EXPOSITIO TEXTUS

Principium (1)autem consideration is. Iste est secundus tractatus hujus octavi, in quo Aristoteles determinat de dispositione entium, quae est in semper, vel non semper moveri, vel quiescere : et dividitur in septem capitula. In primo capitulo ostendit, quod aliqua entia, quandoque moventur, et quandoque quiescunt. In secundo ostendit, quod in motu, motor et mobile distinguuntur. In tertio ostendit, quod est devenire ad aliquod movens, quod si moveatur, movebitur a se ipso. In quarto ostendit, quod non est necesse omne movens semper moveri ad hoc, quod moveat. In quinto concludit, quod est devenire ad aliquod movens immobile. In sexto ostendit, quod est aliquis motus continuus, et perpetuus. Et in septimo ostendit, quod aliqua semper moventur, et aliqua quandoque moventur, et quandoque quiescunt. Secundum ibi : Reliquum est igitur. Tertium ibi: Hoc autem dupliciter. Quartum ibi: Ad dicta autem. Quintum ibi: Xon ergo necesse est. Sextum ibi: Quod autem non est ipsum. Septimum ibi : Esse igitur quedam. Primum capitulum dividitur; quia primo praemittit unam divisionem. Secundo prosequitur membra illius divisionis. Tertio proponit de aliis tractare in aliis tractatibus. Et quarto, recolligit determinata. Secunda ibi: Omnia igitur. Tertia ibi : Omnia fere autem. Quarta ibi: Principium autem rursus. Divisio ( ) quam praemittit, habet duo membra. Nam entia naturalia, vel omnia se habent uno modo, vel omnia tribus, vel duobus modis : si uno modo, hoc est tripliciter ; quia vel omnia semper moventur, vel omnia semper quiescunt, vel omnia aliquando moventur, et aliquando quiescunt. Si autem entia naturalia se habent duobus modis, hoc est tripliciter ; quia vel aliqua semper moventur, et omnia alia semper quiescunt, vel aliqua semper moventur, et omnia alia quandoque moventur, et quandoque quiescunt.Si vero se habeant tribus modis, tunc hoc est unico modo ; quia aliqua semper moventur, et aliqua semper quiescunt, et aliqua quandoque moventur, et quandoque quiescunt, et istud membrum probabitur esse verum. ut postea patebit.

Omnia (2) igitur. Hic prosequitur membra dictae divisionis, et primo ostendit, quod impossibile est omnia quiescere. Secundo quod impossibile est omnia moveri, ita quod nihil quiescat. Et tertio ostendit quomodo aliqua quandoque moveantur, et quandoque quiescant. Secunda ibi : Fere autem. Tertia ibi: At vero. Prima conclusio est ista: Impossibile est omnia quiescere. Probatur deducendo ad aliqua inconvenientia, quia tales negant sensum, quaerentes rationem: modo infirmitas quaedam intellectus est quaerere rationem, ubi habetur experientia sensus.

Sed contra : quia saepe sensus errat in judiciis, et per rationem corrigimus errores sensus ; igitur non est infirmitas quaerere rationem, ubi habetur experientia sensus. Respondetur, quod quando sensus errat, et quod per rationem saepe corrigitur error sensus, sed hoc est per alia sensata, mediantibus quibus percipimus illum errorem ; sed in casu, quo sensus judicet aliquid, et per alia sensata non possumus experiri oppositum illius judicii, tunc firmiter est assentien dum illi judicio, nec ultra hoc est quaerenda alia ratio, imo ultra hoc quaerere rationem est infirmitas intellectus non potentis meditari, de per se manifesto, vel dubio. Secundum inconveniens, quia licet dubium esset de ista universali, omnia moventur, attamen de particulari nulla est ambiguitas. Tertium inconveniens, quia negans motum non solum contradicit scientiae naturali, imo etiam contradicit (b) cuilibet alii scientiae ; nam quaelibet scientia saltem exercendo actum suum,utitur motu.Quartum lnconveniens,quia motum esse est principium in scientia naturali, ut patet primo hujus, text. 11. modo ad Naturalem non spectat reprobare sua principia, sed nec ad Metaphysicum spectat arguere suas suppositiones.

Fere (3) autem. Hic Aristoteles ostendit, quod impossibile est omnia moveri, et ducit ad sex inconvenientia, Secundum ibi: Et dicunt quidam. Tertium ibi : Amplius. Quartum ibi : Atque lapis. Quintum ibi: Et de ipso. Sextum ibi: Amplius autem. Primum inconveniens est, quod sicut dicentes omnia quiescere, negant sensum, ita dicentes (O) omnia moveri, dicunt falsum, et contra sensum : imo non solum natura est principium motus, imo etiam quietis ; tamen dicere omnia moveri, est minus contra scientiam naturalem, quam dicere omnia quiescere.

Et dicunt quidam. Secundum inconveniens est, et recitat primo dicta antiquorum. Unde antiqui dicebant omnia moveri, tamen de aliquibus non apparet sensui propter tarditatem motus. Contra primo, quia non est possibile semper augmentari, vel diminui , sed est dare quietem intermediam : unde isti sunt motus contrarii, et inter quoslibet motus contrarios necessario cadit quies media, ut postea probabitur. Secundo, quia sic dicere esset idem, sicut dicere quamlibet guttam cadentem removere aliquam partem lapidis ; modo hoc est falsum , quia multae guttae disponunt lapidem, et una cavat lapidem disposi tum. Tertio, quia sic dicentes, dicerent quod ligna quae putrefiunt, vel aedificia quae corruunt, semper post eorum factionem tenderent ad eorum corruptionem, alterando : modo hoc non est necessarium, imo quandoque remanent in statu. Quarto, quia eadem ratione diceretur, quod semen quod ponitur in terra, vel jacens in terra, statim a principio, quando poneretur, ascenderet de terra ; modo hoc est falsum, quia primo disponitur ad pullulationem, et totum simul dividit postquam?acquievit.Quinto, quia sic diceretur, quod duo non potentes trahere navem, traherent navem insufficienter, quod est falsum ; quia videmus, quod duo non sufficiunt trahe re, et cum tertius superadditur illi, sufficiunt. Sexto, quia tunc, quando aqua congelatur, diceretur, quod semper ante disponebatur ad congelationem: modo hoc est falsum, quia aliquando remansit in statu, et modo congelatur postea simul ; et omnia ista exempla probant non quod alteratio fiat subito, sed quod post longas quietes incipiunt fieri hujusmodi alterationes.

Amplius cum aegrotauerit. Tertium inconveniens, quia cum iufirmus sanatur, jam mutatur ad sanitatem , et illa habita quiescit, quia si moveretur, vel moveretur in sanitatem ; et hoc non, quia jam habet sanitatem : vel in aliud, et illud non oportet.

At quod lapis. Quartum inconveniens, quia videmus lapidem movere per longa tempora, sine hoc quod fiat durior, vel mollior ; quod non esset, si omnia essent in continuo motu.

Et de (4) ipso ferri. Quintum inconveniens, quia videmus, quod lapis multo velocius descendens deorsum, quiescit in termino motus, quod non esset,si omnia continue moverentur.

Amplius autem terra. Sextum inconveniens, quia videmus, quod corpora naturalia non removentur a suis locis, nisi per violentiam, et cum magno conatu respectu moventis, quod non esset nisi in locis suis quiescerent, et recolligit, et patet in littera.

At vero neque. Hic ponit tertiam conclusionem, scilicet impossibile est entia se habere duobus modis, ita ut aliqua semper quiescant, et aliqua semper moveantur, et quod aliquando moveantur, aliquando quiescant, et ducit ad quaedam inconvenientia : Primo, quia hoc est contra experientiam, ut dictum fuit prius in aliis rationibus. Secundo, quia augmentatio est motus in perfectam quietem, qua habita, est motus.

Tertio, quia motus violentus non potest esse perpetuus, quia fit ex quiete naturali. Quarto, quia generatio, et corruptio sunt mutationes, et tamen non possunt esse perpetuae, quia sunt inter certos terminos.Quinto, quia fere omnis motus est quodammodo generatio, et corruptio, ideo cum generationes et corruptiones non possunt esse perpetuae, nisi per quietes interpositas, sequitur, quod aliqua interpolatione quandoque moventur, et quandoque quiescunt ; quod fuit probandum.

Censere (5) autem omnia. Hic proponit reductionem de istis membris ad loca alia, quia postea ostendetur, quod primum movens est mobile, et quod primum motum semper movetur.

Principium (6) autem rursus. Hic recolligit praecedentia. Et primo recolligit primam divisionem. Secundo recolligit conclusionem. Et tertio recolligit alias duas. Secundum ibi: Quod igitur. Tertium ibi: Similiter autem. Primo recolligit divisionem de verbo ad verbum, sicut ponebatur prius.

Quod igitur. Hic recolligit primam conclusionem, dicens, quod impossibile est omnia quiescere , quia licet aliqui dicebant quod omnia sunt ens mobile, hoc tamen non obstante, dicimus, quod aliquid movetur , et ad faciendum fidem de isto, sufficit sensus ; quia quaerere rationem de illo, ubi habemus dignius ratione, est opus male judicantis, eo quod non potest discernere,quod est melius, vel pejus credibile, aut quod est principium, vel deductum ex principiis.

Similiter autem. Recolligit alias duas conclusiones, et dicit quod ad omnia ista sufficit fides, quam habemus per sensum.