EXPOSITIO TEXTUS

Et notum maxime(l)hocest ,etc. Hoc est tertium capitulum hujus tractatus, in quo Philosophus proprietates temporis assignat. Et dividitur, quia primo assignat proprietates ipsius nunc. Secundo, proprietates temporis, ibi : Quod igitur tempus. Primum dividitur in sex, secundum sex conditiones. Secunda ibi: manifestum autem. Tertia ibi : Et continuum. Quarta ibi: Sed cum sit. Quinta ibi : Et adhuc. Sexta ibi : Secundam quidem. Prima conditio, quod nwrceest notius, quam sit motus. Probatur, quia illud est notius motu, per quod motus cognoscitur ; sed per nunc, scilicet per mobile,cui est idem ipsum nunc,cognoscimus motum ; igitur nunc est notius motu. Major nota est : et minor patet, quia per hoc, quod mobile prius et posterius est alibi, et alibi, cognoscimus motum. Et tunc concludit conclusionem ultimam alterius capituli, scilicet, quod nunc manet idem secundum essentiam per totum tempus, licet sit aliud, et aliud secundum extrinsecam denominationem.

Manifestum est autem. Hic ponit secundam proprietatem, scilicet, quod si tempus ( ) non sit, nunc non est. Et e contra, si nunc non sit, tempusnon erit. Probatur, quia nunc se habet ad tempus, sicut mobile ad motum, et unitas ad numerum : modo mobile non potest esse sine motu, nec e contra, et numerus non potest esse sine unitate, et per consequens si tempus non est, nunc non est, et si nunc non est, tempus non est.

Et continuum tempus est. Tertia proprietas, quod ( ) simile est de nunc ad tempus, sicut de puncto ad lineam: quia sicut linea continuatur per puncta, ita etiam tempus continuatur per nunc,scilicet per instantia, et divisio temporis fit per instans.

Sed cum (2) sit quidem. Quarta proprietas est differentia inter punctum et nunc, quia ex quo dictum est jam, quod simile sit de puncto, et nunc. Et ideo ne credatur, quod sit omnino simile, dicit Aristoteles quod punctus et nunc differunt in hoc, quod propter sui permanentiam potest bis sumi idem numero punctus, et pluries numerari ; sed idem nunc non potest bis sumi, quia mobile continue motum non est pluries in eodem loco praecise, scilicet aequali : modo iste terminus nunc supponit pro mobili continue moto, connotando ipsum esse in loco sibi aequali praecise.

Et adhuc (3) manifestum est. Quinta proprietas,quod nunc nonest pars temporis. Probatur, quia punctus non est pars lineae, nec mutatum esse pars motus , quia jam linea componeretur ex punctis ; igitur nunc non.est pars temporis.

Secundum quidem terminus. Sexta proprietas, quod ipsi nunc ( ) non convenit ratio temporis, scilicet mensurare, secundum quod est terminus temporis: sed sibi convenit ratio mensurae, secundum quod aliquid numeratur per ipsum, sicut tempus est mensura omnium temporalium, ita nunc est mensura omnium momentorum.

Quod igitur tempus. Hic assignat proprietates temporis ; et sunt sex: Prima est, quod tempus est continuum. Probatur, quia tempus est mensura motus secundum prius et posterius ; igitur tempus est continuum. Tenet consequentia, quia motus est continuus; igitur non potest mensurari, nisi per continuum.

Minimus (4) autem numerus. Secunda proprietas est, quod in tempore est quodammodo dare minimum, et quodammodo non : quia ea ratione, qua tempus est numerus, in tempore est dare minimum, quia minor numerus est binarius, et minimum simpliciter in numero est unitas, ut in numero annorum unus annus; sed secundum quod tempus est continuum, non est dare minimum in tempore, imo est divisibile in semper divisibilia.

Manifestum (5) autem est. Tertia proprietas, quod tempus non ( ) est velox, neque tardum. Probatur, quia velox et tardum, non attribuuntur motui nisi ea ratione qua motus est mensurabilis tempore, modo ea ratione, qua motus est tempus, motus non est mensurabilis, sed mensura ; igitur tempus non est velox, vel tardum, sed tempus bene dicitur multum vel parvum, eo quod est numerus; et dicitur longum velbreve,eo quod est continuum.

Et idem (6) etiam ubique. Quarta proprietas, quod eorum ( ) quae simul sunt, est idem tempus ; et eorum quae non sunt simul, non est idem tempus : sicut illorum quae pertransita sunt, et eorum quae sunt, non est idem tempus, sed omnium simul existentium est idem tempus, quia tempus est mensura extrinseca : modo diversorum bene potest esse eadem mensura extrinseca.

Amplius (7)autem ut contingit. Quinta proprietas, quod (f) sicut contingit motum iterari, ita etiam contingit idem tempus iterari, ut autumnum, ver, hyemem,et aestatem ; et ilebet intelligi vere, id est consimile, quantum ad proprietates, et conditiones rerum existentium in tempore ; ut si uno vere contingat elementa esse ventosa et sicca, possibile est quod iterum alio vere sint consimiles dispositiones ; et hoc est pro tanto, quia tempus est motus caeli, quem contingit redire consimilem.

Non solum (8) autem. Sexta proprietas, quod non solum tempore mensuramus motum, imo etiam motu quandoque mensuramus tempus. Probatur, quia motu mensurare tempus non est aliud, nisi per cognitionem motus, quantus est, cognoscere, quantum est tempus, sed sic accidit : ergo, etc. Probatur, quia sicut numero equorum cognoscimus quot sunt equi, ita e converso primo per unum equum, deinde per alium, et sic consequenter devenimus in rationem distinctam multitudinis, cognoscendo quanta multitudo est. Secundo (9) patet, quia motus (g) magnitudo, et tempus se inviPem consequuntur quantum ad magnitudinem, et divisionem : igitur nota quantitate unius, scilicet temporis, cognoscetur quantitas alterius, et econtra. Tertio, patet ad experientiam, quia motu horologii cognoscimus quantitatem temporis, ut quota hora est. Quarto, quia operarii cognoscentes per visum, quantitatem suae operationis, quando non vident Solem, ex quantitate suae ope rationis, arguunt quantitatem temporis, et judicant quantum tempus est transactum.

( ) Si tempus non sit, nunc non est. Nota, quod ratio hujus est, quia nunc et tempus dicuntur ad convertentiam, sicut mobile, et motus : ut enim sequitur, motus est ;

erga mobile movetur ; et e converso, est mobile in Quantum mobile, ergo motus est ; (nam ratio mobilis exercetur in motu) ita sequitur, tempus est ; ergo nunc temporis est, conjungens praeteritum cum futuro ; et e converso sequitur, Instans est, ergo tempus est : nam nunc connotat continuationem praeteriti cum futuro.

(b) Simile est de nunc ad tempus , sicut de puncto ad lineam. Nota, quod in quatuor comparantur nunc temporis, et mobile : Plinium est, quod nunc se habet in tempore, sicut mobile in motu : nam sicut fluxus mobilis est motus, ita fluxus instantis est tempus. Secundum est, quod nunc se habet sicut unitas numeri ; nam licet prius et posterius in motu, quae sunt tempus, sint continua, numerantur tamen per modum plurium : quoniam unum nunc, puta existentia in hac parte spatii, (juxta opinionem quam hic defendit Scotus) habet se sicut una unitas, et existentia in alia parte, sicut alia unitas. Tertium est, quod partes temporis continuantur ipso nunc ; et praeterea quarto, dividuntur ipso nunc, quemadmodum et partes motus continuantur, et dividuntur quodammodo ratione mobilis : si enim non esset unum numero mobile quod movetur,non esset idem motus, ita si idem instans non conjungeret praeteritum cum futuro, non esset idem tempus. Et rursus, sicut idem mobile existens in hoc puncto spatii determinat, et sejungil praeteritam, et futuram partem motus, ita et idem munc discernit elapsum tempus a futuro : quatenus ergo est finis unius et principium alterius, habet utrumque, scilicet quod distinguat inter praeteritum et futurum ; et rursus ex ambobus faciat unum tempus continuum, quemadmodum punctum mediiim magnitudinis utrumque facit, scilicet distinguit inter partem priorem et posteriorem, et copulat ambas.

(O) Ipsi nunc non convenit ratio temporis, scilicet mensurare. Nota, quod, cum instans sit terminus temporis, et sit subjective in ipso tempore, quod est in primo mobili ; videtur quod non possit esse mensura motuum inferiorum. Ideo dicit Aristoteles quod quatenus instans est terminus durationis, aut continuativum partium ejus, non est tempus, sed accidens temporis, siculi punctus est accidens lineae : quatenus autem numerat (id est, quatenus duratione et successione motus illius primi mobilis metimur durationem motuum inferiorum) illa duratio, et successio est numerus. Quod si quis dubitet, quod nunc indivisibile nullatenus sit numerus et mensura, sed duratio ipsa motus, dicitur, quod illam durationem causaliter appellat nunc fluens et numerans : quia fingitur resultare ex eodem nunc fluente, sicut linea ex ductu puncti. Vel, ut hic dicit Scotus,quod nunc aliud mensurat a tempore : mensurat enim omnia momenta simul existentia. (d) Tempus non est velox, neque tardum. Nota, quod tempus consideratur secundum duplicem rationem : Primo, ut est quantitas continua. Secundo, ut per intellectum induit modum quantitatis discretae; qua ratione dicitur numerus. Secundum priorem rationem dicitur longum et breve, quae sunt accidentia quantitatis continuae; secundum vero posteriorem dicitur multum etpaucum, quae sunt accidentia quantitatis discretae. Velox autem, aut tardum non dicitur nisi illud, quod numeratur aliqua mensura. Dicitur enim velox motus, quo in parvo tempore percurritur magnum spatium : tempus autem non mensuratur, sed est aliorum mensura, et ideo non est velox neque tardum. (e) Eorum quae simul sunt, est idem tempus. Nota, quod tempus praesens, ut dies praesens,mensis praesens,etc. est unum continuum, sicut Unum lignum, aut unus homo; sed praeteritum et futurum sunt altera, id est, sunt partes distinctae : atque adeo eorum, quae simul exislunt,est unum tempus : eorum autem, quae pertransierunt, et quae modo sunt, vel quae sunt futura, non est idem tempus ; quia praeteritum tempus, et praesens, vel futurum sunt tempora diversa. Sed quia posset quis objicere, quod quemadmodum numerus denarius in genere) Quantitatis, est idem, quo numeramus decem equos, aut decem lapides, ideoque, cum tempus sit numerus, idem tempus est praeteritum et futurum. Respondet, quod tempus non est ut numerus formalis abstractus per intellectum, quo numeramus, sed est numerus numeratus, qui accipitur secundum prius et posterius : quae quidem partes sunt diversae, quia instantia inilialiva et terminativa praeteritae partis alia sunt ab instantibus futuris, atque adeo, etsi numerus formalis, quo numeramus, est idem centum equorum, et centum hominum : nihilominus, cum numeri numerali sint diversi, puta, equi et homines, fit, ut prius et posterius etiam sint diversa. Nomine numeri formalis non intelligas animam numerantem, sed objectivam illam rationem numeri per intellectum abstractam ab his, et illis rebus numeratis. Vide Joannem Canon. 4.Physic.quaest. 7. arlic. 2.

(f) Sicut contingit motum iterari,ita etiam tempus. Nola, quod sicut motus, ita et tempus redit idem in specie, non tamen idem numero ; sicut enim anno elapso Sol motus sub Zodiaco ab uno certo signo, verbi gratia, ab initio arielis,quoadusque rediret ad idem punctum, facit unum annum; ita modo incipions ab eodem puncto, rediensque in idem, sicut facit eumdem motum in specie, facit annum specie eumdem, numero vero diversum. Et eodem modo, ut anno praeterito fecit quatuor tempora, ver, aestatem, autumnum, et hyemem, facturus est isto anno eadem tempora : portionibus motus per eadem signa Zodiaci distinctis, nempe ab initio Arietis, usque ad initium Cancri describitur ver, et inde usque ad initium librae aestas, indeque usque ad initium Capricorni autumnus, et inde usque ad Arielem hyems, ut in tractatu sphaerae est videre.

(g) Quia magnitudo motus et tempus, etc. Nam, cognito motu, faciliter cognoscimus quantitatem viae ; et e contra si cognoscamus quanta est via, faciliter cognoscemus quantus est motus.