EXPOSITIO TEXTUS

Sic (1) et circa motum.Hocest secundum capitulum hujus tractatus, in quo ostendit quod motus sunt ad invicem comparabiles : et primo proponit in generali, quod motus sunt aeque veloces. Secundo in speciali ostendit, quod motus rectus non est comparabilis motui circulari in velocitate. Tertio, quod motus localis non est aeque velox alterationi. Quarto quae alterationes sunt aeque veloces. Et quinto hoc idem ostendit de generatione. Secunda ibi : Si autem aliud. Tertia ibi: Quare si. Quarta ibi: De alteratione autem. Quinta ibi: Et in generatione autem. Primo proponit quod illi motus sunt aeque veloces, qui in eodem tempore moventur secundum aequalia.

Si (2) autem aliud. Hic ostendit quod alteratio non est aeque velox loci mutationi. Probatur, quia illi motus non sunt ad invicem comparabiles in velocitate, qui non sunt ejusdem speciei , sed alteratio, et motus localis non sunt ejusdem speciei : ergo, etc. Item, tunc extensio spatii super quod fit motus localis, et intensio qualitatis, secundum quam est alteratio, essent ad invicem comparabiles, quod est falsum.

Quare si. Hic ostendit, quod motus rectus non est comparabilis motui circulari. Secundo resumit suppositionem praemissam in principio. Tertio infert corollarium. Et quarto movet et solvit quasdam dubitationes. Secunda ibi : Quare quae. Tertia ibi : Et significat.

Quarta ibi : Quando igitur. Primum proponit per modum dubii, isto modo : Ex quo illa aeque velociter moventur, quae in eodem tempore moventur secundum aequalia ; dubium est utrum (a) motus rectus sit aeque velox motui circulari ; et respondet quod non. Deinde movet de causa, utrum hoc est ex eo, quod illi motus sunt diversarum rationum, vel ex eo quod linea recte, et circularis non sunt ad invicem comparabiles ? Respondet Aristoteles quod utroque modo ; quia incomparabilitas lineae rectae ad circularem est causa, quod illi motus sunt diversarum specierum, et sic est causa mediata : quare illi motus differunt specie, sed diversitas specifica motuum est causa immediata. Et subdit Aristoteles quod non solum istis modis differunt motus ad invicem, sed etiam differunt instrumentis, mediantibus quibus fiunt, sicut volatio differt ab ambulatione, eo quod una fit per pedes, et alia per alas : et subdit, quod sic non differunt motus rectus, et circularis, sed differunt penes figuram magnitudinum, supra quas fiunt hujusmodi motus.

Quare quae. Hic resumit suppositionem praemissam a principio, ipsam corrigendo : unde ad hoc, (b) quod aliqui motus sint aeque veloces, non sufficit, quod per ipsos in eodem tempore pertranseantur aequalia ; imo requiritur, quod illi motus non differant specie. Et ideo dicit Aristoteles quod diligenter est observandum penes quid attendatur diversitas specifica motuum.

Et (3) significat. Hic infert corollarium : quia genus ( ) non est simpliciter univocum, imo est quodammodo aequivocum ad multa. Ubi sciendum, quod aequivocum est, quod diversa significat secundum diversas rationes ; et ideo Aristoteles distinguit triplicem modum aequivocationis ; nam aliqua significant aequivoce, quae nullam habent ad invicem connexionem, proportionem, aut similitudinem , et illa vocantur a casu. Alia est aequivocatio, per quam unum significatur in habitudine ad reliquum, et vocatur analogia, et est aequivocatio generis, nam genus significat multa secundum unam rationem generalem, et est secundum illam divisibilis in diversas rationes speciales.

Quando igitur. Hic movet duas quaestiones ; et breviter prima est, penes quid attendatur diversitas specifica,scilicet vel ex diversitate subjectorum, in quibus sunt, vel ex ipsismet, quae differunt specie ? Respondet Aristoteles quod non provenit ex diversitate subjectorum, quia contingit idem in alio, id est, contingit, quod in alio, et alio subjecto sint qualitates ejusdem speciei ; et ideo diversitas specifica provenit ex ipsismet, quae differunt specie. Secunda quaestio est: quis terminus, id est, secundum Commentatorem, quae ars consulenda est de aliquibus, an differunt specie vel non ? Respondet Commentator quod hoc pertinet ad illam artem, quae est de eodem, et diverso, et illa data est 7. Topicorum.

De alteratione (4) autem. Hic ostendit quae alterationes sint ad invicem aeque veloces. Secundo ostendit, ad quid est inspiciendum, cognoscendo comparationem alterationum ad invicem in velocitate, ibi : Utrum ergo. Primo dicit, quod possibile est alterationes esse ad invicem aeque veloces : verbi gratia, sanitas est qualitas, et sanari est alterari ; ideo si duo subjecta infirma in eodem tempore sanentur, dicimus illa aeque velociter sanari, et si unum reliquo citius, dicimus illud velocius alterari. Sed objicitur, quia alteratio est secundum qualitatem, modo secundum qualitatem non dicitur aliquid aequale, vel inaequale, sed simile, vel dissimile ; igitur una alteratio non est aequalis alteri, licet bene similis, vel dissimilis. Respondet Aristoteles quod imo, quia licet secundum qualitates subjecta dicantur similia, vel dissimilia, attamen alterationes secundum illas qualitates possunt dici aequales, vel inaequales, considerato tempore,in quo fiunt hujusmodi alterationes.

Utrum (5) ergo. Hic ostendit ad quid est inspiciendum, comparando ad invicem alterationes, et movet per modum dubii: Utrum sit inspiciendum ad qualitatem, vel ad subjectum qualitatis. Respondet Philosophus quod ad utrumque, quia inspiciendum est ad qualitatem, quanta est secundum intentionem ; quia secundum intentionem qualitatis in gradu est successio alterationis. Secundo inspiciendum est ad subjectum ; quia quandoque non solum est successio secundum gradus qualitatis, imo etiam secundum partes subjecti ; et ideo ad sciendum an utroque modo alterationes sint aeque veloces, oportet inspicere, an in eodem tempore subjecta aequalia alterentur secundum qualitates aeque intensas.

Et in (6) generatione. Hic Aristoteles ostendit idem in generationibus. Unde sicut dicebatur in quinto, in generatione non est successio secundum gradus formae, quae generatur, sed praecise secundum partes quantitativas subjecti ; ideo ( ) illae generationes sunt aeque veloces, per quas in eodem, vel in aequali tempore formae generantur in subjectis aequalibus. Et subdit, quod secundum antiquos, () qui ponebant formas esse numeros, esset dubium ; quia illa generatio esset velocior, qua major numerus numeratur, et illa tardior, qua minor, et quod illae essent aeque veloces, quibus numeri aequales acquiruntur.