ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES Jj 1.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi.

Quantum ad tertium, respondendum est objectionibus supradictis. Ad primum ergo Durandi, dicitur primo, quod ii peccato veniali non solum sunt illa duo quae tangit arguens, verum etiam tertium, scilicet aliqualis macula et offensa. Et quidem quod sit ibi aliqualis macula, dicit sanctus Thomas, praesenti distinctione, q. 2, art. 2, q 1, in solutione primi. Arguit enim sic : ((Peccatum veniale transiens actu, in anima manet reatu. Sed reatus fundatur super macula. Cum ergo macula non possit ab anima abstergi nisi per gratiam , sicut nec tenebra nisi per lucem , videtur quod veniale dimitti non possit sine gratiae infusione. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod macula potest esse dupliciter. Uno modo, per privationem pulchritudinis; et sic in veniali non manet aliqua macula, quia non tollit gratiam, quae est animae decor. Alio modo, per hoc quod pulchritudo quae inest, impeditur ne exterius appareat, sicut per pulverem pulchritudo faciei fcedatur; et talis macula est in veniali, quia impeditur decor gratiae ne in actibus exterius ostendatur. Unde non oportet quod talis macula per infusionem gratiae tollatur, sed per actum qui gratiae impedimentum tollat. "

Haec ille.

Simile dicit, 3 p., q. 87, art. 2, in solutione tertii, quod recitatum est (a) : " Sicut, inquit, in corpore contingit esse maculam dupliciter, uno modo per privationem ejus quod requiritur ad decorem (puta debiti coloris, aut debilae proportionis membrorum), alio inodo per superinductionem alicujus impedientis decorem (puta luti, aut pulveris); ita etiam in anima inducitur macula uno modo per privationem decoris gratiae per peccatum mortale, alio modo per inclinationem inordinati affectus ad aliquid temporale, et hoc fit per peccatum veniale. Et ideo ad tollendum maculam peccati mortalis requiritur infusio gratiae; sed ad tollendam maculam peccati (6) venialis requiritur actus procedens a gratia, per quem removeatur inordinata adhaesio ad rem temporalem. "

Haec ille.

Verumtamen ista macula non est ita (a) Hoc enim argumentum differt tantum quoad verlia ali eo quod affertur ex i. Senteni. Sic dicit : Ferentum veniale maeniam tjuamdani aniniae infert. Sed maenia non aufertur nisi per gratiam, quae est spiritualis anitum decor. Ergo vitietur quod peccata venialia non dimiUan-

I tur sine gratiae infusione.

I (6) A verbo mortalis usque ad peccati, om. Pr. proprie dicta sicut macula peccati mortalis; et sic debet intelligi quod idem sanctus Thomas dicit, 4" 2 , q. 89, art. 4 : " Macula, inquit, importat detrimentum nitoris ex aliquo contactu; sicut in corporalibus patet, ex quibus per similitudinem nomen maculae ad animam transfertur. Sicut autem in corpore est duplex nitor, unus quidem ex intrinseca dispositione membrorum et colorum, alius autem ex exteriori claritate superveniente; ita etiam in anima est duplex nitor, unus quidem habitualis, quasi intrinsecus, alius autem actualis, quasi exterior fulgor. Peccatum autem veniale impedit quidem decorem actualem, non tamen habitualem; quia non excludit nec diminuit habitum charitatis et aliarum virtutum, sed solum impedit eorum actum. Macula autem importat aliquid manens in re maculata; unde magis videtur pertinere ad detrimentum habitualis nitoris quam actualis. Unde, proprie loquendo, peccatum veniale non causat maculam in anima; et si alicubi dicatur maculam inducere, hoc est secundum quid, inquantum impedit nitorem qui est ex actibus virtutum, n

Haec ille. Quod autem in peccato veniali sit aliqua offensa Dei, ostendit ipse, praesenti distinctione, q. 2, art. 1, q 2, ubi arguit sic, tertio loco : " Ei qui displicet Deo, peccatum non dimittitur. Sed habens veniale displicet Deo. Ergo quamdiu manet unum, aliud non tollitur, nec remittitur. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod peccatum mortale ita displicet Deo, quod etiam facit ipsum peccantem Deo displicentem, inquantum pulchritudinem gratiae, quam Deus in ipso amat, aufert. Sed peccatum veniale, quamvis Deo displiceat, quia inordinatum est, non tamen facit peccantem Deo displicentem : quia non privatur claritas gratiae, sed quodammodo obnubilatur, in quantum ejus processus ad exteriora impeditur; et ideo dicit Gregorius (et), quod peccatum veniale obscurat, sed mortale obtenebrat, etc. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod, etsi propter peccalum veniale Deus non offendaturpeccanti,tamenoflenditurpeccato, inquantum ipsum detestatur, et odit, et punit tanquam sibi displicens. Est ibi ergo nonnulla offensa; et, per consequens, ad ejus remissionem requiritur aliquis actus contrarius, Deo placens, in ordine ad vitam aeternam, scilicet aliquis actus gratia et charitate elicitus, sicut peccatum veniale retardat a vita aeterna, et a consecutione illius impedit. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 7, art. 44, sic dicit : " Peccatum remitti non est aliud quam peccatum non imputari. Undo in Psalmo (31), cum praemisisset (v. 4) (6), Deali quorum remissa suttt illita) Cfr. ea quae superius dicta sunt, in principio questionis, occasione verborum Gregorii. quitates, quasi exponeret, subdit (v. 2): Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum. Imputatur autem peccatum alicui inquantum per ipsum impeditur homo a consecutione ultimi finis, qui est beatitudo aeterna; a qua impeditur homo per peccatum, et ratione culpae, et ratione poenae. flatione quidem culpae (et) : quia, cum beatitudo aeterna sit perfectum bonum hominis, non compatitur secum aliquam bonitatis minorationem; ex hoc autem ipso quod aliquis actum peccati commisit, incurrit quamdam boni minorationem, inquantum factus est vituperabilis, et indecentiam quamdam habens ad tantum bonum. Ex hoc vero quod reus est paenae, etiam impeditur a beatitudine perfecta, quae omnem dolorem et poenam excludit : fugiet enim ibi dolor et gemitus, Isaiae 35 (v. 40). Utrumque tamen horum aliter impedit in peccato veniali, et aliter in peccato mortali. Nam, in peccato mortali, homo patitur bonitatis minorationem per privationem principii ducentis ad finem, scilicet per privationem charitatis; sed, in peccato veniali, patitur homo minorationem et impedimentum per quamdam indecentiam actus, in quo, quasi impedimento exsistente in ipso actu quo peragendum erat in finem, retardatur, salvo tamen principio inclinante; sicut etiam grave potest impediri ne perveniat deorsum, vel propter corruptionem gravitatis in ipso, vel propter aliquod impedimentum occurrens, quo impeditur motus ejus ne ad finem naturalem perveniat. Ex parte etiam reatus paenae est differentia. Nam per peccatum mortale meretur, quasi inimicuseffectus, poenam exterminantem; per peccatum vero veniale, poenam corrigentem. Aliterergo remittitur peccatum veniale, et aliter mortale. Nam, quantum ad culpam, ad hoc quod peccatum mortale non imputetur, oportet quod tollatur impedimentum, quod erat ex corruptione principii, per novam charitalis et gratiae infusionem; hoc autem non requiritur in peccato veniali, quia charitas manebat, sed oportet quod tollatur impedimentum per aliquem fortem impulsum repugnantem impedimento quod erat appositum ex obice venialis : sicut impedimentum quod contingit ex gravitatis corruptione, non potest tolli nisi per iteratam generationem ejus: impedimentum vero quod esset ex aliquo obice opposito, tollitur per aliquem violentum motum removentem ipsum obicem. Sicergo veniale, quantum ad culpam, remittitur per fervorem charitatis; mortale vero, per gratiae infusionem. "

Haec ille. Dicitur secundo, quod, dato quod in peccato veniali non sit macula, vel offensa stricte et proprie sumpta, sic quod per ipsam Deus offendatur peccanti, vel peccans offendat Deum; tamen ille qui habet veniale cum mortali, ratione mortalis offendit Deum, et Deus offensus est illi. Et ideo, quamdiu (a) natione quidem culpae. - Ora, IV. habet mortale et caret charitate et gratia, non potest habere reordinationem voluntatis sufficientem ad dimissionem venialis, nec solutionem paenae sufficientis ad hoc. De praedictis sanctus Thomas, de Malo, q. 7, art. 10, ubi arguit sic, sexto loco : " Contingit quandoque quod aliquis in mortali moriens poenitet de aliquo veniali commisso, mutans in hac vita voluntatem suam quam habuerat de peccando venialiter. Sed in illa voluntale remanet anima in qua de corpore exit. Ergo non erit in eo qui sic decedit peccatum veniale post mortem. Non ergo pro eo aeternaliter punietur. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod peccatum postquam transit actu, potest manere reatu, quem non tollit quaelibet mutatio voluntatis, sed solum illa quam charitas operatur. "

Haec ille.

Item, ibidem (arg. Sed contra), arguit sic, probando quod peccatum veniale sine charitate puniatur poena aeterna : a Quia quod poena peccatorum venialium terminetur, hoc est merito fundamenti, ut patet per Apostolum, 1. Corinth. 3. Quod quidem fundamentum est fides formata, ut dicit Augustinus, 21. de Civitale Dei (cap. 26), et in libro de Fide et operibus (cap. 16). Hoc autem fundamentum non est in eo qui cum peccato mortali decedit. Ergo poena venialium non terminabitur in ipso. " - Haec ille.

Et per totum articulum ponit quod peccatum veniale conjunctum mortali efficitur per accidens irremissibile, inquantum est in subjecto privato gratia. Item, 3 p., q. 87, art. 4, sic dicit : ((Remissio culpae cuiuscumque nunquam fit nisi per virtutem gratiae: quia, ut Apostolus dicit, Rornan. 4, ad gratiam Dei pertinet quod Deus alicui non imputet peccatum; quod Glossa ibi exponit de veniali. Ille autem qui est in peccato mortali, caret gratia. Unde nullum peccatum veniale sibi dimittitur. "

Haec ille.

- Item, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 5, in solutione sexti, sic dicit : " Ille qui decedit cum mortali et veniali simul, punitur in inferno pro veniali, et punitur in aeternum ; longe tamen minus acerba poena quam illa quae est pro mortali. Hoc autem accidit veniali, inquantum est mortali conjunctum, quod gratiam privat, sine qua nulla poena potestesse purgativa vel expiativa. "

Haec ille.

Simile dicit, 4. Sentent., dist. 21, q. 1, art. 2, in solutione tertiae quaestiunculae; et aliis locis.

Ex quibus patet quod exsistens in mortali non potest sufficienter reordinare voluntatem suam, nec aliquam satisfactionem impendere, quae sufficiat ad peccati venialis remissionem : quia nec contritio nec satisfactio est extra gratiam; reordinatio vero voluntatis est contritio, ut post dicetur. Ad secundum respondet sanctusThomas, de Malo, q. 7, art. 10, in solutione octavi, dicens : " Non est possibile quod aliquis decedat cum veniali peccato et originali absque mortali : quia ante usum rationis puer excusatur a peccato mortali, ita ut si etiam committat actum qui de genere suo sit peccatum mortale, non incurrit reatum mortalis peccati, eo quod nondum habet usum rationis; unde multo magis excusatur a reatu peccati venialis, quia quod excusat majus peccatum, multo magis excusat et minus. Sed postquam habet usum rationis, peccat mortaliter si non facit quod in se est ad quaerendum suam salutem; si autem faciat, gratiam consequitur, per quam immunis erit a peccato originali. " Et si contra hoc arguitur : quia quod aliquis actu convertatur ad Deum, cadit sub praecepto affirmativo; pra3cepta autem affirmativa, etsi obligent semper, non tamen obligant ad semper; non ergo statim peccat mortaliter, si non convertatur ad Deum actu, statim habito usu rationis; potest autem tunc peccare venialiter; ergo potest esse peccatum veniale cum originali, sine mortali;

ad hoc respondet idem sanctus Thomas, ibidem, ad 9 ", dicens : " Licet praecepta affirmativa, communiter loquendo, non obligent ad semper; tamen ad hoc est homo naturali lege obligatus, ut primo sit sollicitus de sua salute, secundum illud Matth. 6 (v. 33) : Primum quaerite regnum Dei. Ultimus enim finis naturaliter cadit primo in appetitu, sicut prima principia naturaliter cadunt primo in apprehensione; sicenim omnia desideria praesupponunt desiderium ultimi finis, sicut omnes speculationes conclusionum praesupponunt speculationem primorum principiorum. "

Haec ille.

Simile ponit, 2. Sentent., dist.42,q.l, art. 5, in solutione septimi, ubi sic dicit: " Positio illa est impossibilis. Quod sic patet : Si enim aliquid est sufficiens ad excusandum majus peccatum, multo amplius sufficit ad excusandum minus; sed imperfectio aetatis excusat peccatum mortale, ut puer, nondum habens usum liberi arbitrii, mortalis reus non habeatur (a), etiamsi actum faciat qui ex suo genere peccatum mortale est; unde multo amplius excusat infantia ne peccatum veniale imputetur. Et ideo non potest esse quod homo venialiter peccet ante illud tempus quo usum rationis habet, ut jam mortaliter peccare possit. Statim autem ut ad tempus illud pervenit, vel gratiam habet, vel in peccato mortali est : quia, si facit quod in se est, Deus ei gratiam infundit; si autem non facit, peccat mortaliter, quia tunc est tempus ut de sua salute cogitet, et ei operam det. Et ideo positio est impossibilis. Si tamen ponatur, per impossibile, tunc talis punietur poena sensibili pro veniali in inferno, et poena illa erit aeterna. Sed hoc accidit veniali, inquantum est sine gratia. "

Haec ille.

Item, l 2 , q. 87, art. 5, in solutione secundi et tertii (6), ubi sic dicit : " Peccato originali non debetur poena aeterna ratione suae gravitatis, sed ratione conditionis subjecti, scilicet bominis qui sine gratia invenitur, per quam solam fit remissio peccati. Et similiter est de peccato veniali. aeternitas enim paenae non respondet quantitati culpae, sed irremissibilitati. "

Haec ille. Cum autem dicit arguens, quod praedicta de pueris sunt manifeste falsa, etc;

negatur. Sed sua probatio est manifeste falsa : quia illi qui judicant pueros peccare venialiter priusquam habeant usum rationis, quo possint peccare mortaliter, false judicant. Conceditur tamen quod ante usum rationis possunt facere multa, quae secundum genus suum sunt venialia peccata, non tamen in eis sunt peccata; sicut in simili dicendum est de mortalibus. Ad tertium dicitur quod, si major intelligatur de quolibet bono temporali, falsa est. Si autem intelligatur particulariter de aliquibus bonis temporalibus solum, tunc major vera est; sed argumentum est ex puris indefinitis vel particularibus; et sic forma arguendi nulla est. Pro cujus declaratione, sciendum quod bona opera facta in peccato mortali, sunt meritoria de congruo, si debeat dici meritum, quin-tuplicis boni vel praemii, secundum quod ponit beatus Thomas, decimaquinta distinctione Quarti, q. 1, art. 3, in solutione quartae et quintae quaestiuncularum. Valent enim primo ad disponendum ad gratiam; secundo, ad assuefactionem bonorum operum; tertio, ad consecutionem bonorum temporalium, vel vitationem malorum; quarto, quia minuunt poenam inferni, non quidem quod liberent a poena quam jam quis meruit, sed quia impediunt meritum poenae, quia homo reatum omissionis evadit, qui hujusmodi opera perficit, et a multis peccatis retrahitur, et cum minori contemptu peccat; quinto (a), ad dilationem vel minutionem poenae temporalis, sicut legitur de Achab, 3. Regum. (cap. 21). Dicitur secundo, quod per talia opera nullus meretur de congruo aliquod bonum temporale; nec expiationem alicujus paenae temporalis, quae sit posterior natura infusione gratiae gratum facientis. Sic autem est de poena satisfactoria debita peccato veniali : nam expiatio talis poenae praesupponit remissionem culpae venialis; et remissio culpae venialis praesupponit actum et habitum gratiae, sicut patet per praedicta. Unde sicut bona opera in mortali facta non sunt meritoria remissionis vel expiationis paenae aeternae, eo quia illa praesupponit remissionem culpae mortalis per infusionem habitus gratiae; ita non sunt meritoria remissionis paenae temporalis satisfactoriae debitae peccato veniali, quia illa praesupponit remissionem culpae per actum elicitum a charitate et gratia. Immo minus sunt meritoria expiationis paenae debitae veniali, quam paenae debitae peccato mortali. Quod patet : quia talia bona opera sunt meritoria de congruo tali (tx) quinto.

ergo Pr. quali dispositionis vel infusionis gratiae; ad gratiam autem mox sequitur paenae aeternae remissio, non autem paenae temporalis, immo restat persolvenda post remissionem culpae venialis quandoque et ut in pluribus. Est ergo in argumento fallacia consequentis, arguendo ab indefinita ad ejus singularem, scilicet : Bona opera in mortali facta, sunt meritoria expiationis alicujus paenae temporalis; ergo sunt meritoria expiationis satisfactoriae paenae debitae veniali. Hanc solutionem sententialiter ponit sanetus Thomas in praesenti distinctione, q. 2, art. 1, q 3, in solutione tertii, quod recitatum fuit in principio quaestionis, pro parte affirmativa, dicens : a Poena etiam hominis offensam non tollit, nisi ab eo in quem peccatum commissum est, acceptetur. Nec acceptari potest quamdiu inimicitia ad ipsum manet. Et ideo, manente inimicitia hominis ad Deum per peccatum mortale, poena quantacumque veniale non purgat. Unde, Isaiae 58 (v. 3 et 4), Dominus dicit non esse accepta jejunia eorum qui ad lites et contentiones jejunabant, j

Haec ille.

Item, dist. 15, q. 1, art. 3, in solutione quinta? quaestiunculae, arguit sic, in simili: i Cum nullus liberetur a poena nisi sit absolutus a culpa, quia effectus non diminuitur nec tollitur nisi diminuta vel ablata causa, ideo per opera extra charitatem facta, quae neque culpam tollere neque diminuere possunt, poena inferni mitigari non potest, j

Haec ille.

Ita, in proposito, dici debet de poena debita veniali in purgatorio in foro poenitentiali. Ad quartum patet solutio per praedicta; quia causam illam assignat sanctus Thomas, ut statim allegatum est. Nec valet instantia vel solutio quam dat arguens. Quia, ut praedictum est, bona opera facta in mortali non sunt accepta Deo tanquam remuneranda (i) vita aeterna, nec aliquo bono temporali, aut expiatione paenae temporalis, nisi praesupponendo (S), ordine naturae, in eo qui sic remuneratur, habitum vel actum gratiae et charitatis. Sic autem est de expiatione paenae satisfactoriae debitae peccato veniali, quae ipsum veniale purgat. Secus est de aliis poenis debitis in hoc seculo peccatis venialibus vel mortalibus, quae non sunt peccatorum purgativae, nec satisfactoriae, sed propter aliud eis nolentibus infliguntur, puta ad initium damnationis eorum, vel gloriam Dei, vel bonum aliorum hominum : nam ad dilationem, vel diminutionem, vel praeservationem talium poenarum temporalium, bona opera in mortali facta valere possunt.

Sed forte arguens deceptus fuit in hoc quod putavit peccati venialis remissionem non esse aliud quam paenae temporalis solutionem, et non distinxit inter remissionem culpae et remissionem paenae. Qua? duo multum distant, ut ostendit sania) remuneranda. - remunerantia Pr. : N T E N T1 A R V M etus Thomas, de Malo. q. 7, art. 11, ubi, postquam ostendit quid est peccatum veniale remitti quoad culpam, ostenditquid sit illud remitti quoad poenam, dicens : a Sic ergo veniale quantum ad culpam remittitur per fervorem charitatis, mortale vero per gratia? infusionem. Quantum ad poenam autem, peccatum mortale non remittitur, quia habet poenam interminabilem et aeternam; peccatum vero veniale remittitur perexsolutionem paenae temporalis finitae, d

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione decimi-septimi argumenti, sic dicit : " Remissio culpae non fit per poenam, sed per usum gratia:. " Item, in solutione principali, dicit : " Quibusdam venialia remittuntur post hanc vitam quoad culpam, eo modo quo remittuntur in hac vita, scilicet per actum charitatis in Deum, repugnantem venialibus in hac vita commissis, etc. j

Si vero arguens distinxerit inter illa duo, tunc false putavit veniale remitti quoad culpam per displicentiam peccati sine gratia et dilectione Dei super omnia, et quoad poenam remitti per exsolutionem paenae finitae extra gratiam et charitatem : quia, ut dictum fuit, sine gratia et charitate nullus dolor de peccato habet rationem contritionis, nec opus paenale rationem satisfactionis; utrumque autem requiritur ad completam remissionem peccati venialis, potissime contritio, ut post dicetur. Ad quintum dicitiirquod solutioquam dat arguens, probans conclusionem, non valet. Cum enim dicit quod fervor charitatis non opponatur peccato veniali nec formaliter nec consecutive, falsum dicit. Nec valet sua probatio : quia fervor charitatis, qui delet veniale, nullo modo stat cum illo veniali quod delet, licet possit stare cum aliis venialibus; talis enim fervor est displicentia et contritio de illo veniali, et non de aliis. De hoc sanctus Thomas, prasenti distinctione, q. 2, art. 1, q 1, in solutione secundi: " Quodlibet peccatum mortale opponitur cuilibet quantumcumque parvae charitati. Non autem quodlibet veniale opponitur cuicumque fervori charitatis. Dicitur enim fervor charitatis per similitudinem, secundum quod ad exteriora quodammodo ebulliendo diffunditur. Ex illa autem parte qua veniale committitur, charitatis fervor non apparet, sed aliquid prater charitatem. Unde, quamvis sit fervor charitatis quantum ad aliqua, potest esse tepiditas quantum ad alia. Et sic non quilibet fervor opponitur cuilibet veniali. Unde non est similis comparatio peccati mortalis ad charitatem, et venialis ad fervorem charitatis. "

Haec ille.

Item, art. 2, in solutione secundae quaestiunculae, sic dicit : " Peccatum veniale non dimittitur quamdiu voluntas manet in illo. Ipsum autem recedere volunlatem ab eo quod quis prius volebat, est displicere ei quod voluit. Talis autem displicentia dolor contritionis dicitur, quando est gratia informata. Sed sciendum quod contritio potest accipi tripliciter : vel actu, vel habitu, vel medio modo. Habitu quidem contritio exsistens non sufficit ad peccati venialis dimissionem : quia tunc quicumque haberet poenitentiae virtutis habitum, cujus actus est quaelibet contritio, consecutus esset peecati venialis dimissionem; et sic peccatum veniale cum gratia esse non posset. Nec iterum requiritur quod semper adsit actualis contritio : quia sequeretur quod peccatum quod aliquis in memoria vel cogitatione non haberet, remitti non posset. Et ideo dicendum quod requiritur contritio medio modo, quando scilicet, etsi actu peccatum non displiceat explicite, displicet tamen implicite, quia ex virtute actus quem agit, sequeretur displicentia explicita peccati venialis, si cogitatio ad illud ferretur. "

Haec ille.

Item, ibidem, primo loco, arguit sic : " Dicit Gregorius (implicite lib. 16. Moralium, cap. 67, rec. 27, vet. 30) : Quod est aqua ad caminum (a), hoc est veniale ad fervorem charitatis. Sed fervor charitatis potest esse sine contritione : quia aliquis potest ferventer in Deum converti, et tamen de peccato non dolere, quod est conteri. Ergo peccatum veniale potest dimitti sine contritione. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, quamvis fervor charitatis possit esse dum homo in Deum fertur motu charitatis, sine hoc quod de peccato veniali cogitet explicite, tamen in illo motu implicite continetur displicentia venialis peccati, vel unius, vel omnium; quia, si ferventer in Deum fertur, displicet ei omne quod a Deo retardat. Unde potest esse tam fervens motus charitatis in Deum, quod omnia venialia peccata delet, etiam sine actuali cogitatione ipsorum. "

Haec ille.

Similia dicit, 3 p., q. 87, art. 1, ubi sic dicit : " Remissio culpae fit per conjunctionem ad Deum, a quo aliqualiter separat culpa. Sed haec separatio perfecte quidem fit per peccatum mortale, imperfecte autem per peccatum veniale : nam per peccatum mortale mens omnino a Deo avertitur, utpote contra charitatem agens; per peccatum autem veniale retardatur affectus hominis, ne prompte in Deum feratur. Et ideo utrumque peccatnm per poenitentiam quidem dimittitur, quia per utrumque deordinatur voluntas hominis per immoderatam conversionem ad bomini creatum : sicut enim peccatum mortale remitti non potest quamdiu voluntas peccato adhaeret, ita etiam nec peccatum veniale, quia, manente causa, manet effectus. Exigitur autem ad peccati mortalis remissionem perfectior poenitentia, ut scilicet homo actualiter peccatum mortale commissum detestetur, quantum in ipso est, ut scilicet diligentiam adhibeat ad rememorandum singula peccata mortalia, ut singula detestetur. Sed hoc non requiritur ad remissionem peccatorum venialium. Non tamen sufficit habitualis displicentia, quae habetur per habitum charitatis vel poenitentias virtutis : quia sic charitas non compateretur peccatum veniale; quod patet esse falsum. Unde sequitur quod requiritur quae-dam virtualis displicentia : puta cum aliquis fertur hoc modo secundum affectum in Deum et res divinas, ut quidquid ei occurrat quod eum ab hoc motu retardat, et displiceret ei, et doleret se hoc commisisse, etiamsi actu de illo non cogitaret. Quod tamen non sufficeret ad remissionem peccati mortalis, nisi quantum ad peccata oblita post diligentem inquisitionem. " - Haec ille.

Item, ibidem, in solutione tertii : " Fervor, inquit, charitatis virtualiter implicat displicentiam venialium peccatorum, ut dictum est. s - Haec ille.

Ex quibus omnibus patet quod fervor charitatis opponitur virtualiter peccato veniali, uni, vel pluribus, vel omnibus, et ideo sufficit ad deletionem venialium peccatorum, unius, vel plurium, vel omnium; et quod annuens male intellexit talem fervorem; et quod displicentia quam ipse ponit, sine charitate nihil valet, vel non sufficit ad remissionem peccati venialis. Item, quod fervor actualis charitatis aliquando opponitur peccato veniali virtualiter, licet non semper; ideo aliquando tollit illud, licet non semper. Ad sextum dicitur quod arguens insufficienter exponit dictum Gregorii : quia Gregorius non loquitur de obscuratione luminis naturalis rationis, sed luminis gratiae vel charitatis; quod quidem, licet non diminuatur quantum ad habitum per peccatum veniale, minuitur tamen quantum ad actum vel fervorem. De hoc sanctus Thomas, de Malo, q. 7, art. 2, in solutione decimisexti, sic dicit: a Actus potest diminui dupliciter. Uno modo, quantum ad facilitatem vel facultatem agendi, ut scilicet homo non possit tantum agere quantum prius; et sic quod diminuit actum, diminuit principium actus, quod est forma. Alio modo, quantum ad executionem actus; et sic non oportet quod illud quod diminuit actum, diminuat formam; non enim diminuit (i) gravitatem lapidis columna quae retinet ipsum ne cadat deorsum, nec diminuit virtutem gressivam hominis qui ligat ipsum. Et per hunc modum veniale diminuit actum charitatis, non autem primo modo."

Haec ille.

Item, ibidem, in solutione decimi-septimi argumenti, sic dicit : " Fervor potest accipi dupliciter. Uno modo, secundum quod importat intensionem inclinationis amantis in amatum; et talis fervor est essentialiter charitas, et non diminuitur per veniale peccatum. Alio modo dicitur fervor charitatis, secundum quod motus dilectionis redundat etiam in inferiores vires, ut quodammodo non solum cor, sed etiam caro exultet in Deum ; et talis fervor diminuitur per peccatum veniale, absque diminutione charitatis. "

Ha^c ille.

Potest tamen intelligi diminutio charitatis quoad babitum, (y) diminuit.

Om. Pr. non solum quoad actum, aliquo modo. Unde, ibidem, in solutione quarti, sic dicit : " Difficile mobile non est differentia constitutiva habitus : nec enim dispositio et habitus sunt diversae species; alioquin non posset una et eadem qualitas, quae prius fuit dispositio, postea fieri habitus. Sed facile mobile et difficile mobile se habent sicut perfectum et imperfectum circa eamdem rem. Dato autem quod difficile mobile esset differentia constitutiva, adhuc ratio non sequeretur. Quia quod aliquis babitus fiat de facili mobilis, potest contingere dupliciter. Uno quidem modo, per se, quia scilicet non habet perfectum esse in subjecto; et sic quidquid diminueret hoc quod est difficile mobile circa habilum, diminueret ipsum habitum. Alio modo, per accidens, ex eo scilicet quod inducitur dispositio ad contrarium : ut si dicamus quod forma aquae, per susceptionem caloris, fiat minus de difficili mobilis; et tamen constat quod forma substantialis non diminuitur. Et per hunc modum veniale diminuit hoc quod est difficile mobile circa charitatem. Et per hunc modum intelligendum est hoc quod quidam dicunt, quod veniale diminuit charitatem quantum ad radicationem in subjecto, non quidem per se, sed per accidens, ut dictum est. b

Haec ille. II. Ad argumenta aliorum.

Ad qualuor sequentia respondet Petrus de Palude (dist. 16, q.l). Unde ad primum sic dicit : " Non est simile : quia illud quo remittitur peccatum veniale, scilicet fervor charitatis, supponit illud quo remittitur mortale, scilicet charitatem; non autem e converso.

Vel, si istud negatur, saltem remissio omnis peccati est per gratiam Dei, non ex operibus bominis; alias gentilis posset satisfacere de veniali sine fide, sine qua impossibile est placere Deo; non autem remittit nisi ei qui sibi placet. Gratia autem non datur cum mortali. Ideo, etc. j Ad secundum dicit (ibid.), quod, J licet paena sit linita, tamen requiritur quod sit Deo accepta; quod non est quamdiu persona esl exosa Deo. " Ad tertium dicit (ibid.) quod, a licet homo ex se possit deordinari et obligari ad poenam, non tamen potest se ex puris naturalibus reordinare, maxime quando est deordinatus per mortale. Contritio enim est motus liberi arbitrii non solum in peccalum detestandum simpliciter, sed in peccatum detestandum propter Deum.; et etiam motus liberi arbitrii in Deum super omnia diligendum. Quorum neutrum facit qui est in mortali: quia nec Deum diligit super omnia, quia tunc non adlueret ei; nec detestatur peccatum pure propter Deum, quia tunc magis detestaretur quod est magis contra Deum. Ideo, etc. Nec similiter potest homo seipsum a reatu paenae liberare, nisi a Deo pergratiam remittatur. " Ad quartum dicit (ibid.) quod I illud quod nec tollitur nec supponitur ad restitutionem ejus quod directe tollitur per peccatum, non oportet restitui; sed quod praesupponitur, sic. Sicut per peccatum quodcumque in moribus non tollitur fides, nec spes, quia peccator et credere et sperare potest; tamen de nullo peccato potest homo liberari sine fide et spe, quia sine fide impossibile est Deo placere, et sic supponitur ad omnem reordinationem. Similiter est de charitate et gratia i.

Haec Petrus, et bene, conformiter ad praedicta. Verumtamen, ibidem, in sequentibus, dicit aliqua contraria sancto Thomae et veritati. Dicit enim, respondendo ad secundum argumentum superius solutum (a), quod a non est simile. Quia ille qui in solo originali et veniali est, potest ex puris naturalibus Deum super omnia diligere, et sic voluntatem suam reordinare; et est gratus Deo ad bona natura? habenda, et ad mala sensus evadenda, quae non debentur peccato originali; licet non sit gratus quoad habendam gloriam et vitandam poenam damni. Sed ille qui est in mortali, habet voluntatem deordina-tam simpliciter, et est reus paense aeternae damni et sensus; unde non potest se ordinare; unde pro veniali cum mortali moriens in aeternum punietur. Non sic autem est de originali et veniali. Unde dico quod sine gratia potest remitti veniale in non habenti mortale actuale, non tamen cum mortali; quamvis aliqui dicant quod nec sine (6) gralia simpliciter n.

Haec Petrus, et male.

Quod enim dicit de dilectione Dei super omnia possibili habenti peccatum originale, falsum est, et contra sanctum Tho-mam, l 2 , q. 109, art. 3, ubi sic concludit : " Homo in statu natura integrae non indigebat dono gratiae superaddita?, naturalibus bonis ad diligendum Deum super omnia, licet indigeret auxilio Dei ad hoc eum moventis. Sed in statu natura? corruptae indiget etiam homo ad hoc auxilio gratiae naturam sanantis. J

Haec ille. - Et de hoc multa dicta sunt, 2. Sentent., dist. 28 et 29. Unde Petrus quoad hoc false dicit, et, consequenter, quoad hoc qtiod aliquis possit sufficienter sine gratia conteri de aliquo peccato etiam veniali. Ad argumentum pro quaestione, patet solutio ex dictis in solutione tertii Durandi (y). Et haec de quaestione sufficiant. De qua benedictus Deus omne per aevum. Amen. (at) Argumentum secundum Durandi. - Cfr. art. praeced., I, secundo. (o) sine.

sic Pr. ("r) Durandi. - Om. Pr.