QUAESTIO VI Utrum in instanti possit flerimolus

Aristot. hic text. 29. Averr. com. 30. Albert. tract. 2. c. 8. Scot. in 2. dist. 2. q. 9. sig. Ad aliud Richard. in 1. dist. 31. g. 3. Durandus in 4. dist. 43. g. ulti Joan. de Colonia q. 264. Tart. 6. Phys. in hunc text. Rada tom 2. controv. 7. art. 3. Yasq. 1. p. disp. 197. e. 2. Suarez tom. 2. Met. disp. 30. sed. 4. Conimbr. et Ruvius in expositione c. 3, lib. 4. Physic. Hurt. disp. 11. Physic, sect. 10. 10.sig. 70. Fuenle 6. Phys, q. z. difflc. 1. Roccus in Paraphrasi, summa 2. q 1. et 2. et q. 3.

Arguitur quod sic : posito quod sit aliquod opacum sphaericum minus luminoso, cui objicitur ; et moveatur unum mobile ad motum umbrae illius opaci, ita ut ponatur in extremo umbrae ; tunc pono quod opacum continue augmentetur usque dum sit aequale luminoso ; tunc per secundam conclusionem secundi Perspectivae patet, quod umbra corporis opaci esset in infinitum protensa, et tamen semper ante terminabatur ; igitur illud mobile nunc distat a corpore opaco per spatium infinitum, et immediate ante distabat solum per spatium finitum: igitur illud mobile mutatum est subito, et habetur propositum.

Secundo, quia alteratio fit subito ; omnis alteratio est motus, igitur motus fit in instanti. Minor patet in 3. hujus, text. SI. Et major probatur tripliciter: Primo, per Aristotelem in lib. de Sensu, et Sensato, ubi dicit, quod contingit aliquod totum simul alterari, et dimidium prius. Secundo, quia illuminatio fit in instanti, ut patet in secundo de Anima, text. 72. Tertio per Aristotelem 8. Ethicor, ubi dicit quod delectatio fit in instanti.

Tertio, ad principale : quia augmentatio fit subito, quia sine resistentia mobilis ad motorem; unde nec est resistentia extrinseca, nec intrinseca, quia movens in augmentatione extenditur per totum corpus, scilicet anima vegetativa cum calore naturali, et tamen est motus : ergo, etc.

Quarto, quia generatio fit in instanti, eo quod est terminus nutritionis divisibilis, ut dicit Gomm. 5. hujus, et tamen generatio est motus, ut patet in Praedicamentis. Similiter patet 3. hujus, text. 6. ubi Aristoteles definiens motum inducit de generatione, quod non esset, nisi generatio esset motus.

Quinto, sequeretur quod nunquam esset verum dicere, motus est ; quod est falsum, ut patuit 3. hujus, quaest. 6. quia nunquam esset verum dicere, nisi motus fieret in instanti, quia de tempore non habemus nisi instnns.

Sexto, sequeretur quod non possemus videre motum localem. Consequens est contra experientiam. Consequentia probatur, quia visio fit in instanti ; ideo nisi motus fieret in instanti, jam non posset esse visio motus.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto sexto,text. 29.In quaestione primo videbitur,quid est possibile virtute agentis naturalis. Secundo, videbitur quid est possibile virtute agentis supernaturalis. . Quantum ad primum, prima conclusio est ista: Nulla alteratio ad qualitates primas, aut illas, quae primas consequuntur, potest fieri in instanti. Probatur, quia quaelibet talis fit cum resistentia, quae est causa sufficiens successionis.

Secunda conclusio: Quaelibet illuminatio fit successive. Probatur, quaelibet illuminatio fit consequenter ad motum successivum, quia vel fit per generationem luminosi, aut ejus approximationem, vel remotionem obstaculi, aut aliter qualitercumque est possibile per agens naturale, et quocumque modo dicatur, semper fit successive. Unde de motu alterationis, ut de illuminatione, et aliis hujusmodi alterationibus sunt aliae speciales difficultates. Ideo nunc ad praesens solum est dicendum de motu locali, et est :

Tertia conclusio: Impossibile est mo tum localem fieri subito. Probatur sic: quia si sic, sequeretur quod aliquid moveretur velocius in mensura minori,quam in divisibili. Consequens implicat. Et consequentia probatur, quia sl4 mobile pertranseat aliquod spatium in instanti , tunc capio aliud mobile duplo velocius, et quaero an illud pertransibit idem spatium in eadem mensura, vel in minori, vel in majori ; si in eadem, tunc esset aeque velox, quod est contra positum ; si in majori, tunc esset tardius, quod etiam est contra positum ; si in minori, habetur propositum.

Secundo, si sic ; sequeretur quod idem simul moveretur, et quiesceret. Consequens est impossibile. Et consequentia probatur, et moveatur aliquod mobile per horam, et quiescat per sequentem, tunc probo, quod in instanti medio illud simul movetur, etquiescit. Probatur sic: quia illud, quod movetur in aliquo tempore, movetur in quolibet illius temporis, in quo natum est moveri ; sed perte, mobile natum est moveri in instanti, et illud instans est pars temporis, in quo mobile movetur, quia idem instans est finis praeteriti et initium futuri; igitur in illo instanti mobile movetur, et eadem ratione probabitur, quod in illo instanti illud mobile quiescet.

Notandum tamen, quod istae rationes sunt satis probabiles, loquendo praecise virtute agentis naturalis ; attamen non sunt demonstrativae, quia ad primam diceretur, quod illud, quod movetur subito, nec est velox nec tardum. Secundo, diceretur, quod motu subito non potest esse aliquid velocius. Tertio, diceretur quod esto quod esset aliquid velocius, tamen non definiretur sic: Velocius est, quod in minori mensura pertransit aequale ; sed definiretur isto modo : Velocius est, quod inaequali mensura pertransit majus ; et ideo illud, quod subito pertransiret lineam, moveretur velocius, quam illud quod subito pertransisset pedem praecise.

Ad secundam rationem diceretur, negando consequentiam ; quia diceretur quod in illo medio instanti mobile non moveretur, imo est primum instans non esse motus : et haec de primo.

Quantum ad secundum, ponitur ista conclusio : Per potentiam (a) supernaturalem possibile est, quod subito fiat motus localis. Probatur, quia talis potentia supernaturalis, est infinita ; igitur in infinitum modica mensura potest exercere suam operationem.

Contra conclusionem arguitur: quia si ita esset, tunc sequeretur quod in tempore finito posset pertransiri spatium infinitum motu uniformi. Consequens est falsum, ut probabitur quaest. 8. Consequentia probatur, quia si in quolibet instanti alicujus temporis mobile pertranseat pedale, tunc pertransitum in fine esset infinitum, et tamen motu uniformi, quia in quolibet instanti temporis pertransitur tantum, quantum in alio instanti.

Secundo, ssqueretur quod nihil posset moveri subito, nisi indivisibile. Consequens est falsum, quia illa potentia quam tu ponis posse movere indivisibile, potest etiam movere divisibile. Consequentia probatur : quia si mobile sit divisibile, tunc in ipso est prius, et posterius secundum partes magnitudinis ; igitur est etiam prius et posterius secundum partes motus. Tenet consequentia ; quia motus et magnitudo dividuntur : modo ubi est prius et posterius, ibi est successio ; igitur in instanti est successio, quod est impossibile.

Tertio, sequeretur quod illius moti subito quaelibet pars esset infra aliam partem, et quaelibet pars penetraret aliam. Consequens est falsum,quia tunc non haberet partem extra partem, et per consequens esset indivisibile.

Quarto, quia tu negas definitionem velocioris,scilicet quod velocius est, quod in minori mensura pertransit aequale, quae tamen prius erat universaliter concessa.

Quinto, si aliquod mobile potest moveri subito, ponatur quod caelum circumvolvatur ab Oriente in Occidentem, et iterum in Orientem subito ; tunc quaero, cujus coloris sit caelum . Si dicatur quod illius coloris, cujus nunc est : contra, quia solum est per totum ad medium circuli ab Oriente in Occidentem , et iterato ad Orientem. Si dicatur, quod sit coloris Solis : contra, quia quaelibet pars caeli esset ubi est alia ; igitur cum aliae partes caeli non coloratae ut Sol, sint plures et majores, sequitur quod caelum potius apparebit coloratum colore aliarum partium, quam colore Solis.

Sexto, quia si caelum posset circumvolvi una completa revolutione, eadem ratione posset bis circumvolvi in eodem instanti ; modo inimaginabile est quod bis fiat circulatio caeli, quin una fiat ante aliam ; igitur in instanti esset ante et post, quod est impossibile.

Septimo, quia si caelum circumvolverelur subito, probo quod non circumvolveretur, quia non haberet se aliter, quam prius.

Ad istas rationes respondetur. Ad primam dico, quod in motu subito non est inconveniens, quod subito et uniformiter pertranseatur spatium infinitum in tempore finito ; modo hoc negabitur de spatio, cujus quaelibet pars pertransitur successive ; in hac vero quaestione pono quod partes spatii pertranseantur subito, etsic non est inconveniens.

Ad secundam, negatur consequentia. Ad probationem dico, quod motus et magnitudo consimiliter dividuntur, loquendo de motu successivo ; quia non nisi motus successivus potest fieri virtute agentis naturalis.

Ad tertiam, concedo, sed ex hoc non sequitur, quod una pars sit extra aliam ; et ex hoc conceditur, quod idem sit in diversis locis.

Ad quartam, concedo quod velox, et tardum non dicuntur nisi de motu successivo , quia definiuntur tempore ; et sic de motu successivo illae definitiones sunt bonae.

Ad quintam, dico quod caelum colorantur colore medio.

Ad sextam, concedo, quod bis potest fieri revolutio caeli, tcr, vel quater sine hoc, quod una praecedat aliam.

Ad septimam, dico quod aliter se habet, sed hoc non potest percipi secundum differentiam mensurae, in qua fit revolutio, sed secundum differentiam situs partium caeli ad partes magnitudinis, circa quam volvitur.

Ad rationes principales. Ad primam, dico, quod non est possibile virtute alicujus agentis naturalis, quod aliquod mobile moveatur secundum motum continuum talis umbrae.

Ad secundam de alteratione, dico, quod non fit subito, et etiam in proposito intendimus de motu locali.

Ad tertiam de augmentatione, dico, quod ibi est resistentia, tam in motu alimenti, quam etiam in corruptione.

Ad quartam de generatione, dictum fuit in quinto.

Ad quintam, negatur consequentia ; ut patet super tertium, hoc ( ) verbum est connotat tempus, et non instans.

Ad sextam, concedo, quod motus videtur, etsi aliqua viiio fiat in instanti, illa esset alterius visibilis quam motus.

A NNOTATIONES

(a) Per potentiam supernaturalem possibile est, etc.Nota, quod (sustinendo tempus esse durationem, vel continuationem successivam motus ipsi motui inhaerentem, per quam formaliter dicitur continuus, et successivus et quod talis duratio,vel continuitas successiva motus realiter distinguatur ab entitate motus, atque adeo, quod sine implicatione contradictionis sit a motu separabilis) facile sustineri p osset motum posse fieri in instanti. Nam sicut substantia consistit in indivisibili, etiam a quantitate separata realiter sibi inhaerente, a qua formaliter dicitur quanta et divisibilis, ita si tempus separetur a motu, motus esset indivisibilis ; et hoc divisione opposita divisioni, quae est in partes sumptas secundum divisionem temporis, et ratio est, quia successio est relatio partis prioris ad partem posteriorem fundata in tempore mensurante unam partem motus, et terminata ad partem temporis mensurantis aliam partem motus ; atque adeo sicut posita quantitate in duabus substantiis statim consurgit relatio aequalitatis, vel magnitudinis, et parvitatis, et ea ablata, statim etiam aufertur talis relatio , ita etiam posita una parte motus in una parte temporis, et alia in alia parte temporis, statim ponitur relatio partis prioris ad partem posteriorem, ita ut ea ablata inter partes motus, non sit prioritas aut posterioritas.

Ex .quibus sequitur primo, quod non implicat contradictionem motum fieri in instanti, cum omnes paries ejus possint esse in instanti. Sequitur secundo, quod non implicat contradictionem motus esse sine tempore, nec omnes partes motus simul esse in eodem instanti. Quod autem motus posset fieri in instanti, et sine tempore, patet primo, quia motus, et tempus realiter distinguuntur, nec motus dependet a tempore in genere causae intrinsecae ; imo, secundum multos, non est nisi unum tempus, et illud est passio primi motus ; cum ergo non sit impossibile, cessante primo motu, alium motum fieri, sicut superius patuit, sequitur, quod secundum eos oportet dicere motum posse fieri sine tempore, quamvis non sit verum, quod dicunt tantum esse unum tempus omnium temporalium. Posset etiam probari ; quia successio in motu non provenit nisi ex resistentia : cum ergo virtuti divinae, quae est infinita, non possit aliquid resistere, sequitur, quod poterit movere per instans, et sine successione, si velit ; prima tamen responsione^videtur conformior. (b) Hoc verbum est connotat tempus. Nota, quod ista propositio, motus est, babel duplicem intellectum : unum quod nunc sit mensura actus designati, et illo modo est falsa ; quia motus instanti non mensuratur. Alium intellectum potest habere, quod nunc dicat mensuram compositionis praedicati cum subjecto, vel hujus veritatis praedicati ad subjectum, et isto modo est vera: nam in omni propositione vera de praesenti, praedicatum unitur subjecto pro instanti indivisibili, ita ut ejus veritas mensuretur instanti indivisibili : non tamen oportet, quod actus designatus per praedicatum mensuretur indivisibili ; sed ista stant simul, quod actus designatus mensuretur tempore, et tamen quod in instanti uniatur praedicatum subjecto.