ANNOTATIONES

(a) Tempus est successio, sive consistit in successione. Nota , quod tempus propter sui minimam entitatem, est nobis valde immanifestum. Unde D. August. 11. Confes. cap. 11. dicit, Domine usque nunc nescio quid sit tempus. Ideo ut haec perdifficilis difficultas elucescat, dico primo, quod tempus non est sine motu : quod Aristoteles text. 97. probat, quia tempus non cognoscimus sine motu ; cum enim partes temporis non sint permanentes, sed solum habeamus nunc praesens, instans videlicet, quod partes temporis continuat, et tcmpus non possit cognosci,nisi hujusmodi instans transeat ; nescimus autem tale instans transisse nisi per motum : ergo non cognoscimus tempus sine motu, neque est sine motu. Quod autem ignoremus tempus transisse nisi per motum, patet in dormiente, qui ignorans motum, ignorat et tempus transisse. Item, neque motus est sine tempore, quia non cognoscitur sine tempore ; dato enim casu, quod quis magna delectatione studeat, transit quidem tempus, existimatque nullum transisse, cum autem audit horologium, cognoscit tunc motum fuisse plusquam putarat, quia lot horas studuit ; nunquam ergo tempus est sine motu,neque motus sine tempore, atque adeo tempus est successio, vel in successione consistit.

Dico secundo, quod tempus est quid continuum : quia quod movetur prius est praesens uni loco secundum unam partem, quam secundum aliam, quod enim movetur a quodam, in quoddam movetur ; omnis autem magnitudo movetur : ergo prius est praesens uni loco secundum unam partem, quam secundum aliam. Tunc ultra, omnis magnitudo est continua ; ergo in magnitudine continua, quando movetur, prius est una pars praesens uni loco, quam alia : ergo etiam motus, quo movetur, est quid continuum, quia mobile movetur per spatium continuum : ergo etiam tempus est quid continuum, quia tempus non est sine motu.

Ex hoc sequitur, quod tempus est per se quantitas ; tum quia habet partem extra partem, ut praeteritum, praesens, et futurum ; tum quia habet propriam extensionem, tum quia tempori conveniunt per se propriae passiones quantitatis, ut longum, et breve, et ratio mensurae tempori convenit, quae est ratio quantitatis. Sequitur secundo, quod tempus est per se quantitas continua: quia ejus paries copulantur ad unum terminum communem, nempe ad nunc, ul patet 4. hujus, text. 99. (b) Tempus est motus. Nota primo, quod tempus quadrupliciter potest capi, scilicet communiter ; et est duratio cujuscumque entis durabilis ingenerabilis, sive incorruptibilis, et sic aevum, et aeternitas sunt tempora. Secundo, proprie, et est duratio cujuslibet durabilis generabilis, et corruptibilis ; et sic omnia generabilia sunt in tempore, et solum illa. Tertio, magis proprie, et est duratio enlis successivi. Quarto propriissime, et est duratio primi mobilis, quod est mensura omnium aliorum motuum Nola secundo, motum quinque modis posse accipi : Primo, ut idem realiter cum eo, quod acquiritur ; hoc est, pro forma diminuta fluente de imperfecto ad perfectum ; et sic est in eodem Praedicamento cum termino ad quem : nam calefactio idem est quod calor ; et augmentatio idem est quod quantitas, quia, ut dicitur 3. Physic. motus nihil est praeter res, ad quas est motus. Secundo modo,accipiturut procedit ab agente, et sic appellatur actio, et ponitur inpraedidicamenlo Actionis. Tertio modo pro transmutatione, per quam terminus acquiritur, quae transmutatio recipitur in patiente, et sic dicitur passio, et ponitur in Praedicamento Passionis. Quarto, accipitur quatenus est imperfecta acquisitio termini, quae est propria consideratio motus, ut motus est, et sic 3. Physic. definitur, Motus est actus entis in potentia secundum quod hujusmodi ; et hoc modo motus non ponitur in aliquo Praedicamento : quia est ens imperfectum, et sic pertinet ad Postpraedicamenta. Quinlo,et ultimo modo potest accipi motus,ut est per se extensus et divisibilis, cujus partes copulantur quodam termino communi, quod 6. hujusi text. 24. appellatur mutatum esse, et in hac quinta acceptione motus est species Quantitatis continuae : nam, ut dicit Aristoteles 3. hujus, text. 37. motus est degenere continuorum, et 6. Physic. docet esse divisibilem in infinitum, quae divisibilitas, quae est passio quantitatis, si consideretur ut est successio quaedam motus penes moram est tempus : quia tempus est prius et posterius motus, quod quidem est mora ipsius motus.

Nota tertio, quod motus quidam est communis et primus ; et iste est motus primi mobilis, qui regulat omnem alium motum: alius est motus secundus particularis, ut motus particularium mobilium ; et cum tempus consequatur motum, est etiam duplex tempus : quoddam commune,et generale, cujuscumque motus particularis per assistentiam mensura, et motus primi mobilis mensura per inhaerentiam : quia solum ei inest tanquam subjecto, et nulli alteri, et istud est tempus correspondens primo motui primi mobilis. Aliud est tempus speciale, et particulare, quasi specialiter, et particulariter sumplum,el istud correspondet motui particulari,et sibi existenter inhaeret. Ex his:

Dico primo, quod tempus non est formaliter motus : quia motus est solum in eo, quod movetur, et ubi movetur, et quando movetur ; tempus autem ubique est in omnibus, quae mobilia sunt ; ergo tempus non est motus formaliter. Item motus aut est velox,aut tardus: sed tempus neque est velox, neque tardum, ergo non est motus. Minor probatur, quia velox dicitur, quod multum loci exiguo pertransit tempore : tardum quod magno tempore percurrit parum loci ; sed tempus semper se habet uniformiter, cum sit mensura regularissima, nullam varietatem admittens ; atque adeo non est velox, neque tardum, et per consequens non est formaliter motus. Praeterea, passio distinguitur formaliter a subjecto: sed tempus est passio motus. Unde tempus addit supra motum, respectum aptitudinalem, nempe numerabilitatcm. Unde dicit Aristoteles in hoc 4. quod tempus non est nisi prius et posterius in motu, secundum quod ipsa numerabilia sunt numerata. Item, Aristoteles text. 99. ait, Tempus id quidem quod est motus est,esse aulam, id est, ratio et quidditas alterum est, et non motus. Et text. 131. ait, Quod si non est possibilis intellectus, qui numeret prius et posterius, non est completa ratio formalis temporis a parte rei, sequitur, Licet esset hoc quod aliquando est existens tempus, ut

si contingit motum esse, id est, esse motus qui est idem realiter quod tempus ; non ergo distinguit tempus a motu, nisi quidditativa ratione. Et Commentator inquit, quod tempus et motus sunt idem subjecto, sed differunt ralipne dicent^, quod quid erat esse.

Dico secundo, quod tempus quod est in motu primi mobilis subjective distinguitur realiter a motibus inferioribus, quos mensurat. Patet, quia quaecumque ab invicem separabilia sunt, non sunt idem realiter: sed tempus primum,etmotus inferiores sunt hujusmodi: quia si nullus esset motus hic inferius,adhuc posset caelum moveri, et per consequens esset tempus. Similiter, cessante motu primi mobilis, et per consequens ejus tempore, adhuc esset hic inferius motus ut patet Josue 10. quia ipse pugnavit stante Sole, et Luna, et per consequens toto caelo. Unde D. August. 11 Confes, inquit: stante caelo movetur rota figuli, et hoc idem probat Scotus in 4. distinct. 49. quaestu, et confirmatur : quia quandocumque duo accidentia sunt in distinctis subjectis, sunt distincta realiter, tempus primi mobilis, et motus inferiorum sunt hujusmodi ; ergo, etc.

Dico tertio, quod tempus est idem realiter cum motu, distinctum tamen ab eo formaliter ; ita ut tempus, quod est in motu primi mobilis, non distinguatur realiter a motu, in quo est subjective : et similiter tempus speciale non distinguatur realiter a motu, in quo est. II te conclusio est communis consensus Physicorum, et eam docet Scotus in 4. dist. 48. quaest. ?, sub litt. II. g. AI primum dicitur, licet in 2. d. 2. quaest. 2. sub litt. F. sig. . Respondeo, videat ir aliter sentire. Unde observand um est, quod de identitate temporis cum motu diversimode sentiunt philosophantes. Nam Jandunus 4. Physic. quaest. 13. et Burleus in expositione textus 102. ex Aver. dicunt absolute tempus realiter distingui a motu : quam sententiam Capreolus in 2. Sentent. distinct. 2. quaest. 2. et Hervaeus in 2. distinct.2.quasLlM quidam alii Thomistarum sequuntur, atque etiam ex Scotistis,Bassolus in 2. distincl. 2. quaest. 1. et Joannes de Magistris 2.Physic.quaesl.Q. dub. 3. cui sententiae videntur etiam favere Lcuclietus, et Gratianus in 2. d. 2J. quaest. 8. Alii vero, ut Joannes Canonicus, 4. Physic. quaest. 5.art. 3. dub. 3. et Nicolaus Orbcllus in Epitomis 4. Physic. tenent, quod sint idem realiter, et quod distinguantur formaliter ; quam sententiam ex Thomistis sequitur Solus 4. Physic. quaest 4. canet 4. Tartaretus vero 4. Physic. quaest. 3. art. 1. dub. 2. credit utramque viam esse probabilem, quem secutus est Javellus 4. Physic. quaest. 20. Caeterum, sumendo tempus quarto modo, scilicet ut est duratio successiva transmutationis, et motum quinto modo , tempus est realiter motus, quia tempus non est aliud, quam quantitas successiva , vel duratio transmutationis successivae.

(c) Tempus est mobile, quod movetur. Nota, quod haec opinio non est Scoti, sed Nominalium, ut videre est apud Occham in 2. Sentent. quaestion.2. Nam sicut tenet tempus esse motum primi mobilis, et motum non distingui a re mobilila, colligit, quod tempus sit ipsum mobile : et hanc opinionem sequitur Gregorius Ariminensis 2. Sentent. d. 2. quaest. 1. ubi expressius ait, quod non solum primum mobile, sed corpus quodcumque continue, et regulariter motum, est tempus. Est autem haec opinio expresse conlra Philosophum in isto 4. textu 94. ubi ait, quod dicere sphaeram esse tempus, stultius est, quam ut de eo impossibilia consideremus ; est etiam contra ScoLum in 2. et 4. sent. locis supra relatis ; vide Scotum in 2. d. 1. quaest.5. ad quaest, sub litt. N .sig. . Respondeo.

(d) Ad primam dicitur sicut dicebatur in 3. Nola, quod natura cujuslibet continui, sive permanentis, sive successivi, in hoc consistit, quod ejus partes ad aliquod indivisibile intrinsece copulantur, propter quod habent unitatem, et continuitatem, quo facto in actu, vel praeciso, ipsa non habent ultra continuitatem. Hoc patet: duae enim partes lineae copulantur ad punctum,

et per ipsum habent unitatem, quo praeciso, vel facto in actu, jam essent disconlinuae ; hoc etiam patet per Aristotelem in Praedicamentis.

Secundo nota,quod aliter habent esse permanentia, et aliter successiva. Nam perma nenlia ad eorum actualem existentiam requirunt simul omnes partes actuali Ier existentes, non sic autem successiva ; sed est satis ad eorum esse, quod paries eorum sint ad aliquod indivisibile copulatae, et ex connexione ad illud habeant existentiam : non oniiu requirunt, quod sint eorum partos simul existentes.

Tertio nola, quod licet instans non sit tempus, nec pars temporis per existentiam, tamen per instans actuale tempus dicitur esse in aclu. Unde non requiritur ad lio, quod tempus sit in actu, nisi quod sit in aclu aliquod indivisibile continuans partem priorem cum posteriori. Ex his sequitur, quod licet partes temporis non sint actualitate permanentiae, et praesentialitatis, sunt tamen actualitate cujusdam continuationis, et actualitate successiva ; et hoc sufficit in successivis. Unde licet neutra pars temporis sit praesens, quia, cum omnis pars temporis sit prior, vel posterior, praeterita, vel futura: tamen tempus dicitur praesens esse sic, quod ista propositio , tempus num est, est vera : quia actu est continuatio unius partis cum alia, ratione cujus continuationis tempus dicitur habere esse. Unde sicut illa est vera, motus est nunc, licet utraque pars motus sit facta, vel fienda , tamen ratione realis continuationis unius partis cum alia ad mutatum esse, motus dicitur nunc esse.Observandum est tamen,quod ista propositio, tempus est nunc, vel motus est nunc, habet duplicem intellectum : unum, quod nunc sit mensura actus designati, et illo modo est falsa : quia motus non mensuratur instanti. Alium intellectum potest habere, quod nunc dicat mensuram compositionis praedicati cum . subjecto, vel hujus veritatis subjecti ad praedicatum ; et isto modo est vera : nam in omni propositione vera de praesenLi praedicatum unitur subjecto pro instanti indivisibili, ita ut ejus veritas mensuretur instanti indivisibili : non tamen oportet quod actus designatus per praedicatum mensuretur indivisibili : sed ista stant simul, quod actus designatus mensuretur tempore, et tamen, quod in instanti praedicatum uniatur subjecto. Patet ergo, quod ad esse temporis sufficit, quod sit aliquod indivisibile continuans unam partem cum alia ; ita quod per esse instantis denotetur tempus esse.