ANNOTATIONES

(a) Aliquod movens potest dici mediatum moto, etc. Nota, immediationem agentis, quoad propositum spectat, duplicem esse ; virtutis videlicet, et suppositi. Agens enim immediatum immediatione virtutis est id, quod agit sua propria virtute, non aliunde mendicata ; quo pacto solus Deus dicitur agens immediatum. Illud autem hoc modo diciturmediatum, quod virtute sibi ab alio communicata operatur, quomodo omnis creatura simpliciter est agens mediatum , quia agit virtute a Deo communicata. Inter creaturas tamen, ea quae est superior, potest dici immediata respectu inferioris, ut faber respectu instrumenti, quo operatur, dicitur quodammodo operari virtute propria, et immediata ; instrumentum vero fabri virtute. Illud est immediatum immediatione suppositi, quod ita agit in passum, ut nullum suppositum,substantiave mediet inter agens, et passum , quo pacto homo movet baculum, quem manu tenet ; et illud est mediatum hoc modo, quod ita agit in passum, ut mediet substantia, suppositumque aliquod inter agens et passuro, ut si homo baculo moveat lapidem, dicetur agere mediate, mediatione suppositi: quia mediat baculus, agit tamen tunc immediatione virtutis, non simpliciter, quia habet virtutem sibi communicatam a Deo, sed secundum quid, scilicet respectu baculi : unde omne quod effective movet, sive ab intrinseco, sive ab extrinseco, est simul et immediatum suo mobili, sive immediatione suppositi, vel virtutis. Et ideo Aristoteles 2. de Generatione, cap. 6. docet, quod omne agens agit per contactum, sive ille contactus sit suppositi, vel virtutis. Et in hoc 8. dicit, quod projiciens est simul cum projectis propter virtutem, quam imprimit projectis, quorum motus durat,quousque talis virtus impressa durat.

( ) Ad secundum dico, quod licet sphaerae, etc. Nota, primo agentia naturalia in multiplici esse differentia. Nam quaedam sunt, quae potentia, et actione ejusdem rationis agunt in propinquum, et remotum, sicut ignis potentia calefactiva, et calefactione ejusdem rationis calefacit aerem proximum, et manum remotam.Alia vero sunt, quae actione alterius rationis agunt in propinquum et remotum, sicut piscis mortificans, et stupefaciens manum piscatoris, non mortificat, neque stupefacit rete. Hic piscis a quibusdam dicitur stupor, ab aliis torpedo, ab aliis vero tremulus. Alia vero sunt agentia, quae non agunt in proximum passum eadem potentia,qua in remotum, et hoc pacto Sol,et caelum producens aurum in visceribus terrae, producit illud sua forma substantiali immediate ; virtute autem calefactiva calefacit, et disponit ipsam terram. Quia enim accidens non potest attingere ad substantiae productionem, ut subtiliter probat Scotus in 4. dist. 12. quaest. 3. ipso instanti, quo Sol disponit calore suo terram, ita ut necessarias introducat dispositiones ad auri generationem, statim sua forma substantiali immediate producit aurum : et hoc idem contingit in caeteris moventibus mutatione substantiali. Quando enim ignis sufficienter suo calore disponit lignum ad ignis formam suscipiendam, statim ipse ignis sua substantiali forma producit ignem in materia ligni.

Nota secundo, quod agens creatum prius agere aliqua actione in propinquum, quam in remotum, non ex ejus intrinseca ratione sibi provenit, sed vel ex eo, quod in tali agente conjunguntur tales duae potentiae activae, quarum una habet pro passo sibi proportionato rem propinquam, altera vero rem remotam, sicut videre licet in potentia Solis generativa auri in visceribus terrae, et in potentia illuminativa ejusdem Solis, qua agit in caelum sibi propin quum. Vel hoc accidit ex imperfectione agentis ; propter defectum enim virtutis activae, prius agit secundum formam imperfectiorem, quam secundum perfectiorem, sicut apparet quod generans prius alteret, quam producat formam substantialem.

Et ex his patet responsio ad argumenta. Et primo, dicitur Aristotelem hoc in loco sic esse intelligendum, quod omne movens debet esse simul cum moto, vel immediatione virtutis vel suppositi, quando movet mutatione proprie dicta accidentali, non tamen substantiali. Sol enim movet materiam, producendo in ipsam formam auri, et ibi quidem non est praesens immediatione suppositi, neque virtutis, quae sit accidens, quamvis bene praecessit immedialio virtutis disponentis materiam.

Secundo, dicitur quod ibi caelum, sive Sol est immediatum immediatione virtutis productivae substantiae, quia sua forma substantiali immediate produxit formam auri ; non tamen inde sequitur, quod si non produxit mediis accidentibus, quod necessario debet esse ibi simultas suppositi : aliud quippe est agere immediate in passum, et aliud est esse praesens secundum substantiam,et suppositum ; illud enim convenit caelo, sive Soli respectu productionis auri : istud vero repugnat. Tertio, dicitur quod dictum Aristotelis habet hunc sensum, quod agentia naturalia, si in remotum agere debent, prius eadem qualitate, vel diversa agunt in propinquum secundum suam perfectionem et effectum, quem producere intendunt, verbi gratia, si Sol debeat producere calorem, prius calefacit propinquum, quod caloris est capax, scilicet aerem, et medio aere calefacit manum remotam : si autem effectus producendus est aliqua forma substantialis , tunc immediate sua substantia producit, non sic, quod Sol et passum sint simul simultate suppositi,sed virtutis, non virtute accidentali, sed substantiali, quamvis prius praecedat simultas virtutis accidentalis dispositive.Et haec est potissima responsio, quam hic subobscure tangit Scotus. Neque obstat replica, quod si daretur vacuum inter substantiam Solis, et mineram, quod non generaret, quia hoc proveniret ; quia dispositio, quae est accidens,non posset pervenire ad patiens per vacuum: si autem daretur passum summe dispositum, etiam dato vacuo inter Solem, et passum, generaret Sol per suam virtutem substantialem aurum.

Quarto dici posset, quod quando agens operatur virtute sua, talis virtus non egreditur ab ipso agente in effectum, sed per ipsam producit effectum : unde non oportet, quod talis virtus sit secundum rem praesens effectui,qui producitur,sed solum terminati ve ; et sic Sol producens per suam formam aurum in visceribus terrae, non est ibi praesens per realem suae formae praesentiam, sed tantum per operationem, et terminative, quia ejus operatio terminatur ad aurum ibi productum ; et sic semper salvatur dictum Aristotelis, quod agens est immediatum passo, vel immediatione suppositi, vel virtutis, saltem terminative. Ex hoc sequitur primo, aliud esse, movens esse immediatum passo secundum substantiam operando: aliud vero esse immediatum secundum substantiam, id est, secundum praesentiam ; illud enim potest esse sine isto, quamvis aliquando simul concurrant. Secundo sequitur contra Thomistas, quod Deus potest operari in parte universi, in qua per impossibile non esset secundum substantiam ; unde non sequitur formali consequentia : Deum esse secundum praesentiam in omnibus rebus, eo quod in omnibus operatur, quamvis utrumque sit verum, quia est ubique per essentiam, et operationem: vide Scotum in i .d.37.Tertio sequitur,quod etiam Angelus potest operari, ubi non est praesens sua essentia, quia Angelus, cum moveat per intellectum et voluntatem, (potest autem intelligere et velle motum in quocumque distantissimo loco) sequitur, quod potest operari ubi non est praesens secundum essentiam. Quarto sequitur, quod substantia potest esse immediatum principium opei rationis, quod multis Aristotelis dictis Scotus probat : nam7.Metaph,c. 9. in fine dicit, quod necesse est praeexistere aliquam alteram substantiam existentem, quae facit ut sit animal, si sit animal, quale vero et quantum non necessario, nisi potestate solum ; ergo ex Aristotelis sententia, ad hoc ut substantia fiat, necesse est ut praeexistat substantia, quae illam producat: ad hoc vero, ut quale, et quantum producatur, non oportet praeexistat aliud quantum, aut quale, nisi potentia: ergo aliquid, quod non est actu quantum, neque quale, potest esse principium productivum immediatum quanti, et qualis, quod non est nisi substantia.