ANNOTATIONES

(a) Omnia quae alterantur, etc. Nota primo, dupliciter alterationem fieri ad qualitatem. Altero modo per se primo, sive immediate. Altero, per se, sed non primo, sive mediate. Ut alteratio sit per se ad qualitatem, duae requiruntur conditiones : prima ut naturaliter illa alteratio non possit fieri, nisi ex contrario ejus qualitatis, ad quam tendit, ut frigefactio ad frigus ex calore, et calefactio ad calorem ex frigore. Unde colligitur alterationis definitio : Alteratio est motus qui fieri nequit, nisi a contrario ad contrarium, estque existens inter duas qualitates in eodem subjecto compossibiles, habetque pro termino, alterationem, quae est via ad corruptionem et generationem. Secunda conditio, ut qualitas, quae acquiritur, possit se compati cum qualitate contraria, quae expellitur, quamvis non in gradibus intensis. Quod videtur docere Aristoteles 5. hujus, cap. 2. text. 19. dicens motum per se esse a minus tali ad magis tale. Unumquodque enim magis minusve tale dicitur per sui contrarii admixtionem. Ut autem alteratio sit per se, et primo, alia requiritur conditio, videlicet quod ita sit per se ad illam qualitatem, ut non necessario aliqua qualitas prius acquiratur, quo pacto calefactio est per se primo ad calorem, et frigefactio ad frigus ; et hujusmodi alterationes sunt propriissime alterationes habentes pro termino qualitatem, quae sit via ad generationem, et corruptionem. Et hoc est quod alii dicunt, quod alteratio proprie dicta quatuor expostulat conditiones. Prima, quod ipsa sit mutatio realis successiva, ita ut fiat mediante contactu reali, et Physico. Secunda, quod sit de subjecto in subjectum, sive de forma positiva in formam positivam. Tertia, quod sit de forma contraria activa, et passiva, in formam contrariam activam, et passivam. Quarta, quod non praesupponat aliam qualitatem prius terminare, vel illam mutationem, vel aliam, sed ipsa per se, et primo terminet illam.

Nota secundo, in qualitatibus tertiae speciei quadruplicem contrarietatem reperiri. Prima est inter primas qualitates, ut inter caliditatem et frigiditatem, siccitatem et humiditatem. Secunda, inter secundas qualitates, quae solum oriuntur ex mixtione duarum primarum, scilicet ex calore et frigore, ut inter gravitatem et levitatem, raritatem et densitatem. Tertia est inter qualitates resultantes ex omnibus quatuor primis, ut contrarietas colorum, saporum et odorum. Quarta inter qualitates, quae non ex primis, sed ex motu locali causantur, ut inter sonum gravem, et acutum, qui ex corporum collisione, et locali motu efficiuntur.

Ex his sequitur primo, quod si loquamur de alteratione per se primo, et immediata, ad solas, non tamen ad omnes qualitates tertiae speciei, est per se primo alteratio.

Patet, quia ad quatuor, et solas primas qualitates, est per se primo alteratio ; sed tales quatuor qualitates ad tertiam pertinent speciem qualitatis, et non sunt omnes, quae ad praedictam speciem pertinent ; ergo ad solas, non tamen ad omnes tertiae speciei qualitates, est per se primo alteratio. Secundo sequitur, quod si loquamur de alteratione per se (abstrahendo a per se primo, vel per se non primo) ad solas, non tamen ad omnes tertiae speciei qualitates, est per se alteratio. Prima pars probatur, quia illae duae conditiones alterationis in solis qualitatibus tertiae speciei reperiuntur. Secunda pars inde probatur, quia ad sonos non est per se alteratio, quamvis sint tertiae speciei; non enim est alteratio nisi vel ad primas qualitates, vel ad resultantes ex duabus, vel ex quatuor primis.

(b) Secundum illas qualitates non est per se motus, etc. Nota quod sic potest haec ratio deduci: Forma, vel figura non est primus terminus alterationis, sed aliud accidens prius, ut densitas, aut raritas, sed alteratio est ad qualitatem, quae sit primus ejus terminus ; ergo ad figuram, et formam non est per se alteratio.

(c) In his, quae alterantur, subjectum denominatur, etc. Nota, quod in illis qualitatibus est per se alteratio, quae praedicantur de subjecto alterato secundum suam vocem, in recto scilicet, et e contra ; hoc autem in figuris non contingit. Nam etsi dicamus, homo est frigidus aut calidus, et calidum est homo, tamen quando aes, sive lignum fit statua, non dicimus, aes est statua, neque statua est aes, vel lignum, sed dicimus statua est aerea, aut lignea.

( ) In illis, quae alterantur, non dicimus, etc. Nota quod quando res fit, non dicitur alterari, modo cum res accipit formam, aut figuram, fit ; non ergo alteratur secundum formam aut figuram, nam alterari praesupponit rem perfectam in suo esse ; cum autem domus acquirit figuram, non praesupponimus domum esse, sed potius dicimus tunc fieri domum, atque adeo non alteratur.

(e) Ad illas qualitates non est motus, etc. Nota, quod in prima specie omnis habitus, sive virtus, sive vitium sit, est eorum, quae sunt ad aliquid, id est, consequuntur ex habitudine multorum inter se. Quod patet primo in habitibus corporeis, quales sunt sanitas, aut aegritudo : sanitas enim consistit in quadam commensuratione plurium, scilicet in debita proportione calidi, sicci, frigidi et humidi ; aegritudo autem in disproportione talium; atque adeo ad has qualitates non est per se, et primo motus, seu alteratio, quia prius terminatur motus ad illas priores qualitates, scilicet ad calorem et frigiditatem, etc. ex quarum proportione resultant aliae, scilicet sanitas, et aegritudo.

(f) Ad perfectionem non est, etc. Nola, quod quando dicit Aristoteles ad rei perfectionem non esse motum, hoc debet intelligi de perfectione, quae est determinata, cui scilicet nihil potest auferri, nec addi, manente eadem natura in specie ; talis enim, ut refert Albertus, et tetigit Commentator, in indivisibili consistit, et ad eam non est per se motus ; ad perfectiones autem indeterminatas, sicut sunt magnum, parvum, multum, paucum, bene potest fieri motus per se, sicut patet in Praedicamentis : ubi similiter dicitur, quod aliquae sunt quantitates determinatae ad unum, sicut bicubitum, tricubitum ; aliae sunt indeterminatae ad unum, sicut magnum, parvum, multum, paucum.

(g) Pro cujus probatione notandum. Nota, quod vir tus moralis, verbi gratia, fortitudo, aut misericordia, stat in hoc, quod temperat passiones, et consequitur ad abjectionem talium passionum ; quare per se ad illam non est alteratio. Tum etiam, quia virtus hujusmodi stat in mitigatione passionum sensus, quibus compositis et pacatis, consequitur virtus : et similiter ex excessu passionum insurgit vitium, habent se igitur virtus et vitium in anima, sicut sanitas et aegritudo in corpore. Sicut enim sanitas resultat ex debita proportione humorum, ad quos est alteratio, et aegritudo ex indebita proportione humorum, ita virtus consurgit ex debita sedatione, et mitigatione passionum, et vitium ex immoderato excessu passionum. (h) Probat, quod ad habitus intellectuales, etc. Nota, quod tunc non est alteratio, quando qualitas quae acquiritur, non immediate acquiritur, nisi aliquo prius acquisito, quod prius acquisitum sit terminus alterationis : modo scientia sive habitualis, sive actualis non primo acquiritur, nisi aliquo termino alterationis prius habito: intellectus enim non alteratur primo a primo alterante,scilicet ab objecto extrinseco ; tale namque prius movet sensum per species sensibiles, et sic sensus alteratur , intellectus vero non ; ad scientiam igitur non est alteratio.

Et si arguas, quod in hoc sequeretur scientias esse nobis innatas, et quod nostrum scire non esset nisi praeteritorum reminisci, sicut dixit Plato, contra quem est Aristoteles 1. Post. text. 1. et 3. de Anima, text. 14. dico, quod receptivum alicujus receptibilis potest se habere tripliciter ad illud receptibile : Uno modo potest se habere in ultima dispositione ad receptibile sine impedimento, nec in se, nec in alio, et tunc receptivum fit in actu per praesentiam proximi activi, ut aer lucidus per praesentiam luminis; est enim in proxima dispositione ad receptionem illius. Secundo modo potest se habere receptivum ad receptibile sic, quod est indispositum per indispositionem contrariam receptibili, et tunc antequam recipiat, necessarium est, ut per alterationem disponatur ; sicut materia existens sub forma aeris, necessario habet disponi antequam recipiat formam aquae, vel alterius elementi. Tertio modo potest se habere receptivum in ultima dispositione ad formam sine impedimento proprio; sed est impedimentum in altero, mediante quo oportet ipsum recipere formam: ideo impedimento remoto, receptivum fit in actu per potentiam receptibilis, et solum fit mutatio in illo, in quo erat impedimentum, sicut domus illuminatur per apertionem fenestrae, sine mutatione facta in aere, sed solum per amotionem impedimenti : et isto tertio modo intellectus noster se habet ad scientiam, quia quantum est de se, est in ultima dispositione ad receptionem scientiae, et specierum intelligibilium: sed quando impeditur, propter indispositionem partis sensitivae, in qua oportet esse motum, ut ipsa disponatur, sed ea disposita, et phantasmatibus determinate in ea receptis virtute luminis intellectus agentis, statim sine alteratione species intelligibilis repraesentativa illorum phantasmatum est praesens intellectui possibili, et sic intellectus efficitur sciens, atque ita non sequitur, quod scientiae sint nobis a principio concreatae, ut dicebat Plato, Sed contra hoc videtur esse Aristoteles, qui dicit, quod anima fit sciens, et prudens maxime in quiescendo ; non ergo per motum potentiarum sensitivarum. Respondeo, et dico, quod animam quiescere in partibus sensitivis potest esse dupliciter: uno modo, quod quiescat ab occupationibus exterioribus, et passionibus partis appetitivae, puta concupiscibilis, et irascibilis; alio modo, quod virtutes sensitivae non moveantur ab objectis, de quibus scientiam capimus. Primo modo loquitur Aristoteles, cum dicit, in quiescendo fit anima prudens, et sciens ; secundo modo non.