ANNOTATIONES

(a) Utrum sit aliquis unus motus. Nota, quod Commentator contra Avicennam, et reliquos Arabes tenet, quod intentio Aristotelis non fuerit hic disputare in genere , an ab aeterno fuerit motus necne, sed in particulari, utrum motus caelorum fuerint aeterni: et ratio est, inquit, quia si solum in genere derminasset Me motum semper fuisse, puta ante omnem motum fuisse motum, non satis probasset successionem motuum , quomodo scilicet connectentur catena, ut semper unum motum alius antecederet, et alius subsequeretur, atque adeo mancus fuisset sermo Philosophi. Caeterum Arabes omnes, Themistius, Simplicius, D. Thomas, Scotus, et fere omnes consentiunt, quaestionem esse generalem; utrum scilicet semper fuerit futurusque sit motus. Tum, quia mos est Aristotelis ex universalibus ad particularia descendere: tum quia forma ipsa quaestionis non proponitur in particulari de motu caeli, sed in genere, utrum factus est aliquando motus, et corrumpitur, an semper fuit, et semper erit ; tum quia media omnia, quibus utitur ad hanc quaestionem, procedunt de motu in genere ; tum demum, quia text. 53. quaestionem disputat in particulari, utrum aliquid, puta primum mobile, ab aeterno moveatur.

(b) Ponit fines nostra. Nota ex D. Dionysio de mystica Theologia, quod ascendentibus nobis sermones contrahuntur, atque adeo quando Aristoteles ad aeterna tractanda se transtulit, verus illi sermo in plurimis defuit ; quia humiliter a scientiarum datore scientiam non postulavit, qui a sapientibus mundi abscondit, quae parvulis, et humilibus revelat, et communicat, ut sic etiam D. Hieron. ejus superbiam notans exclamaret : Aristoteles alias naturae monstrum, perpauca de divinis, eaque erroribus plena cognovit. Ideo pro veritate fidei,nota quod Deus est causa libera, ut producere, et non producere possit mundum, aliosque effectus,qui in tempore produxit mundum, ita ut si ante, vel postea vellet producere juxta liberrimae ejus voluntatis beneplacitum, potuisset : neque ex hoc audendum est dicere mutatum fuisse in voluntate ; voluit enim ab aeterno producere mundum in tempore, id est, ab aeterno habuit velle, ut mundus in tempore produceretur , ut si modo vellem confiteri crastina die, et protenderem actum voluntatis usque cras,sine novo velle crastina die actu complerem, quod hodie volui. Simili modo imaginandum est in Deo, in quo unicum velle semper permanet, sine cujus novitate.producit in tempore, quod ab aeterno voluit.

Nota tertio, quod quando dicimus Deum aliquid de novo producere, (quod est creare) ly de potest tripliciter sumi: Primo modo materialiter, ita ut nihil sit materia effectus producendi, quemadmodum dici mus, de ferro fit gladius. Secundo modo effective, ita ut nihil aliquid efficiat ; et isti duo modi sunt impossibiles. Tertio modo, ut dicit ordinem, ita scilicet ut post nihil possit fieri aliquid, quemadmodum dicimus, de nocte fit dies, et hic modus est possibilis.

Nola quarto, quod tertius modus adhuc bifariam potest accipi : Primo, ut dicit ordinem durationis, id est,quod praecedat aliquod tempus, in quo nihil sit de effectu, et postea producatur.Secundo,ut dicit ordinem naturae: et sic adhuc duplici ver, vel positive vel privative. Positive dicitur aliquid prius, cujus esse praecedit suum posterius, sicut animal in homine respectu rationalis ; et ad propositum si nihil hoc modo praecessisset, essetque positive prius natura ante esse creaturae reale, tunc formaliter conveniret creaturae non esse ante esse , et per consequens nunquam conveniret esse secundo modo, scilicet privative, sicut privatio convenit materiae. Non enim ex se sibi convenit, sed conveniret nisi a causa extrinseca, scilicet forma, impediatur : et sic in proposito nihil praecedit esse creaturae, ita scilicet quod si a causa extrinseca, et libera, scilicet divina voluntate non daretur creaturae esse, maneret nihil, quod nihil per nullam causam veniret ; et hoc modo creatura est creata de nihilo.

Ex his sequitur primo, quod nulla ratio Aristotelis, aut alicujus Philosophi potest demonstrare mundum ab aeterno fuisse ; quia demonstratio demonstrat verum, et verum vero consonat, et non repugnat ; ergo non potest dari demonstratio contra res fidei, nam rebus fidei falsum subesse nequit, cum verissimae sint, et divina certitudine infallibiles.

Secundo, sequitur quod Deus potuit mundum de novo producere , quia Deus est causa libera ; at causa libera nulla necessitate tenetur, ut possit non facere: ergo potuit non operari, atque adeo potuit mundus non fuisse ab aeterno.

Tertio, sequitur quod Deus potest aliquid de nihilo producere , quia potest aliquid immediate causare, id est, nulla causa praesupposita cujuscumque generis causae ; igitur potest facere aliquid de nihilo. Antecedens probatur ; Deus est primum efficiens ; ergo si aliquid non potest facere immediate, neque etiam potest illud facere mediate. Probatur consequentia ; Deus produxit, verbi gratia, A mediate , illud medium est quid productum ; ergo fuit productum mediate, vel immediate : si immediate, habeo intentum : si mediate, rursus quaero de medio, ut prius ; vel ergo deveniendum est ad aliquod immediate productum, vel dandus est processus in infinitum. Tunc ultra, ex hoc quod Deus producit aliquid immediate, illud tale non habet ex se formaliter esse necessarium ; ergo habet esse post non esse. Probatur consequentia : quia quod formaliter habet esse necessarium, est sempiternum,et e contra 4. Metaph. text. 17. Si ergo id,quod immediate producitur a Deo, non habet formaliter esse necessarium, habet esse post non esse ; ergo procedit de nihilo, atque adeo potest Deus aliquid de nihilo producere.

Quarto, sequitur quod Deus de facto aliquid creavit in tempore. Probatur ; quia

Deus causat contingenter ad extra ; ergo non necessario , ergo nan ab aeterno ; ergo in tempore. Probatur, quia quod contingenter causatur, non est, nec potest esse sempiternum ; quia si esset aeternum, esset et necessarium, et per consequens non posset non esse, atque adeo non esset causatum contingenter.

Quinto, sequitur quod mundus, et tempus, et totum universum facta sunt in tempore ; hoc est de fide, et patet Genes. 1. In principio creavit Deus caelum, et. terram. Et ex his omnibus sequitur, quod quando dicimus mundum fuisse a Deo productum de novo, non est sic intelligendum, quod inter Deum, et mundum plures praecesserint dies, vel anni, vel quod Deus expectaret aliquam durationem, vel successionem, ut faceret mundum, quia in Deo nulla est successio ; sed est sic intelligendum, quod ante mundum praecessit infinita Dei aeternitas taliter,quodelsi mundus creatus esset centum mille annis antequam fuit factus, adhuc fuisset factus in tempore, et praecessisset Dei aeternitas.

( ) Quarta opinio est Aristotelis. Nota,quod Philosophi antiqui quaedam de hac re firmavere, quae nostrae fidei minime adversa sunt. Primum est, quod aliquid ab aeterno quidquid illud sit, praecessit: si enim aliquando nihil prorsus fuisset, impossibile postea aliquid staret; quia nec se idem, neque nihil aliquid facere potest. Secundum dictum eorum et verum, est, causam efficientem ab aeterno fuisse.Tertiura,quod aliquaeorum,quae facta sunt,in aeternum sunt duratura , hoc ipsum et nos profitemur :. mundus enim secundum principales partes duraturus est, videlicet secundum caelos et elementa, quamvis sine molibus et generationibus ; et secundum homines etiam in fine saeculi per Dei potentiam resurrecturos, quos juxta eorum facta, sanclionesque divinas praemium, vel punitio in aeternum expectat. Quartum dictum, quod mundus a Deo genitus factusque est, quamvis ab hac sententia aliqui Aristotelem excludant ; quia Aristoteles (aiunt) mundum non a Deo factum fuisse asseruit, quod falsissimus est error, siculi etiam affirmare mundum ab aeterno fuisse, quod affirmat, maleque probat Aristoteles in principio hujus libri. Radix autem tam intolerabilis erroris, ut alia praeter Deum aeterna firmassent, fuit hoc apud ipsos axioma commune : Ex nihilo nihil fieri potest, sed necessario aliqua praesupposita materia mundum creatum fuisse. Quare alii infinitum chaos, materiamque aeternam, sicut Anaxagoras, ex qua mundus factus est, dicebant. Alii, ut Democritus, aeternos atomos. Alii unum ; alii plur ? elementa ; alii litem,alii amicitiam ; quae omnia ex falso principio false procedebant.

Nola secundo, quod primae rationi pro sententia Aristotelis potest addi hoc membrum , nempe, aut potuit, sed noluit, et lunc fuisset invidus, quia non communicasset bonum quando potuit. Tertia etiam posset sic colorari: si mundus incepit,etiam tempus incepit; sed tempus non potuit habere initium ; ergo neque mundus. Minor probatur, si tempus incepit ; ergo dabitur primum nunc, ante quod non fuit tempus ; tunc ultra, cuilibet nunc correspondet mutatum esse in motu, eo quod non datur tempus sine motu ; ergo illi primo nunc correspondet mutatum esse in motu ; sed ante quodlibet mutatum esse est motus ; ergo ante illud mutatum esse correspondens illi primo nunc, est motus ; ergo etiam et tempus, quia motus non est sine tempore ; ergo nunquam dabitur nunc, ante quod non fuisset tempus , atque ita tempus non habuit principium ; ergo neque mundus. His rationibus duae aliae addi possunt, et prima sit ista ; Causa in aclu simul est cum effectu in aclu, sed Deus ab aeterno est causa in aclu ; ergo debuit effectus, nempe mundus, ab aeterno esse in aclu. Major est notissima , et minor etiam negari non potest : si enim Deus non sit causa in aclu ; ergo erat causa in nolentia ; ergo reductus est in aclu ab aliqua causa in actu , quia id quod est potentia tale, reducitur ad actum ab eo, quod es l actu tale, et tunc vel dabitur processus in infinitum, vel Deus erit mutabilis a potentia ad actum , et per consequens ab aliquo priori, quae minime dicenda sunt ; ergo fatendum est mundum ab aeterno fuisse, ut alia effugiamus incommoda. Secunda ratio est talis : Deus est exemplar omnium creaturarum ; ergo creaturae sunt ab aeterno. Probatur consequentia, relatio inter exempla et exemplatum est realis ; ergo inter extrema realia ; ergo realiter creaturae sunt aeternae. Et confirmatur, nulla relatio est dabilis sine fundamento et termino, quia ab utroque dependet ; cum ergo ab aeterno in Deo sit relatio realis exemplaris, quia de novo nihil potest Deus acquirere realiter, ne antea sit minus perfectus quam postea ; ergo etiam relatio exemplati est aeterna, et etiam terminus ad quem relatio exemplaris Dei terminatur, est aeternus, videlicet creaturae ; ergo creaturae sunt ab aeterno. (a) Notandum quod istae rationes sunt probabiles, etc. Nota, quod has rationes et quascumque alias talia probantes tenemur solvere, eo quod probant id, quod falsum est, et contra fidem ; ut sic Lateranensi Concilio sub Leone X. obediamus praecipienti Christiano Philosopho, Ethnicorum Philosophorum rationibus contra fidem factis respondere, illisque satisfacere ; sic enim ait sacrum Concilium : Insuper omnibus et singulis Philosophis in uninersilatibus studiorum generalium, et alibi publice legentibus districte praecipimus, ut cum Philosophorum principia, aut conclusiones, in quibus a recta fide deviare noscuntur, auditoribus suis legerint,aut explicaverinEquale hoc de immortalitate animae,aut unitate,et mundiaeternitale,etaliahujusmodi)teneantur eisdem veritatem religionis Christianae omni conatu manifestam facere, et persuadendo (pro posse) docere, ac omni studio hujusmodi Philosophorum argumenta ( cum omnia solubilia existant) pro viribus excludere atque resolvere. Hactenus Concilium. (e) Ideo aliter respondetur. Nota, quod Deus potuit et voluit ab aeterno mundum producere, sed non voluit producere ab aeterno, sed in tempore : haec enim duo stant simul, quod Deus aliquid producere possit de novo, et quod hoc ipsum, quod producit, sit ab aeterno volitum ab eo, et non aliquo novo velle productum, quia in Deo unicum est aeternum, et immutabile velle , ut, verbi gratia, si hodie volo aliquid pro cras, possum etiam cras eadem volitione id ipsum velle , ut exemplificat Scotus. Sic in Deo imaginandum est, quod scilicet ab aeterno voluit: quidquid modo vult eodem velle permanente, quo aeternaliter voluit in hoc, vel in illo tempore producere ; nec propter individiam hoc fecit, sed quia sic ipse voluit, cujus voluntas cum essentialiter bona sit, id quod vult, ordinatissime, et quando oportet vult, nec aliqua quaerenda est ratio, quia ipsa est origo, et primus fons totius rationis. Vide Scotum in 2. d. 1. q. 2. ad quartum, (f) Ad quartam quando objicitur. Nota, quod objectio est Commentatoris dicentis diversam esse rationem parLium temporis, leo quod fluxae sunt, et continuo cursus ditabentes ab ea, quae est partium lineae. Caeterum haec coloratio, ut sci e hic notat Scotus, potius est fucus ; nam fluxus partium solum facit, quod idem nunc non permaneat sicuti punctum lineae ; sed tamen nihil vetat, quominus possit ita initium esse, ut non sit finis ; atque ita finis ut non sit initium, quandoque terminatio, finitioque in omnibus continuis ejusdem sit rationis, sive fluentia sint, seu permanentia.

Ad alias duas rationes:

Ad primam, dico quod Deus ab aeterno est causa in actu, non tamen actu causans, sed potens causare : causa tamen activa etiam increatis nulla sui mutatione reducitur ad actum causandi. Ratio est, quia motus, sive mutatio non est in agente, sed in patiente ; et sic Deus sine sui mutatione causat, et creavit. Vide Scotum in 2. dist. 1. q. 2. ad secundum.

Ad secundam, dico verum esse quod Deus est exemplar, vel quod in Deo sunt exemplaria omnium rerum ab aeterno ; quae vel sunt ideae in mente divina, vel sunt quidditates omnium rerum in esse intelligibili, et possibili producto per actum intellectus divini. Intellectus enim divinus suo actu producit omnium quidditates in esse cognito ante actum voluntatis ; voluntas tamen divina libera ex his possibilibus eligit, quae vult, et producit in esse reali in tempore. Unde quando voluntas divina creavit hominem, creavit illum ad exemplar, et ideam hominis in divino intellectu ; et quamvis in re, ad extra in esse reali oriatur relatio realis producti ad producentem, et exemplati ad exemplar in tempore, in Deo tamen nulla talis relatio oritur realis ad productum, et exemplatum , sicut neque scibilis ad scientiam est relatio realis, quamvis scientiae ad scibile sit; dicitur tamen Deus creator in tempore non relatione reali in ipso existente, sed in creatura, a qua denominatione extrinseca dicitur creator. (g) De multitudine infinita dico. Nota, quod haec responsio est D.Bonaventurae in 2. dist. 1. quaest, 2. ubi dicit quod Aristoteles ponens mundum aeternum ad evitandam infinitatem actualem, necesse est, aut ipsum ponere animae irrationalis corruptionem, cum Alex. Aphrodisaeo, aut unitatem animarum cum Averroe, aut circulationem, id est, transmigrationem cum Pythagora atque Platone , ita ut posita mundi aeternitate ho3 argumentum juxta placitum D.Bo. naventurae efficaciter infinitatem animarum concludat ; id quod etiam dicit hic Scotus. Sed quid ad hoc argumentum sit dicendum, vide ea, quae notavimus super 2, sent. Scot. dist. 3. ad quintam rationem pro sent. Henrici de Gandavo.