EXPOSITIO TEXTUS

Primum (1) autem movens. Hoc est tertium capitulum hujus tractatus, in quo Aristoteles ostendit, quod omne movens est simul cum moto : et primo praemittit conclusionem. Secundo probat, ibi: Quoniam autem. Pro prima parte sciendum, quod duplex est movens : quoddam in genere causae finalis, ut sanitas movet ambulantem ad campum propter sanitatem : aliud est movens in genere causae efficientis, ut projiciens lapidem est movens lapidem. Secundo est notandum, quod moventium in genere causae efficientis quoddam est primum, id est, immediatum : et aliud est non primum, sicut si tu moveas lapidem mediante baculo, tunc tu es movens mediatum, et baculus immediatum.Tunc ponit istam conclusionem: omne movens primum est simul cum moto : et dicitur esse movens primum ex eo quod inter ipsum et motum, non est alius motor intermedius.

Quoniam autem tres sunt motus. Hic probat conclusionem : et primo praemittit quot sunt species motus ; quia secundum quamlibet speciem motus, conconclusio est probanda. Secundo, ostendit in quibus conclusio non est dubia. Et tertio probat eam in iis, in quibus est dubia. Secundum ibi: Primum igitur. Tertium ibi, Quod autem ab alio. Praemittit igitur quod tres sunt species motus,scilicet motus secundum qualitatem, motuslocalis,etmotus secundum quantitatem.

Primum igitur de loci mutatione. Hic ostendit in quibus conclusio non est dubia, dicens, quod in illis, quae moventur a se ipsis, id est, a principio intrinseco, conclusio non est dubia, sed bene est dubia in iis, quae moventur a principio extrinseco.

Quod autem ab alio movetur. Hic probat conclusionem in his, in quibus est dubia : et primo de motu locali. Secundo de motu alterationis : et tertio de motu augmentationis et diminutionis. Secundum ibi, At vero. Tertium ibi, Similiter et in animatis. Item, primo enumerat species motus localis, quae fiunt a principio extrinseco . Secundo, reducit omnes illas species ad duas. Et tertio, probat conclusionem principalem in qualibet illarum specierum. Secunda ibi : Pulsionum igitur. Tertia ibi : Manifestum igitur. Primo, dicit, quod quatuor sunt (a) species motuum localium, quae fiunt a principio extrinseco, scilicet pulsus, tractus, vectio, et vertigo.

Pulsionum igitur. Hic reducit omnes istas species ad duas, scilicet ad pulsum et ad tractum, et ponit istam conclusionem secundam : omnis motus localis factus a principio extrinseco est pulsus, vel tractus. Et primo determinat quid sit pulsus. Secundo,de vectione. Tertio, de tractu. Et quarto, de vertigine. Secunda ibi: Vectio autem. Tertia ibi : Tractio autem est. Quarta ibi : Vertigo autem. Primo, dicit quod pulsionis duae sunt species : quaedam est impulsio, et alia expulsio. Impulsio est, quando movens non deficit mobili, sed simul movetur cum eo : sed dicitur expulsio, quia expellens deficit, nec simul movetur cum expulso.

Vectio autem. Hic declarat de vectione, dicens, quod vectio reducitur ad alias tres species motus : nam omne quod vehitur, movetur per accidens, scilicet vel quia defertur super mobile, quod movetur aliquo illorum trium motuum, vel quia est in ipso ; et ideo omne quod vehitur, aut est pulsu, vel tractu, vel vertigine ductum.

Tractio autem. Declarat quid est tractio, dicens, quod tractio est motus alicujus ad trahens, vel ad aliquod propinquum sibi, et fit per colligationem trahentis ad tractum, quando scilicet impetus trahentis fortior est resistentia tracti ; et sic patet quid sit tractio. Et tunc Aristoteles reducit quosdam motus ad pulsum, et tractum. Unde inspiratio reducitur ad tractum, et expiratio ad pulsum ; et ita universaliter omnis receptio nutrimenti reducitur ad tractum, et omnis expulsio superfluitatis reducitur ad pulsum. Postea ^dicit, quod AdminBookmark et xiftusis reducuntur ad tractum, et pulsum. Et exponit Commentator quod AdminBookmark est percussio cum gladio facta ; et AdminBookmark est opus textoris, quod fit per manus, et per pedes simul tractum, et pulsum, et ad tractum reducitur congregatio, et ad pulsum disgregatio, et sic cum omnis motus localis factus a principio extrinseco videatur esse congregatio: vel disgregatio, sequitur quod omnis motus localis factus a principio extrinseco est tractus, vel pulsus.

Vertigo autem. Hic declarat de vertigine, dicens, quod reducitur ad tractum et ad pulsum, ita ut componatur ex tractu, et ex pulsu : ut, verbi gratia, vertigo, sive versio fabae componitur ex tractu, et ex pulsu, quia invertendo ipsam, una pars trahitur,et alia expellitur. Ex quibus sequitur secunda conclusio, quod omnis motus localis factus a principio extrinseco, est pulsus, vel tractus.

Manifestum igitur. Hic probat conclusionem principaliter intentam, quantum ad motum localem : et probat quod omnis (b) motus localis factus a principio extrinseco est a motore simul existente cum moto. Probatur, quia in omni tractu, vel pulsu movens est simul cum moto ; sed omnis motus localis factus a principio extrinseca est tractus, vel pulsus ; ergo, etc. Major patet per definitiones tractus, et pulsus; quia tractus fit per hoc, quod trahens simul colligatur cum tracto. Similiter pulsus, vel est impulsio vel expulsio : si est impulsio, tunc movens est simul cum moto, quia impellens sequitur impulsum, et simul movetur cum eo : si sit expulsio, tunc in principio movens fuit simul cum moto. Secundo, probatur conclusio ; quia in omni motu congregationis, et disgregationis , movens est simul cum moto ; sed omnis motus localis a principio extrinseco factus est congregatio, vel disgregatio, ut dictum fuit; ergo, etc. Et vocat Aristoteles congregationem AdminBookmark , et disgregationem i8E AdminBookmark Tertio, si in aliquo motu facto a principio extrinseco movens non esset simul cum moto, hoc maxime esset inmotu projectorum ; sed in motu projectorum movens est simul cum moto ; ergo, etc. Minor probatur, quia projectum movetur a medio, et ideo tamdiu movetur projectum quamdiu impetus medii est fortior, quam inclinatio gravis ad deorsum.

At vero (2) neque inter. Hic probat conclusionem in motu alterationis. Et primo, inducendo in alterationibus, sive in qualitatibus secundum quas est alteratio. Et secundo, in corporibus, quae alterantur. Secunda ibi : Calefacta enim. Primo inducit sic; quia omnis ( ) qualitas, secundum quam est alteratio, est qualitas sensibilis de tertia specie Qualitatis , ut gravitas, levitas, sapor, calor,

et hujusmodi ; sed nullam istarum qualitatum videmus agere in remotum, quin prius agat in propinquum. Et dico prius vel secundum naturam, vel tempore, quia forte luminosum non prius tempore alterat propinquum, quam remotum, sed prius natura solum.

Calefacta (3) enim. Hic inducit in corporibus, quae alterantur. Unde corporum, quae alterantur, quaedam sunt animata, quaedam inanimata: et animatorum quaedam sunt partes animatae, et quaedam inanimatae, ut ungues, et pili : modo corpora inanimata, et eorum partes et etiam partes inanimatae animatorum alterantur, sed non secundum sensum) sed partes animatae alterantur secundum sensum, ut visus alteratur a colore, auditus a sono, et ita de aliis. Item, partes animatae, quaedam non alterantur secundum sensum, ut partes plantarum, et etiam partes animalium, aliquando propter nimiam indurationem nervorum, aliquando propter mollitiem nimiam,et aliquando propter pinguedinem, vel macrorem membrorum : modo inter omnia ista alterantia, maxime alterans non apparet esse cum alterato in iis, quae alterantur secundum sensum, et tamen alterationes, quae fiunt secundum sensum, fiunt ab alterante immediato : nam color est conjunctus medio , et movet medium, imprimendo suam speciem, et medium motum movet organum, cui medium est conjunctum , et per consequens, cum in illis alterationibus, de quibus minus apparet, movens est simul cum moto, sequitur quod in omni alteratione, movens est simul cum moto.

Et id quod (4) augetur etiam. Hic probat, quod in omni augmentatione, et diminutione movens est simul cum moto. Probatur, quia omnis augmentatio fit adveniente aliquo, scilicet nutrimento ;

sed omne adveniens alicui, mediante quo ipsum fit majus, est simul cum illo: ergo, etc. Nota, quod illud adveniens in augmentatione, scilicet nutrimentum, non est augmentans, sed est id, in quo fit augmentatio; sed ipsa anima est augmentans, et de illa non est dubium, quin sit simul cum moto.

Manifestum est igitur. Hic recolligit suam conclusionem, scilicet quod inter movens ultimum,. et motum primum, nullum est intermedium ; et intelligit per movens ultimum illud movens, inter quod et motum non est alter motor medius, et per primum motum intelligit inter quod, et movens non est aliud mobile intermedium.