vel habitus, utputa cum quis sine actu secundo proprio justificatur, suscipiendo sacramenta. Et in quolibet istorum generum sunt multae species : quia multiplex est dispositio ad gratiam per actum secundum, qui est motus liberi arbitrii; et multiplex est dispositio ad gratiam per actum primum, quia quaedam est ornatus tantum, alia vero est ornatus et character, ut patet ex dictis. II. Ad argumenta Scoti.

Ad argumenta Scoti contra eamdem conclusionem tertiam, nunc oportet dicere. Et quidem Ad primum, negatur minor. Licet enim gratia sit terminus creationis, non tamen dispositio ad gratiam, quam dicimus characterem, aut ornatum. Et de hoc Petrus de Palude multum bene ad propositum, prima quaestione hujus distinctionis, sic inquit, arguendo : a Illa quae aequaliter sunt in potentia passiva et activa, aequaliter inde educuntur, sive per creationem, ut virtutes infusae et dona, sive per generationem, ut formae corporales; licet una sit perfectior altera. Sed gratia et character sunt hujusmodi; quia neutrum est in potentia activa naturae, nec per consequens in potentia passiva materiae. Ergo aequaliter causantur vel generantur, et aequaliter possunt a creatura produci vel non produci. i) Ecce argumenium. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, quantum ad potentiam passivam, major est vera, et minor est falsa; quia dissimiliter sunt in potentia passiva. Quia, sicut in potentia passiva naturali simpliciter praeexsistit aliquid respectu primi coeli, quod potest produci virtute ipsius propria (sicut forma non vivens), aliquid autem praeexsistit minus in potentia, quod potest produci a coelo in virtute divina (sicut anima corporalis), et aliquid in sola potentia materne obedientiali, quod non potest produci aliqualiter nisi virtute divina et sola (sicut anima rationalis); sic aliquid simpliciter est in potentia naturali animae (ut quae naturaliter acquiruntur), aliquid vero simpliciter totaliter in sola potentia obedientiali (ut ea quae a solo Deo recipit, sicut sunt gratia t gloria, quae dicuntur proprie creari, vel concreari), aliqua vero medio modo, quae possunt produci a natura virtute Dei (ut character et ornatus): ut processus gratiae correspondeat processui naturae, quo supremum est a solo Deo principaliter et instrumentaliter, infimum autem est a natura principaliter et instrumentaliter, medium autem a natura instrumentaliter, a Deo autem principaliter.

Quantum autem ad aliam partem, de potentia activa, dicendum quod major est vera de his quae sunt essentialiter in potentia principali et instrumentali (a), non de altera tantum. Minor autem sub hoc sensu est falsa: quia, licet gratia et character sint aequaliter extra potentiam principalem creatura?, non tamen supra potentiam instrumentalem. Et ratio hujus est : Quia quod non excedit limites creaturae, potest communicari creaturae; et quod competit uni creaturas per naturam principaliter, si conceditur alteri instrumentaliter, non dicitur creari, sed vel naturaliter produci, si ordo naturae hoc commiserit : sicut producere animam vegetativam et sensitivam competit naturaliter et principaliter plantae et animali, quia est secundum suam dispositionem; unde, quia communicatum est caelo sine planta et animali quasdam animas hujusmodi producere, inquantum semen deest in natura, non propter hoc anima: ill;u creantur, quamvis sine semine producantur. Illud autem quod excedit limites creaturae, nec competit alicui creaturae naturaliter et principaliter, nec in se, nec in suo simili, non est communicabile etiam instrumentaliter; unde, cum producere gratiam sic excedat limites creaturae, ut nulli competat per naturam principaliter, nec in se, nec in simili vel majori, nulli est communicabile, vel saltem nulli communicatum est, etiam instrumentaliter. Econtrario autem, cum libero arbitrio competat principaliter se ad gratiam disponere, et facere id quod est immediata dispositio ad gratiam, si dispositionem ad gratiam facere communicatur sacramento instrumentaliter, non erit hoc creare, nec creaturam extra limites suos ponere. Verum est quod in hoc est dissimile, quod anima quae per putrefactioni et instrumentali. - Qui. Pr. neni generatur a caelo, est ejusdem rationis cum illa quae per semen generatur a particulari agente, quamvis aliqui dixerint oppositum; dispositio autem quae est character, non est aliquid unius rationis p essentiam cum dispositione quae est actus liberi arbitrii, quamvis sit unius rationis per efficientiam, etiamsi sit alia gratia in sacramentis ab illa quae est in virtutibus et donis, quia character et ornatus sacramentalis principaliter disponunt ad gratiam gratum facientem, quae est una in omnibus. Sed nec illa dissimilitudo obstat. Quia etiam sunt animae aliquae imperfectae, quae a solo coelo producuntur; sed non creantur, quia nobiliores ab animato producuntur. Et sic est in proposito, si (a) dispositio quae est per liberum arbitrium, est nobilior quam illa quae est per sacramentum , et efficacior : tunc enim si dispositio nobilior competit per naturam principaliter uni creaturae, alia, quae est inferior, poterit instrumentaliter alicui creaturae etiam inferiori communicari. Si autem dispositio sacramentalis est nobilior quam liberi arbitrii, adhuc sequetur idem, ut probabitur.

Praeterea (S) : Quod est supernaturale secundum genus suum totum, illud creatur; nec ejus productio aliquo modo creaturae communicatur. Sed quod non est supernaturale secundum genus suum, licet secundum esse speciei sit supernaturale, potest ejus productio communicari creaturae, saltem instrumentaliter. Sicut aliqui dicunt, quod charitas, quae, secundum totum genus suum, est supernaturalis, et gratia, non possunt produci virtute creata; sed diligere Deum super omnia, est naturale secundum genus suum; diligere autem meritorie, est supernaturale secundum speciem suam, sive quoad efficaciam (y) sive quoad substantiam, ut quidam dicunt; tamen hoc potest creatura per virtutem Dei, vel immanentem, sicut est charitas, vel in motu, ut Magister dicit.

Ex his ergo patet quod illud quod ex natura sui generis principaliter competit alicui creaturae, potest supernaturaliter communicari alicui alii etiam inferiori instrumentaliter : vel idem specie (sicut cum coelum in virtute Dei producit animam perfectam corporalem, quam animal perfectum producit ex natura); vel differentem specie, sive excellentiorem (ut in exemplo de dilectione meritoria dictum est), vel inferioris speciei (sicut coelum in virtute divina animam animalis imperfecti, quod generare non potest natura nisi per putrefactionem). Et hujus ratio est : quia, sicut videmus in naturalibus, quod aliquis effectus est in virtute unius causae naturaliter univoce, qui quidem est in virtute superioris causae aequivoce, sicut calefacere est a calore univoce, et a sole aequivoce, non utique nisi ordinatione Dei; DISTINCTIO I. 11. ET sic nulla contradictio apparet, si illud quod una creatura habet naturaliter et est perfectionis, virtute Dei detur alteri creaturae supernaturaliter. Propter (a) quod, cum Christus dicat, Matth. ultimo (v. 18), Data est mihi omnis potestas in coslo et in terra, nullum inconveniens videtur, si omnem potentiam alterativam quam habet quodcumque corpus, habuit corpus Christi : ut sic tactu suo curaret omnem morbum, quem herba vel gemma curaret suo tactu; et fimbriis vestimenti ejus, aut umbrae Petri, haec virtus potuit communicari, si eam aliqua umbra habuit vel corpus. Unde de Christo dicitur (Luc. 6, v. 19), quod virtus de illo exibat ac sanabat omnes. Et sic verificatur verbum Gregorii, 2. Dialogorum (cap. 30 et 31), quod sancti viri aliquando ex potestate miracula faciunt. Et similiter (6), anima Christi omnem virtutem motivam causae et corporis supernaturaliter habuit, quam habet quicumque angelus naturaliter.

Item : Si illam virtutem (y) quam habet una creatura naturaliter, potest alia a Deo obtinere supernaturaliter, multo magis aliam minus perfectam. Unde, cum liberum arbitrium, ex sua natura, possit disponere se ad gratiam perfectius et nobilius quam sit illa dispositio quae datur in sacramento, sive sit ab eo, sive non (propter quod nobilius dicitur adultus salvari per dispositionem a se factam proprio motu, quam parvulus per dispositionem a sacramento susceptam); igitur sic disponere potest communicari sacramento, cum melius disponere sit a libero arbitrio. Immo, etiamsi dispositio habitualis sacramenti esset nobilior quam actualis liberi arbitrii, propter hoc quod ipsa manet et alia non, adhuc, ex similitudine generum supradicta, illa potest communicari; sicut de dilectione Dei meritoria, quae nobilior est. Sed, simpliciter loquendo, dispositio liberi arbitrii est melior : quia, illa posita, non potest esse obex ad gratiam, sicut potest esse cum charactere; forma autem quae est dispositio, et cujus a (o) natura finis est disponere, tanto simpliciter est melior, quanto est dispositio efficacior et infallibilior. "

Haec Petrus, in forma.

Ex quibus apparet quod minor prius negata, est falsa. Non enim character, aut ornatus, aut dispositio quam sacramentum instrumentaliter causat, est forma simpliciter supernaturalis, ita ut ejus productio creatio dici mereatur. Ad secundum dicitur quod dispositio causata per sacramentum, sive sit character, sive alia dispositio ad gratiam, causatur et producitur in instanti, sicut et gratia. Et ad hujus improbationem, dicitur quod, sicut oratio prolata, in ultimo instanti prolationis (a) hoc. - Ad. Pr. sua?, causat perfectam significationem in anima proferentis, aut alterius, si sit capax (et hoc, sive in illo instanti permaneat aliqua pars divisibilis soni, sive aliquod indivisibile se habens ad totum sonum sicut mutatum esse ad motum, vel instans ad tempus, ut non sit pars totius successivi, sed terminus intrinsecus, quomodocumque hoc sit); sic (a) in illo instanti datur virtus orationi, et actio respectu effectus ad quem instrumentaliter attingit. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 8, q. 2, art. 3, arguit, sexto loco : " Faciens et factum, causa et causatum, debent esse simul : quia quod non est, non potest aliquid facere, nec causa alicujus exsistere. Sed cum conversio praedicta fiat in instanti, et verba formae successive proferantur, quando fit conversio, verba illa non possunt simul esse, nisi secundum aliquid minimum sui. Igitur virtute aliqua quae sit in illis verbis, non potest fieri conversio. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum quod virtus conversiva quae est in his verbis, cum sit sacramentalis, sequitur significationem. Significatio autem exsistentis conversionis, cum importet ordinem unius ad alterum, non potest fieri per dictionem; sed oportet quod per orationem fiat, cujus partes, quamvis successive proferantur, tamen significatio est tota simul, quam tunc complet ultima orationis particula, ad modum differentiae ultimae in diffinitionibus. Et hac significatione exsistente, in ultimo prolationis instanti fit transsubstantiatio. " Item, septimo loco,arguit sic : " Verba ista non habent virtutem ex seipsis; hoc planum est. Si ergo habent aliquam hujusmodi virtutem, oportet quod sit eis data divinitus. Oportet autem hanc virtutem esse simplicem, cum ejus effectus sit in instanti. Simplex autem virtus non potest successive dari, et ejus subjectum oportet esse simplex. Cum ergo praedicta verba successionem habeant, non potest ipsis talis virtus esse collata. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, significatio orationis, quamvis, relata ad partes quibus fit significatio, videatur composita, tamen, relata ad rem significatam, simplex est, inquantum significat unum quid, scilicet compositionem hujus cum hoc; sicut etiam Philosophus dicit, 5. Metaphysicae (t. c. 19), quod substantia senarii non est bis tria, sed semel sex, quam ibi qualitatem nominat. Unde sicut ad hanc qualitatem senarii se habent partes ejus ut dispositiones materiales, non ut qualitates partium, sicut partes unius totius qualitatis; ita significationes partium sunt dispositiones ad significationem totius orationis, quae consurgit ex significatione partis in ordine ad omnes praecedentes. Sed quia virtus conversiva sequitur significationem, ideo in ipso complemento significationis datur illa virtus toti orata) nic.

Orti. Pr. tioni, ita quod singulae partes se habent materialiter tantum ad illam virtutem. " - Haec ille. - Simile ponit, 3 p., q. 78, art. 4, in solutione tertii, ubi sic dicit : " Verba quibus fit consecratio, sacramentaliter operantur. Unde vis conversiva, quae est in formis horum sacramentorum, sequitur significationem, quae in prolatione ultimae dictionis terminatur. Et ideo in ultimo instanti prolationis verborum praedicta verba consequuntur hanc virtutem, in ordine tamen ad praecedentia. Et haec virtus est simplex, ratione significati; licet in ipsis verbis exterius prolatis sit quaedam compositio, s

Haec ille.

Et in multis aliis locis ponit eamdem sententiam. Ex quo patet responsio ad argumentum. Cum autem dicit arguens, quod sacramentum non habet actionem suam naturalem in instanti, ergo nec supernaturalem; quia, secundum nos, etc;

dicitur quod sicut motus corporis non est in instanti, tamen mutatum esse ejus est in instanti; sic actio corporis, dato quod non esset tota simul in instanti, tamen aliquid ejus, puta actum esse, vel egisse, aut aliud ejus indivisibile, se habens ad totam actionem sicut mutatum esse ad motum, vel instans ad tempus, aut punctus ad lineam, potest esse in instanti. Item: sicut sol illuminat in instanti, et sensibile causat aliquid in sensu in instanti; sic sermo, vel vox, potest causare in anima aliquid in instanti, puta completam significationem orationis, praesupposita prolatione praecedentium vocum aut syllabarum. Item : dato quod nec oratio, nec aliqua ejus pars divisibilis, nec aliquid ejus indivisibile orationem terminans, posset habere aliquam actionem naturalem in instanti, cum hoc stat quod effectus ejus causatus in tempore remanet in instanti, puta ablutio ex parte aquae, vel significatio plena ex parte verborum, aut aliquid hujusmodi ex tali prolatione derelictum; et hoc sufficit ad hoc quod possit virtute supernaturali, et actione supernaturali, agere in instanti. Cum vero ulterius dicit arguens, quod fictio est dicere quod aliqua syllaba formetur in instanti, etc; -dicitur, ut prius, quod sicut motus localis non fit in instanti, sed in tempore, tamen indivisibile terminans motum, puta mutatum esse, fit et habet esse in instanti; sic proportionaliter, dato quod littera vel syllaba formetur in tempore, et non in instanti, tamen terminus ejus indivisibilis fit et habet esse in instanti. Et hoc sufficit ad propositum, scilicet quod syllaba, secundum aliquid sui divisibile vel indivisibile, habeat esse in instanti. Cum vero ulterius dicitur, quod si aliqua syllaba efficit totum effectum sacramenti, tunc illa sola est sacramentum, et aliae non faciunt ad sacramentum, etc; - dicitur quod consequentia non valet: quia, sicut post latius dicetur, sacramentum habet significare et efficere; et ideo, dato quod aliae syllaba? nihil efficerent ad inductionem gratiae, tamen agerent ad complementum significationis sacramenti; et ita faciunt ad sacramentum, et ejus integritatem. Tamen non oportet ad hoc fugere : quia eo modo quo faciunt ad complementum significationis, agunt mediate vel immediate, complete vel dispositive, ad effectum sacramenti, qui sequitur completam significationem totius orationis. Cum vero ulterius dicitur, quod ultima syllaba non potest agere in virtute praecedentium, quia ex illis nihil relictum est, etc.; - dicitur quod falsum est : quia, sicut recitatum est ex dictis sancti Thomae (4. Sentent., dist. 8, q. 2, art. 3, ad 6 et 7 ; et, 3 p., q. 78, art. 4, ad 3 ), praecedentes syllabae reliquerunt partiales significationes, quae se habent ad totalem significationem totius orationis sicut dispositiones. Et ita patet quod tota deductio hujus argumenti, etsi multum videatur habere apparentiae, tamen vacua est, apud recte considerantes, veritatis et exsistentiae; sicut postea ex dictis Petri de Palude melius ostendetur. Ad tertium dicitur quod in sacramento Eucharistiae ponenda est praedicta causalitas utroque modo, quam tangit arguens. Et ad hujus improbationem, dicitur primo, quod, licet species panis non agat instrumentaliter ad realem exsistentiam corporis Christi in sacramento, neque ad aliquam dispositionem praeviam, adhuc (a) tamen verba consecrationis instrumentaliter attingunt ad aliquam dispositionem praeviam transsubstantiationi, non ordine temporis, sed naturae vel rationis. Et ad hujus improbationem, dicitur quod illa dispositio ad quam attingunt verba consecrationis Eucharistiae, non oportet quod sit qualitas aut accidens positivum; sed forte est dispositio privativa, vel negativa; sicut expulsio unius formae a subjecto, est dispositio ad introductionem formae oppositae vel incompossibilis. Sic in proposito : imaginandum est quod verba sacramentalia, virtute divinitus collata, attingunt instrumentaliter in sacramento Eucharistiae ad hanc dispositionem, quod substantia panis desinat esse sub speciebus panis; non quidem ad hoc quod substantia illa desinat esse simpliciter, nec ad hoc quod transeat in corpus Christi; sed ad hoc quod non sit sub illis speciebus : ut, sicut per agens naturale, propria virtute, efficit quod materia, vel aliquod subjectum, aut passum, desinit informari aliqua forma substantiali vel accidentali; ita, in hoc sacramento, verba consecrationis, virtute divinitus collata, ad hoc instrumentaliter pertingunt, quod species prius informantes substantiam panis aut vini, desinant praedictam substantiam informare, et tollant praedictam inhaerentiam accidentium ad totum praecedens; non autem quod faciant accidentia sine subjecto subsistere, nec ad hoc quod corpus Christi sit sub praedictis accidentibus. Et ad hunc sensum DISTINCTIO I. II. ET III. - QUAESTIO I. videntur mihi intelligenda dicta sancti Thomae, 4. Sentent. , prima distinctione, q. 1, art. 4, q 1 , in solutione sexti, ubi sic dicit: " In transubstantiatione, cum sit quidam motus seu mutatio, duo sunt, scilicet recessus a termino, et accessus ad terminum. Verba igitur sacramentalia pertingunt instrumentaliter ad transsubstantiationem, quantum ad recessum a termino a quo; sed quantum ad accessum ad.terminum ad quem, non pertingunt instrumentaliter, nisi dispositive, sicut accidit in aliis sacramentis. "

Haec ille.

Item, 4. Sentent., dist. 8, q. 2, art. 3, sic dicit, in solutione argumenti quinti: " Haec virtus, inquit, agentis principalis respicit principaliter terminum ad quem. Sed virtus causae instrumentalis quandoque non attingit ad terminum ad quem, sed habet operationem suam in his quae sunt citra terminum; sicut qualitates activae elementares non attingunt ad animae rationalis introductionem. Et similiter hic contingit: quia virtus illa instrumentalis quae est in verbis, habet operationem suam supra substantiam panis, quia verbum ad elementum accedit ut fiat sacramentum, secundum Augustinum (tract. 80 sap. Joan.); non est autem aliquo modo causa eorum quae sunt in termino ad quem, sicut quod sint accidentia sine subjecto, vel aliquid hujusmodi. " Et simile ponit in multis aliis locis. Ex quibus patet quoii illa dispositio ad quam pertingunt instrumentaliter verba consecrationis Eucharistiae, non est subjective, neque in corpore Christi, neque in substantia panis aut vini, sed potius in speciebus remanentibus. Efficiunt enim quod hujusmodi species desinant informare proprium et primum subjectum, et quod substantia panis aut vini non sit sub eis, et quod desinat praecedens informatio et inhaesio. Dicitur secundo, quod, sicut arguens non reputat fictionem, quod haec verba, Hoc est corpus meum, sint causa sine qua non conversionis panis in corpus Christi, potius quam alia verba; ita nullus catholicus debet reputare fictionem, sed potius veritatis expressionem, quod praedicta verba sint causa per quam instrumentalis et dispositiva ad dictam transsubstantiationem. Dicitur tertio, quod, in instanti completae prolationis verborum, sonus tangit speciem panis aut vini aliquo tactu, aut corporali, aut intentionali vel virtuali, aut aliquo alio, sicut prius dictum fuit (ad 2" Durandi, et ad 2 " Scoti 1; et idcirco tunc possunt agere. Dictum autem Philosophi intelligendum est de multiplicatione reali ipsius soni; quia illa fit in tempore, cum consequatur motum localem. Secus est de multiplicatione specierum et intentionum soni; quia illa potest fieri in instanti, sicut multiplicatio specierum colorum. Tamen, quidquid sit de hoc, sufficit quod in ultimo instanti verborum prolationis verba illa contingant speciem panis et vini aliquo contactu, nec requiritur quod sit corporalis, ut prius dictum est (ad 2 Durandi).

Item, posito quod requireretur contactus corporalis agentis instrumentalis ad species Eucharistiae in transsub-stantiatione, potest dici quod, in ultimo instanti prolationis verborum, licet sonus non tangat corporaliter Eucharistiam, tangit tamen aerem contiguum Eucharistiae; et sic, eodem instanti, virtus datur sono, quae multiplicata, per medium, in eodem instanti, pertingit ad hostiam, licet sonus in eodem instanti ad hostiam non pertingat. Idem enim est aerem tangere hostiam, ac si sonus eam tangeret, ex quo aer vehit virtutem de sono ad hostiam.

Potest etiam dici, et forte verius, quod, cum dicit quod sacramenta sortiuntur effectum in ultimo instanti completae prolationis verborum sacramentalium, illa completa prolatio intelligenda est quando verba, aut aequipollens verbis, attingunt suscipientem sacramentum, vel materiam, et non ante. Et multis aliis modis illud sophisma potest declinari. Petrus tamen de Palude sic dicit : " Si verba cessant antequam motus aeris deveniat ad illam rem in qua debet esse effectus, species soni, in eodem instanti, defertur ad illam rem cum qua subjective est virtus in aere; alias esset sine subjecto, cum sonus sit accidens, cujus subjectum est solus aer. d

Haec ille.

Et redit in idem cum prima solutione. Dicitur quarto, quod, posito, sed non concesso, quod verba Eucharistiae non haberent quamcumque efficaciam circa transsubstantiationem, adhuc stat quod species manentes post prolationem verborum habeant efficaciam instrumentalem dispositivam respectu gratiae inducendas in accedente digne ad sacramentum. Ad quartum dicitur primo, quod ponere dispositionem ad gratiam causari per sacramenta novae legis, non est superfluum, sed necessarium, si sacramenta dicantur esse aliquo modo causa gratiae. Et cum dicit arguens, quod fictio est ponere in Eucharistia talem dispositionem, etc.;

dicitur quod nos non ponimus aliquam dispositionem positivam inter species et exsistentiam corporis Christi, sicut dictum est supra (ad3 ""); ponimus tamen virtute specierum sacramentalium causari in digne accedente ad sacramentum dispositionem ad gratiam. Unde illud argumentum peccat per fallaciam consequentis.

Dicitur secundo, quod in sacramentis non imprimentibus characterem, imprimitur vel causatur ornatus disponens ad gratiani, sicut in sacramento poenitentiae. Et ad rationem ad oppositum,

dicitur quod consequens finaliter illatum, non est inconveniens. Illud enim concedit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 17, q. 3, art. 4, q 1, ubi sic dicit : a Confessio est actus virtutis, et est pars sacramenti. Secundum autem quod est actus virtutis, est actus meritorius proprie; et sic confessio non valet facta sine charitate, quae est principium merendi. Sed secundum quod est pars sacramenti, sic ordinat confitentem ad sacerdotem, qui habet claves Ecclesiae, qui per confessionem conscientiam confitentis cognoscit (a); et, secundum hoc, confessio potest esse in eo qui non est contritus; quia potest peccata sua sacerdoti innotescere, et clavibus Ecclesiae se subjicere. Et quamvis tunc non percipiat absolutionis fructum, tamen, recedente fictione, percipere incipiet, sicut etiam est in aliis sacramentis. Unde non tenetur iterare confessionem, qui fictus accedit; sed tenetur postmodum suam fictionem confiteri. " - Haec ille. - Et similia ponit in aliis locis. - Dicitur tertio, quod nullum inconveniens esset dicere quod sacramenta non imprimentia characterem, in ficto talia suscipiente non causant aliquam dispositionem remanentem post susceptionem (6) sacramenti; sicut videtur dicere de sacramento Eucharistiae sanctus Thomas, 4. Sentem., dist. 4, q. 3, art. 2, q 3, ubi arguit sic, tertio loco : " Sicut, inquit, aliquis ficte accedit ad baptismum, ita et ad sacramentum Eucharistiae. Sed, recedente fictione, Eucharistias effectum non percipit, qui prius fictus accesserat. Ergo nec etiam recedente fictione, aliquis baptismi effectum percipit. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum, inquit, quod in Eucharistia non imprimitur character, cujus virtute posset aliquis efficaciam sacramenti percipere, fictione recedente; et ideo (y) non est simile. "

Haec ille.

Si tamen ex hoc arguatur quod si sacramentum Eucharistiae non causat dispositionem ad gratiam in accedente ficte, ergo nec in accedente congrue, et sine quacumque fictione, et in dispositione contraria,

apparet quod est fallacia consequentis. III. Ad argumenta Aureoli. - Ad primum Aureoli contra eamdem tertiam conclusionem, dicitur quod minor est falsa. Et ad ejus probationem, dicitur quod responsio ibidem recitata, bona est; et eam ponit sanctus Thomas (4. Senteni., dist. 1, q. 1, art. 4, q"" 1; et dist. 8, q. 2, art. 3, ad 5" ), ut visum fuit supra (ad 3 Scoti). - Et ad improbationem dictae responsionis, dicitur quod responsio illa intelligenda est in secundo sensu, et non in primo, sicut superius visum fuit (ad 3" Scoti). Et sic Ad primam improbationem responsionis secundo modo intellectae, dicitur, negando majorem, si generaliter intelligatur, potissime ad hunc sensum, quod, quacumque actione receditur a termino a quo, accedatur ad terminum ad quem, inductive et perfectissime. Si autem intelligatur quod, quacumque actione receditur a termino a quo, accedatur ad terminum ad quem, dispositive, vel perfective, aut quocumque modo, tunc major est vera; sed nec ipsa, nec conclusio illata, ad hunc sensum intellectae, sunt ullatenus contra nos; concedimus enim quod virtus verborum consecrationis agit dispositive ad exsistentiam corporis Christi sub speciebus, non autem perfective vel immediate terminum ad quem inducendo. Et sciendum etiam quod alia est mutatio qua desinit terminus a quo, et alia qua incipit terminus ad quem. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 28, art. 1, sic dicit : " Differentia est inter motum et mutationem. Nam motus unus est quo aliquid affirmative significatum abjicitur, et aliud affirmative significatum acquiritur : est enim motus de subjecto in subjectum, ut dicitur, 5. Physicorum (t. c. 9); subjectum autem intelligitur hic aliquid affirmative monstratum, ut album et nigrum; et ideo unus motus alterationis est, quo album abjicitur, et nigrum acquiritur. Sed in mutationibus quae sunt generatio et corruptio, aliter est : nam generatio est mutatio de non subjecto in subjectum, ut de non albo in album; corruptio vero est mutatio de subjecto in non subjectum, ut de albo in non album; et ideo in abjectione unius affirmati, et acceptione alterius, oportet esse duas mutationes, quarum una sit generatio, et alia corruptio, vel simpliciter, vel secundum quid. Si ergo in transitu qui est de albedine in nigredinem, consideretur ipse motus, idem motus significatur per ablationem unius et inductionem alterius; non autem significatur eadem mutatio, sed diversa; tamen se invicem concomitantes, quia generatio unius non est sine corruptione alterius. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod cum alia mutatio sit qua abjicitur terminus a quo, et alia qua inducitur terminus ad quem, nil mirum si aliqua actio potest esse ad primum, quae non erit ad secundum, nisi dispositive. Ad secundam improbationem praedictae responsionis, dicitur, negando primam consequentiam ibi factam. Non enim oportet quod, si verba sacramentalia agunt ad desinitionem panis sub speciebus, quod eorum actio sit annihilativa : quia, ut supra dictum fuit (ad 3" Scoti), verba illa non agunt directe ad hoc quod substantia panis desinat esse simpliciter aut in se, sed ad hoc quod desinat esse sub speciebus sacramentalibus, et quod desinat esse informatio et inhaerentia illarum ad substantiam panis; hoc enim non transcendit activitatem creatura;, cum per agens naturale possit tolli talis inhaerentia et informatio, ut cum de calido fit non calidum, et tamen non dicitur annihilare. Item, dato quod verba sacramentalia agant instrumentaliter ad desinitionem formae substantialis panis, non propter hoc actio illa erit annihilativa; quia agens naturale propria virtute naturali hoc posset facere, sicut patet de virtute digestiva animalis convertentis panem in carnem. Et forte in proposito verba sacramentalia agunt ad desinitioiiem formaesubstantialis panis. Non tamen credo quod agant.ad desinitionem materiae; quia solus Deus hoc potest. Agunt tamen, ut dixi, ad hoc quod panis et quaelibet ejus pars essentialis desinat esse sub speciebus.

Utrum autem debeat concedi quod substantia panis desinat esse in hoc sacramento? Dicitur quod sic. Nam sanctus Thomas, 4. Sentcnt., dist. 11, q. 1, art. 2, arguit sic, lertio loco : " Si unum contradictoriorum est falsum, reliquum de necessitate erit verum. Sed, facta conversione, haec est falsa, Panis est aliquid, vel, Depanc est aliquid. Ergo haec est vera, Nihil est depone. Ergo panis est annihilatus. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, quamvis panis non sit aliquid, tamen illud in quo panis est conversus, est aliquid, conversione facia; et ideo non sequitur quod panis sit annihilatus. "

Haec ille.

Item, quarto loco, arguit sic : " Illud dicitur annihilari, quod nec in se neque in alio manet. Sed panis substantia non manet in se, facta conversione; neque manet in corpore Christi, quia sic corpus Christi augeretur. Igitur penitus annihilatur. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, quamvis non maneat (a) panis in se, neque in alio, manet tamen corpus Christi, in quod conversus est; et ideo non sequitur quod sit annihilatus. " Idem ponit in 3 p., q. 75, art. 3, in solutione primi et tertii. Ex quibus apparet quod secure potest dici et asseri quod in consecratione Eucharistiae substantia panis desinit esse. Et hoc iterum patet per expositionem hujus verbi desinit. Haec enim copulativa est vera : In ultimo instanti prolationis verborum sacramentalium, substantia panis prius exsisteidis sub his speciebus, nunc non est; et eadem substantia immediate ante hoc instans fuit.

Ad tertiam improbationem praediclae responsionis, dicitur quod deficit in duobus. Primo, quia supponit quod verba sacramentalia non possint aliter agere in Eucharistia, quantum ad terminum a quo, nisi causando desinitionem simplicem substan-tiae panis; hujus autem oppositum superius est ostensum (ad 3 Scoti; et hic, ad i2 improb.). Secundo, quia assumit unam falsam conditionalem et consequentiam, scilicet quod, si verba sacramentalia agant ad hoc quod Deus subtrahat influxum ad esse panis, (6) etiam possent agere ad hoc ut subtraheret influxum alterius creatura: ad esse. Patet enim quod ista conditionalis non habet aliquam apparentiam : quia verba sacramentalia ordinantur ad conversionem et transsubstanliatioiiem panis, non autem lapidis aut ligni; nec applicantur tanquam instrumentum a Deo principali convertente ad conversionem lapidis, sed panis et vini. (x) maneat.

manet iV. (5) quod. - Ad. Pr. Conceditur tamen quod Deus posset conferre virtutem conversivam lapidis in corpus Christi aliquibus verbis, sicut contulit verbis sacramentalibus virtutem conversivam panis et vini in corpus et sanguinem Christi.

Ad confirmationem, dicitur primo, quod contradicit verbis praecedentibus, ubi negabat desinitionem substantia; panis, quam hic asserit. Dico secundo, quod opinio nostra non ponit quod verba sacramentalia agant ad totalem desinitionem substantias panis, sicut arguens false putat; sed, ut saepe dictum est, agunt instrumentaliter ad desinitionem forma? substantialis panis, vel ad desinitionem informationis et inhaerentia? specierum panis et vini ad sua subjecta praecedentia. Non autem ponimus quod agant ad desinitionem materiae. Sicut enim, in mutationibus naturalibus, dure formae substantiales, aut accidentales, succedunt sibi invicem in eodem subjecto; ita, in transsubstantiatione sacramentali, duae substantia? succedunt sibi sub eisdem accidentibus, licet talia accidentia non inhaereant secunda? substantia? sicut inhaerebant prima?. Et de hac successione sanctus Thomas, 3 p., q. 75, ari. 8, diffuse loquitur; et, 4. Senteni., dist. 11, q. 1, art. 4. Ad quartam improbationem illius responsionis, concessis duabus suppositionibus ibi positis, dicitur quod actio verborum sacramentalium qua agunt ad desinitionem formae substantialis panis, vel ad desinitionem inhaerentiae et informationis accidentium ad substantiam panis, vel ad hoc quod substantia panis desinat esse sub accidentibus, duo importat, sicut et quaelibet actio corruptiva. Primum est forma qua? per lalem actionem abjicitur; secundum est habitudo de genere actionis. Et quidem, quantum ad secundum, est subjective in agente, puta in verbis sacramentalibus, non autem in passo, puta substantia panis, vel in corpore Christi. Sed quantum ad primum, puta desinitionem formae, vel quoad ipsam formam desinentem, quaecumque illa sit, non habet quodcumque subjectum, proprieloquendo: cum talis forma desinat in instanti tota simul, et, pro illo instanti quo desinit, ipsa non sit, et primo non sit, vel incipiat non esse; formae autem desinenti esse, et incipienti non esse, non oportet assignare subjectum, cum nihil sit; potissime quia non solum talis forma, in proposito nostro, et de qua loquimur, desinit esse, immo etiam suum subjectum desinit esse, licet non per actionem verborum sacramentalium, sed solius Dei. Licet autem praedicta actio non habeat subjectum, non tamen est subsistens: quia nihil est, vel non est aliquid; et sic nec est inhaerens, nec subsistens, sed purum non ens; sicut corruptio lucis in aere est non ens, scilicet (a) ipsa lux corrupta, licet habeat subjectum illo modo quo negatio vel privatio habet subjectum. ." scilicet. - Om. Pr. Nec mirum si omnia ista, vel multa ex illis, sint miraculosa : quia creatura bene potest concurrere effective instrumentaliter ad opus miraculi; sicut ostendit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 6, art. 4; et, 2 2 , q. 178, art. 1. Et de hoc fuit in Tertio (dist. 15, q. 1) diffusius dictum.- De responsione vero quam arguens recitat, et de ejus improbatione, non oportet laborare : quia non ponimus quod substantia panis desinat illo modo quem arguens fingit, puta quod sit dare ultimum instans esse panis; sed potius primum instans sui non esse. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 75, art. 7, in solutione primi, sic dicit: a Haec conversio perficitur per Verba quae a sacerdote proferuntur; et ita ultimum instans prolationis verborum est primum instans in quo est in sacramento corpus Christi. In toto autem tempore praecedente, est ibi (a) substantia panis. Cujus temporis non est accipere aliquod instans proximo praecedens ultimum; quia tempus non componitur ex instantibus consequenter Se habentibus, ut probatur in 6. Physicorum (t. c. 76). Et ideo est dare quoddam instans in quo primo est ibi corpus Christi; non est autem dare ultimum instans in quo sit ibi substantia panis, sed est dare ultimum tempus. Et idem est in mutationibus naturalibus, ut patet per Philosophum, in 8. Physicorum (t. c. 72). "

Haec ille.

Et similia dicit, 4. Sentent., dist. 11, q. 1, art. 3, q 2, in solutione secundi.

Quod autem praedicta superius sint de mente sancti Thomae, potissime qualiter actio verborum habeat subjectum vel non, apparet. Ipse quidem, 4. Sentent., dist. 8, q. 2, art. 3, in solutione secundi, sic dicit : " Virtus creata praesupponit materiam in qua operetur. Quod quidem contingit esse dupliciter. Uno modo, ita quod sit mutationis subjectum; sicut accidit in conversionibus naturalibus. Alio modo, ita quod subsit termino a quo, non autem mutationi; sicut accidit in dicta mutatione. Sed creatio neutro modo materiam praesupponit. Et ideo magis potest aliquid Deo cooperari (6) instrumentaliter in hac conversione, quam in opere creationis. " - Haec ille. - Ex quo patet quod illa mutatio nonhabet subjectum; et per consequens, nec actio verborum, ex ea parte qua est eadem motui vel mutationi. Qualiter autem actio et passio sint unus et idem motus, et qualiter motus et mutatio sint idem quod forma acquisita vel perdita per motum, diffuse visum fuit in 2. Sentent., in prima distinctione (q. 2). Ad secundum principale, negatur antecedens. Et ad ejus probationem, dicitur quod nostra positio melius salvat efficaciam et activitatem sacramentorum novae legis, quam opposita opinio ponens ea esse causas sine quibus non, et nihil penitus efficere in anima ad collationem et susceptionem gratiae. Tunc, ad primam rationem in oppositum, dicitur, negando principalem minorem, scilicet quod character, vel ornatus, quem ponimus causari instrumentaliter effective per sacramenta, non sit magis ex natura rei dispositio ad gratiam quam extrinseca natura vel operatio sacramenti, puta ablutio vel unctio. Cujus ratio multiplex posset assignari : potissime quia totaliter apparet improbabile quod dispositio ultimata ad gratiam sit subjective in corpore exterius; et quod sacramentum novae legis non causet aliam dispositionem ad gratiam quam hujusmodi exteriorem ablutionem vel unctionem, quam posset facere sacramentum veteris legis, vel alia res corporea quae nullo modo est sacramentum; vel quod aliquid sit dispositio ad gratiam, quod potest esse subjective in asino vel in lapide. Tunc ad primam probationem hujus minoris jam negate, dicitur, negando consequentiam ibi factam; non enim oportet quod quicumque habet gratiam, habeat characterem. Et cum dicitur quod habens formam in summo, etc;

dicitur quod hoc est verum loquendo de dispositione convertibili cum forma ad quam disponit, sic scilicet quod forma non potest haberi sine tali dispositione, nec econtra dispositio sine forma; character autem non sic est dispositio ad gratiam, et praesertim quia non disponit ad gratiam de proximo et directe, sed ad aliquid aliud. De hoc beatus Thomas, 3 p., q. 63, art. 4, in solutione primi, sic dicit : " Subjectum alicui accidenti (a) attribuitur secundum rationem ejus ad quod propinque disponit, non autem secundum rationem ejus ad quod disponit remote vel indirecte. Character autem directe quidem et proxime disponit animam ad ea quae divini cultus sunt exequenda. Et quia haec idonea non fiunt sine auxilio gratiae, quia ut dicitur, Joan. 4 (v. 24), eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare, oportet ex consequenti quod divina largitas recipientibus characterem gratiam largiatur, perquam digne impleant ea ad quae deputantur. Et ideo characteri magis est attribuendum subjectum secundum rationem actuum ad divinum cultum pertinentium, quam secundum rationem gratiae. "

Haec ille.

Item, 4. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 1, arguit sic, in quarto et (6) quinto loco : " Ea quae sunt in sacramentis novae legis, ordinantur ad gratiam causandam. Sed character non videtur posse causare gratiam ; quia multi characterem habere dicuntur, qui carent gratia. Ergo non videtur in sacramentis aliquis character imprimi. Si dicatur quod est dispositio ad gratiam,

Contra : Agens infinitum non requirit materiam dispositam; cum ergo gratia sit ab agente infinitae virtutis, videtur (a) accidenti.^ activitati Pr. (6) quarto et. - Om. Pr; DISTINCTIO I. 11. ET III. - QUAESTIO I. quod non oportet characterem dari in sacramentis ad disponendum ad gratiam. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod character est dispositio ad gratiam per quamdam congruitatis dignitatem. Ex hoc enim ipso quod homo mancipatus est divinis actionibus, et inter membra Christi connumeratus, fit ei quaedam congruitas ad gratiam suscipiendam : quia Deus perfecte in sacramentis homini providet; unde simul cum charactere, quo datur homini ut possit exercere actiones spirituales fidelium, vel passiones seu receptiones, datur gratia, qua hoc bene possit. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod character directe et proxime disponit ad aliud quam ad gratiam.

Ulterius, sciendum quod character non est dispositio nisi ad gratiam participatam et imperfectam, et est dispositio annexa imperfectioni; ideo non competit Christo. De hoc sanctus Thomas, 3 p., q. 63, art. 5, sic dicit : " Character sacramentalis est quaedam participatio sacerdotii Christi in ejus fidelibus : ut scilicet, sicut Christus habet plenam spiritualis sacerdotii potestatem, ita fideles ejus ei configurentur (a) in hoc quod participant aliquam spiritualem potestatem respectu sacramentorum et eorum quae pertinent ad divinum cultum. Et propter hoc etiam Christo non competit habere characterem; sed potestas sacerdotii ejus comparatur ad characterem sacerdotum, sicut illud quod est plenum et perfectum, ad aliquam suiparticipationem.it

Haec ille.

Item,4. Sentent., dist. 4, q.l, art. 3, q 5, sic dicit : " Quidam dicunt quod Christus non habuit characterem baptismalem, quia a baptismo nihil accepit; habuit autem characterem ordinis, qui pertinet ad quemdam eminentiae statum. Sed melius est ut dicatur quod Christus nullum characterem habuit : quia ipse habuit potestatem plenitudinis in sacramentis, quasi ea instituens, et eis efficaciam praebens; unde, sicut poterat inducere effectum sacramenti in aliquo sine sacramento exteriori, ita ex parte ipsius non requirebatur aliquod sacramentale interius. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod licet character sit dispositio ad gratiam, non tamen convertibilis et adaequata; et ideo non sequitur quod Christus habuerit characterem, quamvis haberet summam gratiam. Ad secundam probationem principalis minoris, patet per praedicta. Quia character non est dispositio ad gratiam, ex natura rei, convertibilis et adaequata, sed per quamdam congruentiam, et ex consequenti, et remote. Proxime autem disponit ad aliqua quae antiquis patribus nullatenus congruebant; et ideo characterem non habuerunt. De hoc sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 4, q 1, sic dicit : " Sicut dicit Philosophus, 2. Ethicorum (cap. 2), virtus ex quibus innascitur, ea

operatur, loquens de virtute acquisita; et similiter in omnibus virtutibus quae ex aliquibus actibus aliquo modo causantur. Unde, cum character sit virtus, seu potentia spiritualis, ad sacramentales actiones ordinata, si ex aliquo quod per nos fiat, imprimi debeat character, oportet quod per sacramenta novae legis imprimatur, et per ea tantum, quia ad illas actiones tantum directe illa potentia ordinatur. " - Haec ille. Ad tertiam probationem ejusdem minoris, patet ex dictis : quia procedit de dispositione convertibili et adaequata; character autem non est talis dispositio. Ad quartam probationem, negatur antecedens, si intelligatur de gloria et beatitudine quae est actus secundus, scilicet visio vel fruitio : quia gratia est subjective in essentia anima?, gloria vero, vel beatitudo, quae est actus secundus, recipitur in anima mediantibus suis potentiis, quae sunt intellectus et voluntas : et ita non eodem modo recipiuntur in anima. De hac materia plura dicta sunt, 2. Se"i-tcnt. (dist. 26, q. 1); et de hoc plura suo loco dicentur in sequentibus. Ratio vero in oppositum adducta, magis est ad oppositum quam ad propositum : quia imago Trinitatis non attenditur in anima immediate ratione essentiae, sed ratione potentiarum, vel habituum, vel actuum, secundum quod ostendit sanctus Thomas, 1 p.,q. 93, art. 7.

Item, concesso consequente illius argumenti, nihil habetur contra nos : quia nos non ponimus -quod character sit talis dispositio quae mediet subjective inter gratiam et essentiam animae; immo sanctus Thomas ponit quod gratia est subjective immediate in essentia animae, character vero in intellectu, vel voluntate, sicut apparet, 4. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 3, in solutione primae quaestiuncula?, ubi sic dicit : " Natura proportionaliter spiritualitati substernitur, sicut perfectibile perfectioni. Unde, sicut gratia, quae est spiritualis vita? principium, est in essentia animae sicut in subjecto; ita et character, qui est spiritualis potentia, est sicut in subjecto in naturali potentia animae, et non in essentia anima?, nisi mediante potentia. "

Haec ille.

Item, ibidem, arguit sic (arg. 1) : " Dispositio et habitus sunt in eodem subjecto. Sed character disponit ad habitum gratiae. Cum ergo gratia sit in essentia animae sicut in subjecto, videtur quod etiam character. J Ecce argumentum. Seqnitur responsio : " Dicendum, inquit, quod dispositionem esse in eodem subjecto cum eo ad quod disponit, non est necesse, nisi quando dispositio postea fit perfectio : sicut scientia quos prius fuit dispositio, postea fit habitus; et ideo disposito qua? est scientia, et habitus qui est scientia, sunt in eodem subjecto proximo. Non autem oportet hoc quando dispositio et perfectio differunt per essentiam; sed possunt esse in diversis subjectis ; et praecipue quando illa habent ordinem ad invicem : sicut operatio sensibilis, est dispositio ad intelligibilem operationem; et similiter character est dispositio ad gratiam. )) - Haec ille. Ad confirmationem, dicitur quod dispositio quae est necessitans (a) ad formam, potest esse duplex : quaedam quae importat omne positivum et omne negativum necessarium ad inductionem forma:; alia vero est, quae includit omne positivum, sed non omne negativum, vel privativum, puta remotionem omnis obicis et impedimenti. Loquendo de prima dispositione, major argumenti est vera. Sed argumentum in hoc sensu non procedit contra nos : quia non dicimus quod character sit illo modo dispositio quae est necessitas; quia, licet character includat omne positivum necessarium ad gratiam, non tamen omne privativum,puta remotionem fictionis, aut peccati mortalis; immo stat cum illo. Loquendo vero de dispositione secundo modo dida, negatur major argumenti, et conceditur quod character est illo modo dispositio quae est necessitans ad gratiam. Et quod dicladistinctiositad mentem sancti Thomae, patet; quia, 4. Senleiit., disi. 4, q. 3, ait. 2, q 2, sic dicit : " Ad hoc quod aliquid ellectum alicujus agentis percipere debeat, oportet quod se habeat in debita dispositione ad causam agentem, et ad effectum percipiendum. Et ideo indispositio voluntatis, quae ultimum effectum baptismi impedit, est duplex : una secundum ordinem ad sacramentum ipsum; alia secundum ordinem ad effectum sacramenti. Ad ipsum autem sacramentum, contingit voluntatem esse indispositam dupliciter : uno inodo, per subtractionem necessarii; alio irodo, per positionem contrarii. Similiter, per comparationem ad effectum baptismi, oporiet quod disponatur aliquis adhibendo necessarium, et removendo contrarium, etc. D - Haec ille. - Ex quibus patet quod perfecta dispositio quae est necessitans (6) simpliciter ad formam, duo requirit : scilicet remotionem contrarii, et positionem necessarii. Quod autem character sit dispositio secundo modo, et non primo modo, satis patet. Unde sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 4, q. 1, art. 1, in solutione quarti, sic dicit : " Character est causa sacramentalis gratiae; et quod quidam cum charactere gratiam non recipiunt, est ex eorum indispositione ad gratiam suscipiendum. " -Haec ille.

Item, q. 3,. art. 2, qia 3, sic dicit : " In baptismo imprimitur character, qui est immediata causa disponens ad gratiam; et ideo, cum fictio characterem non auferat, recedente fictione, quae effectum characteris impediebat, character, qui est praesens in anima, incipit hahere suum enectum; et ita baptismus I recedente fictione, effectum suum consequitur " -Haec ille. (a) iiivissiJaiw. - necessitas Pr. (6) necessitans. - necessitas IV. Patet ergo, ex omnibus supradictis, quod character est dispositio ad gratiam, non solum ex divino beneplacito formaliter, verum etiam aliqualiter ex natura rei, per modum cujusdam congruentiae; licet non sit dispositio convertibilis et adaequata ipsi gratiae, nec disponat immediate, proxime et directe ad gratiam, sed ad aliquos actus qui non possunt congrue exerceri sine gratia. Patet similiter quod non ita probabiliter ponitur quod sola operatio exterior naturalis sacramenti sit totalis dispositio ad gratiam causata per sacramentum, sicut de charactere vel ornatu causato in anima; et quod positio Aureoli non ita bene salvat activitatem vel causalitatem sacramentorum respectu gratiae sicut opinio nostra. Et consequenter prima ratio pro principali assumpto secundi principalis argumenti non procedit. Similiter nec secunda ratio pro eodem assumpto valet. Cum enim dicit quod positio nostra non salvat efficaciam sacramentorum nisi cum multis et pluribus pactis quam opinio opposita, etc.;

dicitur quod omnia pacta quae positio nostra ponit, sequuntur ex dictis Sacrae Scripturae, vel Sanctorum, aut Doctorum, aut ex recta et probabili ratione. Opinio vero contraria negat pacta sequentia ex praedictis; immo est improbabilior, et minus consona dictis Sanctorum.

Dicitur secundo, quod opinio contraria tot et forte plura pacta habet ponere quam nostra. Primo namque habet ponere tale pactum, quod, verbo accedente ad elementum, divina virtus agit in suscipiente sacramentum. Secundo, quod, in casu posito de tribus hostiis coram sacerdote, divina virtus solum agit in illam ad quam dirigitur intentio sacerdotis. Tertio, quod in baptismo divina virtus non confert effectum sacramenti, vel gratiam, quousque verborum prolatio et aquae ablutio sint complete. Quarto, quod habenti ablutionem baptismi divina virius confert gratiam. Et ita tot pacta habet ponere opinio contraria ex parte divinae virtutis assistentis, quot nostra ex parte virtutis inhaerentis sacramentis.

Dicitur tertio, quod ex positione nostra nulla inconvenientia sequuntur, sicut supra patuit. Ex opinione autem contraria multa sequuntur, sicut ostendit sanctus Thomas in probatione duarum ultimarum conclusionum, et etiam sicut supra deductum fuit : puta quod sacramenta nullam spiritualem dispositionem causant plus quam sacramenta veteris legis, nec plus quam aqua qua abluitur caput asini, aut oleum quo unguntur sotulares; et ulterius, quod baptismus, aut confirmatio, non confert suscipienti quamcumque dispositionem, cujus similis non sit capax creatura irrationalis. Et multa alia deliramenta, salva reverentia taliter opinantium, ex illa opinione sequuntur.

Dicitur quarto, ad primam confirmationem, quod ultima syllaba verborum sacramentalium causat effectum sacramenti, et non DISTINCTIO I. 11. ET III. - QUAESTIO I. praecedentes. Cujus causa superius dicta et assignata fuit (ad 2""" Scoti) : quia tunc est completa significatio totius orationis, et non prius. Nec valet quod dicitur de novo pacto; quia consimile pactum habet ponere opinio contraria, ut supra dictum est.

Dicitur ergo ad secundam confirmationem, quod virtus collata verbis sacramentalibus est subiective in vocibus et sonis verborum uno modo, sed alio modo est subiective in eodem subjecto in quo est vox vel sonus. Nec valet quod dicitur, qualitatem non esse subjectum qualitatis. De hoc sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 1, art. 3, sic dicit : " Subjectum tripliciter comparatur ad accidens. Uno modo, sicut praebens ei sustentamentum : nam accidens per se non subsistit, fulcitur vero per subjectum. Alio modo, sicut potentia ad actum : nam accidenti subjicitur, sicut quaedam potentia suo actui; unde et accidens forma dicitur. Tertio modo, sicut causa ad effectum : nam principia subjecti sunt principia per se accidentis. Quantum ergo ad primum, unum accidens subjectum alterius esse non potest : nam cum nullum accidens per se subsistat, non potest alteri sustentamentum praebere; nisi fortasse dicatur quod, inquantum quod est a subjecto sustentatum, aliud accidens sustentat. Sed quantum ad alia duo, unum accidens se habet ad aliud per modum subjecti : nam unum accidens est in potentia ad alterum, sicut diaphanum ad lucem, et superficies ad colorem ; unum etiam accidens potest esse causa alterius, ut humor saporis. Et per hunc modum, unum accidens dicitur esse subjectum alterius accidentis : non quod accidens possit alleri accidenti sustentamentum praebere; sed quia subjectum est receptivum unius accidentis, altero mediante. Et per hunc modum dicitur potentia animae esse subjectum habitus : nam habitus ad potentiam animae comparatur ut actus ad potentiam, cum potentia sit indeterminata, quantum est de se, et per habitum determinetur (Y) ad hoc vel illud: ex principiis etiam potentiarum habitus acquisiti causantur. Sic ergo dicendum est potentias animae esse virtutum subjecta; quia virtus inest animae, mediante potentia. D

Haec ille.

Ex quibus patet quod una qualitas potest dici subjectum alterius qualitatis. Ad tertium principale, negatur principale assumptum , scilicet quod instrumenta non recipiant a principali agente aliquam virtutem, sed solum motum localem. Et ad probationem, dicitur quod similitudo inducta de motu locali et aliis motibus valde inepte applicatur ad propositum; quia similitudo, si debite applicetur, falsum assumit, vel nihil contra nos concludit. Quod patet. Si enim intendat sic arguere : Sicut est in aliis motibus, etc.; sed, in illis motibus, puta qui sunt ad formam, forma inducta per agens vel movens non agit nec expellit aliam formam effective, sed solum formaliter; ergo, a simili, in motu locali, ubi acquisitum ipsi mobili per suum movens, non expellit aliud ubi ab eodem subjecto effective, sed formaliter,

tunc ratio bene concludit, sed non contra nos. Item, si arguitur sic: Sicut est in aliis motibus, sic est in motu locali; sed, in aliis motibus, mobile non agit nec expellit aliud mobile effective, sed tantum formaliter; ergo, in motu locali, mobile non agit nec expellit aliud mobile effective, sed solum formaliter,

patet quod similitudo directe procedit, et consequentia est bona; sed minor est falsa, sicut patet, quia ignis calefacit aerem, et aer manum; ideo nil mirum si conclusio sit falsa. Si vero intendat sic arguere : Sicut est in aliis motibus, etc.; sed, in aliis motibus, forma non agit effective, sed solum formaliter; ergo, in motu locali, mobile non agit effective, sed formaliter,

apparet quod similitudo false applicatur : quia in una propositione comparatur forma ad formam, et in alia mobile ad mobile: quae similitudo nulla est : quia alio modo se habet mobile ad mobile, quam forma ad formam, quantum ad hoc quod est movere, vel agere, vel expellere effective; quia formae inhaerenti, et nullatenus subsistenti, non competit agere effective, sed mobili motu locali, cujusmodi est baculus, vel serra, aut aliud instrumentum artis, potest competere agere, et movere, et expellere aliud corpus de loco suo et de suo ubi, non quidem solum formaliter, immo etiam effective, et per virtutem impressam a movente. Unde haec est expresse mens Philosophi et sui Commentatoris, 8. Physicorum, part. 82, ubi Aristoteles, loquens de motu projectorum in aere aut aqua, sic dicit : Primus motor est qui hoc facit : verbi gratia, qui movet acrem, aut aquam, aut aliud quod natum est moveri et movere. Sed non debet simul quiescere ab hoc quod moveat et moveatur; immo cessat moveri, ab hoc quod moveatur, cessante ejus motore a motione, et postea remouet movendo. Unde unum (i) movet aliud sibi succedens, et procedit istud aliwl etiam (6) hoc eodem processu. Motus autem illius quiescit, cum virtus movendi diminuitur in successione paulatim; et ultimo cessat, quando motorpenultitnus pervenit ad hoc quod nihil agat, sed solum movetur (-j).

Haec Aristoteles.

Ubi Commentator sic dicit : a In motu aquae a lapide projecto in illam, videmus partem quae sequitur lapidem moveri undique; deinde transfertur motus ab illa parte ad partem consequentem ; deinde illa ad aliam, quousque cesset. Partes tamen aquae non simul moventur, sicut moventur partes figurati corporis. Et hoc patet in circulis qui in aqua fiunt, quando lapides cadunt in (f) movetur. - moreat Pr. ft. "H^ eam. Motus autem harum partium ideo quiescit, quia virtus motiva non cessat diminui et deprimi (i) in illis partibus quae movent se invicem successive, adeo (6) quod in ultima parte non remanet movere, sed solum moveri. " - Haec ille. - Similia dicit, 3. de Anima, com. 65. Ex quibus apparet : Primo, quod in talibus corporibus se invicem moventibus, puta partibus aquae, vel lapide, et aqua, primum movens non movet effective immediate omnia sequentia; sed primum effective movet secundum, et secundum effective movet tertium, et non solum formaliter. Secundo, apparet quomodo tam Philosophus quam Commentator senserunt quod, in motu violento, secundum movens habet a primo non solum motum localem, quinimmo virtutem movendi tertium; et hoc idem habet tertium a secundo, et quartum a tertio, donec virtus totaliter sit diminuta in penultimo moto. Tertio, apparet quod movens principale tribuit suo instrumento artificiali duo, scilicet motum localem et virtutem motivam; et consequenter, quomodo tota deductio hujus tertii principalis falso innititur fundamento; et quod distinctio nostra de agente principali et instrumentali stat in sui veritate. Et haec sufficiant ad argumenta Aureoli contra tertiam conclusionem. 4. Ad argumenta contra quartam conclusionem I. Ad argumenta Durandi.

Ad argumenta contra quartam conclusionem nunc dicendum est. Et quidem Ad primum Durandi eontra eamdem conclusionem (y), respondet beatus Thomas, 4. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 4, q 2, in solutione quarti. Arguit enim sic : " Omne quod recipitur in aliquo, est in eo per modum recipientis; et inde est quod virtus spiritualis non potest esse in re corporali. Sed haec virtus, quae ordinatur ad gratiam inducendam, est maxime spiritualis. Ergo non potest esse in rebus corporalibus. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : n Dicendum est, inquit, quod in re corporali non potest esse virtus spiritualis secundum esse completum. Potest tamen ibi esse per modum intentionis : sicut in instrumentis motis ab artifice, est virtus artis; et sermo audibilis exsistens causa disciplinx, ut dicitur, de Sensu et Sensato (cap. 1), continet intentiones animae quodammodo; et etiam in motu est virtus substantioe separata? moventis, secundum philosophos; et semen agit in virtute animae, ut dicitur in 2." de Generat, animal. (S) (cap. 1 et 3). " - Haec ille. - Item, ibidem, in solutione quartae quaestiunculae, sic dicit : " Sicut se habet agens ad virtutem activam, ita se habet ad continendum formam effectus. Et quia agens instrumentale non habet virtutem agendi ut aliquod ens completum, sed per modum intentionis, ideo et forma introducta continetur in eo per modum intentionis, sicut sunt species colorum in aere, a quibus aer non denominatur coloratus. Et hoc modo gratia est in sacramentis, sicut in instrumento, non complete, quantum ad quatuor. Primo, quia in instrumento non est forma effectus secundum completam rationem speciei, sicut est in effectu jam completo, et in causa univoca. Secundo, quia est in eo per modum intentionis, et non secundum esse completum in natura, sicut forma effectus est in causa principali non univoca secundum perfectum esse in natura. Terlio, quia non est in eo per modum intentionis quiescentis, sicut sunt intentiones rerum in anima, sed per modum intentionis fluentis duplici fluxu : quorum unus est de potentia in actum (sicut etiam in mobili est forma, quae est terminus motus, dum movetur, ut fluens de potentia in actum), et inter haec cadit medium motus, cujus virtute instrumentum agit; alius de agente in patiens, inter quae cadit medium instrumentum, prout unum est movens, et alterum est motum. Quarto, quia sacramentum etiam instrumentaliter non altingit directe ad gratiam ipsam. "

Haec ille.

Simile dicit, 3 p., q. 62, art. 4, in solutione primi : " Virtus, inquit, spiritualis non potest esse in re corporea per modum virtutis permanentis et completae. Nihil tamen prohibet in corpore esse virtutem instrumentalem, inquantum scilicet corpus potest moveri ab aliqua substantia spirituali ad aliquem effectum spiritualem inducendum; sicut et in ipsa voce sensibili est quaedam vis spiritualis ad excitandum intellectum hominis, inquantum procedit a conceptione mentis. Et hoc modo vis spiritualis est in sacramentis, inquantum ordinantur a Deo ad aliquem effectum spiritualem. " - Haec ille.

Item, de Veritate, q. 27, art. 4, in solutione quarti, sic dicit : " Sacramenta non operantur ad gratiani per virtutem proprioe formae; sic enim operarentur ut per se agentia; sed operantur per virtutem principalis agentis, scilicet Dei, in eis exsistentem. Quae quidem virtus non habet esse completum in natura, sed est quid incompletum in genere entis. Quod patet ex hoc quod instrumentum movet inquantum movetur; motus autem est actus imperfectus, secundum Philosophum (3. Physicorum, t. c. 15); unde, sicut illa quae movent (a) inquantum sunt jam quasi in termino motus assimilata agenti, movent per formam perfectam, ita illa quae movent prout sunt in ipso moveri, movent per virtutem incompletam. Et hujusmodi virtus est in aere ad (a) movent. - moventur Pr. DISTINCTIO I. 11. ET movendum visum, secundum quod immutatur a colore parietis ut in fieri, non ut in facto esse; unde species coloris est in aere per modum intentionis, et non per modum entis completi, sicut est (a) in pariete. Similiter sacramenta operantur ad gratiam, prout sunt quasi mota a Deo ad hunc effeatum. Qui quidem motus attenditur secundum institutionem, sanctificationem, ei applicationem ad eum qui accedit ad sacramenta. Unde habent virtutem non per modum entis completi, sed quasi incompleti. Et sic non est inconveniens quod virtus spiritualis sit in re corporali et materiali, sicut species colorum sunt spiritualiter in aere. "

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione quinti, sic dicit : i Virtus illa neque potest dici corporea, neque incorporea, proprie loquendo; corporeum enim et incorporeum sunt differentiae entis completi. Sed proprie dicitur virtus ad incorporeum, sicut etiam motus magis dicitur ad ens quam ens, etc. "

Haec ille. -

Ex quibus apparet quod in re corporea et materiali potest esse virtus spiritualis, per modum intentionis fluentis; et quod virtus quae est in sacramentis, habet hujusmodi esse fluens et intentionale. Et sic, non obstante quod sit spiritualis formaliter et per essentiam, non solum ratione effectus spiritualis ad quem ordinatur, tamen potest informare subjectum materiale et corporale. Dicitur secundo, quod responsionem quam arguens recitat, non habemus necessario sustinere, puta quod illa virtus sit quaedam qualitas formaliter et per essentiam extensa et corporalis, nec dicatur spiritualis nisi solum ratione sui effectus spiritualis, quem instrumentaliter causat in anima; quia, sicut apparet ex praedictis, sanctusThomas ponit eam esse mere spiritualem tam per essentiam, quam per efficientiam. Verumtamen praedictam solutionem Petrus de Palude probabiliter sustinet, dicens (4. Sentent., dist. 1, q. 1) : a Secundum veritatem, illa virtus est qualitas corporalis, essentialiter et formaliter, non nata esse in spiritu subiective (6). Tamen ratio non cogit: quia non sequitur, Est forum in corpore, igitur est corporalis; quia anima rationalis est actus corporis, et tamen est non solum spiritualis, sed spiritus per essentiam et per efficientiam, quia habet operationes et habitus spirituales. Si dicatur quod hoc est quia ipsa est forma substantialis, quae trahit ad se materiam, et non trahitur a materia, et natura praecedit esse corporeum;

dicendum quod dona, et virtutes morales infusae, immo etiam acquisitae, videntur esse spirituales effective, licet sint corporales subjective, quia faciunt obedire rationi, quae est spiritualis. Et cum dicitur quod virtus spiritualis non potest esse in corpore in esse fluenti, quia nihil est subjectum rubedinis in transitu, sicut rubescunt verecundate nisi quod est ejus subjectum in esse permanenti;

si, inquam, sic dicatur, non cogit : quia non est intentio dicere quod sit una virtus spiritualis, quas possit permanere ad horam et non diu in corpore; sed, sicut forma scamni est in dolabra in fluxu, non formaliter, sed virtute, et in fluxu nonnisi quamdiu movetur, sic etiam character, qui manet in anima, est etiam in sacramento virtute solum quamdiu sacramentum est in usu, id est, in conjunctione materiae ad formam a ministrante applicatae suscipienti. Similiter, cum dicitur quod, sicut in spiritu non est corporalis virtus subjecti ve, nec esse potest, sic nec e converso spiritualis in corpore;

dicendum quod, sicut virtus corporalis formaliter non potest esse in spiritu subjective, sic nec virtus spiritualis formaliter potest esse in corpore subjecti ve, nisi ut dictum est. Sed, sicut virtus spiritualis potest agere corporale (a), et in corpus; sic, e converso, virtus corporea potest agere (6) spirituale, et in spiritum. Sed in hoc est differentia : quia illa in propria virtute, quia hoc est infra, et non supra suam speciem; haec autem in aliena. Item, cum dicitur quod illa virtus non potest esse corporalis, quia agit in spiritum;

dicendum quod falsum est; immo virtus exsistens in corpore potest agere in spiritum, et aliquid spirituale, sicut phantasma in intellectum possibilem : quia ab agente universali et indeterminato in passum indeterminatum non sequitur actio determinata, nisi concurrente agente particulari et determinato; unde, cum intellectus agens sit potens omnia facere qua? possibilis est potens fieri, nisi phantasma determinatum concurrat agendo (quia non potest concurrere patiendo), nunquam sequeretur determinata intellectio. Item, sicut phantasma est motus factus a sensu secundum actum, sic videtur intellectio esse mutatio facta a phantasmate secundum actum. Et sic falsum est quod assumitur : cum etiam ignis inferni agat in spiritum; et coelum in virtute Dei producat animam sensitivam, quam Gregorius vocat spiritum, qui corpore tegitur, et cum corpore moritur; et cum calor aliquid possit in virtute animae, quod non potest in virtute ignis vel alicujus inferioris, puta generare carnem; ideo quod aliquod corpus nihil possit plus in virtute Dei quam quod posset in virtute sua, vel alterius corporis aut creaturae, non videtur probabile. ^Sed utrum sit realis virtus, et qualis? Posset imaginari quidem quod virtus sacramentalis supra virtutem naturae non est aliqua una res : sicut nec virtus in phantasmate, per quam dicitur movere intellectum possibilem in virtute intellectus agentis, est aliqua res addita propriae naturae; sicut etiam virtus in coslo, per quam gene"ratvivum in virtute Dei, non est aliud a sua forma naturali. Igitur, sicut Deus, secundum cursum naturae, aliquibus corporibus ab origine praestitit ut in virtute sua aliquid faciant, quod in virtute propria non possunt; sic non est inconveniens quod, in cursu gratiae, supernaturaliter aliquibus rebus in casu hoc faciat. Quod enim calor calefaciat, hoc non habet nisi a divina voluntate; unde, quando Deus voluit, calor non combussit tres pueros in camino ignis. Si ergo Deus vellet, frigus calefaceret. Quamvis enim ad actionem principalis agentis oporteat in agente esse proprium principium formam absolutam, non tamen ad actionem instrumenti oportet in ea esse illam formam .per quam producitur forma ad quam pertingit ut instrumentum; et sicut de creatura fit quidquid Deus vult passive, sic quidquid vult fit a creatura active, dum tamen non excedat limites creatura. Sed istud non videtur : quia nihil agit nisi secundum quod est in actu; unde, sicut Deus non potest facere aliquid esse de novo in actu nisi per novam formam, sic nec potest facere aliquid realiter agere quod prius non poterat, nisi per novam formam. Nec est simile de instrumento conjuncto secundum esse, sicut est phantasma, quod est idem subjecto, vel saltem supposito, cum intellectu agente, et de sacramento, quod non est conjunctum Deo secundum esse. Item, nec est simile de forma coeli, quae a principio habuit illam formam quae est illa virtus, et de sacramento, quod de novo incipit habere illam virtutem, non utique per nihil. Nec est simile de potentia passiva quae ab alio transmutatur, et de activa quae ex se transmutat. Unde non ita facit creatura quidquid vult Deus eam facere sine virtute addita, sicut fit ex creatura quod Deus vult ex ipsa et in ea fieri sine additione alicujus praecedentis (a) illam factionem. Item, quando sacramentum applicatur, ille motus non est formaliter illa virtus quae causat : quia, cum sit idem motus in ludente sicut in baptizante, esset eadem virtus in utroque; et quod non idem faceret, Deus impediret; sicut eadem virtus ignis fuit in camino puerorum; quod est absurdum. Unde nihil habet realem virtutem ad aliquid agendum ad quod prius non habebat, nisi capiat formam realem de novo, quam prius non habebat, quae est illa virtus per essentiam; vel nisi per essentiam ipsa forma iiat perfectior quam prius, per intensionem suiipsius, sicut forma intensa aliquid potest, quod non potest remissa; quod non habet locum in sacramento. Unde illa virtus non est ipsa motio sacramenti, prout est a Deo, sed aliquid aliud. Et magis credo quod est alia aliqua (6) forma : quia, si calor per essentiam est potentia calefactiva, quidquid habet calorem, habet virtutem calefactivam; unde, cum in ludente sit idem motus specie qui in non ludente, uterque a Deo essentialiter effective, ita esset ibi virtus sicut hic; quod non videtur. "

HaecPetrus, in forma.

Ex quibus apparet : primo, quod virtus corporalis formaliter, et per essentiam, et subjectivo, potest agere aliquem effectum spiritualem, et in passum spirituale, potissime instrumentaliter, quando agens principale est spirituale, vel spiritus; secundo, quod deductio Aureoli (4. Sentent., dist.1, q. I, art. 2) (a), qua asserit exteriorem ablutionem, vel unctionem sacramentalem, esse totam dispositionem ad gratiam quam confert sacramentum baptismi, vel confirmationis, et sic de aliis sacramentis, est vana. Verumtamen, quamquam praedicta responsio sit multum probabilis, et multa vera ad nostrae positionis declarationem contineat, teneo sicut prius, scilicet quod virtus quae est in sacramentis instrumentaliter ad gratiam dispositiva, et characteris vel ornatus causativa, non est virtus corporea vel extensa, sed mere spiritualis, sicut ponit sanctus Thomas (4. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 4, q 2, ad 4" ; 3 p., q. 62, art. 4, adl "; de Veritate, q. 27, art. 4, ad 4 et 5 ), et ut prius recitatum est (6). Ad secundum principale Durandi, respondet sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 1, q. 1, art. 4, q 2, in solutione quinti, ubi sic dicit: " Sicut virtus absoluta non est complete in quolibet congregatorum ad unam actionem quam nullus per se perficere potest, sicut est de tractu navis, sed est in omnibus simul, inquantum omnes sunt loco unius agentis, et sic virtus in eis exsistens suam retinet unitatem; ita etiam est de instrumentis, quando unum non sufficit. Et sic etiam est in multis aliis quae ad sacramentum exiguntur : quia in omnibus est illa virtus simul acceptis complete, in singulis autem incomplete. "

Haec ille.

Item, dist. 8, q. 2, art. 3, in solutione noni, sic dicit : " Quando aliquod opus perficitur pluribus instrumentis, virtus instrumentalis non est complete in uno, sed incomplete in utroque; sicut manu et penna scribitur. Et similiter contingit in proposito : quia virtus instrumentalis ad faciendum praedictam conversionem non est tantum in verbo vel (y) in sacerdote, sed (8) in utroque complete; quia nec sacerdos sine verbo, nec verbum sine sacerdote conficere potest. Et quia sacerdos est similior principali agenti quam verbum, quia gerit ejus figuram, ideo, simpliciter loquendo, sua virtus instrumentalis est major et dignior; unde etiam permanet, et ad multos hujusmodi effectus se habet; virtus autem verbi transit, et ad semel tantum est. Sed secundum quid est potior virtus verbi, inquantum efficitur propin- quior, quasi signum ipsius; sicut etiam penna est (a) Cfr. ait. praec, g 3, III, arg. 2. (6) Cfr. primam partem liujusce responsionis. DISTINCTIO I. Ii. ET 111. - yUAESTlO 1. scripturae propinquior, sed manus scribenti. "

Haec ille. - Simile dicit, 3p., q.62, art. 4, in solutione quarti : a Sicut, inquit, eadem vis principalis agentis instrumentaliter invenitur in omnibus instrumentis ordinatis ad effectum, prout sunt quodam ordine unum; ita etiam eadem vis sacramentalis invenitur in rebus et verbis, prout ex verbis et rebus perficitur unum sacramentum. "

Haec ille.

Similia ponit, de Veritate, q. 27, art. 4, in solutione decimi. Hanc solutionem explicat Petrus de Palude (disti, q. 1) dicens : " Potest dici quod est eadem virtus (a) specie in rebus et in ministro et in verbis. Quia, licet proprium accidens habeat unam propriam potentiam receptivam, tamen accidens non proprium non oporiet non solum habere remotam ((5) (sicut eadem albedo specie est in cygno et nive), nec etiam immediatam (y), cum lux sit in coelo et in aere, et non sit eadem diaphaneitas specie hic et ibi. Saltem de accidente supernaturali certum est hoc. Quia non est ejusdem speciei anima et suae potentiae cum substantia angeli et suis potentiis, per eamdem rationem : quia, si sunt idem quod essentia, certum est quod essentiae differunt specie; si vero differunt, tunc differunt propria susceptiva, et consequenter proprietates naturales. Et tamen constat quod virtutes infusae viae et patriae non diderunt specie in hominibus et angelis, alias non possent aequari homines angelis. Unde, cum virtus quae est in sacramentis sit supernaturalis, nihil prohibet ipsam esse ejusdem rationis, et in diversis concur rentibus ad sacramentum, quamvis differant specie vel genere.

Similiter potest dici quod sunt diversarum rationum. Nec obstat quod habent unum effectum : quia, sicut conveniunt quatuor elementa ad unum mixtum, et qualitates primae ad medias; sic multa et diversa instrumenta concurrunt ad unum effectum, sicut hic. Una enim constellatio, quae producit unum effectum, est ex concursu diversarum virtutum, et in eodem genere causae.

Tamen potest dici quod non est virtus in ministro, nisi inquantum adhibet res virtutem habentes; nisi in solo Christo, qui sine rebus hoc poterat; et ideo in eo erat eadem virtus quae in rebus, et major. Tamen virtus est in ministro quem (S) specialiter sacramentum requirit, quae est alterius rationis : sicut character sacerdotalis in unctione, poenitentia et Eucharistia, et episcopalis in confirmatione et ordine; licet ista causa mediate (s) agat.

Est ergo virtus non in omnibus quae sunt de essentia sacramenti. Quia, in baptismo, non est virtus in ministro plus quam in homine adhibente ignem ad comta) in. - Ad. Pr. (6) habere remotam.

remotum Pr. (y) immediatam.

immediatum Pr. (o) quem.

quam Pr. (e) mediate.

mediante Pr. I burendum domum; nec est in suscipiente, qui per naturam est susceptivus; sed est in verbis et in aqua. In confirmatione autem, est virtus in ministro, scilicet character episcopalis, et in verbis et in materia (et similiter in ordine); in suscipiente autem est potentia passiva, character baptismalis. In poenitentia, lota virtus est in ministro et in verbis absolutionis; potentia receptiva, ut prius, est character baptismalis, non confessio, quia esse desinit quando incipit absolutio. (Potest tamen dici in satisfactione, prout est a sacerdote injuncta, esse virtutem; sed hoc non videtur, quia una pars satisfactionis est eleemosyna, quae consistit in agendo in aliud, non in recipiendo.) In extrema unctione, similiter in ministro, verbis et unctione et oleo est virius (a); potentia receptiva, character baptismalis. In matri monio autem est una (6) potentia receptiva, etiam (y) in non baptizato, si est verum sacramentum; (sed tamen forte, licet sit verum matrimonium, sine charactere baptismali non est verum sacramentum, cum baptismus sit janua sacramentorum); sed virtus est in forma, quae lit per verba, vel aliqua signa, ita quod, cum hoc sacramentum consistat in suscipiendo, non in agendo, verba viri causant in muliere illam dispositionem et e converso. In Eucharistia vero est virtus in verbis et materia et ministro, ad conversionem; sed virtus immediate dispositiva ad gratiam, est in solis speciebus, post consecrationem. Unde virtus sacramentalis quandoque est in sola forma, sicut in matrimonio; quandoque in sola materia, sicut, post consecrationem, remanet in speciebus virtus disponens ad gratiam suscipientem; quandoque est in sola forma et ministro, sicut in poenitentia; quandoque in forma et materia et ministro, sicut in aliis; nisi quando ex commissione Papae alius confirmat, vel ordinat; tunc enim commissio Papae non potest realem virtutem in commissario causare, n

Haec Petrus, in forma.

Ex quibus patet solutio ad argumentum in parte. Cum autem dicit arguens quod ilice diversae virtutes essent incompleta;, etc,

patet, ex supradictis, quod ubi agens principale agit per unicum instrumentum, tunc virtus instrumentalis completa et totalis potest esse in illo instrumento simplex, et non composita ex partibus diversarum rationum. Sed ubi concurrunt diversa instrumenta, oportet totalem virtutem componi ex partibus diversarum rationum et ex multis virtutibus incompletis. Sic autem est in sacramentis. Ideo argumentum non valet. Ad tertium principale (S) patuit superius, in solutionibus argumentorum Scoti et Aureoli contra conclusionem tertiam, quid dicendum. Conceditur enim quod virtus fornice verbalis, est in ultima syllaba, in ordine tamen ad praecedentes; quia tunc completur significatio orationis, et non prius.

Nec valet quod adducitur de ultima gutta aquae, etc. Dicitur enim quod sola illa aqua baptismalis habet virtutem sacramentalem, quae tangit corpus baptizati, in ultimo instanti prolationis verborum : quia forma non prius agit quam materia, nec econtra; sed forma et materia simul agunt, et non unum sine alio; ideo oportet quod simul proferantur verba et corpus abluatur. - De praedictis sanctus Thomas, de Veritate, q. 27, art. 4, in solutione decimi, sic dicit : c( Quaedam sacramenta sunt, in quibus requiritur materia sanctificata, sicut in extrema unctione et confirmatione; quaedam vero sunt, in quibus non requiritur de necessitate sacramenti. In omnibus ergo verum est quod virtus sacramenti non consistit in materia tantum, sed in materia et forma simul, quae duo sunt unum sacramentum. Unde, quantumcumque applicetur materia sacramenti ad hominem, sine debita forma verborum et aliis quae ad hoc requiruntur, non sequitur sacramenti effectus. Sed in sacramentis quae indigent materia sanctificata, manet virtus sacramenti in materia post usum sacramenti partialiter, licet non complete. In sacramentis vero quae non indigent materia sanctificata, nihil remanet post sacramenti usum. Unde aqua in qua celebratus est baptismus, nihil plus habet quam alia aqua, nisi forte propter permixtionem chrismatis, quod tamen non est de necessitate sacramenti. Nec hoc est inconveniens ut virtus illa statim cesset : quia virtus illa se habet ut in fieri exsistens, et in moveri; et hujusmodi cessant, cessante motione moventis; statim enim quando movens cessat movere, et mobile cessat moveri. "

Haec ille. Ad quartum principale dicitur quod major universaliter intellecta, falsa est. Non enim oportet instrumentum agere naturaliter aliquam actionem, et virtute propria, circa quamcumque materiam circa quam agit supernaturaliter et in virtute alterius; sufficit enim quod agat suam naturalem actionem circa idem suppositum. Et sic est in proposito. Aqua enim agit circa hominem naturaliter, et supernaturaliter, et in virtute propria, et in virtute Dei; non tamen oportet quod in virtute propria agat circa illam partem hominis circa quam agit in virtute Dei, scilicet circa animam. Hanc solutionem dat sanctus Thomas, de Veritate, ubi supra (q. 27, art. 4), in solutione undecimi, quod est tale: " Agens praestantius est patiente; unde Augustinus probat, 12. Super Geri, ad litteram (cap. 16), quod corpus non imprimit in animam similitudines quibus cognoscit. Sed magis est remotum ut corpus non conjunctum animae causet in anima formam gratiae supernaturalem, quam quod corpus conjunctum vel unitum causet in ea effectum naturalem. Ergo nullo modo videtur possibile quod hujusmodi corporalia elementa, quae sunt in sacramentis, sint causa gratiae. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : (C Dicendum, inquit, quod, quamvis corporale elementum sit ignobilius anima, et, propter hoc, non possit (a) aliquid efficere in anima virtute propriae naturae; potest tamen aliquid efficere in anima, prout est instrumentum agens virtute divina. "

Haec ille.

Item, decimo septimo, arguit sic : " In omni instrumento requiritur sua naturalis actio, quae aliquid conferat ad effectum intentum a principali agente. Sed materialis elementi naturalis actio nihil facere videtur ad effectum gratiae, quem Deus in anima efficere intendit : ablutio enim non magis de prope respicit animam, quam ipsa aqua in baptismo. Ergo hujusmodi sacramenta non operantur ad gratiam per modum instrumenti. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum, inquit, quod actio naturalis materialis instrumenti adjuvat ad effectum sacramenti, inquantum per eam sacramentum applicatur suscipienti, et inquantum sacramenti significatio per actionem praedictam completur, sicut significatio baptismi per ablutionem. "

Haec ille. -

Ex quo patet falsitas majoris argumenti principalis. Non enim oportet omne instrumentum sua naturali actione attingere omne illud quod attingit in virtute agentis principalis; sed sufficit quod attingat idem suppositum illa, duplici actione, sive secundum eamdem partem, sive secundum aliam et aliam. De responsione vero quam arguens recitat, non est curandum. Nec oportet illam necessario sustinere, licet Petrus de Palude eamdem videatur ponere. Ait enim sic (dist. 1, q. 1) : " Corpus quod exterius attingit compositum, agit, eo mediante, etiam in partem separatam, actionem quam sequitur passio quae est salus et perfectio; quia intellectus intelligit corpus per contactum sensatum, et voluntas inde gaudet aut dolet. Sed actionem cujus passio sit quae magis facta abjicit a substantia, non : tum quia anima illius capax non est; tum quia anima unitur corpori propter sui perfectionem, et non propter sui corruptionem. Et similiter, sacramentum per corpus quod attingit, agit in intellectum, characterem, qui est salus et perfectio, et non aliquid aliud. " - Haec Petrus. - Nec militat contra eum replica Durandi. Nam Petrus negaret minorem illius, scilicet quod anima, ut est susceptiva characteris, non communicat composito vel corpori in aliqua conditione pertinente ad compositum, etc. Hoc enim falsum est : quia tam species quam corpus communicant in ista conditione quae est posse pati, passione quae est salus et perfectio, sicut patet de intellectione et sensatione. Item, responsio Petri non dicit quod universaliter quidquid agit in comia) possit. - posset Pr. T III. - QUAESTIO I. positum, agat in quamlibet partem compositi; sed quod illud quod agit in corpus, potest, mediante corpore, in animam, et in ejus potentias, quantumcumque abjectas, actione perfectiva, nihil abjiciente. Item,praedictam solutionem confirmatPetrus(ibid.), infirmando rationem Durandi (a), probando scilicet quod corpus possit agere in animam, ut instrumentum Dei. Et hoc sic : " Non minus potest corpus ut instrumentum divinoe misericordiae, quam ut instrumentum divinae (6) justitiae. Sed ignis purgatorii, vel inferni, propter hoc habet vim affligendi spiritum. Ergo sacramentum justificandi. Nec valet solutio distinguens de actione immissiva et deten-tiva, quod scilicet corpus potest agere in spiritum detinendo, non autem immittendo. Quia, sicut supra naturam corporis est aliquid immittere in spiritum, sic spiritum detinere; et plus : quia, in immittendo, corpus praevalet spiritui creato (quia omne corpus habet aliquam virtutem immissivam alicujus formae realis, spiritus autem nullam); sed in movendo localiter, vel detinendo in loco, spiritus praevalet corpori, quod sibi obedit ad nutum in motu et quiete; nec est contra naturam spiritus recipere, sicut detineri invitum.in loco. Si igitur corpus, inquantum est instrumentum divinaejustitiae, potest spiritum detinere in loco, multo magis, inquantum est instrumentum divina , misericordiae, potest in spiritum immittere. Item, potest dici quod si corpus separatum nihil immittit in spiritum, nihilominus corpus conjunctum secundum esse immittere potest. Sicut e converso, spiritus separatus non immittit formam, nec immediate movet ad formam (dico spiritus creatus); ad nullam enim volitionem angeli sequitur immediate calefactio, vel affectio, aut passio quaecumque in corpore humano, sine motu locali; spiritus autem conjunctus corpori immittit formam, quia ad solam volitionem anjmae conjunctae, sine omni motu locali, sequitur affectio, passio, alteratio in appetitu sensitivo. Ergo similiter e converso; maxime quia totus homo, qui est praestantior qualibet sui parte, movet unam per aliam. Et sic movens principale, est nobilius moto. Non oportet autem de instrumentali : sicut animal per potentiam generativam generat potentiam sensitivam, quae est nobilior. Si autem dicatur quod potentia activa, secundum quod hujusmodi, est nobilior passiva;

dicendum quod hoc est bene verum, licet non simpliciter semper. Quia sensus exterior, secundum quod habet actu speciem, quam interior habet tantum in potentia, est nobilior, et sic movet illum. Et similiter, potentia calefactiva, respectu tactus, est activa; et tamen est ignobilior simpliciter, sed nobilior secundum quid, quia habet virtute illud quod habet tactus in potentia. Et tunc dicam quod corpus movetur a sacramento secundum qualitatem corporalem quam habet in potentia; et sensibile, in virtute naturali intellectus agentis, movet intellectum ad speciem; in virtute autem supernaturali sacramentali, movet ad characterem vel ornatum; intellectus autem agens est nobilior omni potentia animae, secundum communem opinionem. Item, cum unus spiritus agit in alium, saltem illuminando, potest communicari corpori supernaturaliter quod agat in spiritum, ut (a) videtur, ita quod afflictio et dolor, qui positive est in damnatis, sit effective, licet instrumentaliter et supernaturaliter, ab igne. Item, cum ignis sit natus causare dolorem in spiritu conjuncto, licet mediante corpore, potest ei Deus conferre ut sine tali medio agat : quia in virtute Dei non minus potest quam poterat in virtute intellectus agentis; et sic, in virtute Dei, potest sine corpore medio, quod de se non poterat sine illo. Et sic in inferno est immissio, et non solum detentio. "

Haec Petrus.

Ex quihus patet quod utraque praemissarum quarti principalis Durandi potest rationabiliter negari. Verumtamen in dicta solutione sunt aliqua dubia, puta quod anima per suam volitionem possit immediate alterare corpus sibi conjunctum, non praecedente nec mediante motu locali cordis. Et quaedam alia continet dubia, et contra opinionem sancti Thomae. Ad quintum principale dicitur primo, quod falsum assumit in hoc quod dicit de instrumento localiter moto. Quia, sicut ostensum fuit superius (6), ex dictis Philosophi, 8. Phijsicorum (t. c. 82), et sui Commentatoris, movens localiter violente, non solum causat in mobili motum localem, immo etiam virtutem motivam, sicut patet in motu projectorum, et in motu partium aquae post projectionem lapidis in eam : quia, sicut dicunt tam Philosophus quam Commentator, in talibus, aliquid, postquam cessavit movere, adhuc movet, et habet virtutem movendi. Igitur, secundum eorum intentionem, aliud est virtus motiva quam motus localis, cum unum ipsorum desinat esse, alio remanente.

Quod etiam in talibus instrumentis recipiatur non solum motus localis, verum etiam forma artificiati, et virtus artificis, aliquo modo, testantur philosophi. Unde Albertus in suo primo libro de Intellectu et intelligibili, tractatu primo, cap. 4, sic dicit : i Forma artis, quae est in mente artificis, hanc exequitur manus; et cadit in instrumentum; et hanc suscipit ferrum. Quae proportionaliter in omnibus illis est eadem. Sed tamen est magis determinata ad materiam in manu quam in mente, et iterum in malleo quam in manu. Maxime autem in ferro est determinata, eo quod ferrum materiata) ut.

nec Pr. (6) Cfr. g praec, III, :id tertium Aureoli. N TENTI A ILUM liter (a) suscipit eam. " - Haec ille. - Item, in 11. Metaphysicas, tract. 2, cap. 33, similia dicit; et in multis aliis locis. Cum autem dicit arguens, quod per motum localem nulla forma acquiritur mobili, - dicitur quod hoc est falsum : quia per talem motum acquiritur forma de praedicamento ubi, non solum locus exterior; alias talis motus non esset subjective in mobili, sed in corpore locante mobile. Rursus, per motum localem quandoque acquiritur gravitas actualis, vel impetus; sicut patet, quia grave descendens de alto, continue velocitat motum suum. Et iterum, nos non dicimus quod forma artis, vel virtus, acquiratur instrumento per motum localem, sed simul cum motu locali, per quemdam influxum artis in manum et in instrumenta; qui quidem influxus non est proprie motus, aut transmutatio physica. Unde sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 5, art. 8, sic dicit : " Corpus habet actionem duplicem. Unam quidem secundum proprietatem corporis, ut scilicet agat per motum; hoc enim est proprium corporis, ut motum moveat et agat. Aliam autem habet actionem, secundum quod attingit ad ordinem substantiarum separatarum, et participat aliquid de modo ipsarum; sicut naturae inferiores consueverunt aliquid participare de propria natura superioris, ut apparet in quibusdam animalibus, quae participant aliquam similitudinem prudentia;, quae est propria hominis. Haec autem est actio corporis, quae non est ad transmutationem materiae, sed ad quamdam diffusionem similitudinis formae in medio, secundum similitudinem spiritualis intentionis quae recipitur de re in sensu vel in intellectu. Et hoc modo sol illuminat aerem, et color multiplicat speciem suam in medio. "

- Haec ille.

Ex quibus patet quod corpus aliquid participat de (6) modo actionis substantiarum separatarum, diffundendo, sine transmutatione, suam similitudinem in aliud corpus. Non ergo est inconveniens si anima humana, quae vicinior est substantiis separatis secundum naturae ordinem, participat illum modum agendi et influendi : ut scilicet intentionem suae formae influat membris, et, mediantibus membris, influat instrumentis et materiae exteriori intentionem formae artis. Dicitur secundo principaliter, quod illud quod dicit arguens de instrumento secundo modo dicto, manifeste falsum est : nam agens primarium videmus influere in secundarium, sive sit conjunctum, sive separatum. Et de separato patet : nam coelum influit lumen et virtutem activam corporibus inferioribus; magnes influit virtutem ferro, ita ut ferrum confricatum vel tactum a magnete habeat virtutem trahendi aliud ferrum ; sensibilia imprimunt mediis virtutem immutandi sensum; animal imprimit virtutem formativam semini, et similiter planta grano. De praedictis sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 7, sic dicit : " Secundum ordinem causarum invenimus esse ordinem effectuum; quod necesse est, propter similitudinem effectus et causae. Nec causa secunda potest in effectum primae per virtutem propriam, quamvis sit instrumentum primae causae respectu illius effectus. Instrumentum eiiim est causa quodammodo effectus principalis causae, non per formam vel virtutem propriam, sed inquantum participat aliquid de virtute principalis causae per motum (a) ejus; sicut dolabra non est causa rei artificiatae per formam vel virtutem propriam, sed per virtutem artificis a quo movetur, et eam quoquo modo participat. Unde quarto modo unum est causa actionis alterius, sicut principale est causa actionis instrumenti. Et hoc modo etiam oportet dicere quod Deus est causa omnis actionis rei naturalis. Quanto enim aliqua causa est altior, tanto est communior et efficacior; et quanto est efficacior, tanto profundius ingreditur effectum, et de remotiori potentia ipsum reducit ad actum. In qualibet autem re naturali invenimus quod est ens, et quod est res naturalis, et quod est talis vel talis naturae. Quorum primum commune est omnibus entibus; secundum omnibus rebus naturalibus; tertium omnibus exsistentibus in una specie; et quartum, si addamus accidentia, est proprium huic individuo. Hoc ergo (6) individuum agendo non potest constituere aliud in simili specie, nisi prout est instrumentum illius causae quae respicit totam speciem et ulterius totum esse naturae inferioris. Et, propter hoc, nihil agit ad speciem in istis inferioribus, nisi per virtutem corporis coelestis; nec aliquid agit ad esse, nisi per virtutem Dei. Ipsum enim esse est communissimus effectus primus et intimior omnibus aliis effectibus; et ideo soli Deo competit, secundum virtutem propriam, talis effectus; unde, ut dicitur in libro de Causis (prop. 9), intelligentia non dat esse, nisi prout est in ea virtus divina. Sic ergo Deus est causa cujuslibet actionis, prout quodlibet agens est instrumentum divinae virtutis operantis. Sic ergo, si consideremus supposita agentia, quodlibet agens particulare, est immediatum ad suum effectum. Si vero consideremus virtutem qua fit actio, sic virtus superioris causae erit immediatior effectui quam virtus inferioris : nam virtus inferior non conjungitur effectui nisi per virtutem superioris; unde dicitur in libro de Causis (prop. 1), quod virtus causae primae prius influit in causatum, et vehementius ingreditur in ipsum. Sic ergo oportet virtutem divinam adesse cuilibet rei DISTINCTIO I. 11. ET 111. - QUAESTIO I. agenti, sicut virtutem corporis coelestis adesse cuilibet corpori elementari agenti. Sed in hoc differt : quia ubicumque est virtus divina, est essentia divina; non autem essentia corporis coelestis est ubicumque est sua virtus; et iterum Deus est sua virtus, non autem corpus coeleste. Et ideo potest dici quod Deus in qualibet re naturali operatur (oc) inquantum ejus virtute quaelibet res indiget ad agendum ; non autem potest proprie dici quodcaelum semper agat in corpore elementari, licet ejus virtute corpus elementare agat, etc. "

Haec ille.

Item, in solutione septimi, sic dicit : " Virtus naturalis quae est in rebus naturalibus in sui institutione collata, inest eis ut quaedam forma habens esse ratum et firmum in natura. Sed illud quod a Deo fit in re naturali, quo actualiter agit, est ut intentio sola, habens quoddam esse incompletum, per modum quo colores sunt in aere. Sicut igitur securi per artem dari potuit acumen, ut esset forma in ea permanens, non autem dari potuit quod vis artis esset in ea quaedam forma permanens, nisi haberet intellectum; ita rei naturali potuit conferri virtus propria, ut forma in ipsa permanens, non autem vis qua agit ad esse ut instrumentum primae causae, nisi daretur ei quod esset universale essendi principium. Nec iterum virtuti naturali conferri potuit ut moveret seipsam, nec ut conservaret se in esse. Unde patet quod, sicut instrumento artificis conferri non potuit quod operaretur absque motu artis, ita rei naturali conferri non potuit quod operaretur absque operatione divina. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod agentia naturalia inferiora, praeter proprias virtutes naturales, accipiunt virtutem activam instrumentalem, et a Deo, et a corpore coelesti.

Simile ponit 1 p., q. 115, art. 3, in solutione secundi, ubi dicit quod c( quidquid in istis inferioribus generat et (6) movet ad speciem, est (y) sicut instrumentum corporis coelestis, secundum quod dicitur, 2. Physicorum (t. c. 26), quod sol et homo generant hominem ". Item, q. 66, art. 3, in solutione secundi, sic dicit : " Coelum empyreum influit in primum coelum quod movetur, non aliquid transiens et adveniens per motum, sed aliquid fixum et stabile, puta virtutem continendi et causandi, vel aliquid hujusmodi ad dignitatem pertinens. " Item, de Potentia Dei, q. 5, art. 8, postquam distinxit de duplici actione corporis, de qua supra dictum est, subdit : a Uterque autem modus actionis in istis inferioribus causatur ex corporibus coelestibus. Nam ignis calore suo transmutat materiam, ex virtute corporis coelestis; et corpora visibilia multiplicant suas species in medio, virtute luminis, cujus fons est in coelesti corpore. Unde, si utraque actio corporis coelestis cessaret, nulla actio in istis inferioribus remaneret. Sed, cessante motu coeli, cessabit prima actio, sed non secunda. Et ideo, cessante motu coeli, erit quaedam actio in istis inferioribus illuminationis et immutationis medii a sensibilibus; non autem actio per quam transmutatur materia, quam sequitur generatio et corruptio. "

Haec ille. Quod autem magnes influat virtutem motivam ferro, testatur Commentator, 7. Phijsicorum, com. 10, ubi sic dicit : " Attraclio autem in qua attrahens est quiescens, et attractum est motum, non est attractio in rei veritate; sed attractum movetur ex se ad attrahens, ut perficiat se : ut lapis movetur ad inferius, et ignisad superius. Et similiter oportet hoc intelligere de motu ferri ad magnetem, et alimenti ad membra (a) : verbi gratia, de motu sanguinis ad superiora corporis, et universaliter nutrimenti arboris ad superiora. Sed est differentia inter illa et illa quae moventur ad locum proprium : quoniam illa moventur ad locum, sive fuerit propinquus, aut remotus; nutrimenta veronon moventur ad nutriendum, nisi cum fuerint in aliqua dispositione determinata. Et similiter ferrum non movetur ad magnetem, nisi cum fuerit in aliqua qualitate de magnete. Et ideo magnes, quando fricatur (6) cum allio, amittit virtutem : nam ferrum tunc non acquirit de lapide in illa dispositione qualitatem per quam innatum est per se ferri ad lapidem. Et hoc manifestum est in (j) cacabo, quod attrahit paleam, quando calefit. Ergo modus ille motionis, si dicatur attractio, non intendebatur ab Aristotele in hoc nomine attractio, cum collocetur in eis quae moventur ex se. J

Haec Commentator.

Ex quo patet quod, secundum eum, ideo ferrum movetur ad lapidem illum, quia lapis ille imprimit ferro aliquam qualitatem et virtutem motivam. Item, quod animal vel planta imprimat semini suam virtutem, testatur sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 3, art. 9 (ad 9" ), ubi sic dicit : " In semine, a principio suae decisionis, non est anima, sed virtus animae, quae fundatur in spiritu qui (5) in semine continetur, quod de natura sui spumosum est, et per consequens corporalis spiritus contentivum. Ista autem virtus agit disponendo materiam, et formando ad susceptionem (e)animae, etc. " Item, art. 11, in solutione quinti, sic dicit: " Instrumentum intelligitur moveri a principali agente, quamdiu retinet virtutem a principali agente impressam. Unde sagitta tamdiu movetur a sagittante, quamdiu manet vis impulsus projicientis. Sicut etiam generatum tamdiu movetur a generante, in gravibus et levibus, quamdiu retinet formam traditam sibi a generante. Unde et semen tamdiu intelligitur moveri ab anima generantis, quamdiu remanet virtus impressa ab anima, licet corporaliter sit divisum. Oportet autem movens et motum esse simul, quantum ad principium motus, non tamen quantum ad totum motum, ut patet in projectis. " - Haec ille. - Item, 1 p., q. 118, art. 1, in solutione tertii, sic dicit : (c Illa vis activa quae est in semine, ex anima generantis derivata, est quasi quaedam motio ipsius animae generantis; neque est anima, aut pars animae, nisi in virtute; sicut in serra, vel securi, non est forma lecti, sed quaedam motio ad talem formam. Et ideo non oportet quod ista vis activa habeat aliquod organum in actu, sed fundatur in ipso spiritu incluso in semine, quod est spumosum, quod etiam attestatur ipsa albedo ejus; in quo etiam spiritu est quidam calor ex virtute corporum coelestium, quorum virtute agentia inferiora agunt. Et quia in hujusmodi spiritu concurrit virtus animae cum virtute coelesti, dicitur (a) quod homo generat hominem, et sol. Calidum autem elementare se habet instrumentaliter ad virtutem animae, sicut etiam ad virtutem nutritivam, ut dicitur in 2. de Anima (t. c. 50). "

Haec ille.

Ex quibus patet quod animal generans imprimit virtutem instrumento suo, quod est semen. Et idem patet de planta generante plantam. Quod autem sensibilia imprimant medio intentiones formarum suarum, quarum virtute medium movet sensum, patet ex 7. Physicorum, commento 12, et per totum secundum librum de Anima.

Ex quibus apparet falsitas illius dicti arguentis, quo dicit quod agens secundarium separatum nullam virtutem accipit a primario agente, nisi suam propriam formam substantialem, et accidentia naturalia ilLm consequentia. Utrum autem agens secundarium conjunctum, vel principium agendi, quod est qualitas activa, recipiai aliquam virtutem ab agente principali, quod est forma substantialis in eodem subjecto vel supposito exsistens, puta calor ab anima rationali vel sensitiva? Dicitur quod sic, ad hunc sensum : quia calor ille alterius speciei est quam sit calor exsistens in non viventibus, aut non sentientibus, aut non rationalibus; ita quod virtus addita tali calori non intelligatur esse aliqua qualitas distincta essentialiter a calore, sed esse quaedam differentia specifica addita ipsi generi caloris, ad constituendum speciem quamdam caloris distinctam ab aliis caloribus. Posset etiam dici quod virtus animae influxa calori animalis, quae est instrumentum animae vegetativa?, esset quaedam virtus calori illi superaddita, sicut et calor coelestis inclusus in semine, concurrens ad generationem animalis. Nec valet ratio quam arguens in oppositum inducit, quod esset processus in infinitum. Hunc enim processum non oportet timere : quia dicetur faciliter quod illa virtus calori naturali superaddita non agit ultra suam speciem, quia continet in virtute totam speciem animae vel animalis, non autem calor naturalis elementaris. Verumtamen, quidquid sit de calore et de similibus qualitatibus, tamen, sicut in 2. Senteni, (dist. 3, q. 2) diffusius ostensum est, intellectus agens influit in phantasmata, et una potentia animae in aliam, et habitus in habitum. Et haec sufficiant ad quintum principale Durandi. Ad sextum dicitur quod prima conclusio ibidem deducta, optime sequitur ex praemissis, scilicet quod sacramenta novae legis, sicut non sunt signa gratiae nisi ex divina pactione, vel institutione, vel ordinatione, ita nec sunt causa gratia?, nisi ex tali ordinatione. Et illa conclusio conceditur tanquam vera. Sed secunda conclusio quae ibidem infertur, scilicet quod sacramenta novae legis non sint causa gratiae per aliquam virtutem inhaerentem, nullo modo sequitur ex praemissis ; ideo negatur tanquam falsa, et impertinens argumento. Plus enim requiritur ad rationem causae, potissime causae per se, quam ad rationem signi ad placitum instituti; cujusmodi sunt sacramenta novae legis.

Item, secundum illum modum arguendi, probaretur quod nullum signum esset causa per aliquam virtutem inhaerentem; quod est falsum. Unde sanctus Thomas, A. Saltent., dist. 1, q. 1, art. 1, q 1, in solutione quinti, sic dicit : " Signum, quantum in se est, importat quid manifestum quoad nos, quo manu-ducimur in cognitionem alicujus occulti. Et quia, ut frequentius, effectus sunt nobis manifestiores causis, ideo signum quandoque contra causam dividitur : sicut demonstratio quia dicitur per signum a Commentatore inl. Physicorum (com. 2); demonstratio autem propter quid est per causam. Quandoque autem causa est manifesta quoad nos, utpote cadens sub sensu; effectus autem occultus, ut si quid expectatur in futurum; et tunc nihil prohibet causam signum sui effectus dici. "

Haec ille. Ad septimum, negatur minor. Unde Petrus de Palude (dist. 1, q. 1) ad hoc argumentum sic respondet : " Licet circumcisio non imprimeret characterem, tamen dispositionem imprimebat : quia, secundum Bedam, agebat ad originale tollendum; quia erat perfectius quam quodcumque aliud sacramentum. i) - Haec ille.

Et huic solutioni satis concordat sanctus Thomas, prasenti distinctione, q. 2, art. 4, q 1, in solutione tertii, ubi sic dicit : " Sicut in baptismo manet character spiritualis, ratione cujus, fictus, deposita fictione, effectum baptismi recipit; ita manebat character exterior in circumcisione, quae hoc idem efficiebat. "

Haec ille.

Aliter dicitur, et melius, quod similitudo ,T III. - QUAESTIO I. data de baptismo et circumcisione non valet : quia, ut dicetur in sequenti quaestione, circumcisio nihil causabat effective; secus est de baptismo. Ad octavum respondet Petrus de Palude (dist. i, q. 1) in hunc modum, dicens quod non valet similitudo. " Quia legis non est facere, sed docere; unde legis perfectioris non est facere quod imperfectior non facit, sed perfectiora praecepta aut consilia dare, et imperfecta mutare. Et sic se habet lex nova ad veterem. Sed sacramentum dicitur a sacrando. Unde imperfectum est sacramentum quod sanctitatem significat et non causat; perfectum autem debet aliquo modo causare. Ideo, etc.

Vel dicendum quod aliqua promissa (a) in lege veteri, solvuntur in nova, per ipsammet legem novam, sicut declaratio veritatis et gratiae. Quod enim lex vetus docebat obscure, et promittebat docendum clare, hoc clare docet lex nova, sicut articulos de humanitate Christi, et hujusmodi. Aliqua vero (6) Deus exhibet in ea, sicut quae sunt gratiae; aliqua post eam, sed per eam, sicut quae sunt gloriae (7). Et similiter est de sacramentis : quia gratiam quam vetera promittebant, Deus exhibet in novis, scilicet (0) per ea dispositionem ad gratiam causat. "

Haec ille, et bene, et concorditer sancto Thomae, de Veritate, q. 27, art. 4, ubi sic dicit : " Sacramenta novae legis esse aliqualiter causam gratiae, necesse est poni. Propter hoc enim lex vetus occidere dicebatur, et transgressionem augere, quia cognitionem peccati faciebat, gratiam vero adjutricem contra peccatum non conferebat. Si igitur nova lex gratiam non conferret, similiter occidere diceretur, et transgressionem augere; cujus contrarium doctrina apostolica profitetur. Non autem confert gratiam per solam instructionem, quia lex vetus hoc habebat; sed per sua sacramenta gratiam aliqualiter causando. Unde Ecclesia non est contenta catechismo, quo instruit accedentem ; sed ei superaddit sacramenta, ad gratiam habendam. Quam quidem sacramenta veteris legis non conferebant, sed tantum significabant. Significatio vero ad instructionem pertinet. Sic ergo, quia vetus lex tantum instruebat, ejus sacramenta erant gratiae solum signa; quia vero lex nova instruit et justificat, ejus sacramenta sunt causa gratiae et signa. "

Haec ille. Dicitur ulterius, quod excellentia novae legis et suorum sacramentorum, quam eis arguens attribuit supra sacramenta veteris legis, nulla est, aut multum insufficiens : quia ex quo sacramenta novae legis nihil penitus efficiunt ad justificationem plus quam sacramenta veteris legis, sequitur quod lex nova non plus justificat quam vetus, sed solum quod alio modo significat gratiam quam vetus, et quod Deus justificat in ista, et non in illa. De hoc beatus Thomas, de Veritate, ubi supra (q. 27, art. 4), sic dicit: " Quomodo autem sacramenta sint causa gratiae, non eodem modo omnes tradunt. Quidam enim dicunt quod sunt causa gratiae, non quia aliquid ad gratiam habendam operentur per aliquam virtutem eis inditam, sed quia in eorum susceptione gratia datur a Deo, qui (a) sacramentis assistit, ut sic dicantur causa gratiae per modum causae sine qua non. Et ponunt exemplum de hoc quod aliquis habens denarium plumbeum, accipit centum libras : non ideo quod denarius plumbeus sit causa faciens ad acceptionem centum librarum; sed quia sic est statutum ab eo qui potest dare, ut quicumque defert talem denarium, accipiat tantam pecuniam. Similiter statutum est a Deo ut quicumque accipiat sacramenta non fictus, gratiam accipiat, non quidem a sacramentis, sed ab ipso Deo. Et hoc idem dicunt sensisse Magistrum in 4. Sentent., dist. 1, cum dixit quod accipiens sacramentum, quaerit salutem in inferioribus se, etsi non ab illis. Haec autem opinio non videtur sufficienter dignitatem sacramentorum novae legis salvare. Si enim recte consideretur exemplum ab eis positum, et alia similia, non invenitur quod causa quam dicunt sine qua non, se habeat ad effectum, nisi sicut signum. Denarius plumbeus non est nisi signum acceptionis pecuniae, et baculus potestatis quae (6) confertur abbati. Unde, si sic se habent sacramenta novae legis ad gratiam, sequitur quod sint solum signa gratiae, et ita nihil habebunt prae sacramentis veteris legis; nisi forte quis dicat quod sacramenta novae legis sint signa gratiae simul cum eis datae, sacramenta vero veteris legis gratiae promissae. Sed hoc magis pertinet ad conditionem temporis quam ad dignitatem sacramentorum : quia in tempore illo promittebatur gratia, nunc autem est tempus plenitudinis gratiae, propter reparationem humanae naturae jam factam; unde, secundum hoc, sacramenta ista, si tunc fuissent, cum toto eo quod nunc habent, nihil plus fecissent quam illa, nec illa nunc minus facerent quam (7) ista, etiam nulla additione eis facta. "

Haec ille. Ad nonum dicitur primo, quod, sicut supra visum fuit, ex illa diffinitione Augustini bene intellecta arguitur quod sacramenta sunt causa gratiae instrumentalis, aliquo modo effectiva gratiae, cum dicit quod divina virtus in eis operatur. Et, dato quod prima facie appareret alicui quod (5) Augustinus in diffinitione quam allegat arguens, non dicat sacramentum esse causam gratiae, tamen ex multis dictis ejus hoc habetur (a), utputa cum dicit aquam baptismalem abluere cor, et habere tantam vim ad hoc : si enim nihil faceret ad justificationem, sed esset tantummodo signum, non diceret illam habere tantam vim; sicut de denario plumbeo non recte dicitur quod habeat vim, nec quod det centum libras.

De hoc Gratianus, caus. 1, q. 1, can. Detrahe, sic dicit : Detrahe verbnm aquae, quid est, nisi aqua? accedit verbum ad elementum, et fit sacramentum. Unde ista est tanta virtus aquae, ut corpus tangat et cor abluat, nisi faciente verbo ? non quia hoc dicitur, sed quia creditur. Nam et in ipso verbo aliud est sonus transiens, aliud virtus permanens.

Haecille.

Et sunt verba Augustini, super illud Joan. 15 (v. 3), Vos mundi estis propter sermonem, etc, ubi multa dicit de virtute verbi et baptismi, quae nullo modo possunt bene intelligi de causa sine qua non, quae nihil penitus efficit respectu effectus cujus dicitur causa.

Item, de Consecratione, dist. 4 (can. 2): Per baptismum agitur ut caro peccati evacuetur. Et sunt verba Augustini, de Baptismo parvulorum (lib. 1, cap. 39).

Item, ibidem (can. 4) : Non potest quis gratiam vitae coelestis accipere, nisi purgatus fuerit ab omni sorde peccati per poenitentiae confessionem, per donum baptismi salutaris Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi. Et sunt verba Chrysostomi (Homil, de Paenitent.).

Item, ibidem (can. 8) : Parvuli baptizati inter credentes reputantur per sacramenti virtutem, et offerentis responsionem. Et sunt verba Augustini, de Baptismo parvulorum (lib. 1, cap. 32).

Item, ibidem (can. 9) : Per aquam baptismi transitus est de terrenis ad coelestia. Ideo Pascha dicitur transitus. Hic transitus est de terrenis ad coelestia, de peccato ad vitam, de culpa ad gratiam, de inquinamento (6) ad sanctificationem. Qui per hanc aquam transit, non moritur, sed resurgit. Non omnis aqua sanat, sed illa quae habet gratiam Christi. Aliud est elementum , aliud consecratio. Non sanat aqua, nisi Spiritus Sanctus descendat in eam, et aquam illam consecret. Et sunt verba Ambrosii, de Sacramentis (lib. 1, cap. 4). - Item, ibidem (can. 10) : Nunquam baptismi aqua purgare peccata credentium posset, nisi tactu dominici corporis sanctificata fuisset. Et sunt verba Chrysostomi (j).

Item, ibidem (can. 13): Proprie in morte crucifixi, et in resurrectione a mortuis, potentia baptismi novam creaturam condidit ex vetere. Et sunt verba Leonis Papae universis episcopis per Siciliam (v) immo Chromutii, in cap. 3 Math., tract. 1 (Cfr. Corpus Juris canonici, edit. Lipsiens. 2, vol. 1, pajj. 1363 not. 1-16). constitutis (epist. 4, cap. 3) (a). Et multa similia ibidem recitantur. - Item , Ambrosius, in quodam sermone de Epiphania, qui incipit, Intelligere possumus, Fratres, etc, sic dicit : Sicut post partum glorificata est Marite castificatio; ita, post baptismum. Christi, a quae est purificatio comprobata; nisi quod majori, munere quam Maria haec unda ditata est. Illa enim sibi tantum meruit castitatem; ista etiam nobis contulit sanctitatem. Illa meruit ne peccaret; ista ut peccata portaret. Illa propria delicta a se repudiat; ista in se, per Dei gratiam, aliena condonat. Illi est collata virginitas; isti donata fecunditas. Illa unum procreavit, et pura est; ista generat plures, et virgo est. Illa, praeter Christum, filium nescit; ista, cum Christo, mater est populorum.

Haec Ambrosius.

Item, Augustinus, ut recitat sanctus Thomas, 3 p., q. 62, art. 4, in solutione tertii, in quodam sermone de Epiphania, sic dicit : iVec mirum quod aquam, hoc est, substantiam corporalem , ad purificandam animam dicimus pervenire. Pervenit plane, et penetrat conscientias universa latibula. Quamvis enim ipsa sit subtilis et tenuis, benedictione tamen Christi subtilior, occultas vitae causas ad secreta, mentis subtili rore pertransit.

Haec ille.

Item sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 7, q. 1, art. 3, q 1, in solutione secundi, sic dicit: " Dionysius dicit, in fine Ecclesiasticos Hierarchiae (cap. 7) : Consummativas autem invocationes, id est, verba quibus perficiuntur sacramenta, non est justum Scripturis interpretari (6), neque mysticum earum, aut in ipsis operatas ex Deo virtutes, ex occulto ad commune adducere; sed, ut (y) nostra traditio habet, sine pompa, id est, occulte, ea edocens, etc. Ex quibus verbis tria possumus accipere. Primo, quod Apostoli in sacramentis utebantur certa forma verborum : quia ipse alibi (eod. libr., cap. 1) dicit quod tradit ritum sacramentorum sicut Apostoli docebant. Secundo, quod in occulto tradebantur hujusmodi sacramentalia in primitiva Ecclesia. Tertio, quod in ipsis verbis est quaedam virtus; quod quidam negant. "

Haec ille.

Item, 3 p., q. 73, art. 1, in solutione secundi, sic dicit: " Aqua baptismi non causat aliquem spiritualem effectum propter ipsam aquam, sed propter virtutem Spiritus Sancti in aqua exsistentem. Unde Chrysostomus dicit super illud Joannis 5 (v. 4), Angelus Domini secundum tempus, etc. : hi baptizatis non simpliciter aqua operatur, sed cum Spiritus Sancti susceperit gratiam, tunc omilia solvit peccata. "

Haec ille.

DISTINCTIO I. 11. ET III. - QUAESTIO I. Exquibus omnibus, et multis aliis sanctorum dictis, quae adduci possent, apparet manifeste quod, cum Magister addit diffinitioni Augustini, sacramenta esse causam gratias, non addit ex propriis, sed ex dictis Augustini et aliorum sanctorum, et quod in hoc sequitur mentem eorum. Item, apparet quod opinio Durandi et aliorum dicentium sacramenta nihil efficere ad justificationem vel gratiae susceptionem , nec habere aliquam virtutem eis inditam ad hoc efficiendum, multum extranea et discors est a mente sanctorum; et quod detrahit novae legi et suis sacramentis, ponendo ea infirma, egena, et nullius activitatis, sicut erant sacramenta veteris legis. Dico secundo, quod glossa quam dat arguens ad dicta Magistri, nihil valet, cum sit contra mentem Magistri et sanctorum, et forte contra dicta Christi et Apostolorum. Christus enim dicit, Joan. 3 (v. 5): Nisi quis renatus fuerit ex aqua, etc; constat autem quod ly ex non potest importare ibidem solam causam sine qua non, nisi summe abusive loquendo. Item, Paulus, Ephesior. 5 (v. 26) : Mundans eam lavacro aquae in verbo vitae. Item, Petrus, 1. Petri, 3 (v. 21): Salvos facit baptisma. Et multa talia, quae Augustinus recitat, Joan. 15, et applicat ad propositum nostrum et suum. Dicitur tertio, quod distinctio quam facit arguens de duplici accidente, non valet ad propositum. Tum quia, ut visum est, sacramentum non se habet ad causandum gratiam solum per modum causae per accidens, nihil omnino efficientis. Tum quia, licet accidens proprium, vel inseparabile (quod ideo dicitur accidens quia inhaeret ei cujus dicitur accidens), possit poni in descriptione subjecti vel diffinitione quid nominis; tamen accidens quod non dicitur accidens ab inhaerendo, sed ex sola concomitantia ad illud cujus dicitur accidens, nec fluit ex principiis ejus, nec notificat ejus essentiam, nec virtutem, immo potius ducit in errorem circa praedicta, nullo modo debet poni in ejus descriptione vera, sicut in vera diffinitione quid nominis. Sic autem esset in proposito, si sacramentum nihil omnino efficeret respectu gratiae : quia causalitas gratiae non inhaereret sacramento, sed concomitaretur illud; nec notifi-caret ejus essentiam aut virtutem, sed potius abduceret ab ejus notitia, cum non causa diceretur esse causa, et non efficiens, efficiens; sicut si quis vellet describere quantitatem, dicens eam esse principium motus et quietis corporum physicorum, quia scilicet talia non fiunt sine quantitate. Ad decimum dicitur primo, quod arguens false glossat Augustinum. Nam, quantumcumque garru-letur, non potest evadere quin Augustinus dicat quod aqua baptismi cor abluit; quae ablutio non fit sine gratia. Item, Augustinus dicit quod est tanta vis in illa aqua; quod non diceret, si sentiret illam solum esse causam sine qua non et per accidens, et nihil omnino efficere, sed significare; quia in signo et in causa per accidens et sine qua non, non (") oportet ponere vim nec virtutem ad abluendum aut efficiendum. Item, quia non solum Augustinus dicit hoc semel, sed saepissime, sicut et alii sancti, post Christum et Apostolos. Dicitur secundo quod false exponit Bedam et alios sanctos post quos Beda locutus est, ut patet ex praedictis. Et cum dicit arguens, quod dictum Bedae est contra nos, quia caro Christi non est passio Christi, etc,

dicitur quod passio Christi non causat virtutem sacramentalem ut passio est, sed ratione subjecti sui, quod fuit caro Cbristi unita divinitati, vel ratione sui suppositi, quod est Christus. Et ideo et caro Christi et passio causant illam virtutem; sed immediatius caro, ex parte principalis agentis; passio autem fuit immediatior effectui, ut supra in simili dictum fuit.

De praedictis sanctus Thomas, de Veritate, q. 27, art. 4, sic dicit : " Nec sacramentum, nec aliqua creatura potest dare gratiam per modum per se (6) agentis; quia hoc solius divinae virtutis est. Sed sacramenta instrumentaliter ad gratiam operantur. Quod sic patet. Damascenus (de Fid. Ort.), enim, tertio libro (cap. 15), dicit quod humana natura erat velut organum divinitatis. Et ideo humana natura aliquid communicabat in operatione virtutis divinae : sicut quod Christus tangendo leprosum mundavit; sic enim tactus Christi causabat instrumentaliter salutem leprosi. Sicut autem humana natura in Christo communicabat ad effectum divinae virtutis instrumentaliter in corporalibus effectibus, ita etiam in spiritualibus. Unde sanguis Christi, pro nobis fusus, habuit vim ablutivam peccatorum; Apocalyps. 1 (v. 5) : Lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo; et, Roman. 3 (v. 24 et 25) : Justificati in sanguine ipsius. Et sic humanitas Christi est causa instrumentalis justificationis. Quae quidem causa nobis applicatur spiritualiter per fidem, et corporaliter per sacramenta : quia Christi humanitas et spiritus et corpus est, ad hoc ut effectum sanctificationis, qua est per Christum, in nobis percipiamus. Unde illud sacramentum est perfectissimum, in quo corpus Christi realiter continetur, scilicet Eucharistia; et est omnium aliorum consummativum, ut dicit Dionysius in de Ecclesiastica Hierarchia (cap. 3). Alia vero sacramenta (y) participant aliquid de virtute illa qua humanitas Christi instrumentaliter operatur ad justificationem; ratione cujus sanctificatus baptismo sanctificatus in sanguine Christi dicitur ab Apostolo, Hebraeor. 10. Unde et passio Christi in sacramentis dicitur operari. Et sic sacramenta novae legis sunt causa gratiae, quasi (o) per se.

persium Pr. instrumentaliter operantia ad gratiam. i) - Haec ille. - Ex quibus patet quod et Christi humanitas et ejus passio operantur in sacramentis. Sed specialiter circa sacramentum baptismi, de quo vertitur quaestio, a quo habeat efficaciam, utrum carne Christi, vel ejus passione, sanctus Thomas, i. Sen^ terit., dist. 3, q. 1, art. 5, dicit sic, in solutione secundae quaestiunculae : " Multiplex, inquit, fuit baptismi institutio. Fuit enim primo institutus, quantum ad materiam, in baptismo Christi : tunc enim vim regenerativam aquis contulit. Et aliquo modo forma fuit figurata per praesentiam trium personarum in signo visibili; quia Pater apparuit in voce, Filius in carne, Spiritus in columba. Et similiter fructus baptismi ibidem praefiguratus fuit; quia coeli aperti sunt super eum. Sed necessitas ejus fuit declarata Joan. 3 (v. 5), ubi dixit : Nisi quis renatus fuerit, etc. Sed usus ejus fuit inchoa-r tus quando misit discipulos ad praedicandum et baptizandum, ut patet, Matth. 10. Sed efficaciam habuit ex passione Christi, quantum ad ejus ultimum effectum, qui est apertio januae. Sed divulgatio ejus quantum ad omnes nationes, praecepta fuit Matth. ult. (v. 19), ubi dixit : Euntes docete omnes gentes, etc. " Ex quibus patet quod baptismus accepit virtutem instrumentaliter et ex contactu carnis Christi, et ex ejus passione, sed diversimode. Item, 3 p., q. 66, art. 2, in solutione primi, sic dicit : a Ante passionem Christi, baptismus habebat efficaciam a Christi passione, inquantum ipsam praefigurabat; aliter tamen quam sacramenta veteris legis; nam illa erant figurae tantum, baptismus autem ab ipso Christo habebat virtutem justificandi, per cujus virtutem etiam ipsa passio salutifera fuit, j

Haec ille.

Ex quo patet quod false dicit arguens, quod Christi contactus nullam vim aquis contulit; et temerarie negat dicta sanctorum.

Cum vero dicit ulterius, quod, secundum nos, sacramenta non habent virtutem nisi quando applicantur ad usum, etc;

respondet sanctus Thomas, 4. Senteni., dist. 1, q. 1, art. A, q 2, insolutione secundi : " Instrumento (a.), inquit, datur virtus agendi instrumentaliter dupliciter. Uno modo, quasi inchoative, quando constituitur in specie instrumenti; et ideo dicit Hugo de S. Victore, quod continent gratiam ex sanctificatione. Alio modo datur complete, quando actu (6) movetur a principali agente, sicut quando carpentarius utitur serra; et similiter complete datur virtus sacramentis in ipso usu sacramentorum. Nec est inconveniens si virtus quae motui proportionatur, datur rei statim vel post modicum desiturae. " - Haec ille. - Item, in 3 p., q. 66, art. 2, sic dicit : " Sacramenta ex sui institutione habent quod conferant gratiam. Unde tunc videtur aliquod sacramentum institui, quando accipit virtutem producendi suum effectum. Hanc autem virtutem accepit, baptismus, quando Christus est baptizatus. Unde tunc vere baptismus institutus fuit, quantum ad ipsum sacramentum. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod aqua accepit virtutem sacramentalem inchoative in ipso baptismo Christi, quo caro sua aquas tetigit; sed completive accepit virtutem in ipso usu sacramenti, accedente verbo ad elementum. Et sic concordari possunt dicta sanctorum. Dicitur ulterius, quod circumcisio non causabat gratiam effective, sicut causat baptismus, et alia sacramenta novae legis; sicut prius dictum est (a), et in sequentibus latius explicabitur. Sed verum est quod in circumcisione rite collata et suscepta conferebatur gratia a Deo, non circumcisione, nisi sicut a causa sine qua non. Ideo non est simile hic et ibidem. Dicitur ultimo, quod auctoritas Christi quam arguens affert, est gladius Goliae, suum decapitans vectorem. Christus enim expresse dicit (Joan. 3, v. 5) : Nisi quis renatus fuerit ex aqua, etc.; ubi ostendit aquam regenerare baptizatum, et consequenter aliquid agere ad ejus justificationem, quae fit per gratiam. Nec valet quod dicit arguens, quod Christus postea totam efficaciam attribuit Spiritui Sancto, etc. Licet enim attribuat efficaciam Spiritui Sancto, tanquam agenti principali, non tamen negat, immo praemittit, aquam aliquid in suo ordine agere, tanquam instrumentum. Et ista sufficiant ad objecta Durandi contra quartam conclusionem. II. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra eamdem quartam conclusionem, dicitur quod virtus quam ponimus in sacramentis, secundum quod sonant dicta sancti Thomae, est forma spiritualis per essentiam, et non solum ratione effectus quem in anima causat. Et cum quaerit arguens, an sit in sacramento divisibiliter,

dicitur quod est ibi indivisibiliter, id est, tota in toto, et tota in qualibet ejus parte. Et ad hujus improbationem, dicitur quod, licet inter formas perficientes materiam corporalem per modum entis completi, sola anima intellectiva ponatur talis, id est, tota in toto, et tota in qualibet parte materiae suae; tamen nihil prohibet multas alias formas spirituales, se habentes per modum entis incompleti et intentionis fluentis, illo modo perficere, non quidem corporalem materiam, sed rem corpoream et subjectum corporeum, sicut superius (ad l Durandi) fuit saepius recitatum ex dictis sancti Thomae. Nec est nova ista positio. Nam Averroes, in 3. de Anima, com. h, ponit phantasmata corporalia, esse subjectum speciei intelligibilis, (et) Cfr. g 3, I, ad l"m. j T III. - QUAESTIO I. quam constat esse indivisibilem, et penitus inexten-sam, et omnino spiritualem. Inquo, licet falsum dixerit, tamen, ut apparet, apud eum non erat inconveniens accidens spirituale et indivisibile, esse in subjecto extenso et divisibili corporali. Ad secundum patet responsio per praedicta. Quia virtus quam ponimus in verbis sacramentalibus, est subjective duntaxat in ultima syllaba, vel in actu ejus ultimo, sive illud sit divisibile, sive indivisibile. Nec tamen praecedentes syllabae superfluunt : quia, licet non maneant in ultimo instanti prolationis et totius orationis in se, manent tamen in suo effectu, scilicet in completa significatione totius orationis, ad quam causandum aliquid eflicit quaelibet syllaba. De hoc Petrus de Palude, in suo Quodlibeto, q. 2, sic dicit : " Nullum inconveniens sequitur, si ponatur quod virtus sacramentalis sit tantum in ultima syllaba verborum, et in ultima gutta aquae : quia, licet praecedentes syllabae, vel praecedentes partes aquae, nihil efficiant ad causandum effectum sacramenti, tamen facerent ad significandum seu repraesentandum; et utrumque est de ratione sacramenti, scilicet significare et (a) efficere; et ideo aliae syllabae, et aliae partes aquae, non superfluerent, quia facerent aliquid ad hoc quod est de ratione sacramenti, scilicet significando et repraesentando. Si autem ponatur quod virius conferatur cuilibet syllabae, aut cuilibet parti aquae, adhuc non sequitur aliquod inconveniens. Et hoc patet primo de aqua. Nam, esto quod illa virtus conferretur toti aquae a principio lotionis, et ultimus effectus, scilicet character, non habeatur nisi in ultimo instanti in quo completa est lotio, tamen non frustra confertur virtus illa partibus aquae fluentibus ante lotionem completam : quia, sicut dicetur infra, sacramentum exercendo propriam actionem circa compositum (quod est necessarium ad hoc quod agat ad effectum principalis agentis), effectus ille proprius instrumenti, quod est sacramentum, sive sit mundatio, sive infrigidatio, sive quodcumque aliud, manet, dato quod partes motus quo homo lavatur non maneant; et ideo, manente effectu, agitur ad effectum principalis agentis; qui quidem effectus est character. Et idem potest dici de verbis. Ad cujus evidentiam, sciendum est quod verbum, quantum ad sonum causatum in aere moto, non est proprie quantitas, sed qualitas nata movere organum auditus; sed mensura motus quo talis qualitas generatur, est quantitas discreta, successiva, composita ex diversis instantibus, quorum tamen unum succedit alteri, sicut est in quolibet tempore discreto; et ideo talis qualitatis effectus potest manere in composito, sicut est organum auditus, transeuntibus primis partibus orationis vel dictionis, sicut dictum est de partibus lotionis; et ideo, etiam quantum ad causalitatem, non superfluunt tales partes praecedentes, quia effectus earum manet.

Sed contra hoc posset objici. Quia, qua ratione potest manere effectus partium priorum lotionis vel orationis, transeuntibus primis partibus lotionis vel orationis, eadem ratione, transeunte tota lotione vel oratione, potest remanere effectus in composito. Sed hoc est inconveniens : quia in ultimo instanti quo completur lolio vel oratio, habetur effectus principalis agentis, scilicet character; et ideo frustra maneret ille effectus in composito, in comparatione ad effectum principalis (a) agentis.

Secundo, ad idem. Quia, sicut communiter dicitur, non est dare ultimum instans in quo res ultimo sit; sed est dare primum instans in quo res primo non est, quod est ultimum instans temporis in quo res fuit. Sed effectus sacramenti fit in instanti : non in instanti in quo incipit usus sacramenti, sed in instanti in quo terminatur talis usus. Sed, in illo instanti, nec est usus, nec virtus collata; sed, in illo instanti, virtus collata sacramento, et usus ejus, primo non est. Sed nihil agit quando non est. Ergo virtus illa nihil agit ad characterem; quia tunc primo est character, quando illa virtus primo non est. - Ad primum istorum, dicitur quod non est inconveniens quod effectus lotionis et orationis maneat incomposito, transeunte tota lotione vel oratione. Nec tamen frustra, licet habeat suum effectum in ultimo instanti quo completur oratio vel lotio : quia, licet maneat dum nihil efficit, hoc est quia natura rei hoc facit, quod nulla res potest manere in solo instanti temporis continui ; sed bene potest aliquid manere vel stare in solo instanti temporis discreti; et tunc esse in solo nunc temporis discreti, est esse in aliqua parte temporis continui; et potest manere postquam habet suum effectum, absque hoc quod sit frustra; quia nec esse potuit habere, nec agere, nisi esset in aliqua parte temporis continui. Sed, secundum eos qui ponunt quod aliqua res potest esse in instanti temporis continui, effectus qui fit in composito, habet esse completum in solo nunc temporis continui, nec est ante, nec post; in quo illinc haberet effectum, si character est.

Ad secundum, facile esset respondere, secundum eosdem : quia, secundum eos, est dare ultimum instans temporis continui, quo res habet esse ultimo; et sic non sequeretur quod illa virtus ageret cum primo non est, sed quando ultimo est; hoc autem non est inconveniens, quod res agat quando est ultimo, loquendo de actione instantanea. Loquendo autem secundum communem opinionem, dicitur quod quando dicitur quod non est dare ultimum instans in quo res ultimo sit, hoc intelligitur de nunc temporis continui, non autem de mine temporis discreti; nunc autem ita est, quod virtus illa collata sacramentis, vel effectus causatus in composito, non mensuratur tempore continuo, vel nunc ejus, sicut propria mensura, sed oiuic temporis discreti, quod potest coexsistere parti temporis continui; et ideo non oportet quod agat quando ultimo est, vel quando primo non est, quantum ad primum et ultimum acceptum secundum nunc temporis continui; sed agit quando ultimo est secundum nunc temporis discreti, in quo est dare ultimum nunc in quo ultimo res est; quod quidem nunc coexsistit alicui parti temporis continui, quae habet nunc primum et nunc ultimum, in quorum primo habet suum ellectum illa virtus, et in ultimo habet primo non esse. "

Haec Petrus in forma, et bene; nisi quod recurrit ad instantia temporis discreti, ubi non apparet necessitas; potissime quia sanctus Thomas, 4. Senteni., dist. 11, q. 1, art. 3, q 2, in solutione secundi, ponit quod a conversio panis in corpus Christi sequitur motum prolationis verborum, qui habet reduci ad mensuram motus caeli; sicut illuminatio sequitur ad motum localem quo defertur illuminans. Et ideo oportet quod instantia accipiantur in hac conversione secundum mensuram motus coeli. "

Haec ille.

Et similiter dicit, 3 p., q. 75, art. 7, in solutione secundi. Et ideo dicendum est, sicut alias, tam in secundo quam in tertio (a) dictum est, quod non est inconveniens talia entia incompleta, cujusmodi sunt relationes, mutationes, generationes, corruptiones, puncta, instantia, mutata esse, et alia hujusmodi, quae non proprie fiunt nec generantur nec corrumpuntur, sed consequuntur aliorum factiones, durare per unicum instans temporis continui; inter quae potest connumerari virtus sacramentalis, quae consequitur prolationem verborum sacramentalium, et cujus operatio durat per solum instans temporis continui; ideo non oportet eam amplius durare. Omnia enim argumenta quae possunt adduci contra hoc quod dicimus illam virtutem durare per solum instans temporis continui, possunt adduci contra hoc quod ejus operatio, puta productio characteris vel ornatus, vel cooperatio ad transsubstantiationem panis in corpus Christi dicitur durare per solum instans temporis continui; et tamen argumenta contra secundum inducibilia non valent; et consequenter nec inducibilia contra primum oportet multum formidare. Ad tertium principale Scoti, patet responsio per praedicta ad argumenta Durandi. Quia virtus sacramentalis datur inchoative rebus sacramentalibus, ante usum sacramenti; sicut aquae baptismali, in ipso contactu corporis Christi, fuit collata vis regenerativa. Et consimiliter, aliis rebus sacramentalibus collata fuit virtus justificandi inchoative, in ipsa institutione sacramentorum a Christo. Tamen completive hanc virtutem accipiunt in ipsa applicata) Cfr. prasiTlim i. Senteni., dist. 2, i(. -2, art. 3. tione sacramenti ad usum proprium. - Nec valent objecta in oppositum. Nam prima collatio non est aliter miraculosa quam institutio sacramentorum, in qua Christus fecit perpetuum pactum cum Ecclesia de assistendo et cooperando sacramentis. Similiter tunc dedit idoneitatem sacramentis, ad hoc ut essent instrumenta habilia ad causandum dispositionem ad gratiam. Non est etiam inconveniens, si agens principale plus confert instrumento dum utitur actualiter eo ad inductionem sui principalis effectus, quam ante usum talis instrumenti : quia, etiam secundum arguentem, confert ei aliquam portionem , quam antea non conferebat. Ad quartum, negatur consequens. Pluralitas enim quam opinio nostra ponit, sequitur ex fide, scilicet ex dictis Christi et Apostolorum et sanctorum doctorum : scilicet quod talis virtus causativa dispositive ad gratiam, sit in sacramentis, ut patuit ex predictis. Omne namque agens oportet agere per aliquam virtutem. Unde sanctus Thomas, 4. Sen-tent., dist. 1, q. 1, art. 4, q 4, sic dicit : " Quia omne agens agit sibi simile, ideo effectus agentis oportet quod aliquo modo sit in agente. In quibusdam enim est idem secundum speciem; et ista dicuntur agentia univoca; sicut calor est in igne calefaciente. In quibusdam vero est idem secundum proportionem vel analogiam; sicut cum sol calefacit : est enim idem in sole aliquid quod ita facit eum calefacientem sicut calor facit ignem calidum; et, secundum hoc, calor dicitur esse in sole aequivoce, ut dicitur in libro de Substantia orbis (cap. 2). Et ex hoc patet quod illud quod est in effectu ut forma dans esse, est in agente, inquantum hujusmodi, ut virius activa. Et ideo, sicut se habet agens ad virtutem activam, ita se habet ad continendam (a) formam effectus. Et quia agens instrumentale non habet virtutem agendi ut aliquod ens completum (6), sed per modum intentionis, ideo et forma introducta continetur in eo per modum intentionis; sicut sunt species colorum in aere, a quibus aer non denominatur coloratus. Et hoc modo gratia est in sacramentis, sicut in instrumento, non complete, quantum ad effectum, etc, " ut prius allegatum fuit (y).

Cum autem dicit arguens, quod, si esset in sacramentis talis virtus, non causaretur in eis nisi ex divina pactione, etc;

dicitur quod Deus pepigit dare gratiam per talia instrumenta. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q..27, art. 4, in decimosexto loco, arguit sic : " Habere auxilia signum est impotentia; agentis. Sed instrumenta coadjuvant ad actionem principalis agentis. Ergo Deo, qui est potentissimum agens, non competit ut per sacramenta, quasi per instrumenta, gratiam conferat. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : (a) continendam. - continuandum Pr. (6) completorii. - compositum Pr. (y) Cfr. Ad primum Durandi. DISTINCTIO I. 11. ET 111. - QUAESTIO 1. " Dicendum, inquit, quod Deus non utitur instrumentis vel causis mediis in sua actione propter sui indigentiam, sed propter effectuum convenientiam. Conveniens enim est ut nobis divina remedia exhibeantur secundum modum nostrum, id est, per sensibilia, ut dicit Dionysius, 1 cap. Ecclesiastica: Hierarchia, et 2 cap. Caelest. Hierarch. (a). "

Haec ille. Ad quintum, negatur antecedens. Nam exempla quae beatus Thomas adducit, sufficientia sunt ad hoc ad quod inducuntur. Et ad primam improbationem prijni exempli, de sermone audibili, dicitur quod sermo doctorum continet virtualiter conceptionem intelligibilem, ad quam excitat discipulum. Et cum dicit arguens quod impositio vocum vel scriptorum non potest dare voci aut scripto aliquam formam absolutam, etc. :

dicitur quod, licet non det voci aliquam formam absolutam, habentem esse completum, potest tamen dare sibi formam habentem esse intentionale fluens, scilicet virtutem excitandi audientem, ut reducat se de actu primo in secundum, et ut conceptionem quam habet habitu, consideret in actu. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 11, art. 1, arguit sic, undecimo loco : " Scientia nihil aliud esse videtur quam descriptio rerum in anima, cum scientia esse dicatur assimilatio scientis ad scitum. Sed unus homo non potest in anima alterius describere rerum similitudines : sic enim interius operaretur (6) in ipso; quod solius Dei est. Ergo unus homo alium docere non potest. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod in discipulo describuntur formae intelligibiles, ex qaibus scientia per doctrinam accepta constituitur, immediate quidem per intellectum agentem, sed mediate per eum qui docet. Proponit enim doctor reruni intelligibilium signa, ex quibus intellectus agens accipit intentiones intelligibiles, et describit eas in intellectu possibili; unde ipsa verba doctoris audita, vel visa in scripto, hoc modo se habent ad causandum scientiam in intellectu, sicut res quae sunt extra animam; quia ex utrisque intellectus agens intentiones intelligibiles accipit; quamvis verba doctoris propinquius se habeant ad causandum scientiam quam sensibilia extra animam exsistentia, inquantum sunt signa intelligibilium intentionum. "

Haec ille.

Item, duodecimo loco, arguit sic : " Boetius dicit in libro de Consolatione (lib. 5, pros. 5), quod per doctrinam solummodo excitatur mens hominis ad sciendum. Sed ille qui excitat intellectum ad sciendum, non facit eum scire; sicut ille qui excitat aliquem ad videndum corporaliter, non facit eum videre. Ergo unus homo non facit alium scire; et ita non proprie potest dici quod eum (i) et 2 cap. Ctrlrst. Hierarch. - Ora, Pr. (6) operaretur. - operarentur IV doceat. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, quod non est omnino simile de intellectu et visu corporali. Visus enim corporalis non est vis collativa, ut ex quibusdam suorum objectorum in alia proveniat; sed omnia objecta sua sunt ei visibilia, quam cito ad illa convertitur. Unde habens potentiam visivam, se habet hoc modo ad omnia visibilia intuenda, sicut habens habitum ad ea quae habitualiter scit consideranda. Et ideo videns non indiget alio excitari ad videndum, nisi quatenus per alium ejus visus dirigitur in aliquod visibile, ut digito, vel aliquo hujusmodi. Sed potentia intellectiva, cum sit vis collativa, ex quibusdam in alia devenit. Unde non aequaliter se habet ad omnia intelligibilia consideranda; sed quaedam statim videt, ut quae sunt per se nota, in quibus implicite continenlurquaedam alia, quae intelligere non potest, nisi, per oflicium rationis, ea quae in principiis implicite continentur, explicando. Unde ad hujusmodi cognoscenda, antequam habitum habeat, non solum est in potentia accidentali (a), sed etiam in potentia essentiali : indiget enim motore, qui reducat eum in actum (S) per doctrinam, ut dicitur in 8. Physicorum (t. c. 32); quo non indiget ille qui habitualiter aliquid novit. Doctor igitur excitat ad intelligendum vel sciendum illa quae docet, sicut motor essentialis^), et educensde potentia in actum; sed (2) ostendens rem aliquam visui corporali, excitat eum sicut motor per accidens, prout habens habitum scientiae potest excitari ad considerandum de aliquo. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quomodo verba vel scripta habent excitare mentem discipuli ad reducendum se de potentia in actum, et ad formandum conceptiones et intentiones intelligibiles; et consequenter habent aliquam vim ad hoc, ut pilus deductum est, in solutione quarti; quia omne agens agit sibi simile, et aliquo modo continet formam sui effectus. Sciendum est etiam quod illud quod dicit arguens, scilicet quod per sermonem non intelligimus res, nisi quarum species praehabebamus, et quod per voces nulla nova species potest in nobis causari,

hoc siquidem potest et debet rationabiliter negari : quia, licet per vocem non possit causari species rei totaliter nova, sic quod nec ipsa, nec aliquid ejus praeessent in intellectu audientis, nec actu, nec habitu, nec virtute, nec in se, nec in suo simili, nec secundum totum, nec secundum partem ; tamen per vocem et sermonem doctoris auditor potest formare in seipso speciem aut conceptum perfectiorem et magis specialem et determinatum quam prius haberet, ut quilibet in seipso experiri potest, potis- VI - 4 libri iv. s: sime circa objecta insensibilia vel nunquam sensata, puta circa substantias separatas, et animam rationalem, et ejus potentias et habitus, et similia. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, q. 11, art. 1, ubi sic, tertio loco, arguit: c( Si aliquarum rerum signa alicui proponantur per hominem : aut ille cui proponuntur, cognoscit res illas quarum sunt signa; aut non. Si quidem res illas cognoscit, de eis non docetur. Si vero non cognoscit, ignoratis autem rebus, nec eorum signa aut significationes cognosci possunt: qui enim non cognoscit hanc rem quae est lapis, non potest scire quid hoc nomen lapis significet. Ignorata vero significatione signorum, non potest per signa aliquid addiscere. Si ergo homo nihil aliud faciat ad doctrinam nisi signa proponere, videtur quod homo ab homine doceri non possit. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : ((Dicendum est, inquit, quod illa de quibus per signa edocemur, cognoscimus quidem quantum ad aliquid, et quantum ad aliquid ignoramus : utpote, si doceamur quid est homo, oportet quod de eo praesciamus aliquid, scilicet rationem animalis, vel substantia?, aut saltem ipsius entis, quae nobis ignota esse non potest. Et similiter, si doceamur aliquam conclusionem, oportet praescire de subjecto et passione quid sunt; et principia, per quae docetur conclusio, esse praecognita. Omnis enim disciplina fit ex praeexsistenti cognitione, ut dicitur, 1. Posteriorum (cap. 1). "

Haec ille.

Item, et multum ad propositum, 2 2 , q. 173, art. 2, sic dicit : " Repraesentantur menti humanae res aliquae secundum aliquas species, et secundum naturae ordinem. Primo ergo oportet quod species repraesententur sensui; secundo, imaginationi; tertio, intellectui possibili, qui immutatur a speciebus phantasmatum secundum illustrationem intellectus agentis. In imaginatione autem non solum sunt formae rerum sensibilium, secundum quod accipiuntur asensu; sed transmutantur diversimode, vel propter aliquam transmutationem corporalem (sicut accidit in dormientibus et furiosis), vel etiam secundum imperium rationis disponuntur aliqua phantasmata, in ordine ad id quod est intelligendum. Sicut autem ex diversa ordinatione earumdem litterarum accipiuntur diversi intellectus; ita etiam, secundum diversam dispositionem phantasmatum, resultant in intellectu diversae species intelligibiles. Judicium autem humanae mentis fit secundum vim intellectualis luminis. Per donum autem prophetias confertur aliquid humanae menti supra id quod pertinet ad naturalem facultatem, quantum ad utrumque : scilicet et quantum ad judicium, per influxum intellectualis luminis; et quantum ad acceptionem, seu repraesentationem rerum, quae fit quantum ad aliquas species. Et, quantum ad hoc secundum, potest assimilari doctrina humana revelationi prophetica?; non autem quantum ad primum. Homo enim suo discipulo representat aliquas res per signa locutionum; non autem potest interius illuminare, sicut facit Deus. "

Haec ille.

Simile dicit, de Veritate, q. 12, art. 7, per totum. Ad secundam vero improbationem hujus exempli, dicitur quod major est falsa. Quia, dato quod sit idem agens principale et instrumentale sufficiens, non oportet quod sequatur eadem actio, nisi passum sit aequaliter dispositum. Modo graecus et latinus audientes eumdem doctorem latinum, et eadem verba latina, non sunt aequaliter dispositi ad suscipiendum effectum doctoris; cum unus sit in potentia essentiali respectu conceptus significati per verba, et alius in potentia accidentali. Sicut autem dictum est, sermo non habet vim eductivam de potentia essentiali, sed solum de potentia accidentali, ipsum audientem ad formandum intelligibiles conceptiones.

Cum autem dicit arguens quod sermo audibilis, est signum remotum respectu conceptuum rerum, etc.;

dicitur quod, hoc concesso, qualitercumque sermo excitet audientem, tamen oportet concedere quod habet in se aliquam vim causativam, mediate vel immediate, alicujus conceptus, sive sui, sive rei quam significat, sive utriusque, cum quodam ordine et collatione; aliter unus homo non posset dici doctor alterius.

Similem responsionem dat Petrus de Palude ad consimilem rationem. Arguit enim sic : " Si virtus ponatur in sacramentis : aut ista virtus ageret ex necessitate naturae; aut ex electione. Non ex necessitate naturae : quia tunc aequaliter ageret in dormientem et vigilantem, et in fictum et non fictum. Nec etiam ex electione : quia illa vilius non est in potestate liberi arbitrii. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod illa ratio habet multiplicem defectum. Primo, quia virtus agens de necessitate naturae, non agit indifferenter et aequaliter in subjectum qualitercumque dispositum. Et ideo non oportet quod virtus sacramenti, si ageret de necessitate naturae, ageret indifferenter et aequaliter in fictum et non fictum, in vigilantem et dormientem; sicut non oportet quod ignis indifferenter agat in coelum et in aerem. Secundo deficit, quia operatio illius virtutis potest dici operatio agentis ex electione, inquantum illa virtus nihil potest agere, nisi cooperante agente principali, qui agit ex electione. Et ideo illa virtus non agit indifferenter in quodcumque, sed tantum in illud ad quod ordinatur ex electione principalis agentis; sicut securis non agit in quodcumque (a), sed in illud circa quod movetur a principali agente, quod est agens per electionem. J

Haec Petrus. Ad improbationem secundi exempli, dicitur primo, quod non oportet formam artis profluentem ab intellectu artificis in instrumentum conjunctum (y.) quodcumque.

liliorumque Pr. DISTINCTIO I. II. ET III. QUAESTIO I. vel remotum, esse formam spiritualem; quia illa ordinatur ad effectum mere corporalem. Secus est de virtute instrumentali ordinata ad gratiae susceptionem vel inductionem, quae est effectus summe spiritualis.

Dicitur secundo, quod non majus inconveniens est formam artis causari frequenter in instrumentis artificis, quam idem instrumentum frequenter moveri ab artifice ad inducendum diversas formas in diversas materias. De hoc Albertus, 11. Metaphysicae (tr. l,cap. 11), sic dicit: " Movens ad sanitatem, est ars medicinae; et est movens non conjunctum. Movens autem conjunctum sanitatis, est medicina sumpta. Et movens non conjunctum domus, est ars aedificatoria; et movens domus conjunctum, est ars in manibus et instrumentis architecti secundum actum aedilicantis. "

Haec ille.

Et similia dicit in pluribus locis, scilicet quod movens conjunctum semper est aliquo modo univocum cum suo effectu. Ad improbationem tertii exempli, dicitur quod motus coeli est formale principium vel instrumentum producendi omnia generabilia et corruptibilia naturaliter. Et de hoc multa dicta sunt in 2. Sen-tent. (a), quae hic non oportet repetere. Sed hic praecise adduco dictum Alberti, qui, 11. Metaphysica) (tract. 1, cap. 8), sic dicit: " Omnis forma educitur de potentia ad actum, movente aliquo, quod est conveniens in nomine et ratione. Hoc autem quod verum sit, patet, si ponamus quae et quot circumstant generationem substantia? sensibilis. Sunt autem illa, ut in communi dicatur, quinque. Quorum primum et principale est, quod omne quod generatur, educitur de potentia ad actum; et haec (6) potentia de qua educitur, est intra materiam; et tamen nihil est de substantia materia. . Secundum est, quod omne quod educitur de potentia ad actum, extrahitur per aliquid movens, quod, aut genito est univocum, aut reducitur ad univocum. Tertium est, quod omnis motus inferior, qui est in materia generabilium, reducitur ad motum coeli, qui est causa et mensura hujusmodi motus per formam intelligentia; moventis motum illum, et per formas stellarum et orbes, et per virtutes radiorum. Quartum est, quod nihil fit ex nihilo penitus secundum naturam; sed quaecumque fiunt, procedunt ex indeterminatis et confusis incitationibus suarum essentiarum, quae sunt inditae (y) materiae. Quintum est, quod non quodlibet fit ex quolibet; sed omne quod fit, procedit ex aliquo sui generis; et hoc genus ambitu suo et extensione ambit id quod fit, et suum contrarium; et ideo contraria sunt unum in radice sui generis. Plato igitur, considerans quod movens primum, non conjunctum materiae, est intelligentia, (a) Cfr. presertim i. Senteni., dist. 14, q. I. per formam motus coeli causans motum materiae, et formans et regulans totam generationem, dicitomne quod generatur sic, fieri ab univoco, quia forma illa quae (a) regulat et format generationem, est habens virtutem seminis in efficiendo et formando et regulando. Et hanc dicit esse ideam ab hac materia separatam. Et quoad hoc bene dixit, tangendo primam causam et universalem, et non propriam et proximam. Et ideo dictum est, in 2. Perigeneseos, quod sol et circulus declivus sunt causa generationis et corruptionis. Sed in hoc male dixit, quod posuit quod haec forma in materiam induceretur; quia hoc non est verum, etc. " Ad sexium principale Scoti, negatur antecedens, et conceditur oppositum, scilicet quod instrumenta artis, non solum formaliter, sed effective, sunt activa : puta serra, gladius, martellus, et hujusmodi. Et ad primam probationem antecedentis jam negati, dicitur primo, quod serra non solum habet in se quantitatem, et figuram, et motum localem, dum actu movetur ab artifice; immo, praeter hoc, habet in se virtutem movendi localiter aliud corpus, et expellendi illud de loco suo, sicut saepius supra dictum est. Habet ulterius in se formam artis, quam artifex inducit in materiam exteriorem; et hoc per modum entis incompleti et intentionis fluentis, et non per modum entis completi, ut saepe dicium est. -- Dicitur secundo, quod, licet figura et quantitas non sint formae activae primo et per se respectu naturalium transmutationum, tamen non omnino de per accidens se habent ad illas. De hoc beatus Thomas, in simili, 1 p., q. 78, art. 3, in solutione secundi, sic dicit : a Magnitudo, et figura, et hujusmodi, quae dicuntur communia sensibilia, media sunt inter sensibilia per accidens et sensibilia propria, quae sunt objecta sensuum. Nam sensibilia propria primo et per se immutant sensum, cum sint qualitates alterantes; sensibilia vero communia omnia reducuntur ad quantitatem. Et de magnitudine quidem et numero, patet quod sunt species quantitatis. Figura autem est qualitas circa quantitatem, cum ratio figurae consistat in terminatione magnitudinis. Motus autem et quies sentiuntur secundum quod subjectum uno modo vel pluribus se habet secundum magnitudinem subjecti vel localis distantiae, quantum ad motum augmenti et motum localem, vel etiam secundum sensibiles qualitates, ut in motu alterationis; et sic sentire motum et quietem, est quodammodo sentire unum et multa. Quantitas autem est proprium subjectum qualitatis alterativae, ut superficies coloris. Et ideo sensibilia communia non movent sensum primo et per se, sed ratione sensibilis qualitatis, ut superficies ratione coloris. Nec tamen sunt sensibilia per accidens : quia hujusmodi sensibilia aliquam diversitatem faciunt in immutatione sensus; alio enim modo immutatur sensus a magna superficie, et a parva; quia etiam ipsa albedo dicitur magna et parva, et omnino dividitur secundum proprium subjectum. " - Haec ille. - Et sicut ipse dicit de immutatione sensus, ita potest dici de aliis naturalibus mutationibus : quia aliter agit calor in parva quantitate, et aliter exsistens in magna; et aliter movet gravitas corpus acutum quam corpus obtusum, vel rotundum, aut latum. Unde Aristoteles, 4. Caeli et Mundi, ultimo capitulo (t. c. 42), sic dicit: Figurat autem non sunt causa ejus quod est ferri simpliciter, aut deorsum, aut sursum; sed ejus quod est velocius, aut tardius, etc. Ubi Albertus sic dicit (4. de Cailo et Mundo, tract.2, cap. 10) : ((Quamvis figurae non sint causae motus, tamen figura ad facilitatem motus facit, per medium aeris vel aquae, sicut diximus, 4. Physicorum, tractatu de Vacuo, quia acutum facilius penetrat quam latum. Inquiramus igitur de hoc de quo antiqui philosophantes inquirebant. Et est una quaestio eorum : quare corpora terrestria lata, vel concava, natant super aquam, sicut ferrum latum, et plumbum tenue et latum, et vasa concava et clausa; longa autem et stricta, non concava, merguntur in ipsa, etiamsi sint minora quam prius memorata, sicut aciis, vel aliud tale corpus, etc. ?" Sequitur : ((Dicamus autem nos solventes quaestionem inductam, quod corporum continuorum quaedam sunt facilis divisionis, et quaedam difficilis : aer enim citius dividitur quam aqua. Et quanto fuerint aliqua corpora subtiliora et rariora, tanto facilius dividuntur; quanto vero fuerint spissiora, tanto dividuntur difficilius, et difficilius penetrantur; quia omne penetrans per alterum, dividit ipsum. Similiter autem dividentium et penetrantium quaedam dividunt et penetrant faciliter, et quaedam difficiliter : quanto enim aliqua fuerint acutiora et graviora et duriora, tanto dividunt et penetrant facilius; et quanto fuerint obtusiora et minus gravia et molliora, tanto dividunt et penetrant difficilius et tardius. Dico autem divisionem facilem per transitionem et penetrationem : quanto enim aliquid facilius dividit, tanto facilius penetrat et pertransit. Et potentia dividens active optime congregatur ex tribus dictis, scilicet acuto et gravi et duro; et quantum deficit in his tribus, tantum deficita bonitate potentiae divisionis. Similiter autem bonitas potentiae divisionis passive congregatur ex humido et raro; et quanto fuerit humidum rarius, tanto facilius dividitur; et quantum de his duobus deficit, tantum deficit de bonitate potentiae divisionis passive. Revertentes ergo ad solutionem quaestionis, dicimus quod aer facilius impellitur et dividitur quam aqua, et aqua facilius quam terra : quia quanto aliquid fuerit subtilius et humidius, tanto facilius recipit impulsionem, divisionem et penetrationem. Si ergo haec ita se habent, tunc dicimus quod corpora latae figurae, tenua, non gravia multum, licet sint dura et terrestria, tamen, quia non dividunt bene, propter defectum acuminis et defectum gravitatis, natant super aquam, quae non adeo de facili sicut aer dividitur ; quia, cum jacent super aquam, tangunt late aquam, et multam aquae superficiem non ita possunt comprimere sicut paucam; et ideo natant super aquam, et non profundantur velocius sub aqua. Et hujus signum est, quia , cum merguntur, non cadunt sub aqua, sequendo superficiem latam, sed potius inclinantur super latus strictum, et super illud aquam dividunt. Corpora autem longa et stricta, eo quod non tangunt aquae superficiem nisi parum, non comprimunt sub se multam aquam; et ideo facile dividunt eam, et cito merguntur sub aqua, etc. "

Haec ille.

Et similia dicit beatus Thomas, super eodem textu.

Ex quibus apparet quod figura non omnino de per accidens se habet ad motum localem naturalem et alias naturales transmutationes, potissime divisionem et penetrationem corporum; et quomodo acuties est pare potentiae active divisivae. Et tunc, cum arguens objicit contra hoc : quia tunc mathematicus considerans quantitatem et figuram, non abstraheret a motu, etc.;

dicitur quod consequentia non valet. Quia, licet talia de per se faciant admotum et actionem naturalem, non tamen primo, ut supra dictum est, nisi ex adjunctione qualitatum activarum et passivarum, puta gravitate, duritie, et hujusmodi. Et, sicut dictum est quod de per se faciunt ad motum naturalem ratione adjuncti, sic de per se faciunt ad motum violentum et artificialem ratione impulsus impressi instrumento vel mobili : sicut patet de acumine sagittae projectae, et gladii, vel securis, aut seme. Unde in virtute artificis possunt inducere hanc qualitatem, quae est figura. Cujus rationem tangit sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 6, art. 7, in solutione decimitertii, ubi sic dicit : " Figura est quaedam forma, quae per abscissionem materiae, et condensationem, vel rarefactionem, vel divisionem, aut aliquem (a) hujusmodi motum , in materia fieri potest. "

Haec ille. Cum autem dicit arguens, quod durities non est qualitas formaliter activa, etc;

dicitur quod probatio hujus non valet. Quia, in illo casu quem ponit arguens, Deus supplet vicem duritiei. Quod patet : quia durum dicitur quod non cedit comprimenti , sed tenet figuram suam; in illo autem casu, Deus facit illa duo. Et ideo per hoc non probatur quod durities nullo modo sit activa respectu divisionis et compressionis, potissime addita gravitati et acutiei, vel impulsui violenter moventis. Cum ulterius dicit quod unum corpus motum non expellat aliud corpus ab eodem ubi effective, sed (a) aliquem. - aliquid Vi:

DISTINCTIO 1. II. ET III. - QUAESTIO II. tantummodo formaliter, etc;

patet quod illa tota deductio vana est, sicut ostensum est respondendo ad argumenta Aureoli contra tertiam conclusionem, quae in eadem vanitate fundantur. Instrumentum enim, vel aliud corpus motum violenter localiter a movente extrinseco, non solum recipit motum a suo motore violento, immo impulsum et vim motivam expulsivam aliorum corporum de suis sitibus. Dicitur ulterius, quod ponere sacramentum nihil penitus efficere in anima disponens ad gratiam, nec habere aliquam vim regenerativam aut justificati-vam, sed solum esse quemdam effectum ordinatum ad gratioe susceptionem, est derogare dignitati sacramentorum novae legis, et ipsi novae legi, et dictis Christi et Apostolorum, et doctorum sanctorum. Et ideo illa positio videtur temeraria, et praesumptuosa, et conveniens legi veteri, sicut supra beatus Thomas deduxit. III. Ad argumentum Aureoli.

Ad argumentum quod est Aureoli, dicitur primo, quod virtus dispositiva instrumentaliter ad gratiam in sacramento matrimonii, est subjective in verbis, vel in aliquo signo aequipollente verbis, qualecumque sit illud; et hoc, si tale matrimonium sit sacramentum novae legis; quia alias non oportet. Unde, in illo casu quo sacramentum matrimonii efficeretur per verba de futuro cum carnali copula, concurreret aliquod signum aequipollens verbis de praesenti.

Dicitur secundo, quod virtus praedicta causat in contrahentibus et suscipientibus sacramentum dispositionem ad gratiam, quae dicitur ornatus, et obligationem mutuam, quas est quid respectivum, et potestatem utendi corpore conjugis, et petendi debitum, quae non est solus respectus rationis, aut, si sit, ille potest consequi aliquem motum vel actionem aliquam aut passionem; et ideo respectu illius potest poni virius activa. Verumtamen de hoc erit sermo latior, loco suo, Domino concedente. Ad argumentum principale contra quaestionem , respondet sanctus Thomas, 3 p., q. 62, art. 4, in solutione quarti, sic dicens : (t Sicut eadem vis principalis agentis instrumentaliter invenitur in omnibus instrumentis ordinatis ad effectum, prout sunt quodam ordine unum; ita etiam eadem vis sacramentalis invenitur in verbis et rebus, prout ex verbis et rebus perficitur unum sacramentum. "

Haec ille. Et haec de quaestione sufficiant.