QUAESTIO XIII

Utrum p os sibi le sit esse vacuum

Aristot. 4. Physic. cap. 8. et 9. Averroes et reliqui interpretes ibid. D. Thom. fiet. 9. et sequent.Al- bert. Mago. trad. 2. quaest. 5. ef se que nt. Scotus in 4. dist. 43. quaest. 4. art. 2. et quadi. 11 .art. 2. Canonic.4. Physic. quaest. 4. Conimbric. cap.9

quaest, i. et 2.Compluten.disput . 20. quaest. 1. et 2. Rnvius quaest. 2. Roccus q. 8. Aversa tom. 1. quaest. 27. secl. 8.

Arguitur primo quod sic, per experientias aliquas : Primo, quia vitrum plenum aqua, aut vino, tantum continet de moneta noviter facta, quantum contineret si non esset vinum, aut aqua ; quod non esset nisi in vino, aut aqua essent vacuitates in quibus reciperetur.

Secundo, quia vas plenum cineribus tantum recipiet de aqua, quantum faceret si non essent cineres ; quod non esset nisi intra cineres essent vacuitates receptivae aquae.

Tertio, quia dolium continet tantum de vino cum utribus, quantum contineret sine utribus ; quod non esset nisi utres reciperentur in vacuo.

Quarto, arguitur ratione : et sint duo corpora perfecte plana sibi invicem immediata ; et sic superius A, et inferius B, tunc per chordam affixam centro ipsius A, separetur A a B, tunc aeque cito, sicut una pars A separabitur a B, aeque cito et reliqua. Tunc igitur immediate post hoc A, secundum se, et quamlibet partem sui distabit a B, tunc igitur vel immediate post hoc, aer ingrediens replebit totum spatium inter A et B, vel non ; si non, habetur propositum; si sic, igitur motus localis ipsius aeris factus est subito, quod est impossibile, ut patet 6. hujus.

Quinto, quia condensatio, et rarefactio sunt possibiles : igitur possibile est vacuum esse. Antecedens patet ad experientiam. Consequentia probatur; quia in condensatione partes circumferentiale8 appropinquantur partibus centralibus, et e contra in rarefactione elongantur a centralibus ; tunc igitur in rarefactione partes circumferentiales, vel recipiuntur in pleno, vel in vacuo :

si in pleno, tunc corpora penetrabunt se, quod est impossibile ; si in vacuo, habetur propositum.

Sexto,vacuum intelligitur ; igitur vacuum est. Antecedens patet, quia de ipso est scientia. Consequentia probatur: quia intellectus est virtus passiva, et non potest moveri nisi ab ente.

Septimo, arguitur per locum a parte totius, in modo ad suum totum ; quia sequitur, aliquid est vacuum vino ; igitur aliquid est vacuum : quia ista determinatio vinum non est diminuens.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto quarto tractatu a text. 64. usque ad text. 86. Primo notandum, quod per easdem rationes, quibus probatur vacuum esse, potest probari plura corpora esse simul, vel saltem per aliquas illarum, ut patet de illis rationibus, quae ducunt ad hoc inconveniens ; scilicet quod vel vacuum est, vel plura corpora sunt simul.

Ideo notandum, quod corporum quaedam sunt quorum unum natum est informare reliquum, vel ambo tertium ; ut materia et forma, albedo et caliditas. Alia sunt quorum nullum natum est informare reliquum, nec ambo nata sunt informare tertium ; ut homo, et asinus. Modo plura corpora, quorum unum natum est informare reliquum, vel ambo tertium, bene possunt esse simul ; sed de aliis corporibus, quorum neutrum natum est informare reliquum, nec ambo tertium, hoc est impossibile.

Secundo notandum, quod hoc nomen vacuum est nomen privativum, et significat tantum, quantum haec oratio, locus non repletus corpore ; et ideo quando dicitur, vacuum est locus non repletus corpore, ibi sumitur esse pro significare. Tertio notandum, quod secundum duplicem imaginationem de loco, est etiam duplex imaginatio de vacuo : nam ut patuit in principio hujus quarli, aliqui imaginantur locum esse spatium separatum ; ideo si imaginetur lotus mundus annihilari, totum spatium, quod isti imaginantur mundum occupare, diceretur esse locus mundi. Sed alii ponunt locum esse terminum continentis. Et ita proportionaliter est duplex imaginatio de vacuo ; una ponit, quod vacuum sit spatium separatum ; et sic vacuum esse aliquid, implicat contradictionem. Alio modo imaginatur vacuum esse superficiem corporis continentis privatam contento, sicut si lotus aer hujus domus esset annihilatus, lateribus domus manentibus ut nunc, tunc superficies interior hujus domus diceretur esse vacuum.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima conclusio: Impossibile est aliquod vacuum separatum esse. Probatur, quia si esset aliquod vacuum separatum, tunc sequeretur, quod aliquod esset perpetuum, seu coaeternum ipsi Deo ; quod Deus non posset augmentare, nec annihilare, nec diminuere, nec alio modo variare ; consequens est falsum, et impossibile, quia omne aliud a Deo est causatum ab ipso, et ab ipso dependens, et per consequens mutabile ab ipso Deo. Secundo, sequeretur quod plura corpora essent simul; consequens est impossibile de illis corporibus, quorum unumnon estnatum informare reliquum, nec ambo tertium. Consequentia probaturquiaillud spatium separatum est aeque longum, aeque latum, et aeque profundum, sicut corpus, quod in ipso recipitur : et per consequens ipsum est corpus, et non cedit corpori recepto, imo stat simul cum ipso ; igitur plura corpora stant simul.

Tertio, sequeretur quod esset aliqua dimensio separata : consequens est impossibile, quia apud cognoscentem esse accidentis implicat contradictionem, accidens esse sine subjecto, ut patuit primo hujus, text. 36. Consequentia probatur, quia in vacuo separato essent dimensiones quemadmodum in corporibus naturalibus.

Quarto, si esset aliquod vacuum separatum, hoc esset praecipue propter motum localem : sed propter hoc non, quia in vacuo separato, si esset, nullus fieret motus localis, ex quo nulla esset differentia partium situs, ratione cujus fieret motus,de una parte illius spatii ad aliam partem.

Quarto, si sit aliquod tale spatium separatum ; tunc verum est dicere, quod spatium separatum est, et non est aliquid, nec aliqua, nec substantia, nec accidens. Item, concedere quod hujusmodi vacuum est quantum,et aequale corpori, quod recipitur, et tamfen ipsum nec est ens, nec entia, quod est impossibile, quia quantum, et aequale non dicitur nisi de entibus.

Secunda conclusio. Nulla superficies corporis continentis, (a) nec aliquod continens est vacuum, imo quilibet locus est repletus corpore. Probatur, (inducendo in corporibus mundi : nam in caelo non est vacuum inter stellas, nam stellae uniformiter moventur,) quod non est bene possibile salvare uniformitatem motus, nisi stellae sint fixae in aliquo corpore solido, et per consequens ibi non est vacuum. Eodem modo potest induci in sphaeris Planetarum, in quibus nullum est vacuum. Et si objiciatur de epicyclis, quia medietas epicycli supra deferentem, quando movetur, vel recipitur in pleno, vel in vacuo : si in vacuo, habetur propositum ; si in pleno,

tunc corpus caeleste cedit sibi, et est fluxibile, vel plura corpora erunt simul, quorum utrumque est impossibile. Respondetur, quod illa imaginatio est falsa, quae ponit unam partem epicycli super deferentem, imo totus epicyclus debet imaginari infra orbem, in quo est epicyclus.

Item, potest induci in elementis, et in istis inferioribus, quia ubi dicimus esse aerem, ibi est plenum, de quo tamen antiqui magis dubitaverunt, ut patet per vesicas repletas aere, et declaratur in textu.

Secundo, probatur per experientias, quae ponuntur in tractatu de inani, et vacuo : quia corpora naturalia moventur contra naturales inclinationes suas, ne fiat vacuum. Prima experientia (b) est de aqua ascendente ad extinguendum candelam coopertam urinali. Secunda experientia ; si fiat vas habens duas tibias, unam longiorem altera, et brevior ponatur in aqua, tunc per brachium longius extrahatur aer, aqua ascendet per tibiam breviorem : quod tamen non faceret nisi ad prohibendum ne fiat vacuum. Tertia experientia est, quod grave existens sursum non impeditum, non descendet ne fiat vacuum ; igitur in istis inferioribus per agens naturale non est possibile vacuum esse. Antecedens probatur, quia si sit unum vas habens multa foramina parva subtus, et unum foramen magnum supra,tunc si illud vas repleatur aqua, et foramen superius sit obstructum, non descendet aqua per foramina inferiora ; quod non esset nisi ad prohibendum vacuum. Quarto, videmus quod elementa levia descendunt deorsum, ut patet de aere, qui descendit in fossione puteorum.

Contra istam conclusionem arguitur, et sit unum corpus concavum perfecte sphaericum undique uniforme grossitie et robore, ut esset de chalybe, et sit illud corpus repletum aere; tunc ponatur illud corpus sic repletum in aqua, vel in aliquo, quod intense frigefacit i tunc aer interclusus in isto vase, condensantur, quia frigefiet, et ad frigefaclionem consequetur condensatio : igitur occupabit minorem locum quam ante, et per consequens manebit vacuum. Respondetur, quod impossibile est aerem in illo corpore condensari a frigido, quantumcumque intenso, nisi frangatur illud vas, aut in ipso sit aliquod foramen,per quod in ipso sit introitus alterius corporis.

Tertia conclusio. Licet per potentiam naturalem (c) non sit possibile vacuum esse, tamen per potentiam supernaturalem, ut per divinam, hoc est possibile, quia si Deus faceret vacuum, nesciremus quid inde sequeretur, quia non est expertum, ut dictum fuit prius.

Ad rationes : Ad primam dico, quod hoc est pro tanto, quia moneta nova habet in se caliditatem, et valde intensam siccitatem, virtute quarum resolvit aquam.

Ad secundam consimiliter) quia cineres consumunt aquam, et e contra, aqua consumit cineres ; et ideo stant in minori loco quam prius.

Ad tertiam, de dolio cum utribus, credo, quod hoc sit falsum, nisi utres sint de tali materia, quod multum consumant de vino.

Ad quartam, respondetur, quod impossibile est duo corpora perfecte plana essesibi invicem conjuncta, et ideo dicit Aristoteles in 2. de Anima, text. 113. quod impossibile est duo corpora se invicem tangere in aere, nisi sit aer intermedius, nec etiam in aqua, nisi sit aqua intermedia ; et ideo casus non est possibilis naturaliter ; sed si admittatur casus,tunc dico quod (a) impossibile est superficiem unius levari a superficie alterius,nisi oblique, et ideo superius corpus non posset trahi aequaliter ab inferiori.

Ad quintam, conceditur antecedens,et negatur consequentia. De modo condensationis, et rarefactionis dicetur in alia quaestione.

Ad sextam, consequentia non valet, quia ex cognitionibus rerum, quae sunt, intellectus potest elicere cognitiones non entium, imo etiam impossibilium esse, scilicet per discursum, et ratiocinationem, ut habet videri 3. de Anima.

Ad septimam ; negatur consequentia, nec est ibi locus a parte in modo affirmative, sed negative : quia, ut dicebam prius, hoc nomen vacuum est nomen privativum : modo ille locus non valet negative.