EXPOSITIO TEXTUS

Quod (1) autem lationum. Hoc est quintum capitulum hujus tractatus, in quo Aristoteles ostendit, quod motus localis, et circularis est primus motuum ; et est conclusio principalis capituli, quae probatur sic : Inter omnia genera motuum localis est primus ; igitur simpliciter loquendo motus localis circularis est primus motus. Hujus rationis probat minorem. Secundo, majorem ibi : Quod autem ea. Probatur primo, quod inter motus locales motus circularis est primus, quia omnis motus localis est rectus, vel circularis, vel mixtus ; sed omni motu mixto vel recto, motus circularis est prior ; igitur motus circularis est primus. Major patet ex primo Caeli; et minorem probat primo de motu mixto. Secundo de motu recto, ibi : Recta autem. Primo igitur probat, quod motus circularis est prior motu composito per hoc, quod simplicia sunt priora compositis.

Recta autem. Hic probat quod motus circularis est prior quam rectus, et hoc quinque rationibus. Secunda ibi : Amplius motus prior. Tertia ibi : Rationabiliter autem. Quarta ibi : Accidit autem. Quinta ibi : Amplius autem. Prima ratio est ista : Ille motus est prior, qui est perfectior et simplicior ; sed motus circularis est perfectior, et simplicior motu recto : ergo, etc. Major patet ; quia in ordine entium simpliciora sunt priora aliis, ut Deus et Intelligentiae. Et minor apparet, quia motus circularis est simplicior, eo quod regularior. Item, quia est simplicioris mobilis, scilicet corporis caelestis. Item, quia est a simpliciori motore, scilicet ab Intelligentia. Item, quia in motu circulari non distinguitur principium, medium, et finis, et quia motus circularis est perpetuus, et rectus non.

Amplius motor prius. Secunda ratio: Caeteris paribus perpetuum est prius corruptibili; sed motus circularis est perpetuus, et motus rectus non : ergo, etc.

Rationabiliter (2) autem. Tertia ratio: Ille motus est simpliciter, et per consequens prior, qui est perpetuus et alter non ; sed motus circularis est hujusmodi. Quod probatur, quia in motu circulari non distinguuntur principium, medium, et finis ; igitur motus circularis est perpetuus. Consequentia tenet, quia ex quo ubique est principium motus, nullibi terminatur ; et ex quo ubique est finis, nullibi incipit ; et ex quo ubique est medium, nullibi incipit, nec desinit, et per consequens est perpetuus. Et antecedens apparet ; quia in circulo ubique potest signari principium, medium, et finis , et causa hujus est, nam omnia ista attribuuntur centro : nam centrum est medium circuli, nec penes distantiam centri ad circumferentiam attenditur circuli magnitudo ; modo motus circularis non est a centro, nec ad centrum, sed circa centrum ; igitur in ipso non est principium, medium, neque finis.

Accidit autem. Quarta ratio : In illis, quae sunt mensurabilia, idem est primum, et mensura ; sed motus circularis est mensura aliorum ; ergo, etc. Major est nota, quia rationabile est, quod in unoquoque genere primum sit metrum, et mensura aliorum illius generis. Minor patet 4. hujus, ubi dicebatur quod tempus est motus circularis, vel consequens motum circularem.

Amplius autem. Quinta ratio : Regulare est prius irregulari; sed motus circularis est regularis ; igitur motus circularis est primus motus. Major patet, quia regulare est simplicius irregulari, et etiam, quia irregulare componitur ex regulari, et simplicia componentia sunt priora compositis : et minor est nota, quia alii motus a circulari sunt difformes in velocitate, ut motus gravium, et levium, sunt velociores in fine, quam in principio.

Quod (3) autem ea. Ostendit quod inter genera motuum motus localis est primus: et primo ostendit hoc ex opinionibus antiquorum. Secundo, ex communi modo loquendi. Secundum ibi: Et proprie autem. Primo dicit, quod motus localis est primus motuum, et hoc testantur omnes antiqui, qui determinarunt de motu ; et hoc patet inducendo in quinque opinionibus: Prima fuit Empedoclis, qui posuit prima moventia esse litem, et amicitiam, quorum primos motus dicebat esse congregationem, et segregationem. Secunda opinio fuit Anaxagorae, qui posuit primum movens esse intellectum, quem dicebat movere congregando, et disgregando : modo si congregatio, et disgregatio sint primi motus, cum illi sint motus locales, sequitur quod motus localis sit primus motuum. Tertia opinio fuit Democriti, qui ponebat entia fieri, corrumpi, et alterari per motum localem corporum atomalium, quae dicebat recipi in vacuitatibus inclusis inter alia corpora ; modo si ita sit, sequitur propositum. Quarta opinio fuit quorumdam aliorum, qui posuerunt entia fieri, et corrumpi raritate, et densitate , et dicebant raritatem fieri per segregationem, et densitatem per congregationem : modo segregatio et congregatio sunt motus locales ; igitur si isti sunt primi, ut isti dicebant, sequitur quod motus localis est primus. Quinta opinio fuit Platonis, qui posuit primum movens esse animam moventem se; modo anima praecipue movet se localiter, quod non esset nisi motus localis esset primus.

Et proprie autem. Hic probat idem, scilicet quod motus localis est primus, ex communi modo loquendi; quia ille motus est primus, secundum quem si mobile moveatur, dicimus ipsum moveri, et a quo si quiescat,dicimus ipsum quiescere, dato quod moveatur aliis motibus ; sed sic est de motu locali, quia si aliquid moveatur localiter, dicimus quod ipsum movetur ; et si non moveatur localiter, dicimus ipsum quiescere, dato quod alteretur augmentetur vel diminuatur,et tunc recapitulat,et patet in littera.