EXPOSITIO TEXTUS

Quoniam (1) autem tempus. Hoc est quartum capitulum hujus tractatus, in quo Philosophus determinat de tempore per comparationem ad ea, quae sunt in tempore. Et primo ostendit, qualiter motus est in tempore. Secundo, qualiter quies. Tertio, quae entia sunt in tempore, et quae non. Secundum ibi : Quoniam autem tempus. Tertium ibi : Quare quaecumque. Primo praemittit suppositionem. Secundo prosequitur, ibi : Et est motum in tempore esse. Suppositio est ista, quod tempus est ( ) mensura motus : et hoc per istum modum, quia de tempore oportet accipere aliquam partem denominatam et notam, cujusmodi est una hora, quae est ortus vigesimae quartae partis aequinoctialis : et tunc per illam partem saepius replicatom mensurabimus totum motum, quemadmodum per cubitum saepius replicatum mensuramus magnitudinem.

Et est motum in tempore esse. Prosequitur, et primo ostendit, qualiter motus, et res permanentes sunt in tempore. Et primo facit hoc. Secundo infertcoroI-larium ibi : Quoniam autem numerus tempus est. Primo ponit conclusiones. Secundo determinat, ibi : In tempore enim esse. Prima conclusio est ista: Motum esse 2) in tempore non est aliud, quam motum mensurari tempore. Secunda est, quod alias res a motu esse in tempore, non est aliud, quam esse ipsarum mensurari tempore, ita ut per tempora cognoscatur, quantum illa sunt, vel quantum durant.

In tempore enim esse. Hic declarat distinguendo, dicens, quod aliquid potest dici esse in tempore tripliciter : uno modo quia est, quando tempus est. Alio modo, quia dicimus ipsum esse in tempore, quemadmodum dicimus aliquid esse in numero, et hoc dupliciter : Uno modo, quia est in numero tanquam pars numeri, vel passio attributa numero : et secundo modo dicitur aliquid esse in numero, quia mensuratur numero.

Quoniam autem numerus. Declarat ista membra, dicens, quod sicut ( ) unitas est in numero tanquam pars, ita nunc est in tempore tanquam pars in toto, quemadmodum dicimus, quod dies est in anno ; sed aliae res sunt in tempore tanquam in illo, quo mensurantur.

Manifestum (3) autem. Ostendit, quod nihil est in tempore primo modo, scilicet quod nihil est in tempore, ex eo quod est, quando tempus est. Probatur, primo dupliciter, quia nihil est in loco, ex eo quod est, quando locus est ; necin motu, ex eo quod est, quando motus est; igitur nihil est in tempore ex eo quod est, quando tempus est. Consequentia tenet per simile ; et antecedens apparet : quia sic omnia essent in motu et in loco. Secundo, si sic, sequeretur, quod quaelibet res esset in quolibet, et quod caelum esset in grano milii, quod est falsum. Et patet consequentia, quia aliquid dicitur esse in alio, ex eo quod est, quando illud aliud est, modo quodlibet est, quando quodlibet aliud est.

Quoniam (4) autem estin numero. Infert tria corollaria : Primum est, quod omne illud quod est in tempore, exceditur a tempore, scilicet a duobus extremis, ante et post. Probatur, quia omnia existentia in tempore, necesse est contineri sub tempore, sicut omnia existentia in loco necesse est contineri sub loco ; et sicut locus excedit locatum, capiendo locum pro corpore locante, ita etiam tempus excedit illud, quod est in tempore. Secundum corollarium est, quod entia, quae sunt sub tempore, patiuntur a tempore. Probatur primo, ex usu loquendi. Unde consuevimus dicere, quod tempus facit tabescere, et senescere omnia quae sunt sub tempore, et est causa oblivionis ; ideo ( ) potius solemus dicere, quod tempus est causa mali, quam boni. Secundo, patet corollarium, quia illud, quod est per se causa corruptionis illorum quae sunt sub tempore, est causa quare entia sub tempore patiuntur : sed tempus est per se causa corruptionis, quia tempus est caelum continue motum, quod alterat res naturales a dispositionibus sibi convenientibus, secundum naturam, et tandem facit corruptionem. Tertium corollarium, quod illa quae semper (d) sunt, secundum quod semper sunt, non sunt in tempore. Probatur quia tempus non excedit esse ipsorum, nec esse ipsorum est sub tempore sicut mensuratum sub mensura : cujus signum est quod hujusmodi nunquam patiuntur a tempore plus, quam si non essent in tempore.

Quoniam autem (5) tempus. Hic ostendit qualiter quies est in tempore ; et est ista conclusio, quod quies est in tempore sic, quod mensuratur tempore, eo modo quo motus, et res permanentes : et primo praemittit, quod non omne immobile quiescit ; sed illud, quod privatum est motu, et aptum natum est moveri. Tunc arguitur sic : motus mensuratur tempore ; igitur et quies. Antecedens patuit prius ; consequentia probatur, quia mensurari tempore non est aliud, quam cognosci per tempus, quantum est : modo motus, et quies sunt privative opposita ; et privatio cognoscitur per habitum, sed motus cognoscitur quantus est, per tempus , quia mensuratur tempore ; igitur similiter quies mensuratur tempore.

Mensurabit autem tempus id, etc. Infert quod motus et quies. secundum suas ( ) rationes absolutas non mensurantur tempore ; quia per tempus non cognoscitur, quod motus est, et quae sit ratio motus ; sed per tempus cognoscimus quantus fuit, scilicet motus et quies, ita ut tempore cognoscatur quantitas durationis motus, et quietis.

Quare (6) quaecumque neque moventur. Infert,quae sunt in tempore, et quae non : et est primum dictum, quod illa, quae neque moventur, neque quiescunt, non sunt in tempore. Probatur, quia esse in tempore, est mensurari tempore : modo tempus est mensura motus et quietis. Secundo infert, quod illud, quod (O nunquam est, non mensuratur tempore : quia non esse ipsius non potest excedi a tempore, eo quod semper non est. Tertio, quod ex quo tempus est mensura aliquorum per se ut motus, et aliorum per accidens, scilicet quietis , manifestum est, quod omnia illa quorum esse mensuratur tempore, nata sunt moveri vel quiescere. Quarto, quod omnia generabilia et corruptibilia, et universaliter omnia, quae aliquando sunt et aliquando non sunt, necesse est esse ipsorum mensurari tempore. Probatur, quia tempus excedit esse ipsorum, ideo mensurat ipsum. Quinto, quod tempus est mensura eorum, quae non sunt : verbi gratia, eorum, quae non sunt, quaedam sunt futura, et quaedam sunt praeterita, et istarum non esse mensuramus, postquam fuerunt : verbi gratia, dicimus, mille anni sunt, quod Aristoteles fuit. Sexto, quod illorum, quae semper sunt, non est mensura : et patet pro tanto, quia esse ipsorum non potest mensurari tempore.

(-) Tempus est mensura motus. Nota, quod dupliciter aliqua mensurantur tempore : quaedam enim sunt quae tempore mensurantur, non solum quantum ad suam existentiam et durationem, sed etiam quantum ad id quod sunt, secundum suam essentiam et quidditatem. Quaedam vero quae mensurantur non quoad quidditatem, sed quoad durationem. Alia sunt, quae neutro modo mensurantur tempore, ut Deus et Intelligentiae. Primi generis sunt motus ; tempus enim est mensura motus, id est, ejus quidditatis, et ipsius moveri, id est, durationis motus. Et ratio est, quia quidditas, et essentia motus est esse ens successivum. Est autem tempus mensura motus, quemadmodum cubitus est mensura panni vel stadii : metitur enim unam partem aliquotam, quae aliquoties sumpta facit totum : ita tempus mensurat motum, determinando unam particulam motus, quae aliquoties sumpta reddit totum : velut una hora temporis mensurat vigesimam quartam partem motus unius diei, quae vicies quater multiplicata facit motum totius circuli diurni. Secundi generis sunt, quae non mensurantur tempore secundum quidditatem, quia non sunt entia successiva, sed permanentia, ut homo,lapis, et similia, nec etiam secundum eorum quantitatem. Nam, quantus sit homo non mensuratur tempore, sed palmo aut cubito, sed quantum ad durationem. Tempus ergo primo et per se est mensura motus, aliorum au tem ratione motus, id est, ^quatenus mobilia sunt. Unde quia quidditas hominis, aut lapidis non est successio, existentia autem, et duratio illorum consistit in motu et successione, ratione illius sunt in tempore.

(b) Sicut unitas est in numero tanquam pars. Nota, quod unum repertum in numero est duplex: quoddam est quod consequitur generaliter omnem numerum, sicut propria passio sequitur suum subjectum. Ita enim quamlibet speciem numeri consequitur sua propria unitas, sicut propria passio suum proprium subjectum. Unde sicut unitas in generali consequitur ens in generali; ita determinata unitas determinatum numerum, et etiam ipsum numerum in generali, et haec unitas non est principium numeri, sed magis e converso : quia numerus est subjectum talis passionis ; modo nulla passio est principium sui subjecti, cum sit posterior, sed potius e converso. Alia est unitas, quae non consequitur sic numerum, sed praecedit omnem numerum naluralUerjethaec est duplex : Altera est alicujus divisibilis, ex cujus divisione aliquo modo causatur numerus ; et ista non est per se principium numeri, sed per accidens : quia hujusmodi unitas corrumpitur ad generationem numeri : nam secundum quod continue crescit numerus, sic continue decrescit, vel corrumpitur.illud unum, ex cujus divisione fit numerus. Altera vero est unitas abstrahens a divisione, et indivisione, licet utrumque possit sibi accidere, ad quam terminatur divisio praecedentis unitatis : et ista est per se. Haec etiam unitas est aliquo modo numerus, et aliquo modo non ; potest dici numerus quatenus numerus sumitur generaliter pro omni mensura discreta permanente, nam hoc pacto prima unitas est primus numerus: at non potest dici numerus,quatenus numerus sumitur specialiter pro mensura permanente divisibili et discreta : quia hoc modo accipiendo numerum, primus numerus est numerus binarius ; et ex hoc intelligitur id quod Philosophi antiqui loquentes de numero, dicebant, primum numerum esse unitatem, et alii dualitatem ; utrique enim verum dixerunt, accipiendo numerum diversimode, ut dictum est.

Ex his dico, quod sicut aliud est subjec^ tum accidentis, aliud ipsum accidens , ita aliud est esse intrinsecum subjecto, et aliud accidenti ; vel aliud est esse partem subjecti, et aliud est esse partem accidentis ; et aliud hujus, et aliud illius unitas; atque adeo unitas, quae est principium numeri, non est pars numeri, ut numerus est accidens de genere Quantitatis, sed est aliquid subjecti nummuiumerus enim est quoddam accidens fundatum super unitates,sicut unitas fundatur super quantitatem continuam. Quod autem unitas non sit pars numeri, probatur, quia pars intrinseca rei semper est ejusdem generis cum suo toto, cujus est pars ; sed unitas, quae est principium numeri, non semper est ejusdem generis cum ipso numero, quia unitas lapidis non est ejusdem generis cum numero : ergo, etc.

(c) Patitis solternus dteers, quad tempus est causa matt. Nola, quod tempore res labefiuntjid est,pulrefiunt aut marcescunt el senescunt, et homines rerum obliviscuntur : tabeflunL quidem res inanimalaesenescunt res omnes animatae, et homines rerum obliviscuntur. Et quamvis tempus vernum videatur esse causa germinationis, et novitatis contra senectutem, ac floriditalis arborum contra tabem ; cum enim pulchriores sint adolescentes quam infantes, et pueri, videtur tempus esse in causa; sapientia etiam atque scientia major est in sene, quam in juvene, atque adeo tempus est scientiae causa contra oblivionem, tamen non est tempus causa per se nisi corruptionis : quia se solo ex natura sua est directe illius causa, nam eo ipso, quod est mensura motus, facit res elongari a suis principiis : et per hunc modum est per se causa corruptionis, non obstante, quod sunt etiam aliae corruptionis causae, quas Aristoteles non ne. gal. Caeterum tempus non est directe se solo, et ex natura sua causa perfectionis, sed concomitanter. Nam causa scientiae non est certe tempus, sed magister, ingenium, et experientia, quae sunt in tempore ; el in hoc sensu vulgo fertur tempus multa docere, et pariter generationis, et augmenti rerum, et pulchritudinis, non tempus, sed Sol cum causis secundis, quae sunt in tempore, sunt directe causa,

(d) Illa quae semper sunt, secundum quod semper sunt, etc. Nota, quo.l contra hoc dictum Aristotelis videtur esse, quod motus caeli, quamvis sit perpetuus, nihilominus est in tempore, utpote, cum sit ejus mensura, imo tempus proprie est accidens illius regularissimi motus, vel saltem pro^ pria passio ejus. Huic objectioni respondet Aristoteles dicens, Sempiterna non esse in tempore, quatenus sempir sunt, id est, quantum ad eorum esse, et durationem, cui non obstat eorum accidens, id est, motum caelorum esse in tempore : nam quamvis ex natura sua sit perpetuus, ut tempus, nihilominus quia sua essentia consistit in successione prioris et posterioris, potest numerari per horas et dies.

( ) Motus, et quies secundum suas rationes absolutas non mensurantur tempore. Nota, quod mobile non mensuratur simpliciter tempore secundum quantitatem mobilis, sed secundum quantitatem et durationem motus : non enim tempore mensuratur quidditas, aut quantitas, aut qualitas hominis, sed mensuratur quantus sit eorum motus aut quies, aut existentia et duratio. Cum ergo inquit Aristoteles quod motus, et quies non mensurantur tempore secundum suas rationes absolutas , vult dicere, quod tempus non mensurat illud quod movetur, vel quiescit, quantum ad id, quod est, neque quantum ad suam quantitatem, sed quantum ad quantitatem sui motus vel quietis.

(f)Illul quod nunquam est,non mensuratur tempore. Nota quod per ea, quae nunquam sunt, intelligit Aristoteles impossibilia, ut diametrum esse commensurabilem costae : haec autem impossibilia non possunt tempore mensurari, quia nihil est in tempore, nisi cui aliquando inest moveri, et hujusmodi. Unde notanter dictum est, quae sunt impossibilia. Quia non entium quaedam sunt, quae aliquando fuerunt, ut Homerus , et talia quidem mensurantur quidem tempore ; aliqua erunt, quae nec sunt, nec fuerunt, ut Antichristus, et ipsa etiam tempore mensurantur. Alia vero sunt quae nunquam sunt, et quorum opposita per semper sunt. Diametrum enim esse com mensurabilem costae nunquam est, sed suum oppositum semper est, scilicet diametrum esse costae commensurabilem. Asymmetrum enim esse diametrum semper est, et non erit hoc in tempore : quia veritates propositionum ubi praedicatum est de essentia subjecti, vel proprium ejus, hoc est, veritates primi et secundi modi, sunt sempiternae, adeoque, si nullus fuisset mundus et tempus, adhuc fuissent verae, atque ita non sunt in tempore, sed semper ex necessitate : et etiam symmetrum esse costae nunquam erit in tempore, quia non est factu possibile. Alia vero quorum contraria non sunt semper, sunt in tempore, sicut sua contraria , ut Antichristum non esse, Lunam non eclipsari, hominem dormire, contingunt in tempore, quia eorum contraria non semper sunt.