ANNOTATIONES

( ) Tempus non potest percipi sine motu. Nota, quod non solum tempus per motum cognoscimus, verum et e converso per tempus motum cognoscimus. Quemadmodum enim qui aliqua dulci contemplatione, aut studio delectatur, eo quod non sentit laborem motus, non cognoscit quantum tempus studuit : ita e contrario infirmi, qui graviter ferunt motum febris, putant majus lempus transisse, quam transivit, et ideo neutri bene judicant tempus per motum, sed utrique e contrario per tempus cognoscunt quantum motum passi sunt: ut cum hora pulsat, qui dulciter studet, intelligit plus studuisse, quam putarat; et febricitans minorem motum febris transisse, quam credi Ierat : atque adeo, cum adeo sint conjuncta tempus et motus, vel tempus erit motus, vel aliquid ejus, et cum non sit motus, nempe formaliter, sequitur ut sit aliquid ejus, nimirum aut pars, aut passio ejus.

(b) Tam magnitudo,quam molus,quam tempus sunt continuator, quod tria sunt continuorum genera,scilicet magniludo,motus, et tempus ; verum sicut continuitas magnitudinis est causa continuitatis motus, ita continuitas motus est causa continuitatis temporis; verbi gratia, motus non est nisi transitus ab uno termino in alium, et ideo motus sequitur magnitudinem, id est, ex eo, quod mobile attingit priorem partem spatii, nempe sibi propinquiorem, quam posteriorem illi continuam, motus ipse habet paries continuas ; et quia motus est continuus, et tempus est continuum, nam quantus est motus, tantum est tempus. Primo ergo convenit continuitas magnitudini ; secundo, motui: tertio, tempori. () In tempore estprius,et posterius. Nola quod sicut non aliunde esf actio continua, nisi quia magnitudo est continua, et quia, actio est continua ; aggregatum ex priori, et posteriori, in quo ratio temporis consistit, est etiam continuum ; ita prius et posterius in loco, per quem mobile movetur, est causa prioris et posterioris in motu, et prius et posterius in motu est causa prioris, et posterioris in tempore; ita ut prius et posterius reperiantur primo in magniludi ne ; secundo in motu, et tertio in tempore : est tamen prius et posterius in magnitudine per quam mobile movetur secundum positionem et situm partium. In magnitudine enim, quam habes ante pedes jacentem, prius et posterius accipitur respectu tui; ut quod tibi est propinquius sit prius,

quod vero magis distat, sit posterius. In motu vero, quia non est res permanens, non est per se prius et posterius, positione; sed per respectum ad magnitudinem, ut illa pars motus sit prior, qua transitur prima pars magnitudinis ; et illa posterior, qua . transitur posterior ; in tempore autem est prius et posterius propterea, quia alterum sequitur alterum, id est, quia tempus insequitur motum, et e converso. (d)Notandum circa h oc,elc.Nola quod Scotus dat hic modum sustinendi opinionem Nominalium affirmantium tempus, et motum idem esse quod mobile, quam tamen in libris Sententiarum sequitur, ut diximus supra.

(e) Si non percipiatur prius et posterius, non percipitur tempus. Nota quod Themistius et Philoponus in hunc textum dicunt, quod dupliciter cognoscimus tempus ; scilicet aut cognoscendo duo nunc tanquam extrema unius successionis ; aut cognosccndo unum nunc tanquam terminum prioris, et initium posterioris ; nam etiam isto modo cognoscimus tempus, utpote praeteritum, et futurum, adeo quod sensus litterae est, quod si non cognoscamus vel medium inter duo nunc, vel unum nunc tanquam continualivum prioris, et posterioris, non cognoscimus tempus ; si tamen cognoscamus vel medium inter duo nunc, vel duo extrema ejusdem successionis, tunc cognoscimus tempus. Caeterum, si sentiamus solum nunc praesens absoluta, non considerando, quod est terminus praeteriti, et initium futuri, non cognoscimus tempus.

(1) Quia sicut motus consistit in hoc, etc. Nola quod esse temporis non est secundum permanentiam partium ejus simul, sed esse ejus consistit in essendo aliud post aliud : nam, ut dictum est, esse temporis sequitur esse motus, tam secundum continuitatem, quam secundum prioritatem, et posterioritatem ; esse autem motus et specialiter motus localis,non est secundum permanentiam partium simul, sed in esse aliud poslaliud ; non est tamen totaliter simile de motu, et tempore : est enim differentia in hoc, quod apud diversa mota non est idem motus, sed bene idem tempus.

(g) Sicut se habet mobile ad motum, etc. Nota, quod sive quantitas et punctum distinguantur a re quanta, sive non,imaginandum est, quod si punctus trahatur per aliquam planitiem, vestigium ejus est linea : et ideo ad imaginationem ex puncto eodem numero indivisibili fit magnitudo. Et quia continuitas motus resultat ex continuitate magnitudinis, per quam res movetur, ex priori et posteriori in magnitudine cognoscimus prius, et.posterius in motu ; esto ergo quod id, quod movetur, quod fingitur esse punctum, sit lapis ; cognoscimus tunc prius, et posterius in motu, propterea quod eadem res aliter, et aliter se habet in diversis partibus spatii, ut existentia mobilis in priori parte spatii sit prius in motu, existentia vero in posteriori parte sit posterius. Illud autem prius, et posterius in successione motus est tempus : atque adeo sicut punctum unum fluens facit magnitudinem, ita ad imaginationem, unum nunc, puta una eademque existentia mobilis, quatenus fluens secundum prius, et posterius, facit tempus. Sicut ergo tempus sequitur motum, ita nunc sequitur mobile : et sicut ipso nunc distinguimus praeteritum a futuro, ita ipso mobili distinguimus spatium pertransitum a transeundo.Unde spatium, quod est a principio sui usque ad mobile, dicimus esse pertransitum, et quod est a mobili usque ad finem, esse pertranseundum. Unde constat, quod sicut per totum motum ipsum mobile, sive illud,quod movetur est idem, differens solum secundum esse, scilicet, secundum quod ipsum est in alio, et alio situ ; ita est idem nunc in toto tempore secundum substantiam ; diversum autem secundum esse, quod quomodo debeat intelligi, explicandum est.

Unde observandum est primo, quod nunc est minimae entitatis, et non permanens, ideo cum summa difficultate potest manifestari quid sit ; et an unum, vel plura, nisi comparetur ad aliquod indivisibile permanens, put 1, ad punctum, vel ad mobile : et propter hujusmodi difficultatem Philosophus in hoc 4. text. 121. loquitur proportionaliter de puncto, et instanti.

Secundo observandum est, quod instans (ut docet Joan. Can. 4. Physic. quaest. 6. artic. 3, dub. 1.) quantum ad quid nominis uno modo dicitur idem quod non stans ; ideo dicitur de aliquo homine, quod est instabilis. Alio modo idem est, quod imminens vel appropinquans, unde dicitur de aliquo festo, quod imminet, vel appropinquat, vel instat ; et utroque modo accipitur instans : est enim primo modo non stans, sed raptim transiens, et est secundo modo imminens, vel appropinquans, quia de tempore non habemus nisi nunc.

Tertio observandum est, quod sicut se habet punctum in linea, elmutatum esse in motu, ita instans in tempore ; horum autem quodlibet habet esse reale, incompletum tamen.

Quarto observandum est, quod inter instans et instans debet tempus mediare : ratio est,quiaduo instantia cum sint indivisibilia, non faciunt extensionem : nec unum instans additum instanti facit illud majus, sicut punctum in linea alteri additum, non extendit lineam, aut facit illam majorem: unde sicut inter quaelibet duo puncta in linea datur linea, ita inter quaelibet duo instantia, datur tempus.

Quinto observandum est, quod instans est quaedam mora indivisibilis paries temporis continuans inter sese : idem enim instans est hujus horae finis, et sequentis principium, ita Aristoteles in hoc 4.et probatur, instans est aliquid temporis ; ergo aliqua mora : sed non extensa, quia non est tempus ; ergo indivisibilis. Et quod sit continuans partes temporis, patet : quia sicut se habet punctum in linea, ita instans in tempore ; sed punctum continuat partes lineae ; ergo et instans partes temporis.

Sexto observandum est, quod instans non est pars temporis : quia sicut se habet mutatum esse in motu, et puncLum in linea, ita instans in tempore; sed mutatum

esse non est pars motus, nec punctum est pars lineae ; ergo nec instans est pars temporis, ergo motus est pars motus, et linea pars lineae : et similiter tempus pars temporis. Nam linea addita parti lineae, facit majorem lineam, et pars motus addita parti motus, facit majorem motum, et temporis pars parti temporis addita majus tempus constituit ; sed mutatum esse additum alteri mutato esse non facit majorem motum; et punctum alteri puncto additum non facit majorem lineam ; et instans alteri instanti additum non facit majus tempus ; ergo nec mutatum esse est pars motus, nec punctum est pars lineae, neque instans est pars temporis ; tunc ultra motus additus motui, facit illum majorem, et linea addita lineae illam extendit, et similiter tempus tempori additum : ergo et motus est pars motus, et linea lineae, et tempus temporis est pars.

His observatis, quidam dicunt, quod sicut motus non importat nisi mobile, et tempus importat motum, ita hoc nomen instans, sive hoc adverbium nunc, non importat aliquam rem distinctam secundum se Lolam ab ipso mobili ; hoc tamen non obstante, ipsi mobili conveniunt diversae intentiones, sive diversa praedicata ; et hoc est quod dicit hic Philosophus, nunc esse idem secundum esse, et diversum secundum rationem : haec est opinio Nominatum, quam hic defendit Scotus. Caeterum, haec sententia est contra Philosophum et Commentatorem ejus ; tum quia dicit Aristoteles motum esse actum mobilis, et esse in mobili sicut in subjecto ; et similiter motum esse mobilis passionem, et contradicit Commentatori 3. Physic. comment. 3. ubi dicit, quod motus est actio motoris in motore, et non habet esse nisi inmoto.Tum quia contradicit Philosopho in textu praesenti ; ubi dicit, quod sicut motus semper est alius, et alius, sic et tempus ; ubi expresse vult, quod tempus et motus sunt successiva et continua ; non sunt ergo res permanentes, sicut illi fingunt, et Commentator dicit, quod partes temporis veniunt quaedam post alias, et non simul sunt , sicut est dispositio in partibus motus : quoniam quaedam inveniuntur post alias, non sunt ergo res permanentes.Quod etiam sit falsum, quod instans non sit nisi mobile, ex eo apparet : quia secundum Philosophum, instans est numerus ejus, quod fertur, id est, ipsius mobilis ; sed mobile non est numerus sui ipsius. Item, dicit Aristoteles quod instans continuat partes temporis, et discontinuat, ita ut sit ibi continuatio partium temporis, et divisio ; sed ista non conveniunt mobili. Similiter dicit Philosophus quod non contingit uti uno nunc pro duobus, quia nunc non permanet, sed si nunc esset ipsum mobile, sequeretur quod nunc permaneret, et possemus ?^uti uno nunc pro duobus. Scotus etiam in secundo disp. 2. quaest. 3. oppositum sentit, ut statim videbimus.

Aureolus in 2. sentent. dist. 2. dicit, quod cum tempus non habeat esse praeter animam, imaginatur Aristoteles continuationem temporis esse ab anima, eo modo quo imaginatur Mathematicus punctum per fluxum suum causare lineam ; nam sicut apud Mathematicos punctum fluens causat lineam, sic quod idem punctus secundum substantiam manet idem in toto fluxu, et solum variatur secundum esse, prout intelligitur esse in alio, et alio situ : ita nunc fluens causat tempus, et est idem in toto fluxu secundum substantiam, differens secundum esse.Nam sicut Mathematicus volens imaginari lineam rectam, imaginatur fluxum unius puncti in rectum : et volens imaginari lineam circularem, apprehendit fluxum puncti circularem , sic secundum Aristotelem est de instanti: quoniam si velim facere tempus praeteritum in actu, imaginabor nunc fluere usque ad istum praesens signatum : et si velim facere tempus futurum in actu, imaginabor quoddam indivisibile fluere ab isto mutato esse semper in posterius, ille fluxus est ipsum tempus.

Sed haec positio stare non potest, dicit enim tria falsa: Primum, quod tempus sit ab anima : hoc enim praeterquam quod contradicit Aristoteli in hoc 4. text. 108. ut probant subtiliter Albertus de Saxonia, et Joan. Canon. 4, Physic. quaest. 6. est etiam articulus excommunicatus Parisiis ab Episcopo Parisiensi, et a tota universitate, et ponitur sub 94. errore. Secundum falsum est, quod instans fluat, quia indivisibile non potest fluere, nec moveri, ut patet 6. Physic. text. 86. et inde : et imaginationem Mathematicorum credo esse falsam, nec Aristoteles in hoc 4. loquitur de mente sua ; sed forte hoc dixit juxta opinionem Mathematicorum. Tertium etiam falsum est, quod instans per fluxum causat tempus, quia quod est terminus rei, non potest esse causa ejus ; instans est terminus temporis ; ergo, etc.

aegidius in 4. Physic. in expositione text. 104. quem sequitur Tartaretus 4. Physic. 5.dicit quod Philosophus per instans secundum substantiam intellexit mobile : et certum est, quod primum mobile manet idem in toto tempore. Et appellat primum mobile instans extrinsecum, quia primum mobile motu suo, et suo fluxu causat tempus. Per instans vero secundum esse, intellexit indivisibile in tempore, quod indivisibile continuat paries temporis ad invicem : et tale instans non manet idem in toto tempore, sed plura debent esse in tempore hujusmodi indivisibilia. Hanc opinionem explicans Sotus 4. Physic. quaestione 4. ultima dubitatione principali, inquit, quod planus sensus Aristotelis est, quod quemadmodum punctum motum per aliquam planitiem a Mathematicis fingitur facere lineam, ita existentia mobilis continuo fluens per omnes morulas, quas mobile facit in spatio, intelligitur facere tempus. Itaque ipsamet existentia mobilis, quae in se considerata realiter est una, et eadem numero, considerata ut in diversis morulis est, et dicitur plura instantia sola ratione diversa: igitur si teneatur, tempus esse accidens numero distinctum a mobili, et motu, solum sunt ponenda infinita instantia numero distincta, quae continent partes temporis, et instans permanens sellum appellanda est existentia mobilis, non quod continuet partes temporis, sed quod suo fluxu ad imaginationem intelligitur facere tempus. Addit tamen ipse, quod si tempus (ut ipse opinatur, et defendit 3. Physic. quaest. 2.) non distinguitur numero a motu et mobili, sed solum ad hunc sensum realiter, quod est res alterius Praedicamenti a mobili, quam vocat distinctionem formalem, et quidditativam ; tunc non est opus ponere infinita instantia numero distincta ; sed ipsamet existentia mobilis sub illa ratione, qua nunc est in aliqua morula, et momento, in qua immediate ante hoc non fuit, nec immediate post hoc erit,est nunc indivisibile praesens, atque illa ratio primi mobilis, quae nunquam perseverat in eodem loco, et morula, sed semper succedit, ac fluit a praeterito in praesens, et a praesenti in futurum, est tempus.

Et hic (inquit) est planus sensus verborum Aristotelis in text. 104. quod ipsum nunc sequitur id, quod fertur, ut tempus motum, id est, quemadmodum tempus se habet ad motum, ita nunc ad mobile, quod est dicere, quemadmodum mobile unum et idem, illa ratione, qua est successive, et continue in alia parte spatii, quae sunt positione, et situ priores et posteriores, habet rationem motus ; ita existentia ipsius mobilis una et eadem in alio momento, et morula, quae sunt priores et posteriores duratione, et ordine praeteriti, et futuri,est nunc, ex cujus fluxu fit tempus.

Javellus 4. Physic. quaest. 25. alio modo respondet, quem dicendi modum tangit etiam Burleus 4. Physic. in expositione text. 107. Isti dicunt primo, quod duplex est instans in tempore, scilicet extrinsecum, et intrinsecum : extrinsecum est, quod suo fluxu imaginatio causat tempus, sicut apud Geometram punctus extrinsecus causat Ineam, et hoc instans extrinsecum non est pars temporis, nec terminus, nec continuans tempus : instans autem intrinsecum est illud, quoi terminat, continuat,

et dividit tempus, et est de intrinseca ratione temporis. Secundo dicunt, quod mobile, ut est sub motu, potest bifariam considerari : Primo, quoad substantiam, vel quoad suum esse substantiale praecise. Secundo quoad esse accidentale, quod sibi accidit, quatenus est sub motu, prout aliter, et aliter se habet in toto motu, ut,verbi gratia, in prima parte motus,est in hoc ubi, et in alia parte in alio ubi. Si mobile consideretur primo modo, sic est unum, et idem in toto motu, nam motus habet unilalem ab unitate mobilis,ut dicitur quinto Physic. at si consideretur secundo modo, sic est diversa, et accidentaliter plura, secundum illa diversa esse sibi accidentalia, quae solemus appellare momenta, vel mutata esse.

Tertio, dicunt quod illud instans extrinsecum temporis non est substantia primi mobilis, nec pura negatio, ut aliqui opinantur : sed est unitas de genere Quantitatis ipsius mobilis, non secundum substantiam immediate, et simpliciter, sed unitas mobilis accidentalis prout est sub forma, secundum quam est motus, puta sub ubi fluente. Instantia autem intrinseca sunt diversa esse instantis extrinseci, quia sicut se habent mutata esse ad ipsum mobile, ita instantia intrinseca ad extrinsecum ; mutata esse sunt diversa esse, quae accidunt mobili, ut aliter, et aliter se habet in motu ; ita et instantia intrinseca sunt diversa esse instantis extrinseci, prout suo fluxu imaginario causat tempus.

Ex his dicunt ad difficultatem, quod si fiat sermo de instanti extrinseco, sic est tantum unum secundum substantiam in toto tempore ; si autem loquamur de instanti intrinseco terminante, et continuante tempus, sic non est unum tantum ; sed plura realiter, duo quidem realiter terminanlia omnem signatam temporis partem : verbi gratia, in una hora est primum, et ultimum instans ; et alia sunt infinita in potentia, prout hora est divisibilis in partes infinitas. .

Jandunus 4. Physic. quaestione 31. alio modo imaginatus est esse unum instans secundum substantiam in toto tempore, et diversum secundum esse. Dicit namque quod mobile bifariam considerari potest, uno modo secundum se ; alio modo quantum ad suum mutatum esse. Mobilis secundum se sumpti est aliqua mensura, quae non potest esse tempus, quia tempus est mensura motus. Unde relinquitur, quod illa mensura sit instans secund un substantiam, et per instans secundum substantiam intelligit mensuram mobilis secundum se ; et per instans secundum esse intelligit mutatum esse ipsius mobilis secundum actum : sicut enim idem fluxus realiter est motus et tempus , sic unum et idem indivisibile est terminus motus, et temporis. Unde mutatum esse actu existens in moblli,dum movetur est idem quod instans secundum esse : sed dicitur instans in habitudine ad tempus, el in habitudine ad motum, mutatum esse. Et subdit, quod mobilis est duplex esse: Unum est esse primum, et substantiale, et aliud est esse accidentale ; modo constat, quod mobile per totum manet unum, et idem secundum esse substantiale primum ; sed non manet unum, et idem secundum esse accidentale , imo diversificatur secundum talia esse. Sic etiam ipsum instans habet unum esse substantiale,et aliud esse accidentale; esse quidem substantiale ipsius instantis secundum substantiam, est ipsum esse id, quod est mensura ipsius mobilis secundum se : este vero accidentale, est mutatum esse hoc, vel illud, vel aliquid hujusmodi: ita ut secundum istum virum, idem instans quatenus est mensura mobilis, secundum esse mobilis substantiale manet idem secundum substantiam in toto tempore, sicut substantiale esse mobilis idem manet in toto motu; sed non manet idem secundum esse, quoniam cum diversa sint esse accidentalia mobilis, hoc est, diversa mutata esse , sunt etiam diversa instantia secundum iesse. Istae opiniones, praeterquam quod multa falsa dicunt, quae non est hic locus impugnandi, non salvant quomodo idem nunc

sit idem secundum substantiam, et diversum secundum esse, ut vult hic Aristoteles.

Ideo Burleus, loco supra relato, inducit alios tres dicendi modos : Primus est, quod idem instans numero manet realiter in omni differentia temporis successive, quoniam illud idem instans, quod prius fuit futurum, postea est praesens, et deinde est praeteritum ; atque ita instans manet idem secundum substantiam in omni differentia temporis ; sed variatur secundum esse,quia aliud esse habet, cum est futurum, quia tunc habet esse in potentia, et aliud esse cum est praesens ; quia tunc habet esse in actu, et aliud esse habet cum est praeteritum. Hic modus dicendi potest sic explicari, quod sicut motus est alius, et alius secundum prius et posterius , et tamen est idem secundum omnes suas partes ; ita instans est aliud, et aliud secundum prius, et posterius ; est tamen idem secundum se totum, id est, quod instans, ut est in alio, et alio tempore, scilicet in praeterito, vel futuro, est diversum ; manet tamen semper idem in toto tempore sublata consideratione prioris, et posterioris.

Secundus modus dicendi est, quod idem instans manet idem secundum substantiam, id est, secundum subjectum : quia omnia instantia temporis sunt in eodem subjecto successive ; sed tamen instans variatur secundum esse, hoc est in entitate : quia unum instans non est idem ens, quod aliud instans, quamvis succedat sibi in eodem subjecto. Et potest hic modus dicendi ita explicari, scilicet quod in tempore sunt plura instantia formalia ; realiter tamen, et subjective est unicum instans in toto tempore : nam sicut in motu sunt plura mutata esse formalia, quia aliud mutatum esse est, quo nunc moveor, et aliud quo postea movebor, ita in tempore aliud instans formaliter est, quo nunc dicor esse in tempore, et aliud, quo postea ; ergo formaliter in tempore sunt plura instantia. Tunc ultra, sicut in motu est unum mutatum esse ratione subjecti, quia illud aliud, et aliud mutatum esse habet idem subjectum; ita in tempore, quamvis. primum nunc,^ sive instans sit formaliter diversum ab alio nunc, subjective tamen, id est, ratione subjecti, sunt unum nunc realiter : et ratio est, quia sicut in tempore sunt multae partes, et tamen tempus est unum ratione motus , ita instantia formaliter sunt plura, ratione tamen subjecti unum.

Tertius modus dicendi est, quod sicut punctum ductum per planum facit lineam, ita instans, quod dicitur primum nunc in tempore, ductum facit tempus : est tamen aliud, et aliud, ut est prius et posterius, praeteritum et futurum : et hic modus dicendi est modus Aureoli, quem supra improba vimus.

Joannes de Magistris 4. Physic. quaest. 7. art. 1. in primo sciendum, difficultate quinta, supponit duo : Primum,quod quaelibet pars temporis componitur ex duabus partibus, inter quas est unum instans reale, realiter continuans illas partes ad invicem, quia quaelibet pars temporis est tempus. Secundo supponit, quod in distinctis partibus temporis sunt instantia realiter, et entitative distincta. Patet, quia instantia corrumpuntur ad corruptionem partium in quibus sunt ; sed una pars temporis potest corrumpi alia non corrupta : ergo unum instans potest corrumpi alio non corrupto , et per consequens distinguitur realiter. Dicit insuper, quod totum potest bifariam sumi : Primo, categorematice, et valet tantum sicut perfectum. Secundo syncategorematice, et valet idem, quod quaelibet pars. Ex his tria dicit ad difficultatem ; primum, quod ista est vera : In loto tempore est unum, et idem instans realiter, et entitative : accipiendo totum syncategorematice. Patet, quia illa aequipollet huic universali, in qualibet parte temporis est unum, et idem instans realiter, et entitative continuans partes temporis ; cujus quaelibet singularis est vera. Secundo, dicit quod ista est falsa : unum et idem instans est in quolibet tempore, quia ly instans supponit determinate, modo nullum determinatum instans est in toto tempore. Tertio, dicit quod utraque illarum est falsa, accipiendo totum categorematice ; nam sensus esset, quod in uno tempore, quod est ens completum et perfectum, non est nisi unum instans, quod est falsum.

Bonetus 6. suae Physicae, cap. 1. dicit, quod est idem nunc secundum substantiam in toto tempore, accipiendo substantiam pro ratione definitiva, seu pro quidditate specifica, diversum tamen secundum esse, id est, secundum singularia, et indivisibilia.

Scotus vero in 2. sentent. dist. 2. quaest. 2. sub litt. D. sig. . Ad Philosopli. dico, dicit quod, considerando quodcumque nunc in tempore, illud potest considerari, vel secundum se, id est, quantum ad suam entitatem et rationem formalem ; et sic non comparando ipsum, nec ad futurum, nec ad praeteritum est unum in se, secundum substantiam, nec a seipso diversum secundum enlitalem : si vero comparetur idem nunc ad praeteritum et futurum, sic diversificatur secundum diversa esse, quia ut sic dicitur finis praeteriti, et principium futuri. Hoc depuratur per simile ad mobile existens sub mutatione ; nam mobile existens sub mutatione (si absolute consideretur, non comparando ipsum ad aliquid aliud) est utique in aliquo ibi acquisito per motum localem, et est unum secundum substantiam, sino quacumque distinctione. Si vero comparetur ad praeteritum motum, et ad futurum dicitur esse in priori et posteriori ubi, atque ita alibi, et alibi : et ratio est quia, mutari est aliquid utriusque extremi, nam quod movetur est partim in termino a quo, et partim in termino ad quem : extrema autem sunt praeteritum ubi, et futurum ubi, per respectum ad ubi praesens, quo mobile esse intelligitur ; atque ita mobile secundum substantiam dicitur esse diversum, seu aliud, et aliud secundum diversa esse. Sicut ergo se habet mobile ad motum, ita instans ad tempus ; sed motus ideo est unus, quia mobile ut est sub motu, est unum ei idem, et non mutatur secundum substantiam in aliud, et aliud mobile in quavis parte spatii, alias deficeret unitas motus ; ita si instans, vel nunc in tempore non esset idem secundum rem, quod continuat partes temporis, praeteritam scilicet cum futura, illasque non distingueret, tempus non esset unum : ergo sicut mobile manet idem secundum substantiam in toto motu, et differt ratione, ut est in hoc et illo ubi, atque ita facit unum motum, quia ubi medium terminat motum , secundum ubi prius, et partes ejus distinguit ; ita temporis nunc idem manens secundum substantiam per omne tempus, et differens tantum ratione, ut est in hac, et illa parte temporis, facit unum tempus, et distinguit partem praeteritam a futura.