QUAESTIO XIV

Utrum possibile sit aliquid rarefieri, vel condensari

Aristot. cap. 1t. text. 84. Simplic Themist. Averroes ibid. Augustin. in categoriis,cap. 12. D. Damasceni suis Physic. cap. 12. D. Thom. lect. 14. et S. par. quaest. 77. art. 2. et 1. 2. quaest 52. art 2.et 2. 2. quaest. 2. an. 5. Albert. tract. 2. cap. 10. Goffredus quadi. 12. quaest. 3. Scotus in 4. dist. 12. quaest. 4. Marsil. quaest. 9. art. 2. Bassol. quaest. 3. art. 2 Hispalen. in 2. dist. 18. quaet. 1. Durandus quaest. 1. Capreolus dist. 18. quaest. 1. Agent. quaest, unica. art. 4. Soncinas 8. Metaph. quaest. 27. Conimbric. 1. de generat. cap. 1. quaest. 17. Complulen. ibid. dtsp. 7. quaest. 2. Roccus 4. Physic. quaest. 10 et 11.

Arguitur primo quod non ; quia si aliquid potest condensari, sequitur quod ex uno pugillo terrae possunt fieri centum aquae ; consequens est falsum, ut patet secundo de Generatione, text. 37. quia ibidem dicit Philosophus quod ex uno pugillo terrae solum possunt fieri decem aquae, et ex uno aquae decem aeris. Consequentia probatur, posito, quod decem pugilli terrae condensentur ad unum: quia cum ex quolibet illorum decem per se sumptorum possint fieri decem pugilli aquae, sequitur quod ex eo generabuntur centum pugilli aquae.

Secundo, sequeretur quod subito posset fieri motus localis ; consequens est impossibile, utpatetin istoquarto, text. 71. et 6. hujus, text. 26. Consequentia probatur, quia quando tota alteratio praevia ad condensationem, est completa , tunc in instanti terminante alterationem fit condensatio ; modo condensatio est cum motu locali partium circumferenti alium ad centrales.

Tertio, sequeretur quod in condensatione partes propinquius jacerent, quam prius ; consequens est impossibile , quia ante condensationem partes erant sibi invicem immediatae ; modo nihil potest esse propinquius alteri,quam si esset sibi immediatum. Consequentia probatur, quia condensatio est appropinquatio partium corporis condensati, quia illae partes jacent in minori loco, quam prius.

Quarto, sequeretur quod aliquod per se totum simul rarefieret, et condensaretur ; consequens est impossibile, quia rarefactio, et condensatio sunt motus contrarii, modo impossibile est idem per se totum moveri motibus contrariis.

Quinto, si aliquid posset rarefieri secundum se, et quamlibet partem sui , tunc sequeretur quod omnes partes corporis rarefacti ab invicem discontinuarentur ; consequens est impossibile,quia tunc continuum esset divisum in infinitum. Consequentia probatur, quia tunc partes illae elongarentur ab invicem.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto 4. in fine tractatus de vacuo, text. 84. De ista quaestione sunt multae viae respondendi: Una opinio posuit,quod condensatio fit per ingressum partium corporis condensabilis in quasdam vacuitates interclusas intra partes corporis condensabilis ; sed rarefactio fit pergenerationem hujusmodi vacuitatum. Contra istam opinionem possunt adduci omnes rationes, quibus probatum est impossibile esse vacuum.

Secunda Via ponit, quod condensatio fit per exitum corporis subtilioris a corpore condensabili, et rarefactio per introitum hujusmodi corporis subtilioris ; sicut apparet despongia, quae condensatur per expulsionem aeris, et rarefit per introitum aeris, vel aquae. Contra islam opinionem arguitur : quia si omnis condensatio, et rarefactio fierent per istum modum, tunc sequeretur, quod nullum esset corpus uniforme, nisi corpus simplicissimum, vel subtilissimum; consequeris est falsum : quia multi lapides, et metalla sunt corpora uniformia. Consequentia probatur ; quia tunc tale corpus non posset condensari per exitum subtilioris corporis : quia in ipso non est corpus subtilius, cum sit uniforme per totum.

Tertia opinio est, quod condensatio fit per penetrationem partium corporis, ac per ingressum corporum circumferentialium ineodemsitu cum partibuscentralibus, etcum non contingat corpus quodlibet condensari , ita in qualibet specie est dare certum gradum, ultra quod non potest condensari aliquod individuum in illa specie ; ita similiter contingit cor pora se invicem penetrare, sed non quaelibet, sed quantum contingit fieri condensationem ; et e converso,rarefactio fit per exitum unius partis corporis condensati ab alia parte. Sed contra istam opinionem arguitur, quia tunc sequeretur, quod aer non posset rarefieri, cujus nulla pars penetraret aliam partem ; consequens est falsum : quia ex illo aere potest fieri ignis. Consequentia probatur : quia rarefactio fit solum per exitum unius partis rarefactibilis corporis ab alia parte, quae se invicem penetrabant prius. Secundo, quia si duo corpora possent se invicem penetrarcsic per condensationem, sequeretur quod eadem ratione tria, vel quatuor, imo infinita, ut probat Aristoteles in isto 4. text. 55.

Istis dimissis, notandum, quod condensatio ( ) dicitur, quando aliquod coiyus fit minus sine recessu alicujus partis ab eo ; et rarefactio dicitur, quando aliquod corpus fit majus non advenienti aliquo alio ab extrinseco ;

et in hoc differunt ab augmentatione, et diminutione : nam augmentatio fit adveniente aliquo corporeo, et diminutio recedente,ut patet 2.de Generatione, text. 38.

Secundo, notandum, quod tripliciter invenitur condensatio ; quaedam violenta, quae fit per solam compressionem corporis condensati, ut si comprimatur terra. Alio modo, fit condensatio mediante alteratione praevia sine generatione. Et tertio modo, mediante generatione.

Tunc ponuntur conclusiones. Prima est ista : Possibile est aliquid condensari per solam compressionem, nulla alia mutatione facta, quae scilicet sit praevia ad illam condensationem. Probatur,quia nisi ita esset, sequeretur quod nullus posset fieri motus localis rectus ; consequens est contra experientiam, et consequentia probatur : quia medium, in quo fit hujusmodi motus, cedit mobili, aliter esset penetratio corporum. Tunc igitur, vel cedit condensando per compressionem mobilis, et habetur propositum, aut unum aliud corpus cedit illi, et tertium illi, et sic usque ad caelum, quod est impossibile ;^quia vel caelum cederet, aut illud corpus cedens penetraret corpus caeli, quorum utrumque est impossibile.

Secunda conclusio. Possibile est aliquod corpus condensari per alterationem sine generatione. Probatur, quia si capiatur phiala vitrea, et calefiat in igne: deinde ponatur statim os phialae in aqua, cum culo sursum, apparebit manifeste, quod aer condensatur per alterationem a frigido, et quantum aer condensatur, tantum ascendit aqua, ne fiat vacuum. Secunda experientia est, si supra puteum bullientem, a quo elevantur fumi, ponatur unum corpus frigidum, ut lapis, vel metallum, illi fumi convertentur in aquam. Tertio patet in 1. et 2. Meteororum, text. 26, et 27. ubi per hoc, quod aer inspissatur a frigiditate, dantur causae plurium impressionum.

Tertia conclusio. Possibile est fieri condensationem mediante alteratione praevia, et generatione. Probatur ; quia aliter sequeretur, quod ex elemento rariori non posset fieri elementum densius, quod est falsum, ut patet 2. de Generatione. Sed dubitatur primo de modo condensationis, qualiter fiat, scilicet per corporum penetrationem, aut alio modo. Respondetur quod (b) condensatio fit per hoc, quod partes propinquius jacent, quam prius ; et hoc non est verum de partibus immediatis ; sed quaelibet partes mediatae propinquius jacent, quam ante ; et ideo quibuscumque duobus punctis signatis in corpore condensato, illa sunt ad invicem propinquiora, quam erant prius ante condensationem.

Secundo dubitatur : an per condensationem aliquid deperditur, vel non ; (et eodem modo dubitaretur, an per rarefactionem aliquid acquiratur.) Respondetur diversimode secundum diversitatem opinantium de quantitate. Quod si quantitas ponatur res distincta a substantia et qualitate, ita ut quantitas sit dimensio, mediante qua aliquid est extensum, sicut albedo est qualitas, mediante qua aliquid est album, tunc dicendum est, quod in rarefactione acquiritur nova quantitas, et in condensatione deperditur. Sed si ponatur quod omnis quantitas sit substantia, vel qualitas, tunc non est necesse quod in condensatione aliquid deperdatur, aut quod in rarefactione aliquid acquiratur.

Et si objiciatur, supposito,quod quantitas sit res distincta, et aliquod corpus rarefiat ad duplum ; sequitur quod duo corpora erunt simul, scilicet, quantitas praeexistens, et quantitas de novo adveniens : quia si alicubi esset quantitas praeexistens, ubi non esset superveniens, jam illud corpus secundum se totum non fuisset rarefactum. Respondetur altero (c) duorum modorum, scilicet, quod vel in rarefactione est continue alia, et alia quantitas : vel concedendo, quod illae quantitates simul manent, et tunc dicitur, quod impossibile est plura corpora esse simul, quae non faciant majot rem extensionem, quam ante ; sed si faciant majorem extensionem, non est inconveniens.

Ad rationes: Ad primanfdicitur,quod Aristoteles in 2. de Generatione, text. 37. intelligit quod, ex uno pugillo terrae existentis in sua naturali dispositione, fiant decem aquae : et potest dici, quod terra non potest in tantum condensari.

Ad secundam, negatur consequentia. Ad probationem dico, quod non fit condensatio solum in instanti terminante alterationem, sed successive fit condensatio, quemadmodum et successive fit alteratio, quam consequitur.

Ad tertiam, concedo de partibus mediatis, et non immediatis.

Ad quartam, negatur consequentia. Unde si aliqua columna in tantum rarefieret secundum longum, in quantum contraheretur secundum latum, et profundum, non diceretur proprie rarefieri, nec etiam condensari ; sed continue maneret tantum quantum erat ante, et ideo dicitur quod casus est impossibilis.

Ad quintam, negatur consequentia ; sed corpus rarefit ex eo, quod corporis immediatae partes plus distant quam prius.