EXPOSITIO TEXTUS

Quoniam autem ea (1) quae alterantur omnia. Hoc est quartum capitulum hujus tractatus, in quo Aristoteles ostendit, quod omnis alteratio est secundum qualitates sensibiles ; et hoc facit pro tanto, quia in praecedenti capitulo volens probare, quod in omni alteratione movens est simul cum moto, solum induxit in qualitatibus in tertia specie Qualitatis : et primo proponit conclusionem. Secundo probat ibi : Aliorum enim maxime. Prima conclusio est ista: omnia ( ) quae alterantur, alterantur secundum qualitates sensibiles.

Aliorum enim (2) maxime. Probat dictam conclusionem; et primo ostendit, quod ad qualitates de quarta specie Qualitatis non est motus. Secundo ostendit, quod ad habitus corporales non est motus. Tertio ostendit, quod nec ad virtutes morales. Et quarto quod nec ad virtutes intellectuales. Secundum ibi: Neque igitur. Tertium ibi : Neque itaque. Quartum ibi: At vero neque. Primo dicit, quod de aliis qualitatibus ab illa de tertia specie maxime apparet, quod secundum figuras de quarta specie, et secundum habitus corporales, non sit motus; quia major apparet mutatio corporum naturalium secundum qualitates de quarta, et prima speciebus Qualitatis, quam secundum qualitates de secunda specie, quae sunt naturalis potentia, et impotentia ; quia istae qualitates insunt a natura, nec est secundum ipsas mutatio, nisi mutatis corporibus.

Non est autem in his. Hic probat quod secundum qualitates de quarta specie non est motus ; et hanc conclusionem probat tripliciter. Secunda ibi: Quoniam igitur ex quo quidem. Tertia ibi : Amplius et aliter. Prima ratio est,secundum illas qualitates ( ) non est per se motus, quae non acquiruntur, nisi per modum sequelae ad alios motus: sed qualitates de quarta specie non acquiruntur, nec deperduntur, nisi consecutive ad alios motus ; ergo, etc. Major patet, quia propter hoc dicebatur in quinto, text. 10. quod in Ad aliquid, non est motus. Et minor est nota : quia antiqui ponentes rarum, et densum esse principia rerum naturalium, ponebant figuras corporum naturalium mutari a raro, et denso: nos autem qui ponimus principia rerum naturalium esse calidum et frigidum, humidum et siccum, dicimus corpora mutari secundum figuras consecutive ad calorem, et frigiditatem una cum quibusdam motibus localibus, cujusmodi sunt appositio, vel remotio, vel transpositio partium.

Quoniam igitur ex quo quidem. Secunda ratio est ista : quia in his, ( ) quae alterantur, subjectum denominatur a qualitate, secundum quam est alteratio, et hoc in concreto significante qualitatem, verbi gratia, dicimus quod subjectum est calidum, vel frigidum, sed in iis, quae mutantur secundum figuras, subjectum non denominatur a dispositione, imo e contra, dispositio denominatur a subjecto, ut dicimus sphaeram esse aeneam, et sic de aliis ; igitur illa, quae mutantur per figuras, non alterantur.

Amplius (3) et aliter. Tertia ratio est ista : In illis ( ) quae alterantur, non dicimus alteratum fieri, verbi gratia, si homo fiat calidus, non propter hoc dicimus, quod homo sit ; sed in iis, quae alterantur secundum figuras, dicimus alteratum fieri, ut dicimus fieri domum: igitur quae mutantur secundum figuras, non alterantur. Et sciendum, quod istae duae rationes sunt modicae efficaciae, quia solum sumptae sunt ex modo loquendi . Unde prima ratio istarum duarum non valet, quia sicut dicimus ignem esse calidum, ita dicimus terram esse sphaericam ; et quemadmodum dicimus sphaeram esse aeneam, ita dicimus caliditatem esse igneam ; ideo quoad hoc non est differentia, et sic solum istae duae rationes sunt persuasiones.

Neque enim (4) in habitibus. Hic Aristoteles ostendit, quod ad habitus corporales non est motus. Ubi notandum, quod habitus, (de quibus loquitur Aristoteles) sunt in multiplici differentia : nam quidam sunt habitus corporales, ut pulchritudo, sanitas, vivacitas spirituum,et robur corporis. Alii sunt habitus morales, ut justitia, fortitudo, etc. Alii sunt habitus intellectuales, ut scientia, sapientia, et hujusmodi ; hic igitur probat de habitibus corporalibus, quod ad ipsos non sit motus. Probatur sic; quia ad illas qualitates (e) non est motus, quae sunt ad aliquid 5 sed habitus corporales sunt hujusmodi : ergo, et caetera. Major est nota in quinto, et minor patet; nam sanitas est commensuratio primarum qualitatum, et secundarum: modo commensuratio dicitur Ad aliquid. Sed dubitatur, quia qualitas de pri.na specie non est res distincta a figuris, et magnitudinibus, et a qualitatibus de tertia specie ; igitur cum ad qualitates de tertia specie sit per se motus, sequitur etiam, quod ad qualitates de prima specie est per se motus. Antecedens probatur,nam sanitas non est aliud quam qualitates primae, et secundae ad invicem debite proportionatae, secundum quod animal potest, mediantibus illis, in operationes proprias sibi prompte exercendas: sic pulchritudo non est aliud, quam magnitudo et figura, et colores corporis sic protracti, qualiter nati sunt delectabiliter sensum immutare. Respondetur concedendo,quod secundum qualitates de prima specie,vel secundum partes earum, - est per se alteratio, non tamen secundum illam rationem, secundum quam dicuntur de prima specie. Et si quaeratur, secundum quam dicuntur de prima specie, respondetur, quod omnes termini praedicabiles cum quale de prima substantia, significantes virtutem, vel malitiam, sunt de prima specie, vel de secunda. Unde dicuntur de secunda, si insunt a natura; et ideo Aristoteles in Praedicamentis dicit, ad primam speciem qualitatis pertinere, calorem et frigus, quia calor est igneorum virtus, et frigus terreorum. Ex quibus patet, quod omnes qualitates de prima specie secundum illam rationem, qua sunt de prima specie, sunt Ad aliquid, scilicet respectu operis exercendi ; et secundum hoc ad ipsas non est per se alteratio.

Neque igitur (5) circa anime. Hic probat, quod ad habitus morales non sit per se alteratio ; et hoc probat dupliciter. Secundo ibi : Fit igitur. Prima ratio est, quod ad perfectionem (f) non est per se motus ; sed virtus est quaedam perfectio : igitur ad virtutem non est per se motus. Major probatur a Commentatore, quia perfectio rei consistit in indivisibili. Sed aliter declaratur, quia perfectio est Ad aliquid ; nam in alio, et alio tempore natura diversa determinat uni, et alteri secundum diversitatem status eorum.

Fit (6) igitur. Secunda ratio, ad illas dispositiones non est per se motus, quae acquiruntur per modum sequelae ad alios motus ; sed virtutes morales acquiruntur per modum sequelae ad alios motus, quod declaratur dupliciter. Secundo ibi : Et in totumMajor probatur, quia propter hoc dicebatur, quod in Ad aliquid non est motus : et minor pro. batur. Pro cujus probatione () notandum, quod quando nos sentimus objecta passionantia, scilicet delectabilia, vel tristia, inducentia timorem, vel permutantia ad iram, tunc appetitus noster sensitivus natus est moveri ad acceptandum, vel refugiendum ; et saepe movetur ita vehementer, quod impeditur judicium rationis ex eo quod acceptat, quod non est acceptandum, vel quod refutat, quod non est refutandum: modo dicebant antiqui, scilicet Stoici, quod virtus adeo per bonam consuetudinem determinat appetitum ad bonum, quod virtuosus nullo modo movetur ab hujusmodi objectis passionantibus, ita ut virtuosus nullo modo delectetur, vel tristetur, ita ut virtus sit impassibilitas.

Alia fuit opinio Aristotelis, scilicet quod tam virtuosus, quam vitiosus movetur ab hujusmodi objectis passionantibus, sed tamen differunt, quia virtuosus movetur ab ipsis, et patitur ; tamen ejus virtus determinat ipsum ad non patiendum citra, vel ultra, vel aliter, quam oportet secundum dictamen rectae rationis, sed vitiosus non sic determinatur ad operandum bene ; et ideo dicit Aristoteles quod virtus est passibilitas. Existis patet minor dictae rationis, quia secundum utramque opinionem virtus acquiritur consecutive ad alios motus, scilicet ad immutationem sensuum ab objectis passionem inferentibus.

Et in totum. Declarat secundo minorem : quia omnis virtus moralis, vel vitium est cum delectatione, et tristitia; sed omnis delectatio, vel tristitia, est consecutive ad alium motum ; igitur omnis virtus, vel malitia est consecutive ad alium motum. Major patet per experientiam, et est probata secundo Ethicor ; et minor est nota, quia semper delectatio, vel tristitia consequitur apprehensiones sensuum, vel memoriam alicujus praesentati, vel propter speciem de aliquo bono, vel malo futuro,

At vero (7) neque. Hic probat ( ) quod ad habitus intellectuales non sit per se motus, dupliciter. Secundo ibi: Quae autem. Prima ratio est ista, quia ad illos habitus non est per se motus, qui acquiruntur per modum sequelae ad alios motus ; sed habitus intellectuales sunt hujusmodi : ergo, etc. Minor patet, quia scientia fit per experientias praecedentes, per sensus, et memorias, ut patet 2. Poster. text. 104. et major declarabatur ante, quia propter hoc in Ad aliquid, non est motus. Item, si ad illud esset motus, quod acquiritur consecutive ad motum alterius, sequeretur, quod ad tangere, seu ad tactum, esset motus. Item, sequeretur quod ad generationem esset motus, quod est improbatum in quinto.

Quae (8) autem. Hic ponit secundam rationem, quae non est nisi confirmatio praecedentis ; quia si ad scientiam esset motus, vel hoc esset quando scientia de novo acquiritur, vel quando habens scientiam exit in actum Considerandi, postquam prius non consideravit ; sed neutro modo : ergo, etc. Non Secundo modo, quia si dormiens, ebrius, vel infirmus, actu non consideret, hoc est propter impedimentum aliquod, scilicet propter perturbationem sensuum interiorum, mediantibus quibus acquiritur scientia, quae perturbatio provenit a sensibus, et a qualitatibus interioribus inordinatis: modo prius quam exeat in actum considerandi,oportet removere impedimentum, et sic consecutive ad remotionem impedimenti fit exitus in actum considerandi. Nec primo modo, quia infantes similiter non possunt meditari, vel addiscere sicut senes, propter magnam perturbationem sensuum interiorum, et propter motus vehementes potentiae nutritivae, et augmentativae : modo oportet istos motus repelli, et sedari, vel a calore digerente humiditatem superfluam, vel a virtute morali, et sic semper acquiritur scientia consecutive ad alios motus. Et dicit Aristoteles quod in quietari fit anima sapiens, et prudens, id est, in quietatione motuum interiorum, per quos impediuntur sensus. Manifestum igitur. Recapitulat, et patet in littera.