ANNOTATIONES

(a) Condensatio dicitur, quando aliquod corpus, etc. Nota primo, quod quidam sunt opinati condensationem, et rarefactionem non distingui a densitate et rari tale;et quod raritas, et densitas non distinguuntur a corpore raro, et denso. Quod sic probabant ; si raritas distinguatur a corpore raro, et densitas a corpore denso, oportet quod sint qualitates, vel quantitates ; non sunt quantitates, quia tunc quantitas de genere Quantitatis reciperet aliam quantitatem ; quod sic opinantes, negant ; nec sunt qualitates totaliter distinctae, quia impossibile est aliquid idem numero transire de minori quantitate in majorem, nisi aliquid rarefiat ; et non potest rarefieri,nisi per raritatem: et tamen aliquid bene de minori potest fieri majus, sine hoc quod recipiat aliquam qualitatem omnino distinctam ab eo cujus est. Sed contra hanc sententiam sic arguo: impossibile est duo contraria esse eadem ; rarum, et densum sunt contraria, ergo non sunt eadem. Major patet : quia alias sequeretur quod terminus a quo, et terminus ad quem motus in eodem se compaterentur, et per consequens idem posset simul esse in termino a quo, et in termino ad quem. Et si dicatur, quod rarum, et densum non sunt contraria rerum, sed bene sunt contraria terminorum, haec est fuga ficta : quia terminis nulla proprietas contrariorum convenit, nisi ex sua impositione, seu significatione, quae est a voluntate nostra. Absurdum autem videtur, quod inter rarum, et densum nulla sit contrarietas, nisi a voluntate nostra : et ficta est illa contrarietas vocum, vel rationum significandi, cui non correspondet fundamentum in re. Unde in vanum laborassent antiqui Philosophi, ponentes raritatem, et densitatem medii esse causam velocitatis vel tarditatis motus ; si non sint realiter nisi ipsum medium, vel termini contrarii. Ideo dico primo, quod condensatio potest bifariam accipi: uno modo communiter pro omni motu, qui est a magis extenso ad minus extensum, sive fiat per deperditionem materiae, sive non : et sic diminutio est condensatio. Altero modo accipitur pro motu, qui est a magis extenso ad minus extensum sine deperditione materiae: et hoc sive praecedat alteratio, sive non. Tertio accipitur propriissime pro motu, qui est a magis extenso ad minus extensum, sine deperditione materiae et praecedente alteratione, quae est frigefactio. Et similiter rarefactio potest accipi tripliciter: uno modo communiter pro omni motu, qui est a minus extenso ad magis extensum, sive addatur nova materia, sive non. Secundo modo proprie pro tali motu sine additione novae materiae, et hoc sive praecedente alteratione, sive non. Tertio propriissime, pro motu a minus extenso ad magis extensum, sine additione novae materiae, et mediante alteratione, quae est calefactio.

Dico secundo, quod in rarefactione proprie dicta considerandae sunt tres mutationes: Prima est mutatio localis partium aeris, vel alterius corporis rarefactibilis. Secunda est mutatio localis, quae est elongatio partium rarefactibilium ab invicem. Tertia est per quam acquiritur major extensio corporis rarefactibilis.

Dico tertio, quod in rarefactione propriissime dicta concurrunt quatuor mutationes: Prima est calefactio rarefactibilis, quae pro termino habet caliditatem. Secunda est rarefactio, quae pro termino habet raritatem. Tertia est augmentatio communiter dicta, quae habet pro termino majorem quantitatem, vel majorem extensionem quantitatis. Quarta est mutatio localis, partes enim rarefactibilis acquirunt alium, et alium situm.

Ex his sequitur primo, quod condensatio est motus ad densitatem, et rarefactio ad raritatem, raritas autem, et densitas qualitates sunt; diciturque, raram quod parum materiae sub quantitate multum extensa continet : densum vero, quod multum de materia, sub quantitate partim extensa continet. Major autem extensio, quae invenilui in rarefactione utrum sit quantitas de novo acquisita necne, est maxima dubitatio.

Secundo, sequitur quod rarefactio provenit a calore, calefactio enim est causa rarefactionis, et frigefactio densationis,motus etiam localis est causa condensationis ; ex nimia enim partium compressione fit aliquando densatio, atque ita aer, ex ventorum motu condensatur, quo cessante rarefit.

(b) Condensatio fit per hoc, quod partes propinquius jacent, etc. Nota, quod per condensationem partes non efficiuntur sibi propinquiores, quam ante, in ordine ad se invicem, quia semper sunt continuae; sed in ordine ad locum, et similiter per rarefactionem partes efficiuntur distantiores in ordine ad locum,et non in ordine ad se. Nam in rarefactione non acquiritur nova quantilas,neque in condensatione deperditur,sed acquiritur novus modus quantita tis,hoc est, novus ordo partium ad partes loci. Et ex hoc sequitur primo, quod rarefactio non est augmentatio, neque condensatio est diminutio : quia augmentatio est per se motus ad quantitatem,ut vult Aristoteles 5 Physicorum, text. 18. Rarefactio autem non est per se motus ad quantitatem, sed per accidens, ut docet Scotus in 4. d. 12. quaest. 4. in fine. Motus autem specificantur a termino per se ad quem, et non a termino per accidens. Secundo, sequitur quod rarefactio, et densatio sunt motus ad raritatem et densitatem, quae sunt qualitates et secundario ad diversum modum quantitatis. Prima pars hujus consectarii est Scoti loco proxime relato; et secunda est etiam de ejus mente.

(c) Respondetur altero duorum modorum, etc. Nota quod Scotus hic tangit duplicem modum dicendi de rarefactione, quorum unus est Henrici Gandavem et Marsilii, qui opinati sunt, quod in rarefactione acquiritur una totalis quantitas, et corrumpitur tota praecedens ; et per consequens in rarefactione est continue alia, et alia quantitas. Altera est opinio Buridani, quam aliqui dicunt esso etiam Scoti, quae affirmat, quod in rarefactione acquiritur nova pars quantitatis sine corruptione praecedentis: et certe Scotus hic, et supra lib. 1. quaest, 8. videtur eam sequi. Caeterum quae sit Scoti sententia circa hanc materiam, annotavi. in quaest. 8. hujus primi, et in 4. senl. tom. 1. distinct. 12. quaest. 4. art. 4. vide ibi.