QUAESTIO XVI Utrum tempus sit motus caeli

Aristot. cap. 13. text. 97. Averroes et interpretes ibid. Albert. tract. 3. cap. 3. D. Thom. lect. 1l et opusc. 44. Arimin. 2. dist. 2. quaest 2. art. 1 Capreol, ibid. quaest. 2. art. 3. Ferrarien. quaest. 5. Solus quaest. 4, Tolelus quaest. 13. Perefius lib. 12. cap. 2. Conimbric. in exposit. cap. 1 I Compluten. disp. 21. quaest, i. et 6.

Arguitur quod non : quia tempus est mensura motus caeli; igitur tempus non est motus caeli. Tenet consequentia, quia idem non est mensura sui ipsius. Antecedens apparet in isto 4. text. 27. et in 6.hujus,text.29.whi probatur,quod omnis motus mensuratur tempore.

Secundo, non cuilibet motui motus caeli est ejusdem generis : igitur motus caeli non est tempus. Antecedens apparet, quia motus localis, et alterationis sunt diversorum generum, imo sunt ad invicem incomparabiles ; ut dicit Commentator septimo hujus, comm. 30. Consequentia probatur ex hoc : quia quilibet motus est mensurabilis tempore ; et mensura, et mensuratum debent esse ejusdem generis.

Tertio, aliqui percipiunt tempus, qui non percipiunt motum caeli : ergo, etc. Antecedens patet de existentibus in tenebris, velin carcere. Consequentia probatur : quia ex quo motus caeli esset tempus, qui perciperent tempus, perciperent motum caeli.

Quarto, quia tempus est idem caelo, terrae, mari, et ubique, ut dicit Aristoteles 4. hujus, text. 111 . sed motos caeli non est idem ubique; quia quando aliquibus est ortus Solis, aliis est occasus, et aliquibus hyems, quando aliis est aestas, quod non esset si motus caeli esset idem apud omnes.

Quarto, sequeretur quod si caelum non moveretur, nullum esset tempus ; consequens est falsum, quia adhuc diceretur, quod caelum quievit per mensem, aut per spatium duorum dierum, aut aliquid hujusmodi; modo dies, et mensis significant tempus, ergo, etc. Oppositum arguitur per Aristotelem in isto 4. text. 97.

In quaestione praecedenti visum est, quod tempus est mensura durationis successivae rei mutabilis; et quod tempus estmolus, et quia motus est idem quod mobile, concludebatur, quod tempus esset mobile, scilicet continue motum, in cujus motu anima considerat prius, et posterius: et ideo quia motus est mobile, primo videbitur, quantum ad quid mobile est mensurabile tempore. Secundo, quid sit mensura, et quid de ratione mensurae. Tertio, de quaesito, scilicet quis motus potest dici tempus, et quis non.

Quantum ad primum, notandum quod aliqui imaginabantur tempus esse quamdam successionem; unde sicut putabant locum esse spatium separatum interceptum inter latera continentis, et illud spatium nihil esse ; et ideo ista consequentia non valet, locus est : igitur locus est aliquid, secundum ipsos ; ita similiter ponunt de tempore, quod tempus sit quaedam successio, quae omnino nihil est; et ideo non sequitur, tempus est: igitur tempus est aliquid , vel aliqua ; et ex hoc inferunt quod per illud, quod nihil est, mensuramus motus, et successiones eorum, quae sunt. Improbatio istius opinionis patebit in sequentibus, et per totum istum tractatum : quia ipsa est simpliciter falsa.

Secundo, notandum quod mobile potest imaginari mensurari tempore quantum ad tria: Primo, quantum ad partes quantitativas mobilis ; et sic mobile non mensuratur tempore ; sed quantum ad hoc, mensuratur per aliquam mensuram nolam, et famosam, ut ulna, aut aliquod consimile. Secundo modo, potest imaginari mobile mensurari tempore quantum addisposilionem, secundum quam est motus, sicut in molu alterationis, quia per tempus cognoscimus, quanta qualitas est acquisita, vel deperdita ; et sic adhuc non intelligitur. Tertio modo intelligitur, quod mobile mensuretur tempore, ita ut per tempus cognoscalurquandiu mobile movebatur : quia tempus est mensura durationis successivae rei mutabilis ; et hoc de primo.

Quantum ad secundum, notandum quod per mensuram non intelligitur aliud, nisi illud mediante quo cognoscimus alterum quantum est, utjilna est mensura : quia per ipsam cognoscimus quantus est pannus, aut alia longitudo. Ex quo patet, quod tempus esse mensuram motus, non est aliud, quam per tempus cognoscere, quantus est motus secundum durationem.

Secundo notandum, quod de ratione mensurae est, quod sit (a) ejusdem generis cum mensurato, ut patet 10. Metaph. text. 4. et hoc quantum possibile est; vel quod simpliciter sint ejusdem generis mensura, vel mensuratum: vel quod saltem habeant conditiones ejusdem generis, secundum quas unum est mensura alterius ; ut quod utrumque habeat longitudinem, vel successionem, vel intensionem, taliter quod secundum longitudinem, successionem, vel intensionem unius poterit mensurari longitudo, successio, et intensio alterius.

Secundo requiritur,quod mensura sit nota: quia aliter per ipsam non possemus cognoscere de aliquo quantum esset. Tertio requiritur, quod sit famosa, aliter unus non posset certificare alteri quanta esset aliqua res per ejus mensuram, nisi scilicet utrique mensura esset famosa, et nota. Quarto requiritur, quod sit invariabilis, quantum possibile est : quia si esset variabilis, statim esset deceptio, judicando de quantitate alterius rei per talem mensuram. Ex quo sequitur, quod non habetur certa, et evidens notitia, quantum est spatium terrae suppositum uni gradui caeli : quia non scitur an pedes hominis essent majores, quam essent tempore,quo mensurabatur, vel minores, vel aequales. Quinto requiritur, quod talis mensura sit minima non simpliciter, sed secundum sensum, ut granum, vel secundum consuetudinem, ut uncia in ponderibus, vel metreta in liquoribus. Ex quo patet, quod aliquid esse mensuratum non est aliud, quam cognoscere proportionem ipsius ad mensuram , qua mensuratur ; et sic patet quid sit de ratione mensurae : et hoc de secundo.

Quantum ad tcrtium,(ponuntur conclusiones. Prima est ista: Motus caeli est tempus. Probatur,I quia ille motus est tempus, per quem propriissime mensuratur duratio ^successivam) sedjhoc fit per motum caeli: ergo, etc. ?jMajor patet: quia per tempus non intelligitur aliud, quam mensura successivae durationis ; et minor probatur per conditiones mensurae convenientes motui caeli:

primo enim motus caeli est unigeneus cuilibet successivae durationi, et hoc in successione. Secundo, quia motus caeli est maximenotus, famosus,et magis communis omnibus, quam aliquis alter motus. Tertio, quia motus caeli est primus motuum, ut patet 8. hujus, text. 75. et inde ; modo rationabile est, quod primum in aliquo genere sit mensura aliorum ejusdem generis. Quarto, quia motus caeli est invariabilis, quia non potest velocitari, aut retardari : modo de ratione mensurae est, quod sit invariabilis, ut dictum fuit prius. Quinto, motus caeli est minimus, ut patet secundo Caeli, text. 2S. et 4. Physic. tit. 33. et 10. Metaph. text. 3. et 4. quia est velocissimus ; et sic patet, quod motui caeli conveniunt plures conditiones mensurae, quam alicui alteri motui, et per consequens motus caeli est tempus. Secunda conclusio : Non cognosceni tibus motum caeli, motus caeli non est i tempus. Probatur, quia de ratione temporis et mensurae est, quod sit notum ; igitur quibus aliquid non est notum, illud non est eis tempus, vel mensura. Ex quo patet, quod existentibus in carcere, vel in tenebris, motus caeli non est tempus. Secundo, sequitur quod, cum tales percipiant mensuram durationis successive, quod aliquis alter motus a motu caeli est eis tempus, et ideo sit :

Tertia conclusio : omnis motus (b) alicui cognoscibilis, potest esse^ tempus. Probatur ; omne illud potest esse tempus, per quod aliquis potest certificari de duratione successiva, quanta est: sed per quemlibet motum alicui cognoscibilem potest aliquis certificari de duratione successiva, quanta est ; igitur quilibet motus alicui cognoscibilis, potest esse tempus. Major patet ex quid nominis temporis, et probatur,

inducendo in diversis motibus, ut si quaeratur, quantum duravit lectio, unus respondebit per spatium eundi duas leucades ; et sic motus progressivus est mensura illius durationis. Item, alter potest respondere, quod per tempus decoctionis panis in furno, et sic per motum alterationis judicat de quantitate successivae durationis; et per consequens motus alterationis est tempus. Item, alii certificantur, quanta sit duratio successiva, per ea, quae consequuntur motum, ut per sonum , ut si quaeratur, quamdiu legisti; respondetur, per horam dicendi unum nocturnum,aut unum Pater noster. Similiter per motumhorologiijet aliquando per quantitatem operationis mensuramus motum caeli, de quominus videtur, quod sit mensurabilis alio motu.Etsicpatet,quod quilibet motus alicui cognoscibilis potest esse tempus, cujuscumque generis fuerit ille motus ; attamen inter omnes motus, motus caeli propriissime dicitur tempus, eo quod sibi conveniunt plures, et principaliores conditiones mensurae, quam alicui alteri motui.

Nunc ad videndum, quis motus caeli, vel cujus sphaerae motus dicatur proprie tempus, et cujus non, ponuntur aliae conclusiones. Prima est : Motus nonae sphaerae, quam ponunt Astrologi, non est tempus. Probatur, quia ille motus non est tempus qui considerantibus durationes successivas, quantae sunt, est minime notus ; sed inter omnes motus, motus nonae sphaerae est minime notus , quia a multis negatur aliquam talem esse, nec de ipsa potest haberi experientia sensus : ergo, etc.

Sed objicitur: quia primum in unoquoque genere debet esse mensura aliorum ejusdem generis ; sed motus ultimae sphaerae est primus motuum, igitur motus ultimae sphaerae debet esse tempus. Rcspondctur, quod motus ultimae sphaerae non estprimus motuum, sed motus totalis diurnus caeli, estprimus motuum ; et ille totalis motus principaliter est tempus secundum partes, vel sphaeras, quae sunt maxime notae, ut patebit per conclusiones sequentes.

Secunda conclusio. Motus ( ) sphaerae Solis inter omnes motus caelestes, est propriissime tempus. Probatur: quia motus sphaerae Solis est maxime notus omnibus ; et est causa generationis in istis inferioribus ; ut patet. 2. de Generatione, text. 58. ergo, etc. Et hujus signum est, quod per motum Solis mensuramus aetates rerum, et quod nomina significantia motum Solis sunt nomina temporis, ut annus, mensis, dies ; igitur, etc.

Tertia conclusio. Praeter motum Solis, motus Lunae propriissime dicitur tempus : quia praeter Solem, Luna inter caetera astra caeli est maxime nota, et ideo aliqui mensurant aetates, et durationes rerum temporalium per annos, et menses Lunares ; et propter hoc dicitur alibi, quod Sol, et Luna sunt duo luminaria magna, Gen. 1.

Ex istis sequitur primo, quod illud quod est tempus uni, non est tempus alteri, et ideo sicut mensura dicitur ad aliquid, ita etiam tempus dicitur alicui tempus. Secundo, sequitur quod plura tempora possunt esse simul, imo de facto plura tempora sunt simul. Tertio, sequitur quod praeter motus Solis, et Lunae, alii motus caelestes dicuntur tempora, secundum quod sunt magis, vel minus noti.

Ad rationes : Ad primam, negatur consequentia,quia (d) per unam partem motus caeli minorem, potest numerari, et mensurari alia pars major, ut per diem potest mensurari mensis, et per mensem annus.

Ad secundam et tertiam dictum est in quaestione. Ad quartam, tempus est idem in caelo, et in terra, etc. haec est impropria locutio, sed debet intelligi, quod omnis motus, sive sit in caelo, sive in terra, est mensurabilis uno et eodem motu, scilicet motu caeli.

Ad quintam respondetur, quod (e) si caelum non moveretur, dum tamen aliud moveretur, esset tempus; sed si nullus esset motus, concedendum esset nullum esse tempus.