ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod ultima hominis felicitas, vel beatitudo, non consistit essentialiter in aliquo actu voluntatis. Hanc ponit sanctus Thomas, praesenti distinctione, q. 1, art. 1, in solutione secundae quaestiun- I (a) secundum.

unde Pr. VII. - 10 culae, ubi sic dicit : " Beatitudinem esse in voluntate, potest intelligi dupliciter. Urro modo, ita quod sit voluntatis objectum; et sic beatitudo, cum sit ultimus finis, et ex fine est ratio boni, quod est voluntatis objectum, oportet ponere beatitudinem esse in voluntate. Alio modo, ita quod sit aliquis actus voluntatis; et sic beatitudo in voluntate esse. non potest. Beatitudo enim ultimum finem hominis importat. Finis autem ultimus hominis dupliciter potest accipi : unus in ipso, et alius extra ipsum. In ipso, sicut operatio rei dicitur esse finis ejus, cum omnis res sit propter suam operationem. Finis vero extra ipsum est illud ad quod per suam operationem pertingit. Non autem quaelibet operatio potest dici finis, sed illa quae fini exteriori primo conjungit. Et hoc dico quando res finem extra se habet. Tunc enim oportet quod finis exterior sit quasi ultimus, et finis interior qui est operatio, sit ad illum ordinatus : sicut videmus quod res naturales per operationes quas habent, pertingunt secundum assimilationem quamdam ad divinam bonitatem, quae est earum exterior finis. Non est autem possibile ut ipse voluntatis actus sit ultimus finis alicujus. Quia, cum objectum voluntatis sit finis, hoc ipsum quod est velle, et quilibet alius actus voluntatis, nihil aliud est quam ordinare (a) aliquid ad aliud; unde praesupponit alium finem. Et ideo, si ipsum velle dicatur esse volitum, oportet praesupponere ante hoc aliquid esse volitum. Non enim potest ibi intelligi in aliqua potentia reflexio super actum suum, nisi actu suo, in quem fit reflexio, prius terminato per objectum proprium, quod sit aliud ab ipso actu potentiae; alias actus illius potentiae oporteret in infinitum procedere. Si enim intellectus intelligit se intelligere, oportet quod intelligat se intelligere aliquid; et, si dicas quod intelligit se intelligere hoc quod est se intelligere, adhuc oportebit aliud ponere, et sic in infinitum. Palet ergo quod ipsum intelligere non" potest esse primum objectum intellectus; et, eadem ratione, nec ipsum velle potest esse primum objectum voluntatis. Cum ergo primum objectum voluntatis sit finis ultimus, impossibile est quod aliquis actus voluntatis sit ultimus finis voluntatis. Nec etiam potest dici quod assecutio finis exterioris sit per actum voluntatis immediate. Intelligitur enim actus voluntatis ante assecutionem finis, ut motus quidam in finem; post assecutionem vero, ut quietatio quaedam in fine. Non potest autem esse quod voluntas nunc quietetur in fine, in quem prius tendebat, nisi quia volens alio modo se habet ad finem quam prius, vel econtra. Illud ergo quod facit voluntatem hoc modo se habere ad finem ut voluntas quietetur in ipso, est ultimus finis interior, qui primo conjungit exteriori fini : sicut si alicujus finis exterior sit pecunia, finis interior erit possessio pecuniae, per quam homo sic se habet ad pecuniam, ut voluntas in ea quietetur. Cum ergo ultimus finis quasi exterior humanae voluntatis sit Deus, non potest esse quod aliquis actus voluntatis sit interior finis; sed ille actus erit ultimus finis interior, quo primo hoc modo se habebit homo ad Deum, ut voluntas quietetur in ipso. Hoc autem est visio Dei secundum intellectum : quia per hanc fit quasi quidam contactus Dei ad intellectum, cum omne cognitum sit in cognoscente secundum quod cognoscitur; sicut etiam corporalis tactus ad delectabile corporeum inducit quietationem affe-tus. Et ideo ultimus finis hominis est in actu intellectus. Et ita beatitudo, quae (a) est ultimus finis hominis, in intellectu consistit. Tamen illud quod est ex parte voluntatis, scilicet quietatio ipsius in fine, quod potest dici delectatio, est quasi formaliter complens rationem beatitudinis, sicut superveniens visioni, in qua substantia beatitudinis consistit : ut sic voluntati attribuatur prima habitudo ad finem , secundum quod assecutionem finis appetit, et ultima, secundum quod in fine jam assecuto quietatur. "

Haec ille. Eamdem conclusionem cum simili probatione ponit, l 2 , q. 3, art. 4, dicens : " Ad beatitudinem duo requiruntur: unum, quod est essentia beatitudinis; aliud, quod est quasi per se accidens ejus, scilicet delectatio ei adjuncta. Dico ergo quod, quantum ad illud quod est essentialiter beatitudo ipsa, impossibile est quod consistat in actu voluntatis. Manifestum est enim quod beatitudo est consecutio finis ultimi. Consecutio autem finis non consistit in ipso actu voluntatis. Voluntas enim fertur in finem et absentem, cum ipsum desiderat, et praesentem, cum in ipso requiescens delectatur. Manifestum est autem quod ipsum desiderium finis non est consecutio finis, sed est motus ad finem. Delectatio autem advenit voluntati ex hoc quod finis est praesens; non autem e converso, ex hoc aliquid fit praesens, quod voluntas delectatur in ipso. Oportet ergo aliquid aliud esse quam actum voluntatis, per quod ipse finis sit praesens voluntati. Et hoc manifeste apparet circa fines sensibiles. Si enim consequi pecuniam esset per actum voluntatis, statim a principio cupidus consecutus esset pecuniam, quando(6) vult eam habere; sed a principio quidem est absens ei; consequitur autem ipsam per hoc quod manu eam apprehendit, vel aliquo hujusmodi; et tunc jam delectatur in pecunia habita. Sic ergo et circa intelligibilem finem contingit. Nam a principio volumus consequi finem intellectualem; consequimur autem ipsum per hoc quod fit praesens nobis peractum intellectus; et tunc voluntas delectata conquiescit in fine jam adepto. Sic ergo essentia H7 beatitudinis in actu intellectus consistit. Sed ad voluntatem pertinet delectatio beatitudinem consequens, secundum quod dicit Augustinus, 10. Confessionum (cap. 23), quod beatitudo est gaudium de veritate, quia scilicet ipsum gaudium est consummatio beatitudinis. J

Haec ille. Item, 3. Contra Gentiles, cap. 26, probat novem rationibus quod nullus actus voluntatis est essentialiter ipsa beatitudo. Et, inter caeteras, arguit sic, quinto loco : " Si aliquis actus voluntatis esset ipsa felicitas, hic actus esset aut desiderare, aut amare, aut delectari. Impossibile est autem quod desiderare sit ultimus finis : est enim desiderium secundum quod voluntas tendit in id quod nondum habet; hoc autem contrariatur rationi ultimi finis. Amare etiam non potest esse ultimus finis : amatur enim bonum non solum quando babetur, sedetiam quando non habetur; ex amore enim est quod non habitum desiderio quaeratur, et, si amor jam habiti perfectior sit, hoc causatur ex hoc quod bonum amatum habetur; aliud ergo est habere bonum, quod est finis, quam amare. Similiter autem nec delectatio est finis : ipsum enim habere bonum est causa delectationis, vel dum bonum nunc habitum sentimus, vel dum prius habitum memoramur, vel dum in futuro habendum speramus; non est ergo delectatio ultimus finis. Nullus ergo actus voluntatis potest esse substantialiter ipsa felicitas. "

Haec ille. Ex quibus omnibus patet multiplex ratio in forma pro conclusione. Secunda conclusio est quod ultima felicitas hominis consistit essentialiter in actu intellectus. Haec conclusio patet per supradicta. Et ulterius probatur ex dictis sancti Thomae, 3. Contra Gentiles, ubi supra (cap. 26). Arguit enim sic : " Cum beatitudo sit proprium bonum intellectualis natura, oportet quod secundum id intellectuali natura conveniat, quod est sibi proprium.Appetitus autem non est proprium intellectualis natura: , sed omnibus rebus inest, licet sit diversimode in diversis. Quae tamen diversitas procedit ex hoc quod res diversimode se habent ad cognitionem : quae enim omnino cognitione carent, habent appetitum naturalem tantum; quae vero habent cognitionem sensitivam, et appetitum proportionabilem cognitioni habent, scilicet sensualitatem; quae vero habent cognitionem intellectivam, habent appetitum qui dicitur voluntas. Voluntas ergo, secundum quod est appetitus, non est proprium intellectualis naturae, sed solum secundum quod ab intellectu dependet; intellectus autem secundum se proprius est intellectuali naturae. Beatitudo ergo, vel felicitas, in actu intellectus consistit substantialiter et principaliter, magis quam in actu voluntatis.

Item, si alicujus rei sit aliqua res exterior finis, illa ejus operatio dicetur etiam finis ultimus, per quam primo consequitur rem illam; sicut his quibus pecunia est finis, dicitur etiam possidere pecuniam finis, non autem amare, nec concupiscere. Finis autem ultimus substantiae intellectualis Deus est. Illa ergo operatio hominis est substantialiter beatitudo, vel felicitas, perquam primo attingit ad Deum. Hujusmodi autem est intelligere, nani velle non possumus quod non intelligimus. Est ergo ultima felicitas homini in cognoscendo Deum per intellectum substantialiter, non in actu voluntatis, j

Haec ille. Ex quibus patet multiplex ratio in forma pro conclusione. Tertia conclusio est quod ultima felicitas hominis non consistit in operatione intellectus practici, sed speculativi. Hanc ponit sanctus Thomas, 1" 2 , q. 3, art. 5, ubi sic dicit : a Beatitudo magis consistit in operatione intellectus speculativi quam practici. Quod patet ex tribus.

Primo quidem ex hoc quod, si beatitudo est hominis operatio, oportet quod sit optima operatio hominis. Optima autem operatio hominis est illa quae est optimae potentiae respectu optimi objecti. Optima autem potentia est intellectus, cujus objectum optimum est bonum divinum; quod quidem non est objectum intellectus practici, sed. speculativi. Unde in tali operatione, scilicet contemplatione divinorum, maxime consistit beatitudo. Et quia unusquisque videtur esse illud quod est optimum in eo, ut dicitur, 9. Etliic. (cap. 4 et 8), et 10 (cap. 7), ideo talis operatio est maxime propria homini, et maxime delectabilis.

Secundo apparet idem ex hoc quod contemplatio maxime quaeritur propter seipsam. Actus autem intellectus practici non quaeritur propter seipsum, sed propter actionem. Ipsae etiam actiones ordinantur ad aliquem finem. Unde manifestum est quod ultimus finis non potest consistere in vita activa, quae pertinet ad intellectum practicum. Tertio idem apparet ex hoc quod in vita contemplativa homo communicat cum superioribus, scilicet cum Deo et angelis, quibus per beatitudinem assimilatur; sed in his quae pertinent ad vitam activam, etiam alia animalia cum homine aliqualiter communicant, licet imperfecte. Et ideo ultima et perfecta beatitudo, quae expectatur in vita futura, tota consistit in contemplatione. Beatitudo autem imperfecta, qualis hic haberi potest, primo quidem et principaliter consistit in contemplatione; secundario vero in operatione intellectus practici ordinantis actiones et passiones humanas; ut dicitur in 10. Ethic. (cap. 7 et 8). b

Haec ille. Eamdem conclusionem ponit cum similibus probationibus, praesenti distinctione, q. 1, art. 1, in solutione tertiae quaestiunculae. etus. Ergo et pro patria. Quia vel est eadem capacitas hic et ibi, loquendo de capacitate remota, quae est secundum gradum naturae capacis (a); vel illa correspondet ibi proportionabiliter isti hic, loquendo de capacitate propinqua; quia prima capacitas non potest satiari nisi per aliquid proportionabiliter perficiens eam; ergo nonnisi per nobilius, si illa est aliquid nobilius. Quinto (ibid., q. 7). Quia, si nullus actus voluntatis esset essentialiter beatitudo, vel de essentia beatitudinis, ergo Deus posset separare omne gaudium et delectationem a beatitudine; et sic aliquis posset esse beatus, et non gauderet nec complaceret sibi in illa; quod videtur absurdum. Confirmatur. Quia perfectius est aliquid, si de essentia ejus sit aliqua perfectio, sive quando includit essentialiter aliquam perfectionem, quam si non esset nisi concomitans. Sed de ratione beatitudinis est quod sit perfectio maxima. Magis autem esset perfecta, si de ratione ejus esset delectatio. Sexto. Quia paena essentialiter est tristitia. Ergo praemium erit essentialiter gaudium. Antecedens patet : Quia omnem actum voluntatis voluntas elicit voluntarie et delectabiliter; et nihil tale potest ei esse paenale; quia omnis actus, praeter tristitiam, est voluntarius et delectabilis, reflectendo se super actum (sicut enim volens volo me velle, ila nolens volo me nolle); sed nullum voluntarium videtur esse paenale. Ergo beatitudo essentialiter et formaliter non videtur esse nisi gaudium et delectatio, sive actus delectabilis. Confirmatur. Quia malum quod est inhonestum, pertinet ad paenam per se. Ergo omne bonum honestum, per se pertinet ad praemium. Et malum paenae per se pertinet ad tristitiam, sicut bonum commodi ad gaudium : hoc enim est voluntarium et delectabile, sicut aliud est involuntarium et tristabile. Ergo praemium essentialiter includit gaudium et delectationem.

Haec Scotus, in forma. Ex quibus patet multiplex ratio in forma pro conclusione. Et in hoc primus articulus terminatur.