EXPOSITIO TEXTUS

Si igitur (1) Praedicamenta divisa sunt. Hoc est tertium capitulum, in quo Philosophus determinat de speciebus motus : et primo proponit in quibus est motus. Secundo ostendit in quibus non est motus : et tertio regreditur ad ostendendum, quod in illis est motus, de quibus proposuit ante. Secundum ibi : Secundum Substantiam autem. Tertium ibi: Quoniam autem neque substantis. Primo dicit, quod ex quo sunt plura Praedicamenta, ut dictum est in 3. lib. Physic. text. 3. et 5. Metaph, tert. 14. de quibus enumerat aliqua inlittera,necesse est, quod in tribus Praedicamentis inve. niatur motus, scilicet in Quantitate, Qualitate, et Ubi.

Secundum (2) substantiam autem. Hic ostendit in quibus non est motus : et primo ostendit, quod ad Substantiam non est motus. Secundo, quod nec ad Ad aliquid. Tertio, quod nec in Actione, nec in Passione. Secundum ibi : Neque ei quod ad aliquid. Tertium ibi : Xeque agentis,aut patientis. Prima conclusioest quod ad Substantiam non est motus. Probatur : quia omnis motus est de contrario in contrarium, ut patuit in praecedenti capitulo ; sed Substantiae nihil est contrarium , igitur ad Substantiam non est motus. Sed objicitur, primo de motu caeli, qui est ab eodem in idem. Secundo, quia in Praedicamentis dicitur, quod quantitati nihil est contrarium : igitur si ad Substantiam non fit motus, eo quod Substantiae nihil est contrarium, sequitur quod ad quantitatem non est motus : quia quantitati nihil est contrarium. De istis, et aliis difficultatibus circa istam rationem videbitur in quaestionibus.

Nequa ei quod ad aliquid. Ponit secun dam conclusionem, quod in Ad ( ) aliqui non cst motus. Probatur, quia ad illud non est motus quod acquiritur in aliquo quiescente ; sed Ad aliquid, seu relatio acquiritur in aliquo, ipso quiescente ; igitur in ad aliquid non est motus. Major patet, quia illa lispositio, ad quam est motus, si acquiratur in aliquo, necesse est illud, in quo acquiritur moveri. secundum illam dispositionem. Et minor probatur : nam si Socrates nunc sit dexter Platoni, et Plato moveatur quiescente Socrate, tunc Socrates elficitur sinister, ipso non moto.

Neque ajentis, aut patientis. Ponit tertiam conclusionem. Secundo declarat majorem suae probationis ibi : Primum quidem. Tertia conclusio est ista : Ad actionem, et passionem ( ) non est motus. Probatur, quia ad nullum motum est motus ; sed omnis actio est motus, vel mutatio : igitur ad nullam actionem, vel passionem est motus ; et hujus rationis Aristoteles supponit minorem.

Primum quidem. Hic probat majorem dictae rationis : et primo ostendit qualiter ad aliquid, vel in aliquo potest esse motus diversimode. Secundo de unoquoque ponit conclusiones ibi : Sed neque hoc passibile est. Dicit igitur, quod ad motum esse motum potest intelligi dupliciter : uno modo quod motus sit subjectum motus, ut quemadmodum move turdealbo in nigrum, aut calefit, vel frigefit ; ita etiam motus moveatur, aut calefiat, aut frigefiat. Alio modo, quod ad motum sit motus tanquam ad terminum, ita ut unus motus sit terminus alterius.

Sed neque (3) hoc possibile est. Hic ponit conclusiones ; et primo ostendit, quod ad motum non ( ) est motus tanquam ad terminum : secundo ostendit, quod ad motum non est motus tanquam ad subjectum : et tertio ostendit, qualiter ad motum sit motus. Secundum ibi : Amplius ejusdem est. Tertium ibi : Omnino autem, quoniam movetur omne. Est igitur conclusio quarta : ad motum non est motus tanquam ad terminum. Probatur quadrupliciter: Primo, inductione : quia generatio non est ad motum aliquem tanquam ad terminum, imo est ad rem permanentem, scilicet ad esse alicujus rei : et similiter corruptio est ad non esse alicujus rei, et ita inducendo in aliis motibus, et mutationibus.

Similiter autem. Secunda ratio est: si motus esset motus tanquam termini, tunc esset processus in infinitum in mutationibus : nam si sanatio esset ad aliam, eadem ratione, illa alia ad aliam , et sic in infinitum , et per consequens quae mutarentur unica mutatione, mutarentur ad quamlibet, quod est impossibile ; quia aliquando contingit mobile quiescere.

Et amplius. Tertia ratio, quia si una mutatio sit ad aliam mutationem tanquam ad terminum, tunc non posset esse ad quamlibet indifferenter, sed determinate ad suam oppositam, ut sanatio ad aegritudinem, igitur cum sanatio sit ad sanitatem tanquam ad terminum, et cum hoc per te est ad aegrotationem, cujus terminus est aegritudo, igitur sanatio simul est ad sanitatem, et aegritudinem, sicut ad terminos contrarios, quod est impossibile.

Amplius (4) autem. Ponit quartam rationem : quia si mutatio esset ad mutationem, (d) et illa ad aliam, sequeretur quod nulla esset mutatio ; consequens implicat, scilicet quod aliqua sit mutatio ad aliam mutationem, et tamen quod nulla sit mutatio. Consequentia probatur : quia si una sit mutatio ad aliam, et illa ad aliam, et sic in infinitum, tunc sunt illae infinitae mutationes ordinatae ad invicem : igitur cum infinitis non sit dare primum, neque ultimum, sequitur quod non est dare aliquod intermedium.

Amplius (5) ejusdem est motus. Hic probat quintam conclusionem, scilicet, quod ad motum non sit motus, nec ad mutationem mutatio tanquam ad subjectum. Probatur quinque rationibus. Secunda ibi : Amplius oportet. Tertia ibi : Et rursus aliquid. Quarta ibi : Simul alitem, et quomodo erit ? Quinta ibi : Amplius sit res species motus. Prima ratio est : quia si motus esset subjectum motus, sequeretur quod motus esset subjectum corruptionis : consequens est falsum, quia tunc motum quiesceret,et illud quod generatur corrumperetur, quod est falsum. Consequentia probatur, quia motus, et quies opponuntur privative, et per consequens habent fieri circa idem.

Amplius (6) oportet. Secunda ratio, quia videmus in omni motu, quod est subjectum motus, esse alterum a motu, ut homo, qui movetur, aut corpus, aut aliquid hujusmodi.

Et rursus (7) aliquid. Tertia ratio, quia si motus esset subjectum motus, eadem ratione illius alterius motus esset aliud subjectum, et sic in infinitum, quod est impossibile, quia tunc essent motus infiniti ad invicem ordinati.

Simulantem, et quomodo erit. Quarta ratio, sequeretur quod doctrinatio esset subjectum doctrinationis, et generatio subjectum generationis : consequens est falsum, quia idem non est subjectum sui ipsius, etiam quia anima est subjectum doctrinationis. Et consequentia probatur, quia non videtur cujus alterius motus doctrinatio possit esse subjectum, quam doctrinationis.

Amplius si (8) tres species motus. Quinta ratio, quia tres sunt species motus, ut dictum fuit prius ; tunc quaero utrum quilibet illorum indifferenter possit esse subjectum alterius, vel unus motus determinatus alterius motus determinati, et utrumque apparet impossibile.

Omnino autem quoniam movetur omne. Hic ostendit qualiter possit concedi, quod ad motum sit motus, dicens, quod tripliciter dicitur aliquid moveri, ut dictum fuit in principio hujus quinti: Uno modo, secundum partem. Secundo modo secundum accidens. Tertio modo per se, et primo. Tunc dicit, quod si aliquo modo debeat concedi, quod mutatio sit subjectum mutationis, hoc est secundum accidens : modo de illis, quae competens mobili secundum accidens, non est nostra consideratio, ideo dimissa erant prius.

Quoniam autem (9) neque substantiae. Hic ostendit in quibus generibus invenitur motus : et primo facit hoc. Secundo. ostendit qualiter in unoquoque illorum generum motus invenitur. Tertio, reducit motum, qui est de minus ad magis, vel e contra in eadem specie ad motum, qui est de contrario in contrarium : et quarto, determinat de immobili, quod opponitur motui. Secundum ibi : Motus igitur secundum qualitatem. Tertium ibi : Quae autem in specie. Quartum ibi : Immobile autem est. Est igitur sexta conclusio ista, quod solum in Quantitate, Qualitate, et Ubi invenitur motus. Probatur, quia in istis generibus est perfecta contrarietas : igitur cum omnis motus sit de contrario in contrarium, sequitur quod in quolibet istorum generum inveniatur motus, et non invenitur ia aliis Praedicamentis, ut probatum est prius: igitur solum invenitur in istis. Sed (a dubitatur, quare non facit mentionem de Situ, Habitu, et Quando ? Respondetur de Situ, quod pro tanto non facit mentionem de Situ, eo quod Situs non acquiritur vel deperditur, nisi consecutive ad aliquem motum localem ; et ideo licet in illis tribus generibus reperiatur motus, tamen motus reperti in istis tribus generibus sunt consecuti ad alia genera. Item de Habitu, quia Habitus est eorum, quae sunt adjacentia circa corpus, aut circa partes corporis, qui non acquiritur nisi consecutione ad aliquem motum localem, nec etiam deperditur. Item, Quando est tempus : modo tempus est motus, ut patet 4 hujus, et ad motum non est motus, ut jam probatum est.

Motus igitur secundum qualitatem. Hic (i) ostendit qualiter in quolibet dictorum trium generum invenitur motus, dicens, quod motus ad qualitatem appropriato nomine vocatur alteratio ; et dico notanter appropriato, quia quilibet motus dicitur ab aliter se habere, et sic est nomen commune cuilibet motui, licet approprietur motui ad Qualitatem. Sed motus ad Quantitatem non nominatur uno nomine, sed denominatur augmentatio vel diminutio. Motus autem aecua lum locum, non habet aliquod nomen commune ; vocatur tamen latio, sed hoc est improprie, quia proprie loquendo latio solum dicitur de illo, quod movetur motu vehitionis, sicut quando homo movetur in navi.

Que (10) autem in eadem specie. Hic reducit motum, qui est de minus ad magis, vel e contra in eadem specie, ad motum de contrario in contrarium : et ponitur ista conclusio, quod omnis motus, qui est de minus ad magis, vel e contra, est de contrario in contrarium. Probatur, quia illud dicitur minus tale, quod magis habet de contrario ; et magis tale, quod minus habet de contrario ;igitur omnis motus, qui est de minus ad magis, vel e contra in eadem specie est de contrario in contrarium.

Immobile autem est. Hic determinat de immobili, dicens, quod aliquid dicitur immobile tripliciter : uno modo, quia omnino impossibile est ipsum moveri, vel mutari ; et sic Deus est omnino immobilis. Alio modo dicitur immobile, quod vix movetur, vel in multo tempore parum movetur, aut quod incipit moveri ; et tale non dicitur proprie immobile, sed graviter mobile. Tertio modo dicitur immobile, quod aptum natum est moveri, et de facto non movetur, scilicet in mensura, qua natum est moveri ; et hoc tangit per hoc, quod dicit. Tunc cum aptum natura est, et ubi et quomodo, et dicit tunc pro tanto , quia licet caelum non moveatur in instanti, eo quod in lans non est mensura, qua caelumnatu A est moveri, et quia terra non est locus, in quo caelum natum est moveri : et die t sic ad denotandum qualitatem motus, et ideo licet caelum non moveatur motu recto, propter hoc tamen non sequitur quod quiescat a motu recto , quia non est natum moveri tali motui