ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod resurrectio mortuorum non solum (ide tenetur, immo naturali ratione probabiliter convincitur. Hanc ponit sanctus Thomas, i. Contra Gentiles, cap. 79, ubi sic dicit : a Ad ostendendum resurrectionem carnis futuram evidens ratio suffragatur, suppositis his quae in superioribus ostensa sunt. Ostensum est enim in secundo (Cont. Gerit., lib. 2, cap. 79) animas hominum esse immortales. Remanent ergo post corpora a corporibus absolute. Manifestum est etiam ex his quae in secundo dicta sunt ibid.,cap.83),quod anima corpori naturaliter unitur; est enim secundum essentiam suam forma corporis. Est ergo contra naturam animae absque corpore esse. Nihil autem quod est contra naturam, potest esse perpetuum. Non ergo perpetuo anima erit absque corpore. Cum ergo perpetuo maneat, oportet eam corpori iterato conjungi; quod est resurgere. Immortalitas ergo animarum exigere videtur resurrectionem corporum esse futuram.

Adhuc : Ostensum est supra, in tertio (Cont. Gent., lib. 3, cap. 24), naturale hominis desiderium ad felicitatem tendei e. Felicitas autem ultima est felicis perfectio. Cuicumque ergo deest aliquid ad perfectionem, nondum habet felicitatem perfectam, quia nondum ejus desiderium totaliter quietatur : omne enim imperfectum perfectionem consequi naturaliter concupiscit. Anima autem a corpore separata, est aliquo modo imperfecta, sicut omnis pars extra totum suum exsistens: anima enim naturaliter est pars humanae naturae. Non ergo potest homo ultimam felicitatem consequi, nisi anima iterato corpori conjungatur, praesertim cum ostensum sit in hac vita hominem ad ultimam felicitatem non posse pervenire.

Iterum : Sicut in tertio (ibid., cap. 140) ostensum est, ex divina providentia peccantibus poena debetur, et bene agentibus praemium. In hac autem vita homines, ex anima et corpore constituti, peccant vel recte agunt. Debetur ergo hominibus, et secundum animam, et secundum corpus, proemium vel poena. Manifestum est autem quod in hac vita praemium ultimae felicitatis consequi non possunt, ex his quae in tertio (ibid., cap. 26 et seq.) ostensa sunt. Multoties etiam peccata in hac vita non puniuntur; quinimmo, ut videtur, Job. 21 (v. 7), hic impii vivunt, confirmati sunt sublimatique divitiis. Necessarium est ergo ponere iteratam conjunctionem, ut homo in corpore et in anima praemiari et puniri possit. "

Haec ille. Quod autem anima humana sit incorruptibilis et immortalis, ut supponitur in praedictis, ostendit sanctus Thomas in multis locis, ut in 1 p., q. 75 art. 6, ubi sic dicit : " Necesse est dicere animam humanam, quam dicimus intellectivum principium, esse incorruptibilem. Dupliciter enim aliquid corrumpitur : uno modo, per se; alio modo, per accidens. Impossibile est autem aliquid subsistens generari aut corrumpi per accidens, id est, aliquo generato vel corrupto. Sic enim alicui competit generari et corrumpi, sicut et esse, quod per generationem acquiritur, et per corruptionem amittitur. Unde quod per se habet esse, non potest corrumpi vel generari nisi per se; quae vero non subsistunt, ut accidentia et formae materiales, dicuntur fieri et corrumpi per generationem et corruptionem compositorum. Ostensum est autem (a) supra (ead. quaest., art. 2 et 3), quod animae brutorum non sunt subsistentes, sed sola anima humana. Unde animae brutorum corrumpuntur, corruptis corporibus; anima autem humana non posset corrumpi , nisi per se corrumperetur. Quod quidem omnino est impossibile non solum de ipsa, sed de quolibet subsistente quod est forma tantum. Manifestum est enim quod illud quod secundum se convenit alicui, inseparabile est ab eo. Esse autem per se convenit formae, quae est actus. Unde materia secundum hoc acquirit esse in actu, quod acquirit formam ; secundum hoc autem accidit in ea corruptio, quod separatur ab ea forma. Impossibile est autem quod forma separetur a seipsa. Unde impossibile est quod forma subsistens desinat esse.

Dato etiam quod anima esset ex materia et forma composita, ut quidam dicunt, adhuc oporteret ponere eam incorruptibilem. Non enim invenitur corruptio nisi ubi invenitur contrarietas : generationes enim et corruptiones ex contrariis et in contraria sunt; unde corpora coelestia, quia non habent materiam contrarietati subjectam, incorruptibilia sunt. In anima autem intellectiva non potest esse aliqua contrarietas. Recipit enim secundum modum sui esse; ea vero quae in ipsa recipiuntur, sunt absque contrarietate; quia etiam rationes contrariorum in ipso intellectu non sunt contrariae, sed est una scientia contrariorum. Impossibile est ergo quod anima intellectiva sit corruptibilis.

Potest etiam hujus rei accipi signum ex hoc quod unumquodque naturaliter suo modo esse desiderat. Desiderium autem in rebus cognoscibilibus sequitur cognitionem. Sensus autem non cognoscit esse, nisi sub hic et nunc; sed intellectus apprehendit esse absolute, et secundum omne tempus. Unde omne habens intellectum desiderat naturaliter esse semper. Naturale autem desiderium non potest esse inane. Omnis ergo intelligibilis substantia est incorruptibilis. "

Haec ille. Similes et plures rationes ponit, 2. Contra Gentiles, cap. 79, dicens : " Manifeste ostendi potest animam humanam non corrumpi, corrupto corpore. Ostensum est enim supra (cap. 55) omnem substantiam intellectualem esse incorruptibilem. Anima autem est quaedam substantia intellectualis, ut ostensum est (cap. 65). Oportet ergo animam humanam incorruptibilem esse.

Adhuc : Nulla res corrumpitur ex eo in quo consistit sua perfectio; hae enim mutationes sunt contrariae, scilicet ad corruptionem et ad perfectionem. Perfectio autem animae humanae consistit in abstractione quadam a corpore : perficitur enim anima scientia et virtute; secundum scientiam autem, tanto magis perficitur, quanto immateriata considerat; virtutis autem perfectio consistit in hoc quod homo passiones corporis non sequatur (a), sed eas secundum rationem temperet et refraenet. Non ergo corruptio animae consistit in hoc quod a corpore separatur. Si autem dicatur quod perfectio animae consistit in separatione ejus a corpore secundum operationem, corruptio autem in separatione ejus secundum esse,

non convenienter obviatur. Operatio enim rei demonstrat substantiam et esse ipsius; quia unumquodque operatur secundum quod est ens, et propria operatio rei sequitur ejus naturam. Non potest ergo perfici operatio alicujus rei, nisi secundum quod perficitur ipsius substantia. Si ergo operatio animae perficitur in relinquendo corpus et corporea, substantia sua in esse suo non deficiet per hoc quod a corpore separatur.

Item : Proprium perfectivum hominis secundum animam est aliquid incorruptibile : propria enim (6) operatio hominis, inquantum hujusmodi, est intelligere (per hanc enim differt a brutis et a plantis et inanimatis); intelligere autem universalium est et incorruptibilium, inquantum hujusmodi. Perfectiones autem (y) oportet esse per-fectibilibus proportionatas. Ergo anima humana est incorruptibilis.

Amplius : Impossibile est appetitum naturalem esse frustra. Sed homo naturaliter appetit perpetuo manere. Quod patet ex hoc quod esse est quod ab omnibus appetitur; homo autem per intellectum apprehendit esse, non solum ut bruta animalia, sed simpliciter. Consequitur ergo homo perpetuitatem secundum animam, qua esse simpliciter et secundum omne tempus apprehendit.

Item : Unumquodque quod recipitur in aliquo, recipitur in eo secundum modum ejus in quo est. Formae autem rerum accipiuntur in intellectu possibili prout sunt intelligibiles actu. Sunt autem intelligibiles actu (8) prout sunt immateriales et universales, et per consequens incorruptibiles. Ergo intellectus possibilis est incorruptibilis. Sed, sicut probatum est supra (cap. 59, 61 et 62), intellectus possibilis est aliquid animae humanae. Est ergo anima humana incorruptibilis.

Adhuc : Esse intelligibile est permanentes quam esse sensibile. Sed id quod se habet in rebus sensibilibuspermodum primi recipientis, est incorruptibile, scilicet materia prima. Multo ergo fortius intellectus possibilis, qui est receptivus formarum intelligibilium. Ergo anima humana, cujus intellectus possibilis est pars, est incorruptibilis.

Amplius : Faciens est honorabilius facto, utetiam Aristoteles (3. de Anima, t. c. 19) dicit. Sed intellectus agens facit actu intelligibilia, (l).autem.

enim Pr. ut ex praemissis patet. Cum ergo intelligibilia actu, inquantum hujusmodi, sint incorruptibilia, multo fortius intellectus agens erit incorruptibilis. Ergo et anima humana, cujus est lumen intellectus agens, ut ex praemissis patet.

Item : Nulla forma corrumpitur nisi vel actione contrarii, vel per corruptionem sui subjecti, vel per defectum suae causae : per actionem quidem contrarii, sicut calor destruitur per actionem frigidi; per corruptionem autem sui subjecti, sicut, destructo oculo, destruitur vis visiva; per defectum autem causae, sicut lumen aeris deficit, deficiente solis praesentia, quae erat ipsius causa. Sed anima humana non potest corrumpi per actionem contrarii : non est enim aliquid animae contrarium, cum per intellectum possibilem ipsa sit cognoscitiva et receptiva omnium contrariorum. Similiter autem neque per corruptionem sui subjecti : ostensum est enim supra (cap. 68), quod anima humana est forma non dependens a corpore secundum suum esse. Similiter autem neque per deficientiam suae causae : quia non potest habere aliquam causam nisi aeternam. Nullo modo ergo anima humana potest corrumpi. "

Haec ille, cum multis aliis. Item, cap. 55, probat tredecim rationibus quod omnis substantia intellectualis est incorruptibilis. Et easdem rationes in virtute ponit in quaestionibus de Anima, q. 14. Secunda conclusio est quod, licet resurrectio sola divina virtute perficiatur, tamen angeli cooperabuntur ad aliquid praeambulum resurrectioni. Primam partem hujus conclusionis ponit sanctus Thomas, 4. Sentent. (a), dist. 43, q. 1, art 1, in solutione tertiae quaestiunculae, ubi sic dicit : a Motus, sive actio aliqua, tripliciter se habet ad naturam. Est enim aliquis motus, sive actio, cujus natura nec est principium nec terminus; et talis motus quandoque est a principio supra naturam, ut patet de glorificatione corporis; quandoque autem a principio alio quocumque, sicut patet de motu violento lapidis sursum, qui terminatur ad quietem violentam. Est etiam aliquis motus, cujus principium et terminus est natura, ut patet in motu lapidis deoi-sum. Est etiam aliquis motus, cujus terminus est natura, sed non principium; sed quandoque aliquid supra naturam, sicut patet in illuminatione coeci, quia visus naturalis est, sed illuminationis principium est supra naturam ; quandoque autem aliquid aliud, ut patet de acceleratione florum vel fructuum per artificium facta. Quod autem principium sit natura, et non terminus, esse non potest: quia principia naturalia sunt ad effectus determinata) 4. Senteni., - Om. Pr. tos diffinita, ultra quos se extendere non possunt. Operatio ergo vel motus primo modo se habens ad naturam, nullo modo potest dici naturalis; sed est vel miraculosa, si sit a principio supra naturam; vel violenta, si sit ab alio quocumque principio. Operatio autem vel motus secundo modo se habens ad naturam, est simpliciter naturalis. Sed operatio quae tertio modo se habet ad naturam, non potest dici simpliciter naturalis, sed secundum quid, inquantum scilicet perducit ad illud quod est secundum naturam ; sed vel dicitur miraculosa, vel artificialis, aut violenta. Naturale enim proprie dicitur quod secundum naturam est; secundum autem naturam dicitur esse habens naturam et quae consequuntur naturam, ut patet, 2. Physicorum (t. c. 4 et 5); unde motus, simpliciter loquendo, non potest dici naturalis, nisi ejus principium sit natura. Resurrectionis autem principium natura esse non potest, quamvis ad vitam naturae resurrectio terminetur. Natura enim est principium motus in eo in quo est vel activum, ut patet in motu gravium et levium,et in alterationibus naturalibus animalium; vel passivum, ut patet in generatione simplicium corporum. Passivum autem principium naturalis generationis est potentia passiva naturalis, quae semper habet aliquam potentiam activam sibi correspondentem in natura, ut dicitur, 9. Metaphysicae (t. c. 2 et 13). Nec quantum ad hoc differt, sive respondeat passivo activum principium in natura respectu ultimae perfectionis, scilicet formae; sive respectu dispositionis quae est necessitas ad formam ultimam, sicut est in generatione hominis, secundum positionem fidei, vel etiam de omnibus aliis, secundum opinionem Platonis et Avicennae. Nullum autem activum principium resurrectionis est in natura, neque respectu conjunctionis animae ad corpus, neque respectu dispositionis quae est necessitas ad talem conjunctionem; quia talis dispositio non potest a natura induci nisi determinato modo, per viam generationis ex semine. Unde, etsi ponatur esse aliqua potentia passiva ex parte corporis, seu etiam inclinatio quaecumque animae ad conjunctionem, non est talis quod sufficiat ad rationem motus naturalis. Unde resurrectio, simpliciter loquendo, est miraculosa, et non naturalis, nisi secundum quid. " - Haec ille. Ex quibus potest argui pro prima parte conclusionis : Quia nullum principium activum creatum potest animam separatam corpori conjungere. Secundam vero partem conclusionis ponit idem ibidem, art. 2, in solutione tertiae quaestiuncula;, ubi sic dicit (a) : " Augustinus dicit, 3. de Trinitate (cap. 4), quod sicui corpora crassiora et inferiora per subtiliora et potentiora quodam ordine reguntur, ita omnia corpora a Deo reguntur per

spiritum vitae rationalem. Et hoc etiam Gregorius, 4. Dialogorum, tangit. Unde in omnibus quae corporaliter a Deo fiunt, utitur Deus ministerio angelorum. In resurrectione autem est aliquid ad transmutationem corporum pertinens, scilicet collectio cinerum, et eorum praeparatio ad reparationem humani corporis. Unde, quantum ad hoc, utetur Deus ministerio angelorum. Sed anima, sicut a Deo immediate creata est, ita immediate a Deo corpori unietur iterato sine aliqua operatione angelorum. Similiter etiam gloriam corporis ipse faciet sine ministerio angelorum, sicut et animam immediate glorificat. Et istud ministerium angelorum vox dicitur (a), secundum unam expositionem quae tangitur in littera. "

Haec ille. Item, arguendo (ibid., arg. Sed contra), recitat illud 1. Thessalon. 4 (v. 15), ubi dicitur quod " Dominus in voce archangeli descendet de coelo, et mortui resurgent. Ergo resurrectio mortuorum ministerio angelorum complebitur." Ex quibus patet ratio pro secunda parte conclusionis : Quia, in omni corporali transmutatione divinitus facta, Deus utitur angelico ministerio. Sed resurrectio mortuorum est hujusmodi. Igitur, etc. Tertia conclusio est quod In resurrectione erit aliquid quod fiet in instanti, et aliquid quod llet In tempore. Hanc ponit ibidem (4. Sentent., dist. 43, q. 1), art. 3, in solutione tertiae quaestiunculae, ubi sic dicit : a In resurrectione aliquid fiet ministerio angelorum, et aliquid virtute divina immediate, ut dictum est. Illud ergo quod ministerio angelorum fiet, non erit in instanti, si instans dicat indivisibile temporis; erit tamen in instanti, si instans accipiatur pro tempore imperceptibili. Illud autem quod fiet virtute divina immediate, fiet subito, scilicet in termino temporis quo angelorum opus complebitur : quia virtus superior inferiorem ad perfectionem adducit. "

Haec ille. Item, arguendo pro ista conclusione, sic dicit (ibid., arg. Sed contra) : " Virtus infinita subito operatur. Sed, sicut dicit Damascenus (de Fid. Ort., lib. 4, cap. 27), crede resurrectionem futuram divina virtute; de qua constat quod infinita est. Ergo resurrectio fiet subito. "

Haec ille. Ex quihus potest argui pro utraque parte conclusionis insimul sic : Omnis motus fit in tempore, simplex vero mutatio in instanti. Sed, in resurrectione, angeli operabuntur per motum localem, Deus vero per simplicem mutationem vel productionem. Ergo opus angelorum erit in tempore, operatio vero divina erit in instanti. Quarta conclusio est quod omnes homines resurgent simul et in eodem instanti. Istam conclusionem ponit Apostolus, 1. Corinth. 15 (v. 52), dicens : In momento, in ictu oculi, etc. Per quae verba communiter doctores concludunt quod omnium resurrectio erit in eodem instanti. Eamdem conclusionem ponit virtualiter sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 43, q. 1, art. 3, q 3. Nam, ut recitatum est statim, ibidem dicit quod " illud quod fiet virtute divina in tali generali resurrectione, fiet in instanti ". Item, ibidem, in solutione primi, sic dicit : " Ezechiel (a) loquebatur populo rudi, sicut et Moyses. Unde, sicut Moyses distinxit (6) opera sex dierum per dies, ut rudis populus capere posset, quamvis omnia simul sint facta, secundum Augustinum (de Genes. ad litt., lib. 4, c. 33 et 34, et lib. 5, c. 23), illa Ezechielis diversa, quae in resurrectione futura sunt, expressit distincte, quamvis omnia simul sint futura in instanti. " Item, ibidem, arguit sic (arg. 3) : a Omnis sonus tempore mensuratur. Sed sonus tubae causa erit resurrectionis. Ergo resurrectio fiet in tempore, et non subito. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : a Dicendum, inquit, quod idem videtur esse de sono illo et de formis sacramentorum, scilicet quod in ultimo instanti prolationis effectum suum habebit. "

Haec ille. Item, in solutione primi quartae quaestiunculae, sic dicit : a Quando resurrectio erit, non erit tempus, sed terminus temporis; quia in eodem instanti in quo cessabit motus, erit resurrectio mortuorum, etc. j

Haec ille. Ex quibus potest argui pro conclusione sic : Omnium resurrectio erit in ultimo instanti sonitus tubae angelicae, et in ultimo instanti motus coeli. Sed illud non erit nisi unum, et non multa. Ergo omnium resurrectio erit in eodem instanti. Et in hoc primus articulus terminatur.