ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES (j 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumentum Petri de Palude.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem, ad ea quae Petrus objicit contra primam conclusionem, dicitur quod illud quod Petrus secundo loco supponit, est dubium, scilicet utrum Deus quodlibet corruptum vel annihilatum possit idem numero reparare; praesertim loquendo de motibus et actionibus quae tempore continuo mensurantur, et ad quorum unitatem et identitatem numeralem continuitas sine interruptione requiritur. De hoc sanctus Thomas, quarto Quodlibeto, art. 5, sic dicit : " In his quae in nihilum redigi possunt, est quaedam differentia attendenda. Quaedam enim sunt, quorum unitas in sui ratione habet durationis continuitatem, sicut patet in motu et tempore. Et ideo interruptio talium indirecte contrariatur unitati eorum secundum naturam. Ea vero quae contradictionem implicant, non continentur sub numero Deo possibilium; quia deficiunt a ratione entis. Et ideo, si hujusmodi in nihilum redigantur, Deus illa non potest eadem numero reparare : hoc enim esset facere contradictoria simul esse vera; puta si motus interruptus esset unus. Alia vero sunt, quorum unitas non habet in sui ratione continuitatenrTdurationis, sicut unitas rerum permanentium, nisi per accidens, inquantum eorum esse subjectum est motui : sic enim et mensurantur hujusmodi tempore, et eorum esse est unum et continuum, secundum unitatem et continuitatem temporis. Et quia naturale agens non potest ista producere sine motu, inde est quod naturale agens non potest hujusmodi reparare eadem numero, si in nihilum redacta fuerint vel si fuerint (a) secundum substantiam corrupta (6). Sed Deus potest hujusmodi reparare sine motu : quia in ejus potestate est quod producat effectus sine causis mediis; et ideo potest ea eadem numero reparare, etiamsi in nihilum elapsa fuerint. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod, secundum mentem ejus, nullus motus, vel actus successivus, potest idem numero reparari. Secus est de actibus non successivis, sed permanentibus. Et de illis forte vera sunt dicta Petri, quod, si Deus talem actum, qui prius fuit peccatum, dum fiebat ab homine, repararet, non coagente homine, nec illum conservante, jam non rediret in esse peccati, sed quoad suam essentiam. De hac materia, utrum corruptum vel annihilatum possit idem numero reparari, forte dicetur latius, dist. 43 hujus Quarti.

I 3.

Ad argumenta contra secundam ET TERTIAM CONCLUSIONES I. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra secundam et tertiam conclusiones, dicitur primo, quod post peccati dimissionem quoad maculam et offensam, vel culpam et reatum, posset Deus iterum obligare illum cui peccatum sic dimissura erat, sive recidivet, sive non, ad eamdem poenam ad quam prius obligatus erat ante peccati dimissionem. Dicitur secundo, quod, etiam in illo casu, potest reparare eamdem numero obligationem, quae prius erat respectu ejusdem pcenae. Et hoc bene probant argumenta sua. Dicitur tertio, quod illa obligatio sic reparata, non esset proprie reatus, nec haberet rationem reatus, ut nunc de ipso loquimur : quia non quaecumque obligatio ad poenam habet rationem reatus, sed illa solum quae est effectus alicujus peccati; talis autem obligatio, in casu illo, non esset effectus alicujus peccati, sed solius Dei; ideo non esset proprie reatus; sicut nec privatio gratiae habet rationem maculae, nisi causetur ex peccato. De hac materia, sicut alias (y) recitatum est diffuse, tractat sanctus Thomas, 1" 2 , q. 86, art. 1, in solutione tertii, (v) Cfr. 4. Senteni., dist. 14, q. 1, ait. 3, jj 3, I. dicens : a Macula non est aliquid positive in anima, sed significat privationem quamdam nitoris animae in ordine ad suam causam, quae est peccatum. Et ideo diversa peccata diversas maculas inducunt. Et est simile de umbra, quae est privatio luminis ex objectu alicujus corporis; et secundum diversitatem corporum objectorum diversificantur umbrae. j

Haec ille.

Item, q. 87, art. 1, arguit sic, secundo loco : a Malum non est causa boni. Sed poena est bona, cum sit justa, et a Deo. Ergo non est effectus peccati, quod est malum. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum, inquit, quod poena quidem justa esse potest, et a Deo, et ab homine inflicta. Unde ipsa poena non est effectus peccati directe, sed solum dispositive. Sed peccatum facit hominem reum esse pcenae; quod est malum. Dicit enim Dionysius, 4 cap. de Divinis Nominibus, quod puniri non est malum, sed fieri pcena dignum. Unde reatus pcenae directe ponitur effectus peccati, b

Haec ille.

Item, art. 6, dicit quod, cessante macula peccati, non remanet reatus secundum eamdem rationem quam prius, quia non pcenae simpliciter, sed satisfactoriae. Item, 2. Senteni, dist. 42,q. 1, art. 2, in solutione quarti argumenti, sic dicit : " Privatio gratiae non habet rationem maculae nisi secundum quod ex actu praecedente inducitur. Et ideo secundum diversitatem actuum sunt etiam diversae maculae. Quamvis enim quolibet actu peccati mortalis quaelibet virtus privetur, non tamen eodem modo; sed actu luxuriae castitas per se privatur, et aliae virtutes ex consequenti, secundum quod sunt castitati annexae; per furtum autem actus justitia? per se, et aliarum virtutum ex consequenti; et sic de aliis. Et ideo non oportet quod omnium peccatorum sit una macula, vel unus (a) reatus. "

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit: a Causa proxima reatus est ipse defectus per actum peccati inductus; actus vero est sicut causa remota; unde non oportet quod, transeunte actu, reatus transeat.))

Haec ille.

Quis autem sit ille defectus in quo fundatur reatus, ostendit, ibidem, in solutione quinti, dicens : " In peccante sunt duo defectus : unus, qui est in ipso actu peccati, secundum quod aliquis limites legis divinae et rationis rectae transgreditur; alius est in ipso peccante, privatio virtutis ex priori defectu actus inducta. Quamvis autem cum aliquis gratiam recuperat, secundus defectus tollatur, non tamen ex toto primus sublatus est : quia oportet ut quantum voluntati suae obedivit praeter legem Dei, etiam in contrarium recompenset, ut sic justitiae servetur aequalitas; et ideo, post gratiam recuperatam , injungitur satisfactio, et est homo adhuc reus temporalis pcenae."

Haec ille.

Consimilia dicit, l 2 , ubi supra ultimo allegatum est (q. 87, art. 6): (a) unus. - Om. Vr.

VI. - 29 t Actus, inquit, peccati facit hominem reum paenae, inquantum transgreditur ordinem divinae justitiae, ad quem non redit nisi per quamdam recompensationem paenae, quae ad aequalitatem justitiae reducit, etc. " Item, art. 1, dicit quod ex hoc fit homo reus paenae, quia pervertit per peccatum aliquem ordinem, " dum agit contra rationem, et contra legem humanam, et contra legem divinam. Unde triplicem poenam peccans incurrit : unam quidem a seipso, quae est conscientiae remorsus; aliam vero ab homine; tertiam a Deo. j

Ex quibus omnibus apparet quod per solius Dei actionem peccatum prius dimissum non potest in se redire quoad eumdem reatum numero qui prius fuit : quia, si obligatio eadem numero, et ad eamdem pcenam quam prius, per solius Dei actionem redeat, nullo modo coagente nec concausante aliquo peccante, alia obligatio a solo Deo causata non habet rationem reatus, proprie loquendo. Dicitur quarto, quod ratio in oppositum praedictorum adducta non valet, qua dicit : Si non poeniteret tempore intermedio, maneret eadem obligatio, etc. Hoc siquidem non valet. Tum quia interruptio peccati per poenitentiam, facit quod ipsum a caetero non possit causare reatum, sicut ante poenitentiam causabat; nec Deus sine peccato concausante potest causare reatum. Tum quia, dato quod Deus eamdem obligationem numero repararet, non tamen sequitur quod reparet reatum, ut dictum est : quia reatus aliquid aliud connotat et importat. Tum quia continuatio actus, vel motus, vel peccati, vel reatus, non nihil est actus, aut motus, vel hujusmodi : quia, sicut dictum est, continuatio motus est de ratione unitatis vel identitatis numeralis ipsius; et sic aliquo modo pertinet ad ipsum, in primo, vel secundo, aut alio modo perseitatis, etsi non ad ejus essentiam, tamen ad ejus identitatem numeralem, ut patet 5. Physicorum (t. c. 41). Tum quia, si arguens intendat sic arguere : Quidquid potest Deus producere cum causa secunda, potest producere sine illa; sed reatum potest producere cum causa secunda; ergo, etc.;

dicitur quod est fallacia figurae dictionis, quia mutatur quid in ad aliquid, cum reatus implicet respectum "d peccatum ut ad suam causam. Ad secundam rationem ibidem adductam, patet responsio per praedicta. Dato enim quod actus divinae voluntatis non dependeat a peccato extrinseco, nec in essendo, nec in causando; tamen reatus sic dependet a peccato, quod non potest fieri, nec esse, nisi causetur partialiter a peccato. Peccatum autem quod cessit in nihilum, nec potest per quamcumque potentiam quoad culpam reparari, non potest causare totaliter nec partialiter novum reatum, et multo minus reparare prius deletum. Et ideo actus divinae voluntatis non potest reparare reatum prius deletum : dato quod posset reparare omnem obligationem a se solo causatam in peccante; secus est de indignitate et deordinatione quae se tenet mere ex parte peccantis, quae proprie dicitur demeritum paenae. Et haec sufficiant ad objecta Scoti. II. Ad argumentum Durandi.

Ad objecta Durandi, dicitur quod per peccata sequentia nunquam redit ille idem numero reatus paenae sensus, nec paenae damni, qui causabatur ex peccatis prius dimissis; licet possit redire aequalis reatus paenae damni, causatus ex sequentibus peccatis; ut ostensum est, in probatione conclusionum, ex dictis beati Thoinae, 3 p.; et in l 2 , et 2. Sentent., in responsione ad objecta Scoti.

Super hoc Petrus de Palude sic dicit (dist. 22, q. 1) : c( Peccata dimissa aliquo modo (a) redeunt quoad poenam damni : quia illam aequaliter patitur moriens in uno mortali, sicut moriens in omnibus quae unquam fecit. Nisi diceretur sic : quod , sicut poena damni non habet dolorem in pueris, quia non habent remorsum quod hoc sit propter suum peccatum, licet in purgatorio sic, quia sciunt propter peccatum suum se carere illo bono; sic damnati tanto amplius affliguntur carentia beatitudinis, quanto sciunt se propter plura peccata et graviora illam incurrisse. "

Haec Petrus, et bene. Ad argumentum pro quaestione (6), respondet sanctus Thomas, in praesenti distinctione, q. 1, art. 1, in solutione quinti, ubi sic dicit : " Dicendum quod pro illa parte paenae quae sibi dimissa fuerat in confessione, vel contritione, nunquam punietur, sed pro residua, in aeternum tamen, ut quidam dicunt : quia, ratione fori in quo punitur, aeterna poena sibi debetur; sicut est de venialibus, quae in purgatorio puniuntur paena temporali, et in inferno aeterna. Sed hoc non videtur simile : quia veniale ideo in inferno aeternaliter punitur, quia semper manet, cum non sit ibi aliquid quod culpam possit delere; sed paena ex hoc ipso quod solvitur, expiatur. Et ideo dicunt alii, quod paena cujus est aliquis debitor post culpam remissam, in inferno punietur temporaliter. Nec propter hoc sequitur quod sit in inferno redemptio : quia paena quae solvitur, non redimitur. Nec est inconveniens quod, quantum ad aliquid accidentale, paena inferni minuatur usque ad diem judicii, sicut etiam augetur. "

Haec ille.

Et consimiliter respondet Durandus (dist. 22, q. 1, ad 3 ) ad illam rationem. Sed contra hanc solutionem arguit Petrus de Palude (dist. 21, q. 1), ex intentione, probans hanc conclusionem : quod paena debita peccato mortali, seu veniali, etiam hic dimisso quoad culpam, non potest expiari in inferno. Quam probat: . - QUAESTIO 11. Primo. Quia poena quae nunquam est Deo accepta, nunquam est Deo satisfactoria. Secundo. Quia sicut gaudium Sanctorum, sive essentiale, sive accidentale, ut aureola, non habet finem; sic nec poena malorum, sive essentialis, quae est pro mortali, sive accidentalis, quae est pro veniali. Tertio. Quia, si homo esset obligatus ad pecuniam certi valoris, solvendo pecuniam nullius valoris, vel non tanti, nunquam liberaretur. Et sic est hic : quia valor satisfactionis est ex charitate. Ideo, etc. Et si paena est finita per se, potest tamen esse infinita ex supervenienti. Unde, sicut poena peccati mortalis, propter poenitentiam, de aeterna fit temporalis; sic, e converso, poena venialis, propter impoenitentiam et mortalis concomitantiam, fit aeterna. Et ideo, sicut in coelo aeternum erit gaudium de bonis natura, etiam factis in mortali, quibus non debetur coelum per se; sic et in inferno aeternus erit dolor de venialibus peccatis, quamvis eis per se non debeatur infernus. Quarto arguit, decima quinta distinctione hujus, ut ibidem (q. 1, art. 3) in parte recitatum fuit. Quia non est satisfactio, nisi grata et accepta. Non est autem grata, quae non est gratia informata. Si dicatur quod Deus non retractat illud quod semel acceptavit, etc. Quaere ubi supra (a). Quinto arguit. Quia non minoris valoris debet esse pecunia de qua solvitur debitum, quam illa de qua emitur alienum. Sed per nullum opus potest homo mereri coelum, nisi sit factum in gratia. Ergo nec solvere poenam, etc, ut supra (6). Sexto potest argui. Quia sanctus Thomas, decima quinta distinctione hujus, q. 1, art. 3, q 2, sic dicit : " Quidam dixerunt quod postquam omnia peccata per poenitentiam in contritione dimissa sunt, si aliquis ante satisfactionem peractam in peccatum decidat, et in peccato exsistens satisfaciat, quod talis satisfactio ei valeat : ita quod, si in peccato illo moreretur, in inferno de illis peccatis non puniretur. Sed hoc non potest esse, etc.", ut decima-quinta distinctione (q. 1, art. 1, concl. 3), recitatum est. Item, ibidem, arguit sic, quarto loco: " Satisfactio in quadam adaequatione poenae ad culpam consistit. Sed talis adaequatio paenae ad culpam potest fieri etiam in eo qui charitatem non habet. Ergo, etc. " Ecce argumentum. Sequitur responsio: " Dicendum, inquit, quod non potest fieri adaequatio sufficiens, neque secundum divinam acceptationem, neque secundum aequivalentiam. Et ideo ratio non sequitur. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod nulla poena extra charitatem tolerata, est satisfactoria pro peccato mortali remisso quoad culpam, non sublato reatu. Nec talis reatus (a) Cfr. dist. 15, q. t, art. 3, g 2, II, ad t""". (6) Cfr. ibid. poenae temporalis restans post remissionem culpae, potest expiari in hoc saeculo per quantamcumque, qualemcumque, quamcumque paenam voluntarie assumptam in peccato mortali. Ergo multo minus quaecumque, vel quantacumque, vel qualiscumque poena in inferno, extra charitatem, contra voluntatem tolerata, potest expiare reatum poenae temporalis debitae peccato mortali dimisso quoad culpam. Septimo, et evidentius, potest argui ex dictis ejusdem, vigesimaprima distinctione hujus, q. 1, art. 2, in solutione tertiae quaestiunculae. Nam minus videretur quod reatus poenae peccati venialis dimissi in hoc saeculo quoad culpam, esset inexpiabilis in inferno, propter superveniens peccatum mortale, quam reatus peccati mortalis in hoc saeculo dimissi quoad culpam. Sed primus, secundum eum, non est expiabilis in inferno. Ergo nec secundus. Minor probatur : quia, ibidem, sic dicit : " Culpa non potest ordinari nisi per poenam; et (a) quia Deus nihil inordinatum relinquit, ideo nunquam culpam sine poena dimittit. In illis autem qui damnantur, non potest aliqua culpa dimitti, nec aliquis reatus tolli, cum charitate careant, per quam et culpa purgatur, et reatus tollitur. Et ideo culpa venialis in eis semper manebit, vel ejus reatus, si etiam, ante peccatum mortale, veniale dimissum fuisset quantum ad culpam, remanente reatu. Et ideo damnati de venialibus aeternaliter punientur, j

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione secundi, sic dicit: a Damnati carent charitate et gratia, cujus virtute culpa purgatur, et reatus. Et ideo eorum culpa, vel reatus, per poenam expiari non potest. Et sic patet quod venialia per accidens liabent, mortalibus adjuncta in damnatis, quod non sunt lignum, foenum, stipula, i

Haec ille.

Ex quibus manifeste apparet quod responsio quam dat in praesenti distinctione ad argumentum pro quaestione (6) factum, repugnat dictis ejus in aliis locis prima facie. Ideo videtur dicendum quod in inferno nullus reatus poenae debitae peccanti post dimissionem culpae potest expiari, sive peccatum remissum fuit mortale, aut veniale, ut bene probant praedicta. Sed tunc restant duo dubia. Primum est : quomodo glossabitur aut sustinebitur piaedicta responsio sancti Tliomae prius recitata? Secundum est : quomodo sustinebitur quod peccata dimissa non redeant, si peccatum in hoc saeculo semel remissum quoad culpam et poenam aeternam, postea in recidivare aeternaliter in inferno puniatur? Ad primuni dubium, dicitur quod illud dictum ultimum sanctus Thomas in praesenti distinctione et responsione dixit forte inadverteiiter, non recolens de prioribus dictis suis in oppositum. Hoc enim (a.) et. - Om. Pr. [K) quaestione. - conclutione Pr. facile contingit in tam longo opere, sicut est Scriptum 4. Sentent., juxta illud Horatii, in Poetica : Quandoque bonus dormitat Homerus, Verum opere in longo fas est obrepere somnum. - Haec ille, - Potest etiam dici quod sanctus Thomas illam ultimam responsionem non ponittanquam propriam opinionem, sed tanquam recitans dicta priorum doctorum, praesertim magistrorum suorum, vel concurrentium.

Potest tertio dici quod, cum ipse loqueretur in illo articulo de reditu peccatorum dimissorum per poenitentiam quoad culpam et reatum poenae aeternae, ideo per illam responsionem, vel similia dicta, siqua reperiantur in libris ejus, non aliud intendit nisi quod poenitens recidivans, de quo fit sermo in illo quinto argumento, non punietur aeternaliter ex reditu primi reatus, qui abolitus est, vel commutatus in reatum poenae temporalis, nec ex secundo reatu, in quem primus commutatus est, vel successit primo, sed solum virtute tertii reatus causati per sequens peccatum mortale, quo recidivavit, et a statu poenitentiae decidit, et in quo mortuus est. Nec obstat quod dicit, quod paena inferni ante judicium potest minui, etc. Hoc enim potest sane intelligi : non quidem quod ibi tollatur culpa, vel reatus poenae; sed quia damnati non semper recolunt de multis, quae, dum actualiter cogitantur ab eis, inferunt eis dolorem quemdam accidentalem, et dum non actualiter cogitantur, non actu causant dolorem, sicut dicit Petrus de Palude, dist. 22. Et multis aliis modis potest ad illud dubium responderi, cum reverentia sancti Doctoris; hoc adjecto, quod etiam Augustinus multa quae juvenis dixerat, retractavit; et similiter beatus Thomas, in Summa, multa correxit, quae juvenis dixerat in Scriptis Sententiarum. Ideo circa hoc non oportet multum anxiari. Ad secundum dubium patet responsio per praedicta Petri, dist. 15 (q. 1, art. 3) recitata. Dicendum est enim ad illud argumentum, quod, in casu argumenti, recidivanti remissa erat poena oeterna secundum praesentem justitiam, non autem secundum aeternam Dei praescientiam.

Secundo, dici potest, secundum Petrum, quod ille praescitus non fuit absolutus a poena aeterna nisi sub conditione, scilicet si satisfaceret (a.) in charitate in hoc saeculo, vel si in charitate et amicitia remittentis perseveraret. Et ita non sequitur quod reatus dimissus redeat.

Tertio, potest dici quod ille de quo fit sermo, punietur aeternaliter, non tamen tam acerbe ac si peccata praecedentia non fuissent dimissa; nec punietur pro primo reatu, nec pro secundo, directe et per se aeternaliter; sed per accidens punietur aeternaliter, ex adjunctione tertii reatus, qui causatur ex ultimo peccato mortali. Et ita non sequitur quod peccatum semel per poenitentiam dimissum redeat, nec quoad culpam, nec quood reatum priorem ab illo procedentem immediate; sed solum in suo effectu occasionali, inquantum reatus sequentis peccati est gravior occasione praecedentium dimissorum , et praecedens peccatum est occasio et causa per accidens vel remota, sicut materia vel objectum sequentis ingratitudinis in recidivante. Et haec de quaestione dicta sufficiant. De qua benedictus Deus. Amen.