EXPOSITIO TEXTUS

Dignum autem (1) consideratione.Hoc est sextum capitulum hujus tractatus, in quo Philosophus ostendit qualiter tempus est, et qualiter est unum ; et dividitur,quia primo ( ) movet duas dubitationes. Secunda ibi : Dubitauerit autemaliquis. Primo, movet dubitationes ; secundo solvit, ibi : Aut quia ipsius motus. Primo, solvit primam. Secundo, secundam ibi : Utrum autem cum. Pro solutione secundae ponit conclusionem, quod in omnibus rebus naturalibus invenitur tempus, quia in omnibus ( ) mobilibus invenitur tempus ; sed omnes res naturales sunt mobiles: ergo,etc. Major patet, quia omne mobile aut semper movetur, et tunc motus ipsius tempus potest esse mensura saltem quantum ad partem, si quandoque movetur, et quandoque quiescit, tunc tom motus ipsius, quam ejus quietis tempus potest esse mensura secundum se totum ; et minor nota est ev secundo hujus, text.4.

Utrum autem cum (2) non sit anima. Solvit primam dubitationem per duas conclusiones : Prima est, si impossibile esset animam esse, impossibile esset tempus esse.Probatur: quia si ( ) impossibile esset numeratum esse, impossibile esset numerum, aut numerabile esse ; , sed omne numerans est anima. Secunda conclusio : licet anima non sit, adhuc tempus est, dum tamen sit possibile animam esse. Probatur, quia dato quod anima non sit et possit esse, adhuc motus ille, qui est tempus, vel qui consequitur tempus, est mensurabilis ab anima : verH ? latia, dato quod nullum comburens esset, attamen bene esset aliquod combustibile ; sed posito quod nullum comburens possit esse,tunc nullum combustibile posset esse, et sic est in proposito : quia tempus, licet ( ) actu non numeretur ab anima, tamen numerabile est, et ex eo quod est numerabile, dicitur tempus.

Dubitaverit (3) autem aliquis. Hic movet secundam dubitationem. Secundo, revertitur ad declarandum quoddam dictum ibi ; Dicitur autem recte. Dubitatio est ista, cujus et qualis motus tempus est numerus, utrum cujuslibet, vel alicujus sic, et alicujus non : et ponit duas solutiones : secundam ibi, Quoniam autem est loci mutatio. Item, primo ponit solutionem. Secundo replicat ; et tertio solvit dubitationem. Secundum ibi : Alterum igitur tempus erit. Tertium ibi : Si enim sint hi canes : est conclusio ista, quod cujuslibet motus tempus est numerus. Probatur,omnis motus mensuratur tempore, ut probatum est prius : igitur cujuslibet motus tempus est numerus seu mensura, quia non intelligimus aliud per tempus esse numerum motus, quam quod motus sit in tempore, et mensuretur tempore.

Alterum igitur tempus erit. Hic replicat, quod non cujuslibet motus tempus est numerus, cum simul sint multi motus, et numerus sit idem rebus numeratis, sequitur quod simul erunt diversa tempora, quod est falsum, quia idem est annus mihi, ettibi.

Si enim sint hi canes. Hic dictam dubitationem solvit per duas conclusiones: Prima est, quod omnium ( ) motuum simul existentium, et aequalium secundum durationem est idem tempus. Probatur, quia diversorum secundum speciem, et separatorum ab invicem, bene est idem numerus : igitur et motuum simul existentium bene est idem tempus, non obstante quod unus illorum motuum sit velocior alio, vel quod unus sit motus augmentationis vel alterationis, et alter motus localis. Et antecedens patet : quia idem est numerus decem canum, et decem equorum. Et tenet consequentia : quia sicut numerus est mensura illorum, quae numerantur, ita tempus est mensura motuum.

Secunda conclusio est ista : Motuum non simul existentium non est idem tempus. Probatur : quia non est idem tempus prius et posterius ; sed motuum non simul existentium unus est prior, et alter posterior : ergo, etc. Notandum circa hoc, quod Aristoteles dicit eumdem esse numerum decem canum, et decem equorum, quod ibi non accipitur numerus pro actu animae, quia alio actu animae numeramus canes, et alio equos. Similiter non accipitur pro rebus numeratis, qui sunt canes et equi, quia certum est quod nulli canes sunt equi, ideo accipitur ibi numerus pro numero numerato, quo numeramus canes et equos, ut si numeremus eos per digitos, aut labas.

Quoniam (4) autem est loci mutatio. Hic ponit secundam solutionem, quae specificat primam ; et ponitur ista conclusio: Tempus est primus motus, scilicet motus circularis caeli ; et primo eam probat ratione. Secundo, signis et auctoritatibus ibi : Quapropter et videtur. Conclusio probatur sic : quia illud est tempus, quo mensurantur omnes motus ; sed motu caeli mensurantur omnes motus : igitur motus caeli est tempus. Major est nota : quia hoc fuit probatum prius esse proprium tempori, ut patet per definitionem temporis ; et minor patet, quia motus caeli saltem secundum partem minorem, ut annus mensuratur per diem, dies per horam, et sic de aliis. Similiter patet de aliis motibus, quia per hoc, quod cognoscitur quantitas temporis motus caeli, cognoscitur quantitas durationis aliorum motuum.

Si igitur primum mensura. Probat secundo conclusionem per tria, in quibus motus caeli convenit cum mensura. Unde de ratione mensurae est, quod sit proxima, id est, ejusdem generis cum rebus mensuratis : verbi gratia, longitudo mensuratur longitudine, pondus pondere, et ita de aliis. Ideo dicit (t) Aristoteles 10. Metaph. text. 4. quod unum mensuratum est plures mensurae. Secundo, de ratione mensurae est quod sit regularis. Et tertio, quod sit nola, alias enim per ipsam non posset cognosci mensuratum : modo ista tria conveniunt motui caeli. Prima, quia motus caeli est primus in genere motuum : modo rationabile est, quod primum in unoquoque genere sit mensura aliorum ejusdem generis. Secundo, quia motus caeli est regularissimus : quia nec augmentatio, nec alteratio est adeo regularis sicut motus localis, et tamen motus caeli omnium motuum localium est regularissimus. Tertio, motus caeli est notissimus, scilicet apud omnes, licet apud aliquos aliquis motus alicui homini sit magis notus, tamen apud omnes homines nullus est adeo notus. Ex quibus sequitur, quod motus caeli est mensura aliorum motuum, et per consequens motus caeli est tempus.

Propter hoc autem. Hic declarat dictam conclusionem auctoritatibus antiquorum. Primo, huic conclusioni concordant dicentes, quod tempus est motus sphaerae, quia tempus est motus sphaerae caelestis, quo alii motus mensurantur : et tempus mensuratur illo motu, secundum signum, quia propter hoc quod tempus est motus circularis caeli, dicunt populares res humanas, id est, temporales, venire secundum circulum, eo quod mensuratur tempore, oportet quod tempus sit circulus, seu motus circularis. Et subdit, quod metra, seu multae mensurae sunt unum mensuratum, eo quod totum est suae partes : verbi gratia, multae partes unius revolutionis sunt una revolutio tota, et multae ulnae sunt una tota longitudo.

Dicitur (5) autem recte. Hic declarat quoddam dictum, scilicet, quod idem sit numerus equorum et canum, scilicet decem ; et totum stat in hoc, quod equi, et canes (g) conveniunt specie, et licet non conveniant specie de genere Substantiae,tamen bene conveniunt specie de genere Quantitatis discretae. Explicit expositio 4. libri Physicorum,Deo.gratias.