EXPOSITIO TEXTUS

Sunt autem (1) quidam. Hoc est sextum capitulum hujus tractatus, in quo Philosophus ostendit vacuum non esse imbibitum, seu immixtum corporibus, et dividitur ; quia primo recitat opinionem antiquorum cum ratione ipsorum. Secundo improbat positionem ipsorum : et tertio solvit suam rationem. Secunda ibi : Si igitur rarum. Tertia ibi : Quoniam autem. Positio antiquorum ( ) erat, quod in corporibus naturalibus essent quaedam vacuitates, ut pori omni corpore privati ; quia nisi ita esset, sequeretur, quod non posset fieri condensatio ; consequens est falsum. Et consequentia probatur : quia in condensatione, partes circumferentiales approximante centralibus partibus ; tunc igitur, vel recipiuntur in pleno, et tunc penetrant se invicem : vel in vacuo, et habetur propositum. Falsitas consequentis probatur dupliciter : Primo, quia nisi esset condensatio non posset fieri motus localis, quia illud in quo fit motus cedit mobili; tunc vel alicubi fit condensatio , vel tandem oportet caelum expelli. Secundo, quia si ex aere fiat aqua, tunc materia, quae prius erat sub forma aeris, jam est condensata sub minori quantitate, nisi dicatur, quod alibi tantum de aere generatur aqua ; quod non apparet necessarium ; ideo oportet concedere fieri condensationem.

Si igitur (2) rarum. Hic improbat : und e sciendum, quod sic ponentes erant bipartiti: unde quidam (b) posuerunt poros vacuos in corporibus ; alii autem posuerunt ( ) corpora esse commixta ex pleno, et vacuo. Primo, improbat primum modum. Secundo, secundum ibi.

Si vero non separabile. Contra primum arguitur, quia si ita esset, sequeretur, quod vacuum esset dimensio separata, quae reciperet aliam dimensionem in se, quod est falsum ; quia tunc dimensiones penetrarent se. Similiter etiam tunc dimensio separata esset locus, quod est improbatum prius.

Si vero (3) non separabile. Improbat secundum modum quinque rationibus. Secunda ibi : Deinde causam motus. Tertia ibi: Atqui qualiter. Quarta ibi : Amplius. Quinta ibi : Et manifestum. Prima ratio, quia si ita esset, tunc sequeretur, quod vacuum non esset causa omnis motus localis ; consequens est falsum, ut ipsi ponebant, quia dicebant , si vacuum non est, motus localis non est. Consequentia probatur : quia per eos vacuum esset causa raritatis, et raritas causa levitatis, et levitas causa motus sursum ,et per consequens vacuum esset causa solius motus sursum. Secundo, sequeretur (d) quod vacuum non esset causa motus localis tanquam illud, in quo fieret motus, sed tanquam illud, quod simul ferretur cum mobili, et esset causa motus. Tertio, sequeretur, quod vacuum moveretur localiter, quod est falsum : quia tunc vacui esset locus. Item, cum vacuum non sit corpus, non apparet qualiter moveretur. Consequent a probatur, quia moto corpore, moventur omnia ex quibus est corpus; modo per te corpus componitur ex vacuo tanquam ex parte; ergo. Quarto (4)

sequeretur quod nulla esset causa motus deorsum : quia si esset aliqua, maxime esset plenum, ex quo vacuum est causa motus sursum ; sed hoc non, quia tunc nihil esset simplex leve, nisi purum vacuum. Quinto, sequeretur quod vacuum moveretur subito localiter, quod est impossibile. Et consequentia probatur : quia nulla est proportio vacui ad plenum in raritate, et densitate ; igitur nec motus unius ad motum alterius : sed motus pleni sursum fit successive , igitur motus vacui fit subito.

Quoniam (5) autem. Hic solvit rationem prius adductam ; et primo repetit eam. Secundo solvit ibi : Nos autem dicimus-Primapars legenda est de verbo ad verbum, sicut prima pars capituli.

Nos autem (6) dicimus. Hic solvit dictam rationem ; et primo praemittit quatuor suppositiones. Secundo applicat eas ad solutionem dictae rationis ; et tertio declarat suam solutionem per exempla.Secunda ibi : Est aulem.Tertia ibi: Manifestum autem est. Prima suppositio est, quod eadem est materia contrariorum, ut eadem est materia quae primoestcalida,et post ea frigida. Secunda suppositio, quod ex eo quod est in potentia tale ,vel tantum, fit actu tale, vel tantum sine adventu alicujus ab extrinseco, quod actu est tale, vel tantum. Patet, quia formae, et dispositiones non eveniunt passo ab extrinseco, sed educuntur de potentia materiae per agens. Tertia suppositio, quod materia non est separabilis a dispositionibus eductis de potentia materiae. Et quarta, quod materia est altera natura ab hujusmodi dispositionibus ; tunc repetit primam suppositionem, et patet in littera.

Est autem. Hic solvit dictam rationem. Ubi notandum, quod antiqui ponebant duplicem modum, quo possibile est fieri condensationem : Prima opinio ( ) posuit, quod in corpore condensabili, sunt quidam pori vacui, in quos cedunt partes circumferentiales corporis, quod condensatur : et ideo ponebant, quod in aere essent duplices partes, quarum quaedam essent quarum quaelibet pars est aer, sed est vacuum. Alia opinio posuit, quod in rarefactione est elongatio partium corporis per adventum vacui ab extrinseco, sed in condensatione est approximatio partium per recessum vacui ab illo corpore. Tuncponit Aristoteles solutionem, quae est contraria istis duabus opinionibus,dicens,quod nec est ibi vacuum interclusum, nec vacuum adveniens ab extrinseco, sed materia, quae prius erat actu magna, et in potentia parva, sit postea actu parva, sine adventu alicujus vacuitatis ab extrinseco, sine etiam vacuo intercluso inter partes mobilis : quia totum corpus est continuum per privationem vacuitatis.

Manifestum autem est. Hic declarat solutionem per exempla, et sunt quatuor : et quinto repetit tertium, et sexto recapitulat. Secundum ibi : Sic et ex calido. Tertium ibi : Sicut neque majoris. Quartum ibi : Neque est accipere. Quintum ibi : Quare magnitudo, et parvitas. Sextum ibi : Ex dictis. Primum exemplum est, quando ex aqua fiet aer, eadem materia, quae prius fuit sub forma aquae, et sub magnitudine aquae, illa eadem non accipiens aliquid ab extrinseco jam est facta aer ; et ideo illud idem quod materia prius erat in potentia, nunc facta est in actu. Secundum exemplum : (f) quia sicut ex minus calido debet fieri magis calidum, eadem ratione materia, quae prius in potentia fuit magis calida, fit actu magis calida, sine adventu alicujus majoris caliditatis ab extrinseco. Tertium exemplum : quia portio ( ) majoris circuli per incurvationem potest fieri portio minoris circuli sine incurvatione addita ab extrinseco. Quartum exemplum : quia in scintilla non est accipere aliquam partem, in qua non est caliditas et albedo,sicut etiam non est accipere aliquam partem quae est vacua: quia jam illa non est calida, et alba, et sicut est in omnibus istis exemplis, ita etiam est de raro, et denso ; quod densum potest fieri rarum sine adventu vacuitatis ab extrinseco, et e contra sine expulsione vacuitatis. Quare (7) et magnitudo, recolligit tertium exemplum applicando ad propositum. Et tunc ibi : Ex (8) dictis, recapitulat quod ex dictis manifestum est, quod vacuum non est aliquod corpus separatum, nec etiam commixtum corporibus, nisi aliquis velit abuti hoc nomine vacuum.