EXPOSITIO TEXTUS

Non ergo (1) necesse est. Hoc est quintum capitulum hujus tractatus, in quo ostendit primum motorem esse omnino immutabilem : et dividitur in octo partes, secundum octo conclusiones, quas ponit. Secunda ibi : Necesse igitur. Tertia ibi : Hoc autem. Quarta ibi : Quod autem. Quinta ibi: At vero. Sexta ibi : Ipsius igitur. Septima ibi : Quoniam autem. Octava ibi : Manifestum est igitur Prima conclusio est: Primus motor vel non movetur, vel movetur a se ipso. Probatur, quia si movetur, vel movetur a se, vel ab alio : non ab alio, quia tunc non esset primus motor, sed potius illud, a quo moveretur; si a se, habetur propositum.Secundo,quia movere se attribuitur alicui in genere moventium ; igitur si attribuitur alicui potius debet attribui primo moventi, quam alicui alteri , quia primum in aliquo genere est causa aliorum ejusdem generis.

Necesse (2) igitur. Secunda conclusio: Impossibile est aliquid idem esse movens et motum, et hoc omnino secundum idem. Probatur, quia illud non movetur, et movet omnino secundum idem, quod quiesceret ad quietem alterius,sed omne quod movetur, quiesceret ad quietem alterius. Et ista ratio facta fuit in principio 7. hujus, videatur ibi. Secundo, quia si idem esset movens,et motum omnino secundum idem, sequeretur quod idem ferret,et ferretursecundum locum, et hoc eadem alteratione. Item, sanans sanaretur, docens doceretur,ut argutum fuit in praecedenti capite. Tertio sequeretur, quod idem esset calidum, et non calidum: consequens implicat contradictionem. Consequentia probatur, quia movens, vel agens est in actu secundum illam dispositionem, secundum quam movet, et mobile caret dispositione secundum quam est motus ; igitur si idem omnino sit movens, et motum, sequitur quod idem habebit caliditatem, et non habebit caliditatem

Hoc autem. Tertia conclusio : Illius quod movetur, una pars est movens, et alia mota, ut patet ex praecedenti conclusione ; aliter enim idem omnino esset movens, et motum.

Quod (3) autem. Hic proponit quartam conclusionem. Secundo, removet cavillationem ibi: Amplius non. Conclusio est ista :Primi mobilis, scilicet illius quod semper movetur, non est verum quod una pars moveat aliam partem, et quod e converso pars movens moveatur a mota. Probatur, quia si sic, sequeretur quod una illarum partium esset primum movens : consequens est falsum. Consequentia probatur, quia qua ratione una illarum partium esset primum movens, eadem ratione alia, ex quo utraque moveret reliquam. Secundo, sequeretur quod idem moveretur a se ipso : verbi gratia, si A moveatur a B, et e contra B moveatur ab A. Et quia loquitur de moventibus ordinatis, ideo ponit ordinem, dicens, quod movens longius ab ultimo motu, est propinquissimum primo motori.

Amplius non. Hic removet cavillationem : quia diceret aliquis, quod una parsmobilis primo moti est per se movens aliam partem, et movetur per accidens ab alia parte per semota. Contra hoc arguitur, quia si moveatur per accidens, sequitur quod potest non moveri, et si non moveatur, non movebit per adversarium ; igitur possibile est quod primus motor non moveat, quod est improbatum prius. Secundo, quia probatum est, quod non est necesse movens moveri ad hoc, quod moveat; igitur hoc maxime est verum de primo motore. Tertio, quia primum movens vel non movetur, vel movetur a seipso per primam suppositionem : igitur ab alia parte mobilis primo moti. Quarto, sequeretur quod calefaciens calefieret, et quod idem esset calidum, et non calidum, quod est impossibile, ut argutum fuit prius.

At(4)vero. Quinta conclusio : Primum movens se ipsum,non ex eo dicitur movere se ipsum, quod quaelibet, vel aliqua pars ejus moveat se ipsam. Probatur, quia vel primum movens ex eo dicitur movere se ipsum, quod totum movet totum omnino, vel ex eo quod aliqua pars movet se ipsam. Non secundo modo, quia tunc illud datum non esset primum movens, sed potius illa pars movens se ipsam : nec totum a toto omnino, quia totum quiesceret ad quietem alterius, ut argutum fuit prius, et in proposito per primum movens se ipsum intelligit aggregatum ex primo motore, et primo mobili.

Ipsius igitur totius. Sexta conclusio : Totius moventis se ipsum una pars est immobilis, et alia mota. Probatur, quia si utraque pars esset mobilis, vel una moveretur ab alia, vel econtra : vel quaelibet moveretur a se vel ab alia, vel una a se, et alia ab aliis, et ita de aliis modis ; sed quilibet istorum modorum est improbatus ; igitur relinquitur, quod una pars est immobilis, et alia mota.

Quoniam (5) autem.Hic ponit septimam conclusionem. Primo proponit. Secundo probat. Tertio ostendit qualiter totius moventis se ipsum pars immobilis unitur cum parte mota. Quarto ostendit, quod movere se non attribuitur alicui parti totius moventis se ipsum. Et quinto solvit dubitationem. Secunda ibi: Si enim. Tertia ibi : Totum ergo. Quarta ibi : Si igitur. Quinta ibi : Dubitationem autem. Septima conclusio est ista : Cum sit aliquod movens immobile, et aliquod movens motum, et aliquod motum non movens, necesse est quod primum movens se ipsum componatur praecise ex duobus, scilicet ex motore, et mobili scilicet primo moto.

Si enim. Hic probat dictam conclusionem : quia sinon sit ita, ponatur, quodA sit primus motor immobilis, et.B sit primum motum, et sitC aliud, ex quo adversarius dicit primum movens se componi una cum A et B, tunc arguitur sic; Illud non est primum movens, nec pars primi moventis, quo remoto adhuc remanet primum movens se, et alio circumscripte ipsum non esset primum movens ; sed circumscripto C adhuc remanet primum movens se, scilicet compositum ex A et B ,et circumscripto A,B, C, non esset primum movens per casum ; igitur C non est primum movens se, nec pars primi moventis se.

Totum ergo.Hic ostendit qualiter primi moventis se partes uniuntur, dicens quod utraque tangit reliquam, vel una tangitur ab alia ; et hic loquitur de tactu naturali, qui attenditur secundum indistantiam motoris ad mobile.

Si igitur. Hic ostendit quod primi moti nulla pars movet se ipsam,ita quod movere se non attribuitur alicui parti moventis se ipsum.Probatur,quia est impossibile, quod idem moveat se ipsum totum omnino, ita quod penitus idem sit movens, et motum, ut probatum fuit prius.

Dubitationem (6) autem. Hic solvit dubitationem, quae movetur sub conditione scilicet, utrum si primus motor esset divisibilis, et tam primus motor, quam primum mobile divideretur, utrum pars primi motoris moveret partem primi mobilis, et alia pars primi motoris moveret reliquam partem primi mobilis ? Videtur quod non, quia non apparet quae illarum partium primi motoris esset primus motor. Respondetur igitur, quod primus motor est simpliciter indivisibilis, ut postea probabitur.

Manifestum est igitur. Hic concludit conclusionem principaliter intentam, quae est octava capituli. Primus motor est omnino indivisibilis, quia vel movetur a se, vel ab alio, et quocumque modo dato, est improbatum prius ; igitur relinquintur, quod primus motor est omnino immobilis.